महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-046
| ← उद्योगपर्व-045 | महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-046 वेदव्यासः |
उद्योगपर्व-047 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
सनत्सुजातेन धृतराष्ट्रंप्रति तत्वोपदेशः ।। 1 ।।
सनत्सुजात उवाच॥
यत्तच्छुक्रं महज्ज्योतिर्दीप्यमानं महद्यशः |
तद्वै देवा उपासन्ते यस्मादर्को विराजते ॥१॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१॥
शुक्राद्ब्रह्म प्रभवति ब्रह्म शुक्रेण वर्धते |
तच्छुक्रं ज्योतिषां मध्येऽतप्तं तपति तापनम् ॥२॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥२॥
आपोऽथ अद्भ्यः सलिलस्य मध्ये; उभौ देवौ शिश्रियातेऽन्तरिक्षे |
स सध्रीचीः स विषूचीर्वसाना; उभे बिभर्ति पृथिवीं दिवं च ॥३॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥३॥
उभौ च देवौ पृथिवीं दिवं च; दिशश्च शुक्रं भुवनं बिभर्ति |
तस्माद्दिशः सरितश्च स्रवन्ति; तस्मात्समुद्रा विहिता महान्तः ॥४॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥४॥
चक्रे रथस्य तिष्ठन्तं ध्रुवस्याव्ययकर्मणः |
केतुमन्तं वहन्त्यश्वास्तं दिव्यमजरं दिवि ॥५॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥५॥
न सादृश्ये तिष्ठति रूपमस्य; न चक्षुषा पश्यति कश्चिदेनम् |
मनीषयाथो मनसा हृदा च; य एवं विदुरमृतास्ते भवन्ति ॥६॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥६॥
द्वादशपूगां सरितं देवरक्षितम् |
मधु ईशन्तस्तदा सञ्चरन्ति घोरम् ॥७॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥७॥
तदर्धमासं पिबति सञ्चित्य भ्रमरो मधु |
ईशानः सर्वभूतेषु हविर्भूतमकल्पयत् ॥८॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥८॥
हिरण्यपर्णमश्वत्थमभिपत्य अपक्षकाः |
ते तत्र पक्षिणो भूत्वा प्रपतन्ति यथादिशम् ॥९॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥९॥
पूर्णात्पूर्णान्युद्धरन्ति पूर्णात्पूर्णानि चक्रिरे |
हरन्ति पूर्णात्पूर्णानि पूर्णमेवावशिष्यते ॥१०॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१०॥
तस्माद्वै वायुरायातस्तस्मिंश्च प्रयतः सदा |
तस्मादग्निश्च सोमश्च तस्मिंश्च प्राण आततः ॥११॥
सर्वमेव ततो विद्यात्तत्तद्वक्तुं न शक्नुमः |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१२॥
अपानं गिरति प्राणः प्राणं गिरति चन्द्रमाः |
आदित्यो गिरते चन्द्रमादित्यं गिरते परः ॥१३॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१३॥
एकं पादं नोत्क्षिपति सलिलाद्धंस उच्चरन् |
तं चेत्सततमृत्विजं न मृत्युर्नामृतं भवेत् ॥१४॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१४॥
एवं देवो महात्मा स पावकं पुरुषो गिरन् |
यो वै तं पुरुषं वेद तस्येहात्मा न रिष्यते ॥१५॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१५॥
यः सहस्रं सहस्राणां पक्षान्सन्तत्य सम्पतेत् |
मध्यमे मध्य आगच्छेदपि चेत्स्यान्मनोजवः ॥१६॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१६॥
न दर्शने तिष्ठति रूपमस्य; पश्यन्ति चैनं सुविशुद्धसत्त्वाः |
हितो मनीषी मनसाभिपश्ये; द्ये तं श्रयेयुरमृतास्ते भवन्ति ॥१७॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१७॥
गूहन्ति सर्पा इव गह्वराणि; स्वशिक्षया स्वेन वृत्तेन मर्त्याः |
तेषु प्रमुह्यन्ति जना विमूढा; यथाध्वानं मोहयन्ते भयाय ॥१८॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१८॥
सदा सदासत्कृतः स्यान्न मृत्युरमृतं कुतः |
सत्यानृते सत्यसमानबन्धने; सतश्च योनिरसतश्चैक एव ॥१९॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥१९॥
न साधुना नोत असाधुना वा; समानमेतद्दृश्यते मानुषेषु |
समानमेतदमृतस्य विद्या; देवंयुक्तो मधु तद्वै परीप्सेत् ॥२०॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥२०॥
नास्यातिवादा हृदयं तापयन्ति; नानधीतं नाहुतमग्निहोत्रम् |
मनो ब्राह्मीं लघुतामादधीत; प्रज्ञानमस्य नाम धीरा लभन्ते ॥२१॥
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ॥२१॥
एवं यः सर्वभूतेषु आत्मानमनुपश्यति |
अन्यत्रान्यत्र युक्तेषु किं स शोचेत्ततः परम् ॥२२॥
यथोदपाने महति सर्वतः सम्प्लुतोदके |
एवं सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ॥२३॥
अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषो महात्मा; न दृश्यतेऽसौ हृदये निविष्टः |
अजश्चरो दिवारात्रमतन्द्रितश्च; स तं मत्वा कविरास्ते प्रसन्नः ॥२४॥
अहमेवास्मि वो माता पिता पुत्रोऽस्म्यहं पुनः |
आत्माहमपि सर्वस्य यच्च नास्ति यदस्ति च ॥२५॥
पितामहोऽस्मि स्थविरः पिता पुत्रश्च भारत |
ममैव यूयमात्मस्था न मे यूयं न वोऽप्यहम् ॥२६॥
आत्मैव स्थानं मम जन्म चात्मा; वेदप्रोक्तोऽहमजरप्रतिष्ठः |
अणोरणीयान्सुमनाः सर्वभूतेषु जागृमि |
पितरं सर्वभूतानां पुष्करे निहितं विदुः ॥२८॥
इति श्रीमन्महाभारते उद्यगपर्वणि
सनत्सुजातपर्वणि षट्चत्वारिंशोऽध्यायः ।।
सनत्सुजात उवाच। | 5-46-1x |
यत्तच्छुक्रं महञ्ज्योतिर्दीप्यमानं महद्यशः। | 5-46-1a 5-46-1b 5-46-1c |
शुक्राद्ब्रह्म प्रभवति ब्रह्म शुक्रेण वर्धते। | 5-45-2a 5-46-2b 5-45-2c |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-3e |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-4e |
चक्रे रथस्य तिष्ठन्तोऽध्रुवस्याव्ययकर्मणः। | 5-46-5a 5-46-5b 5-46-5c |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-6e |
द्वादशपूगां सरितं पिबन्तो देवरक्षिताम्। | 5-46-7a 5-46-7b 5-46-7c |
तदर्धमासं पिबति संचितं भ्रमरो मधु। | 5-46-8a 5-46-8b 5-46-8c |
हिरण्यपर्णमश्वत्थमभिपद्य ह्यपक्षकाः। | 5-46-9a 5-46-9b 5-46-9c |
पूर्णात्पूर्णान्युद्धरन्ति पूर्णात्पूर्णानि चक्रिरे। | 5-46-10a 5-46-10b 5-46-10c |
तस्माद्वै वायुरायातस्तस्मिंश्च प्रयतः सदा। | 5-46-11a 5-46-11b |
सर्वमेव ततो विद्यात्तत्तद्वक्तुं न शक्नुमः। | 5-46-12a 5-46-12b |
अपानं गिरपि प्राणः प्राणं गिरति चन्द्रमाः। | 5-46-13a 5-46-13b 5-46-13c |
एकं पादं नोत्क्षिपति सलिलाद्धंस उच्चरन्। | 5-46-14a 5-46-14b 5-46-14c |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-15e |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-16e |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-17e |
एवंरूपो महात्मा स पावकं पुरुषो गिरन्। | 5-46-18a 5-46-18b 5-46-18c |
यः सहस्रं सहस्राणां पक्षान्संतत्य संपतेत्। | 5-46-19a 5-46-19b 5-46-19c |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-20e |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-21e |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-22e |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-23e |
योगिनस्तं प्रपश्यन्ति भगवन्तं सनातनम् ।। | 5-46-24e |
एवं यः सर्वभूतेषु आत्मानमनुपश्यति। | 5-46-25a 5-46-25b |
यथोदपाने महति सर्वतः संप्लुतोदके। | 5-46-26a 5-46-26b |
अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषो महात्मा | 5-46-27a 5-46-27b 5-46-27c 5-46-27d |
अहमेव स्मृतो माता पिता पुत्रोऽस्म्यहं पुनः। | 5-46-28a 5-46-28b |
पितामहोऽस्मि स्थविरः पिता पुत्रश्च भारत। | 5-46-29a 5-46-29b |
आत्मैव स्थानं मम जन्म चात्मा | 5-46-30a 5-46-30b 5-46-30c 5-46-30d |
अणोरणीयान्सुमनाः सर्वभूतेषु जाग्रति। | 5-46-31a 5-46-31b |
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्यगपर्वणि |
| उद्योगपर्व-045 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | उद्योगपर्व-047 |