महाभारतम्-04-विराटपर्व-074

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-074
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

कुरुविजयदिनात्परेद्युः प्रभाते युधिष्ठिरादिभी राजलक्षणधारणेन सिंहासनादिषूपवेशनम् ।। 1 ।। ततः सहोत्तरेण सभामागतवता विराटेन युधिष्ठिरंप्रति राजासनोपवेशनाक्षेपः ।। 2 ।। अर्जुनेन तंप्रति युधिष्ठिरस्य याथातथ्यकथनेन तदीयगुणानुवर्णनपूर्वकं तस्य राजासनारोहणार्हत्वप्रतिपादनम् ।। 3 ।।

0
वैशंपायन उवाच।	4-74-1x
ततो द्वितीये दिवसे भ्रातरः पञ्च पाण्डवाः। स्नाताः शुक्लाम्बरधराः सर्वे सुचरितव्रताः ।।	4-74-1a 4-74-1b
युधिष्ठिरं पुरस्कृत्य सर्वाभरणभूषिताः। अभिपन्ना महाभागा भ्राजमाना महारथाः ।।	4-74-2a 4-74-2b
विराटस्य सभां प्राप्य भूमिपालासनेषु ते । निषेदुः पावकप्रख्याः सत्रे धिष्ण्येष्विवाग्नयः ।।	4-74-3a 4-74-3b
तेषु तत्रोपविष्टेषु विराटः पृथिवीपतिः। तस्यां रात्र्यां व्यतीतायां प्रातःकृत्यं समाप्य च ।।	4-74-4a 4-74-4b
गोसुवर्णादिकं दत्त्वा ब्राह्मणेभ्यो यथाविधि । आजगाम सभां राजा उत्तरेण सह प्रभो ।।	4-74-5a 4-74-5b
स तान्दृष्ट्वा महासत्वाञ्ज्वलतः पावकानिव। राजवेषानुपादाय पार्थिवो विस्मितोऽभवत्।	4-74-6a 4-74-6b
किमिदं को विधिस्त्वेष भयार्त इव पार्थिवः। पुरुषप्रवरान्दृष्ट्वा विषादमगमन्नृपः ।।	4-74-7a 4-74-7b
अथ मात्स्योऽब्रवीत्कङ्खं देवराजमिव स्थितम् । मरुद्गणैरुपासीनं त्रिदशानामिवेश्वरम् ।।	4-74-8a 4-74-8b
स किलाक्षनिवापस्त्वं सभास्तारो मया कृतः। अथ राजासने कस्मादुपविष्टोऽस्यलंकृतः ।।	4-74-9a 4-74-9b
वैशंपायन उवाच।	4-74-10x
परिहासेच्छया राज्ञो विराटस्य निशम्य तत्। स्मयमानोऽब्रवीद्वाक्यमर्जुनः परवीरहा ।।	4-74-10a 4-74-10b
इन्द्रस्यार्धासनं राजन्नयमारोढुमर्हति। ब्रह्मण्यः श्रुतवांस्त्यागी सर्वलोकाभिपूजितः ।।	4-74-11a 4-74-11b
एष विग्रहवान्धर्म एष वीर्यवतां वरः। एष बुद्ध्याधिको लोके तपसां च परायणम् ।।	4-74-12a 4-74-12b
एषोऽस्त्रं विविधं वेत्ति त्रैलोक्ये सचराचरे। न चैवान्यः पुमान्वेत्ति न वेत्स्यति कदाचन ।।	4-74-13a 4-74-13b
न देवा नासुराः केचिन्न मनुष्या न राक्षसाः। गन्धर्वयक्षप्रवराः सकिन्नरमहोरगाः ।।	4-74-14a 4-74-14b
दीर्घदर्शी महातेजाः पारैजानपदप्रियः। पाण्डवानामतिरथो यज्ञधर्मपरो वशी ।।	4-74-15a 4-74-15b
महर्षिकल्पो राजर्षिः सर्वलोकेषु विश्रुतः । बलवान्धृतिमान्दक्षः सत्यवादी जितेन्द्रियः ।।	4-74-16a 4-74-16b
धनैश्च संचयैश्चैव शक्रवैश्रवणोपमः । यथा मनुर्महातेजा लोकानां परिरक्षिता । एवमेव महातेजाः प्रजानुग्रहकारकः ।।	4-74-17a 4-74-17b 4-74-17c
अयं कुरूणामृषभः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः । यस्य कीर्तिः स्थिता लोके सूर्यस्येवोद्यतः प्रभा ।।	4-74-18a 4-74-18b
संसरन्ति दिशः सर्वा यशसोस्य गभस्तयः । उदितस्येव सूर्यस्य तेजसोऽनुगभस्तयः ।।	4-74-19a 4-74-19b
एनं त्रिंशत्सहस्राणि कुञ्जराणां तरस्विनाम् । अन्वयुः पृष्ठतो राजन्यावदध्यावसत्कुरून् ।।	4-74-20a 4-74-20b
त्रिंशच्चैव सहस्राणि रथानां रथिनां वरम्। सदश्वैरुपसंपन्नाः पृष्ठतोऽनुययुस्तदा ।।	4-74-21a 4-74-21b
वाजिनां च शतं राजन्त्सहस्राण्ययुतानि च। इममष्टशतं सूताः सुमृष्टमणिकुण्डलाः। तुष्टुवुर्मागधैः सार्धं पुरा शक्रमिवर्षयः ।।	4-74-22a 4-74-22b 4-74-22c
इमं नित्यपुमातिष्ठन्कुरवः किंकरास्तदा। सर्वे च नृप राजानं धनेश्वरमिवामराः ।।	4-74-23a 4-74-23b
एष सर्वान्महीपालान्करमाहारयत्तदा। वैश्यानिव महाराज विवशान्स्ववशानपि ।।	4-74-24a 4-74-24b
अष्टाशीतिसहस्राणि स्नातकानां महात्मनाम्। उपजीवन्ति राजानमेनं सुचरितव्रताः ।।	4-74-25a 4-74-25b
एष वृद्धाननाथांश्च व्यङ्गान्पङ्गूश्चं वामनान् । पुत्रवत्पालयामास प्रजाधर्मेण चाभिभूः ।।	4-74-26a 4-74-26b
एष धर्मे दमे चैव दाने सत्ये रतः सदा। महाप्रसादो ब्रह्मण्यः सत्यवादी च पार्थिवः ।।	4-74-27a 4-74-27b
श्रीमत्संपत्प्रभावेन तप्यते यस्य कौरवः । रगणः सह कर्णेन सौबलेन च वीर्यवान् ।।	4-74-28a 4-74-28b
गुणा न शक्याः संख्यातुमेतस्यैव नरेश्वर। एष धर्मपरो नित्यमनृशंसः सुशीलवान् ।।	4-74-29a 4-74-29b
एवं युक्तो महाराजा पाण्डवः पुरुषर्षभः । कथं नार्हति राजार्हमासनं पृथिवीपतिः ।।	4-74-30a 4-74-30b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि वैवाहिकपर्वणि चतुःसप्ततितमोऽध्यायः ।।

विराटपर्व-073

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-075