महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-044
| ← उद्योगपर्व-043 | महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-044 वेदव्यासः |
उद्योगपर्व-045 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
सनत्सुजातेन धृतराष्ट्रंप्रति सत्त्वोपदेशः ।। 1 ।।
धृतराष्ट्र उवाच॥
सनत्सुजात यदिमां परार्थां ब्राह्मीं वाचं प्रवदसि विश्वरूपाम् ।
परां हि कामेषु सुदुर्लभां कथां तद्ब्रूहि मे वाक्यमेतत्कुमार ॥१॥
सनत्सुजात उवाच॥
नैतद्ब्रह्म त्वरमाणेन लभ्यं यन्मां पृच्छस्यभिहृष्यस्यतीव ।
अव्यक्तविद्यामभिधास्ये पुराणीं बुद्ध्या च तेषां ब्रह्मचर्येण सिद्धाम् ॥२॥
धृतराष्ट्र उवाच॥
अव्यक्तविद्यामिति यत्सनातनीं ब्रवीषि त्वं ब्रह्मचर्येण सिद्धाम् ।
अनारभ्या वसतीहार्य काले कथं ब्राह्मण्यममृतत्वं लभेत ॥३॥
सनत्सुजात उवाच॥
येऽस्मिँल्लोके विजयन्तीह कामा न्ब्राह्मीं स्थितिमनुतितिक्षमाणाः ।
त आत्मानं निर्हरन्तीह देहा न्मुञ्जादिषीकामिव सत्त्वसंस्थाः ॥४॥
शरीरमेतौ कुरुतः पिता माता च भारत ।
आचार्यशास्ता या जातिः सा सत्या साजरामरा ॥५॥
आचार्ययोनिमिह ये प्रविश्य भूत्वा गर्भं ब्रह्मचर्यं चरन्ति ।
इहैव ते शास्त्रकारा भवन्ति प्रहाय देहं परमं यान्ति योगम् ॥६॥
य आवृणोत्यवितथेन कर्णा वृतं कुर्वन्नमृतं सम्प्रयच्छन् ।
तं मन्येत पितरं मातरं च तस्मै न द्रुह्येत्कृतमस्य जानन् ॥७॥
गुरुं शिष्यो नित्यमभिमन्यमानः स्वाध्यायमिच्छेच्छुचिरप्रमत्तः ।
मानं न कुर्यान्न दधीत रोष मेष प्रथमो ब्रह्मचर्यस्य पादः ॥८॥
आचार्यस्य प्रियं कुर्यात्प्राणैरपि धनैरपि ।
कर्मणा मनसा वाचा द्वितीयः पाद उच्यते ॥९॥
समा गुरौ यथा वृत्तिर्गुरुपत्न्यां तथा भवेत् ।
यथोक्तकारी प्रियकृत्तृतीयः पाद उच्यते ॥१०॥
नाचार्यायेहोपकृत्वा प्रवादं प्राज्ञः कुर्वीत नैतदहं करोमि ।
इतीव मन्येत न भाषयेत स वै चतुर्थो ब्रह्मचर्यस्य पादः ॥११॥
एवं वसन्तं यदुपप्लवेद्धन माचार्याय तदनुप्रयच्छेत् ।
सतां वृत्तिं बहुगुणामेवमेति गुरोः पुत्रे भवति च वृत्तिरेषा ॥१२॥
एवं वसन्सर्वतो वर्धतीह बहून्पुत्राँल्लभते च प्रतिष्ठाम् ।
वर्षन्ति चास्मै प्रदिशो दिशश्च वसन्त्यस्मिन्ब्रह्मचर्ये जनाश्च ॥१३॥
एतेन ब्रह्मचर्येण देवा देवत्वमाप्नुवन् ।
ऋषयश्च महाभागा ब्रह्मलोकं मनीषिणः ॥१४॥
गन्धर्वाणामनेनैव रूपमप्सरसामभूत् ।
एतेन ब्रह्मचर्येण सूर्यो अह्नाय जायते ॥१५॥
य आशयेत्पाटयेच्चापि राज न्सर्वं शरीरं तपसा तप्यमानः ।
एतेनासौ बाल्यमत्येति विद्वा न्मृत्युं तथा रोधयत्यन्तकाले ॥१६॥
अन्तवन्तः क्षत्रिय ते जयन्ति लोकाञ्जनाः कर्मणा निर्मितेन ।
ब्रह्मैव विद्वांस्तेन अभ्येति सर्वं नान्यः पन्था अयनाय विद्यते ॥१७॥
धृतराष्ट्र उवाच॥
आभाति शुक्लमिव लोहितमिव अथो कृष्णमथाञ्जनं काद्रवं वा ।
तद्ब्राह्मणः पश्यति योऽत्र विद्वा न्कथंरूपं तदमृतमक्षरं पदम् ॥१८॥
सनत्सुजात उवाच॥
नाभाति शुक्लमिव लोहितमिव अथो कृष्णमायसमर्कवर्णम् ।
न पृथिव्यां तिष्ठति नान्तरिक्षे नैतत्समुद्रे सलिलं बिभर्ति ॥१९॥
न तारकासु न च विद्युदाश्रितं न चाभ्रेषु दृश्यते रूपमस्य ।
न चापि वायौ न च देवतासु न तच्चन्द्रे दृश्यते नोत सूर्ये ॥२०॥
नैवर्क्षु तन्न यजुःषु नाप्यथर्वसु न चैव दृश्यत्यमलेषु सामसु ।
रथन्तरे बार्हते चापि राज न्महाव्रते नैव दृश्येद्ध्रुवं तत् ॥२१॥
अपारणीयं तमसः परस्ता त्तदन्तकोऽप्येति विनाशकाले ।
अणीयरूपं क्षुरधारया त न्महच्च रूपं त्वपि पर्वतेभ्यः ॥२२॥
सा प्रतिष्ठा तदमृतं लोकास्तद्ब्रह्म तद्यशः ।
भूतानि जज्ञिरे तस्मात्प्रलयं यान्ति तत्र च ॥२३॥
अनामयं तन्महदुद्यतं यशो वाचो विकारान्कवयो वदन्ति ।
तस्मिञ्जगत्सर्वमिदं प्रतिष्ठितं ये तद्विदुरमृतास्ते भवन्ति ॥२४॥5.44.31
धृतराष्ट्र उवाच। | 5-44-1x |
सनत्सुजात यामिमां परां त्वं | 5-44-1a 5-44-1b 5-44-1c 5-44-1d |
सनत्सुजात उवाच। | 5-44-2x |
नैतद्ब्रह्म त्वरमाणेन लभ्यं | 5-44-2a 5-44-2b 5-44-2c 5-44-2d |
धृतराष्ट्र उवाच। | 5-44-3x |
अत्यन्तविद्यामिति यत्सनातनीं | 5-44-3a 5-44-3b 5-44-3c 5-44-3d |
सनत्सुजात उवाच। | 5-44-4x |
अव्यक्तविद्यामभिधास्ये पराणीं | 5-44-4a 5-44-4b 5-44-4c 5-44-4d |
धृतराष्ट्र उवाच। | 5-44-5x |
ब्रह्मचर्येण या विद्या शक्या वेदितुमञ्चसा। | 5-44-5a 5-44-5b |
सनत्सुजात उवाच। | 5-44-6x |
आचार्ययोनिमिह ये प्रविश्य | 5-44-6a 5-44-6b 5-44-6c 5-44-6d |
अस्मिँल्लोके वै जयन्तीह कामा- | 5-44-7a 5-44-7b 5-44-7c 5-44-7d |
शरीरमेतौ कुरुतः पिता माता च भारत। | 5-44-8a 5-44-8b |
यः प्रावृणोत्यवितथेन वर्णा- | 5-44-9a 5-44-9b 5-44-9c 5-44-9d |
गुरुं शिष्यो नित्यमभिवादयीत | 5-44-10a 5-44-10b 5-44-10c 5-44-10d |
शिष्यवृत्तिक्रमेणैव विद्यामाप्नोति यः शुचिः । | 5-44-11a 5-44-11b |
आचार्यस्य प्रियं कुर्यात्प्राणैरपि धनैरपि। | 5-44-12a 5-44-12b |
समा गुरौ यथा वृत्तिर्गरुपत्न्यां तथा चरेत्। | 5-44-13a 5-44-13b |
आचार्येणात्मकृतं विजानन् | 5-44-14a 5-44-14b 5-44-14c 5-44-14d |
नाचार्यस्यानपाकृत्य प्रवासं | 5-44-15a 5-44-15b 5-44-15c 5-44-15d |
कालेन पादं लभते तथार्थं | 5-44-16a 5-44-16b 5-44-16c 5-44-16d |
धर्मादयो द्वादश यस्य रूप- | 5-44-17a 5-44-17b 5-44-17c 5-44-17d |
एवं प्रवृत्तो यदुपालभेत वै | 5-44-18a 5-44-18b 5-44-18c 5-44-18d |
एवं वसन्सर्वतो वर्धतीह | 5-44-19a 5-44-19b 5-44-19c 5-44-19d |
एतेन ब्रह्मंचर्येण देवा देवत्वमाप्नुवन्। | 5-44-20a 5-44-20b |
गन्धर्वाणामनेनैव रूपमप्सरसमभूत् । | 5-44-21a 5-44-21b |
आकाङ्क्ष्यार्थस्य संयोगाद्रसभेदार्थिनामिव । | 5-44-22a 5-44-22b |
य आश्रयेत्पावयेच्चापि राज- | 5-44-23a 5-44-23b 5-44-23c 5-44-23d |
अन्तवतः क्षत्रिय ते जयन्ति | 5-44-24a 5-44-24b 5-44-24c 5-44-24d |
धृतराष्ट्र उवाच। | 5-44-25x |
आभाति शुक्लमिव लोहितमि- | 5-44-25a 5-44-25b 5-44-25c 5-44-25d |
सनत्सुजात उवाच। | 5-44-26x |
आभाति शुक्लमिव लोहितमि- | 5-44-26a 5-44-26b 5-44-26c 5-44-26d |
न तारकासु न च विद्युदाश्रितं | 5-44-27a 5-44-27b 5-44-27c 5-44-27d |
नैवर्क्षु तन्न यजुष्षु नाप्यथर्वसु | 5-44-28a 5-44-28b 5-44-28c 5-44-28d |
अपारणीयं तमसः परस्ता- | 5-44-29a 5-44-29b 5-44-29c 5-44-29d |
सा प्रतिष्ठा तदमृतं लोकास्तद्ब्रह्म तद्यशः । | 5-44-30a 5-44-30b |
अनामयं तन्महदुद्यतं यशो | 5-44-31a 5-44-31b 5-44-31c 5-44-31d |
` तदेतदह्ना संस्थितं भाति सर्वं | 5-44-32a 5-44-32b 5-44-32c 5-44-32d |
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि |
| उद्योगपर्व-043 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | उद्योगपर्व-045 |