वटेश्वरसिद्धान्तः

वटेश्वरसिद्धान्तः
वटेश्वरः
१९८६

श्रीवटेश्वराचार्यविरचितः गोलोपेतः

वटेश्वरसिद्धान्तः
VATESWARA-SIDDHANTA
AND GOLA
of VATESWARA

Critically Edited with
English Translation and Commentary
by
KRIPA SHANKAR SHUKLA
M. A., D. Litt., F. N. A. Sc.

PART I
SANSKRIT TEXT

INDIAN NATIONAL SCIENCE ACADEMY
NEW DELHI

Published for

THE NATIONAL COMMISSION FOR THE
COMPILATION OF HISTORY OF SCIENCES IN INDIA
By
The Indian National Science Academy
Bahadur Shah Zafar Marg, New Delhi-110 002

COPYRIGHT
Indian National Science Academy

1986

Price Rs. 100.00

Printed at
INDUSTRIAL PRINTING WORKS
273, Raniganj, Lucknow-226004. Phone 46410

FOREWORD

One of the main objectives of the National Commission for the Compilation of History of Sciences in India is to publish original texts in Sanskrit, Arabic, Persian etc. and their translation into English. Texts like Aryabhatiya with commentaries (3 vols.), Sisyadhirddhida with commentary (2 vols.), Rasarnava-kalpa and the Śulbasūtras of Baudhāyana, Apastamba, Kātyāyana and Mānava are some of the prestigious publications of the Commission in fulfilment of the objectives. The present text, Vatesvara-siddhanta by Vatesvara, a very important work in astronomy written towards the beginning of the tenth century, is a new addition to this series of texts.

The Vatesvara-siddhanta is the largest and most comprehensive work on Indian astronomy and throws full light on the various methods and processes employed by Indian astronomers up to the tenth century. Besides, it is sufficiently original and incorporates new methods and techniques devised by the author himself. It was studied as a standard text in astronomy during the tenth, eleventh and twelfth centuries in India. Some of the rules and examples of this Work were adopted by the celebrated astronomers like Śrīpati and Bhāskara II. The works of Vațeśvara were available to the great Persian scholar Al-Biruni who had referred to Vatesvara and cited several of the rules in his own writings.

The work of editing the Sanskrit text of Vatesvara-siddhanta and translating it into English was taken up by Dr. K. S. Shukla, retired Professor of Mathematics, Lucknow University, who had earlier edited and translated the Aryabhaṭīya for the Commission. Only two manuscripts of Vatesvara-siddhanta, both full of errors and omissions, were available. These were utilized for the present edition. Dr. Shukla has rectified the entire text filling up the gaps wherever they occurred, and has translated it adding explanatory and Critical notes and comments

VI

FOREWORD

where necessary. The text of the first five chapters of Vatesvara's Gola (“Spherics’) occurred in one of the manuscripts used. This has been appended to the text of the Vatesvara-siddhanta and its translation is also given.

It is hoped that this publication will prove useful towards a better understanding of the development of astronomy in medieval times.

S. K. Mukherjee
Vice-Chairman
National Commission for the
Compilation of History of
Sciences in India

CONTENTS


Introduction		Pages xix-xxvii
वटेश्वरसिद्धान्तः
अधिकारः I - मध्यगत्यधिकारः		१-८०
1.	भगणनिर्देशः	१-६
	मङ्गलाचरणपूर्वकं ग्रन्थवस्तुग्रन्थकर्तृनिर्देशः -१; ज्योतिषशास्त्रप्रशंसा, राद्धान्तपरिभाषा, ग्रहनक्षत्राणां सृष्टिः, कालपरिच्छेदाः -२; ब्रह्मणः आयुपरिमाणं, शकारम्भे ब्रह्मणः आयुः, ग्रहाणां युगभगणाः -३; सप्तर्षियुगभगणाः -४; ब्रह्मायुषि मन्दोच्च-पात-भगणाः -५; ग्रन्थकारजन्मकालः ग्रन्थनिर्माणकालश्च --६
2.	मानविवेकः	७-१०
	भोदयाः, ग्रहोदयाः, सावनदिनानि, शशाङ्कमासाः, रविवर्षाणि, नाक्षत्रदिनानि, उच्चनीचपरिवर्ताः, अधिमासाः, तिथिक्षयाः, पितृसुरासुराणां दिवसाः -७; गुर्वब्दाः, व्यतिपाताः, उत्सर्पिणी, अपसर्पिणी, सुषमा, दुष्षमा, कल्पे ब्रह्मायुषि च भगणादयः, कालप्रवृत्तिः -८; कालस्य नव मानानि, माननवकस्य प्रयोजनानि - ९
3.	द्युगणविधिः	११-१६
	अहर्गणानयने सामान्यविधिः, अधिमासावमौ विनाऽहर्गणः, अधिमासशेषज्ञानेन अहर्गणः -११; अधिमासावमशेषयोः ज्ञातेऽहर्गणः, सशेषयातावमदिनानां ज्ञातेऽहर्गणः, भगणादिसूर्यस्य चन्द्रस्य च ज्ञातेऽहर्गणः -१२; प्रकारान्तरेण अहर्गणः, वर्षाधिपः, शुद्धेः ज्ञातेऽहर्गणः, वर्षान्ताहर्गणः -१३; लघ्वहर्गणः, कजन्मतोऽहर्गणः -१४ ; व्यस्तगणनया दिनाधिपः, चान्द्रसौराहर्गणौ, अन्ये विधयः -१५ VIII CONTENTS
4.	सर्वतोभद्रः	१७-२९
	मध्यग्रहानयने सामान्यविधिः, लध्वहर्गणतः रविचन्द्रानयनम् -१७; लध्वहर्गणतः ग्रहानयन्, ज्ञातग्रहादभीष्टग्रहानयनम्, अहर्गण विना सूर्याचन्द्रमसोरानयनम् -१८-२१; सूर्याचन्द्रमसोरानयने अन्ये विधयः-२१; ग्रहानयने अन्ये विधयः -२३-२४ ; मन्दगतिशीघ्रगतिग्रहयोरानयनं, स्वोदयज्ञानेन ग्रहानयनं, ग्रहोदयकाले ग्रहानयनम् -२३; द्युगणोनभूदिनैः ग्रहानयनं, भगणोनकुदिनै: ग्रहानयनं, स्वोदयभोदयज्ञानेन ग्रहानयनं, स्वोदयभोदयज्ञानेन मन्दशीघ्रग्रहयोरानयनम् -२४; प्रकीर्णविधयः -२५-२७; मन्दशीघ्रग्रहयोर्युगोदयानयनं, ग्रहसावनदिनगतिः, ज्ञातग्रहादभीष्टग्रहानयने प्रकारान्तरं, ग्रहानयने विधिविशेषाः -२५; चन्द्रदिनान्ते ग्रहत्ज्ञानम् -२६; रविदिनान्ते ग्रहज्ञानं, सुरासुरार्कोदयास्तकालिकग्रहज्ञानं, गुरुवर्षमुखे ब्रह्मदिवसादौ कल्पादौ कलियुगादौ च ग्रहा:, त्रैराशिकगणितविधानं गुणहारयोरपवर्तनञ्च -२७; कलियुगादौ ग्रहाणां क्षेपाः -2८
5.	प्रत्यब्दादिशुद्धिविधिः	३०-५३
	प्रत्यब्दशुद्धिविधौ अध्यहसावनावमदिवससाधनम् -३० ; अध्यहसावनावमदिवसेषु सम्बन्धः -३१; शुद्धिसाधनवर्षाधिपसाधनविधयः -३२; चान्द्रवर्षाधिपसाधनविधयः, सौरश्चान्द्रवर्षाधिपयोः परस्परानयनम् -३३; सौरवर्षान्ते ग्रहसाधनम् -३४ ; रविज्ञानेन ग्रहसाधनम् -३५; लध्वहर्गणसाधनम् -३६; सौरमासान्ते ग्रहसाधनम् -३८; प्रतिसौरमासशुद्धिविधिः-- सौरमासाधिपसाधनं, लध्वहर्गणदिवसाधिपयोः साधनं, सौरदिवसान्ते ग्रहसाधनम् -३६; प्रतिसौरदिनशुद्धिविधिः -सौरवर्षादिसाधनम् -४०; अवमशेषसाधनं, सौरवर्षान्ते सौरमासान्ते वा चन्द्रसाधनं, चान्द्रमासान्ते रविचन्द्रसाधनम् -४१; चान्द्रमासाधिपः, चान्द्रमासे ग्रहगतयः -४२; चान्द्रमासगतिज्ञानेन सावनदिवसगतिज्ञानं, चान्द्रदिवससम्बन्धि-सावनदिवससाधनं, चान्द्रदिवसान्ते ग्रहसाधनम् -४३; गुर्वब्देन कर्म - गुर्वब्दान्ते सावनदिवसात्मिका शुद्धिः-४५; गुर्वब्दान्ते चान्द्रदिवसात्मिका शुद्धिः, गुर्वब्दाधिपः, गुर्वब्दान्ते अवमशेषम् -४६;

CONTENTS IX

लघ्वहर्गणसाधनं, गुर्वब्दान्ते ग्रहसाधनम् -४७; प्रकीर्णविषयाः - ग्रहाणां सावनदिनगतयः -४६; सूर्यांशेभ्यो ग्रहसाधनम् -५०; अवमपाततोऽधिमासपाततो वा गतदिवसाः, चैत्रादितोऽहर्गणः --५१; अहर्गणं विना सूर्याचन्द्रमसोः साधनं, चैत्राद्यहर्गणात् ग्रहसाधनं, राश्यंशाधिपाः रोच्यमरा:-५२ 6. करणविधिः 54-56 करणविधिना मध्यमग्रहसाधनम् -५४-५५; ग्रहस्पष्टीकरणं, करणरचनाविधिः-५६ 7. कक्ष्याविधान-ग्रहानयनविधिः ኳs-ዩፃ क्षेत्रसम्बन्धि-परिभाषाः, भानोः करप्रसारः -५७; खभयोः रविचन्द्रयोश्च कक्ष्याः, ग्रहभानां कक्ष्यायोजनानि -५८; ग्रहगतिसाधनं, ग्रहगतियोजनानि, कक्ष्याविधिना मध्यमग्रहसाधनविधयः -५; भवृत्तखवृत्तयोर्भोगकालः, बुधशुक्रकक्ष्या-रविकक्ष्यासमत्वे हेतुः, कुजगुरुशनिशीघ्रकक्ष्या-रविकक्ष्यासमत्वे हेतुः, ग्रहभानां क्षितेरुपर्युपरि स्थितिक्रमः - ६०; होरादिनमासवर्षाधिपानयनं, ग्रहभगणानां भिन्नत्वे हेतुः, नाक्षत्रसावनदिवसयोः स्वल्पाधिकत्वे हेतुः-६१ 8. देशान्तरविधिः ६२-६६ रेखापत्तनानि, भूमेः व्यासपरिध्री, पूर्वाचार्यमतेन देशान्तरसाधनम्-६२; ग्रन्थकारमतेन स्पष्टं देशान्तरम् -६३; देशान्तरकर्म, वारप्रवृत्तिः--६४; देशान्तर-भुजान्तर-चरकर्माणि, सावनवर्षमासाधिपसाधनं, होराधिपादि साधनम् -६५ 9. प्रश्नविधिः فوا-توانا 10. ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तपरीक्षाध्यायः 71-80 अधिकारः Il -स्फुटगत्यधिकारः 81-141 1. सूर्याचन्द्रमसोः (नीचोच्चविधानेन) स्फुटीकरणविधिः 81-104 अर्धज्याकलाः -८१; अर्धज्याविकलाः -८४; उत्क्रमज्याकलाः-८७; 2 CONTENTS उत्क्रमज्याविकला: -90; त्रिज्या-त्रिज्याकृति-जिनांशज्यानां मानानि -92; मन्दशीघ्रपरिधयः, मन्दशीघ्रकेन्द्रे, भुजकोटिज्ये तयोः विभिन्नरूपाणि च --93; इष्टज्यासाधनम् - 94; भुक्ताभुक्तज्यान्तरप्रयोगेण इष्टज्यासाधनम् - 95; इष्टधनुःसाधनम् -99; भूक्ताभुक्तज्यान्तरप्रयोगेण इष्टधनु:साधनम् -१००; नीचोच्च विधिन सूर्याचन्द्रमसोः स्पष्टीकरणम् -१०१; सूर्याचन्द्रमसोः स्पष्टा गतिः, जीवाभुक्तिः -१०२; कर्णभुक्तिः, करणविधिना जीवाभुक्तिः, चन्द्रस्य जीवाभूक्त्तिः-१०३ . स्वोच्चनीचग्रहस्फुटीकरणविधिः - ዊ oሄ-ዌዊ¶ भौमादिग्रहाणां स्फुटीकरणं, शीघ्रकर्णमन्दकर्णसाधनविधयः -१०४ ; ग्रहाणां स्फुटगतिसाधनम् -१०७; मन्दफलशीघ्रफलसाधनविधयः -१०८; भग्रहोदयेभ्यो ग्रहे स्पष्टे तद्वशात् ग्रहकर्माणि - अध्वकर्म, भुजान्तरकर्म-११०; चरकर्म-१११ . प्रतिमण्डलग्रहस्पष्टीकरणविधिः 112-116 अन्त्यफलं, कर्णादिसाधनविधयः -११२; ग्रहस्पष्टीकरणम् - मन्दशीघ्रफले, फलसंस्कारविधि:, पदज्ञानम् -११४; प्रकारान्तरेण ग्रहस्पष्टीकरणं, स्पष्टगतिसाधनम् -११५; (स्वोच्चनीचविधौ प्रकारान्तरेण) शीघ्रमन्दफले, स्पष्टग्रहात् मध्यग्रहानयनम्-११६ • ज्याभिविना स्फुटीकरणविधिः 117-120 भुजकोटिज्ययोः मन्दशीघ्रफलयोश्च साधनम् -११७; ज्यातः चापानयनं, ग्रहाणामष्टधा गतिः -११८; वक्रानुवक्रगत्योरारम्भे ग्रहाणां शीघ्रकेन्द्रभागाः, वक्रगतिऋजुगतिदिनानि, ग्रहाणां निरंशदिनानि, ग्रहाणां पूर्वोदये पश्चिमास्ते वा शीघ्रकेन्द्रांशाः -119; बुधशुक्रयोः पश्चिमोदये' शीघ्रकेन्द्रांशाः, ग्रहाणां अस्तोदयदिनानि -१२० .. फलज्यास्फुटीकरणविधिः 121-128 ज्यान्तरसम्बन्धि-मन्दशीघ्रफलै: स्पष्टग्रहसाधनम् - १२१;वक्रानुवक्रकेन्द्रसाधनम् -१२२; वक्रगतेः प्रदर्शनम् -१२३; वक्रगतिसाधनम् -१२५; 1 On p. 120 line 1, read पश्चिमोदये for पश्चिमास्ते CONTENTS X1 ग्रहोदये शीघ्रकेन्द्रम् -१२६; वक्रगतिदिवसाः, दृश्याद्भृश्यदिवसाः, ग्रहस्फुटीकरणविधयः -ब्रह्मगुप्तसम्मतविधिः, आर्यभटसम्मतविधिः -१२७; सूर्यसिद्धान्तसम्मतविधिः, मन्दकर्णानयनविधिः, अन्यः ग्रहस्फुटीकरणविधिः, कोटिं विना शीघ्रकर्णसाधनम् -१२८ 6. तिथ्याद्यानयनविधिः 129-137 तिथिसाधनं, नक्षत्रसाधनं, अध्यर्धसमार्धभोगनक्षत्त्राणि -१२9; अभिजिन्नक्षत्रस्य स्फुटभोगः, स्फुटनक्षत्रसाधनं, अभिजिन्नक्षत्रस्य संस्थितिः -१३०; नक्षन्नत्रशशियोगः,त्रकरणसाधनं, स्थिरकरणानि, योगसाधनं, व्यतिपातवैधृतयोर्लक्षणम् -१३१; क्रान्तिसाम्ये रवीन्दुपाताः, पातस्य सम्भवासम्भवं, अयनसन्धिः, पातस्य गतागतत्वम् -----१३२; पातकालसाधनम् -१३३; मध्यतिथेः स्पष्टतिथ्यानयनं, रविचन्द्रयोः समलिप्तीकरणं, करणान्ते तिथ्यन्ते पूर्णान्ते मासान्ते वा रविचन्द्रौ - १३५; अवमपातकालः, सङ्क्रमकालः पुण्यकालश्च, अधिमासावमयोः पतनकालः –136 7. प्रश्नविधिः 138-230 अधिकारः III -त्रिप्रश्नाधिकारः 142-148 1. विषुवच्छायासाधनविधिः 142-148 दिक्साधनविधयः -१४२; छायाग्रभ्रमवृत्तम् -१४३; ततः द्युदलाभाऽक्षाभादिज्ञानं, विषुवच्छायासाधनविधयः -१४४-४८ ; स्वदेशाक्षः--- १४६ 2. लम्बाक्षज्यानयनविधिः १४९-१५३ अक्षज्यालम्बज्यानयनविधयः -१४9; अक्ष-अक्षच्छाययोर्दिक्, अयनचलनमू-१५३ 3. क्रान्तिज्यानयनविधिः 154-156 4. द्युज्यानयनविधिः 157-158 X1I CONTENTS 5. कुज्यानयनविधिः १५९-१६२ 6. अग्रानयनविधिः 163-165 7. स्वचरार्धज्याप्राणसाधनविधिः 166-171 चरार्धज्यासाधनम्-१६६; द्युनिशादले, चरार्धास्वानयने सामान्यनिर्देश:, अजगोमिथुनाद्यानां चरार्धासवः -१७० 8. लग्नादिविधिः 172-177 राशीनां लङ्कोदयासुसाधनम् -१७२; राशीनां स्वदेशोदयासुसाधनं, राशीनामस्तमयकाल-याम्योत्तरसङ्क्रमणकालसाधनम् —१७३; लग्नसाधनविधिः -१७४; लग्नात् कालसाधनम्, अस्तविलग्नं, लग्नसूयौ' यदा एकराशौ तदा लग्नसाधनम् -१७५; तदैव लग्नात् कालसाधनं, मध्यलग्नं कालश्च, रात्रौं लग्न-लग्नकालसाधनं, स्वदेशोदयं विना लग्नकालानयनम् -१७६; कालांशज्ञानम् -१७७ 9. द्युदलभादिविधिः178-187 दिनार्धकाले दृग्ज्या-शङ्कु-त्रिज्याक्षेत्रं, दिनार्धच्छायादिग्ज्ञानं, दिनार्धनतांशसाधनम्-१७८; दिनार्धच्छायाछायाकर्णो, दिनार्धकालिके धृत्यन्त्ये, दिनार्धशङ्कुः -१७9; इष्टशङ्कुः -१८२; दृग्ज्यानृतलयोः साधनं, दिनार्धच्छाया-छायाकर्णो -१८३; धृत्यन्त्याद्यज्यानयनम् -१८५; स्थितिविशेषाः -१८६; आनन्दपुरदशपुरयोः धृतिः -१८७ 10. इष्टच्छायाविधिः 188-196 नतोन्नतकालौ, उन्नतज्या, स्वान्त्या, स्वधृतिः ततश्शङ्कुश्च -१८८; शङ्क्वानयने विविधाः विधयः, छायाछायाकर्णौ -- १८६; दृग्ज्या, दिनार्धेष्टशङ्कू -१9०; दिनार्धष्टच्छायाकर्णौ -१8१; स्वान्त्या ततश्शङ्कुश्च, स्वधृतिः ततश्शङ्कुश्च, छायाछायाकर्णौ -१9२; ततः शङ्कुदृग्ज्ये; धृतिः, उन्नतम्, उन्नतकालश्च -१9३; गुणहारगणितम् --१9५ ; व्यस्तविधिः -१9६ CONTENTS X111 11. सममण्डलप्रवेशविधिः 197-203 सममण्डलप्रवेशकाले रविशङ्कुः -197; दिवौकसां स्फुटशङ्कुः, रवे: समशङ्कुः -198, २०० ; समच्छायाकर्णः --199; शङ्कुभ्रमवृत्तस्य विष्कम्भः, छायाभ्रमवृत्तस्य विष्कम्भः - २०१; समदृग्ज्या-समच्छाये, उन्नतकालसंज्ञकं द्युगतशेषम् -२०२; सभवृत्तगे रवौ नतोन्नतकालौ 203 12. कोणशङ्कुविधिः · 204-209 कोणशङ्कुसाधनम् -२०४; पलश्रुति त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुसाधनम्। -२०५; अग्रां त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुसाधनम् -२०६; तद्धृतिं त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुसाधनम् -२०७; धृतिं इष्टच्छायाकर्णं वा त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुसाधनं, कोणशङ्कुच्छायादिग्ज्ञानम् -२०८ 13. छायातोऽर्कानयनविधिः 210-217 सौम्य-याम्य-गोललक्षणं, कुलीरादि-मकरादि-अयनलक्षणं, रविक्रान्तिः, रविभुजज्या -२१०; शाश्वतदिवसः, ज्ञातग्रहाज् ज्ञेयग्रहानयनम् -२१२; चन्द्रास्तोदयकालात् तिथिज्ञानं, रविभुंजतः रवेः पदज्ञानं, वसन्तादिऋतुलक्षणानि -२१३; विषुवायने, विष्णुपद-षडशीतिमुखसङ्क्रान्ती -२१६; वसन्तादिऋतुषट्कं, चैत्रादिमासानां मध्वादिसंज्ञाः 217 14. छायापरिलेखविधिः 218-222 छायावृत्ते भुजंकोट्यग्रादयः, छायाभ्रमवृत्त-शङ्कुभ्रमवृत्तयोरालेखनम् -२१८ ; दिग्विशेषे भाप्रदर्शनं, छायाऽभावस्थितयः, शङ्कुच्छायाग्रयोर्भ्रमणं, गृहपटलं विदार्य वा तैले दर्पणे जले वा रविदर्शनम् -२२०; ग्रहभानां दर्शनं, पलभापलकर्णसंस्थितिः, छायावृत्तपरिलेखः -२२१; वेधात् ग्रहभगणज्ञानं, वेधात् ग्रहाद्यानयनं, ग्रहोच्चपातक्षेपभगणपठने हेतुः 222 15. स्फुटः प्रश्नाध्यायः 223-230 XIV CONTENTS अधिकारः IV -चन्द्रग्रहणाधिकारः 231-240 ग्रहाणा रविचन्द्रयोश्च श्रुत्यानयनम् -२३१; रविचन्द्रयोः श्रुतियोजनानि, तयोः स्फुटकर्णौ' बिम्बयोजनानि च, भूभादध्र्यं तमसः मानञ्च -२३२); कलात्मकानि बिम्बानि, प्रकारान्तरेण रविचन्द्रतमोबिम्बसाधनम्-२३३; शशिविक्षेपानयनम् -२३४ ; ग्रासमानं, दृश्यमानं, स्थितिविमर्दखण्डे -२३५; असकृत्कर्मणा तयोः स्थिरीकरणं, प्रग्रहमोक्षादिकालसाधनम् -२३६; इष्टकाले ग्राससाधनं, निमीलनोन्मीलनकाले भुजकोटी-२३७; इष्टग्रासात् कालसाधनम्, अक्षदिग्वलनसाधनम् -२३८; अयनदिग्वलनसाधनं, स्फुटदिग्वलनसाधनम्, अङ्गुलस्य कलामानम् -२३9; प्रग्रहस्य दिक् -२४० अधिकारः V -रविग्रहणाधिकारः 241-271 1. लम्बनविधिः २४१-२४८ लम्बननत्योः सम्भवासम्भवम् -२४१; पञ्चज्यासाधनं, मध्यलग्नमध्यज्या-दृग्गतिसाधनं, लघुमहद्दृग्गतिसाधनम् -२४२, २४३; रविमध्यलग्नयोः दृग्ज्याशङ्कुसाधनं, लम्बनसाधनम् -२४४ ; सकृद्विधिना लम्बनसाधनम् -२४६, २४८; प्रकारान्तरेण लम्बनदृग्गतिसाधनम् -२४७ 2. अवनतिविधिः २४९-२५० नतिसाधनम् -२४9; चन्द्रस्य स्फुटा नतिः -२५० 3 स्थितिविमर्दार्धसाधनम् -२५१-253; स्थितिविमर्दार्धसाधनम्-251, इष्टकाले ग्रासानयनं, परिलेखार्थ चन्द्रबिम्बे संस्कारविशेषः -२५२; वलनादि कर्म, ग्रहणद्वयोः दिग्विपर्ययकारणम् -२५३ 4. परिलेखविधि: 254-260 सामान्यपरिलेखविधिः -२५४; त्रिज्यावृत्ते मानैक्यार्धवृत्ते च परिलेख CONTENTS XV विधिः -२५७; ग्राह्मवृत्ते परिलेखविधि: -२५८; इष्टकाले ग्रासानयनम्, इष्टकाले चन्द्रविक्षेपसाधनम्, इष्टकर्णादिष्टघटिकासाधनं, स्थित्यर्धनाडीभिः ग्राह्मग्राहकमानसाधनम् -२५9; इष्टवृत्ते परिलेखविधिः, ग्राह्यबिम्बस्य वर्णनिरूपणं, ग्रहणयोरनादेश्यम् -२६० 5. पर्वज्ञानविधिः २६१-२६४ ग्रहणसम्भवः, विक्षेपव्यासादिसाधनं, मध्यग्रासमानं, चन्द्रग्रहणविषये स्थित्यर्धमर्दार्धसाधनम् -२६१; सकृद्विधिना स्पर्शमोक्षस्थित्यर्धयोरानयनं, स्पर्शमोक्षकालिकविक्षेपसाधनं, लम्बननतिसंस्कारौ -२६२; सूर्यग्रहण विषये स्थित्यर्धविमर्दार्धवलनादिसाधनं, रव्यादीनां षाण्मासिकचालनम् -२६३; तिथेः षाण्मासिकचालनम्---२६४ 6. लघूपकरणविधिः 265-269 स्पष्टतिथिसाधनम् -२६५; प्रकारान्तरेण रविचन्द्रयोः केन्द्रसाधनम् -२६६; सपातचन्द्रसाधनं, क्रान्तियोजनपिण्डिकाः, दृक्क्षेपसाधनम् -२६७; लम्बनानयनं, नतेः चन्द्रशरस्य चानयनं, वलनादीनां साधनम् -२६८; स्थूलविधिना मध्यलग्नादिसाधनम् -२६9 7. छेद्यकप्रश्नविधिः २७०=२७१ अधिकारः Vl -उदयास्तमयाधिकारः 272-277 उदयास्तमयस्य दिक्, उदयास्तमयकालांशाः, ग्रहाणां परमञ्शराः -२७२); इष्टशरसाधनविधयः, अयनदृक्कर्मसाधनविधयः -२७३; अक्षदृक्कर्मसाधनं, स्फुटदृक्कर्मसाधनम् - २७५; उदयास्तमयकालसाधनविधयः -२७६; दृश्यादृश्यादिनिरीक्षणविधिः --२७७ अधिकारः VII -श्रृङ्गोन्नत्यधिकारः २७८-२८9 1. शृङ्गोन्नतिविधिः 278-288 चन्द्रोदयः -चन्द्रोदयास्तकालसाधनम् - २७८; पौणिमायां चन्द्रोदयस्वरूपं, पौणिमायामुदितचन्द्रस्य अस्तमितसूर्यस्य वा स्वरूपम् -२७0; XVI CONTENTS चन्द्रच्छाया- चन्द्रच्छायासाधनकालः, स्पष्टे चन्द्रक्रान्तिद्युज्ये, चन्द्रस्य दिनमानचरार्धसाधनम् -२८० ; ग्रहस्य दिनमानं, चन्द्रच्छायासाधनं, पूर्वापरकपालयोः चन्द्रस्य नतनाडीसाधनम् -२८१; चन्द्रस्य स्फुटबिम्बसाधनं, चन्द्रस्य याम्योत्तरवृत्तसङ्क्रमणकालः -२८२; चन्द्रश्रृङ्गोन्नतौ बाहुकोटिकर्णसाधनम् -२८२; सितसाधनं, परिलेखसूत्रसाधनम् -२८३; अङ्गुलीकरणम् -२८४; चन्द्रश्रृङ्गोन्नतिपरिलेखविधयः -२८५; श्रृङ्गोन्नतिस्वरूपं, चन्द्रस्य प्रथमकला-२८८ 2. प्रश्नविधिः 289 अधिकारः VIII -समागमाधिकारः 290-299 1. ग्रहयुतिविधिः २९०-२९२ कदम्बप्रोतीय-युतिः, तत्र युतिकालिकग्रहसाधनं, ग्रहाणां मानलिप्ताः -290 ; युतिकाले ग्रहान्तरं, भेदयुतिः, चन्द्रविभेदः, युतिकालेऽक्षदृक्कर्म -२9१; कलाकरयोः सम्बन्धः, समप्रोतीययुतिः, समप्रोतीययुत्यध्ययने हेतुः, समप्रोतीययुतिकालसाधनम्-292 2. भग्रहयुत्यादिविधिः 293-299 नक्षत्नध्रुवकाः, योगः भावी गतो वा -२9३; नक्षत्रक्षेपाः, भेदयुतिः -२9४; चन्द्रेण रोहिणीशकटभेदः, चन्द्रेण रोहिणीयोगताराभेदः, नक्षत्राणां तारासंख्या, योगतारालक्षणं, नक्षत्राणामाकृतयः -295; ध्रुवतारा, नक्षत्रोदयास्तकाले उदयलग्नं, भानां दृश्यादृश्यत्वम् -296; भानामस्तदिवसाः, सदोदिततारकाः, अगस्त्यस्य दृश्यादृश्यकालः -२97; ग्रहभाना छायादिकर्म, भग्रहयुतिकालः, सप्तर्षिचारः, वशिष्टपत्नी अरुन्धती ~-२9८ ; उपसंहारः -299 CONTENTS XV वटेश्वरगोलम् 1, गोलप्रशंसा 303-305 2. छेद्यकम् 306-309 ग्रहगतिपरिलेखविधिः -३०६; ग्रहगतिनिरूपण, मन्दशीघ्रफले -३०७; कर्णाज्ञानं, शीघ्रफलानयने कर्णानुपातः, मन्दकर्मणि कर्णानुपातः किमर्थ न क्रियते -३०८ 3. गोलबन्धः 310-316 खगोलबन्धः -३१० ; भगोलबन्धः -३११; ग्रहगोलबन्धः -३१२; सामान्यगोलबन्धः -३१३; ग्रहभानां स्थिरवृत्तानि -३१५; ग्रहाणामस्थिरवृत्तानि-३१६ 4. गोलवासना 317-324 मध्यगतिवासना -३१७; देशान्तरादिफलवासना -३१७; लड्कोदयस्वदेशोदयानां ऊनाधिकत्ववासना -३१9; भानामुदयास्तमयवासना, भानां दृश्यादृश्यवासना -३२०; ग्रहणवासना, चन्द्रादीनां सितासित वासना -३२१; चन्द्रश्रृङ्गोन्नतिवासना -३२२; रबिबिम्बदर्शनवासना, दृक्कर्मग्रहयुतिवासना-३२३ 5. भूगोलः 325-327 भूगोलस्य निर्माणहेतुः, तस्य खस्थितिः -३२५; लङ्कादिपुरचतुष्कं सुरासुराणाञ्च निलयौ, मुवः स्वरूपम् -३२७ ।। APPENDCES 1 index of half-verses ३२८-३६८ II List of word-numerals ३६९-३८४ III Glossary of terms used by Vațeśvara 385-394

General index 395-401

TRANSLITERATION

VOWELS


Short:	अ	इ	उ	ऋ	लृ
	a	i	u	r	l'

Long:	आ	ई	ऊ	ए	ओ	ऐ	औ
	ā	í	û	e	o	ai	au

Anusvāra :	-ं- = mं
Visarga :	: = h
Non-aspirant :	S = '

CONSONANTS


Classified:	क्	ख्	ग्	घ्	ङ्
	k	kh	g	gh	nं
	च्	छ्	ज्	झ्	ञ
	c	ch	j	jh	ñ
	ट्	ठ्	ड्	ढ्	ण्
	ț	țh	d	dh	ņ
	त्	थ्	द्	ध्	न्
	t	th	d	dh	n
	p	ph	b	bh	m
	प्	फ्	ब्	भ्	म



Unclassified :	य्	र्	ल्	व्	श्	ष	स	ह्
	y	r	l	v	ś	ș	s	h

Compound:	क्ष्	त्र्	ज्ञ्
	kş	tr	jñ

INTRODUCTION

The present volume, issued as Part I of Vateśvara-siddhānta and Gola, contains the Sanskrit text of all the eight chapters (adhikaras) of the Vateśvara-siddhānta, written by astronomer Vațeśvara, son of Mahadatta resident of Vadnagara in northern Gujarat, in 904 A. D. It contains also the Sanskrit text of the first five chapters of the Gola (Spherics) written by the same astronomer. The Sanskrit text of the remaining chapters of Vateśvara's Gola has not survived.

MANUSCRIPT MATERIAL

Two manuscripts of the Vateśvara-siddhānta have been discovered so far and these have been used for the present edition. Both are incomplete but one is larger than the other. The larger one will be called Ms. A and the shorter one Ms. B. MANUSCRIPT A. This is No. 46608 of Lucknow University Library, Lucknow, and may be described as follows :

Substance-Paper. Character-Modern Devanāgari. Size-the first 43 leaves 28 cm. x 12.2 cm., the remaining ones 27 cm. x 12.2 cm., (approx). Extent-103 folios; 9 lines per page, and about 40 letters per line. The first 71 folios are numbered as l to 71, the folio-numbers being written on the verso or the left-hand pages of the folios at the top on the left hand margin and also at the bottom on the right hand margin. The first page of the manuscript is left blank and the writing is started from the second page. The folios numbered as 58 to 71 have vateśva (the tachygraphic abbreviation of Vateśvara-siddhānta) written just above the folio number on the left hand margin, the word rāma occurring just above the folio-number on the right hand margin on all folios of the manuscript. The folios occurring subsequent to folio 71, which are slightly darker in colour, were originally numbered as 99 to 129, the verso of the last folio being blank and left unnumbered. These folios were later renumbered as 72 to 103, the last folio (originally unnumbered) being also numbered this time and “vateśvarasiddhānta' written just below the folio-number 103. The renumbering is done in a different hand and only on the left hand margin at the top. The object of renumbering was evidently to provide continuous numbering to the whole manuscript. The discontinuous numbering, 1 to 71 and then 99 to 129, suggests that the manuscript consists of fragments of two different manuscripts, carefully put together to form one single manuscript. This is also proved by the fact that the last folio of the first of these two manuscripts, which bears the folio-number 71, ends with :

(पाणभूगुता च साधयेव । तीक्षालिकादेणभूतोय.मज्पाचायंस्वविक्षेयवियुक्तमतत्भिन्नोत्प)
(दिक्त्थशशिनोपमोयंस्पष्टोफजीवाद्यमृतोर्कवत्स्पात् शीतगोरुदवदृग्विलग्नकात्षद्भयुग्दृ)

and the first folio of the second manuscript, which bears the folio number 99, begins with the repetition of the same matter. To get rid of this repetition the matter of folio 71 which is repeated on folio 99 has been enclosed within brackets ( ). The second manuscript has the bare folio-number at the top on the left hand margin and the folio-number with the word rāma just above it at the bottom on the right hand margin.

As regards the numbering of the verses, only the first 14 verses of Chapter I Section 1, 9 verses of Chapter I Section 2, and 4 verses of Chapter I Section 3, are numbered. The numbering of the first 14 verses is correct; that of the other verses, wrong. The verses numbered 26, 27, 28, and 29 are really the 36th, 37th, 38th and 39th verses when counted from the beginning. These are the last numbered verses.

The manuscript is written, as usual, along the length of the paper and the written matter is bordered on both sides of the pages by four vertical lines, pairwise in juxtaposition, throughout the manuscript.

The manuscript is incomplete, but as far as the Vateśvara-siddhānta proper is concerned it is complete and contain all the eight chapters of the Vateśvara-siddhānta. In addition it contains five extra chapters, which really do not form part of the Vateśvara-siddhānta, but were composed and appended to the Vateśvara-siddhānta by Bhatta Govinda, son of Vahnika and resident of Dauranda, the scribe of the original manuscript, as supplement to Chapter III of the Vateśvara-siddhānta, as well as the first five chapters of Vatesvara's Gola which occur in disconnected and disarranged fragments towards the end of the manuscript. The manuscript breaks off in the midst of the last quarter of verse 22 of the Golāvasanā; the remaining verses of the Golāvasanā and and the verses of the next chapter entitled Bhūgolah, which should have occurred thereafter, wrongly occur earlier in the manuscript. The manuscript is incomplete as far as the remaining chapters of Vatesvara's Gola are concerned. The manuscript begins as follows:

॥ ॥ श्री कृष्णाय नमः ॥ ॥ ब्रह्मावनीन्दुबुधशुक्रदिवाकरारजीवार्कसूनुभगुरून्पितरौ च नत्वा। ब्राह्मं ग्रहक्षंगणितं महदतसूनुर्वेक्ष्पैखिलं स्फुटमतीव वटेश्वरोहं ॥ १ ॥
and ends thus:
प्रागपरकयालयोः कुफललम्छनं क्षयमतस्खम्भुदलप्टष्टगनरयोर्दृक्साम्पालम्छनं न मध्याह्ने उपपत्तियाप्राक्ता प्रागपरे लम्छनेन तिथिविरहे लम्छने विरहेवनते याम्पो
The colophons at the ends of the chapters of the Vateśvara-siddhānta run as follows:
(1) श्रीमदानंदपुरोयमट्टमदतसुतवटेश्वरावेरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटस्मिद्धांते

मध्यगतिः प्रथमोधिकारः ॥ ॥

(2) श्रीमदानंदपुनायभट्टमहदत्तसुतवेश्वटेरविरचिते स्फुटसिद्धांते स्वनामसंज्ञिति

- - - टगत्पधिकरोयः ॥ ॥

(3) श्रीमदानन्पयुरायभट्टमहदत्तसृतवठोश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते

भट्टगोविन्दावतारिते त्रिप्रश्नाध्पापस्तृतीयः ॥ ॥

(4) श्रीमदानंदपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरकिचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धांते

भट्टगोविन्दाचतारिते चंद्रग्रहणाधिकारश्चतुर्थ: ॥ ॥
(5) श्रीमदानन्दयुरीयभट्टमहदत्तसुतचटेश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्त

भट्टगोविन्दावतारिते रविग्रहणाधिकारः पंचमः ॥

(6) श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते

भट्टगोविन्दावतारिते उदयास्तमयाधिकारष्षष्ठः ।

(7) श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमदत्तसुतोवटेश्वरविचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटप्रसिद्धान्ते

भट्टगोविन्दावतारिते श्रृङ्गोन्नत्पथिकारस्सप्तमः ।

(8) श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवदेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते भट्टगोविन्दा

वतारिते समागमाधिकारोष्टम: ।

॥ समाप्तेदं कालक्रियायट्टम् ॥

The manuscript is very defective. The words are generally misspelt and there are omissions, repetitions as well as distortions. These defects and the occurrence of the chapters of Vatesvara's Gola in fragments, in wrong sequence, and in wrong places, indicate that our manuscript did not come from the hands of Bhatta Govinda, the scribe of the original manuscript, who had good knowledge of astronomy. It must have been copied from an incorrect copy of the manuscript originally written by Bhatta Govinda.

The manuscript was originally discovered by me in the collection of the late Pandit Girish Chandra Awasthi, Head of the Oriental Department, Lucknow University, Lucknow. It was later presented to the Lucknow University Library.

MANUSCRIPT B. No. 45866 of the Lucknow University Library, Lucknow. This is really a photostat copy of Ms. No. 3784 of the Sanskrit Section of the (West) Panjab University Library, Lahore, and was acquired before the partition of the country. It may be described as follows:

Substance- paper. Character- Modern Devanagari. Size- 27 cm. x 12 cm. Extent- 66 folios: 9 lines per page and 40 letters per line. Incomplete; runs up to the end of the first quarter of verse 14 of Chapter VII Section 1 of the Vateśvara-siddhānta.

The first page of the manuscript has the script vaţesvarasiddhăntaprarambhah at its centre. The writing is started on the second page and the numbering of the folios occurs on the verso or left hand pages of the folios at the top on the left hand margin and also at the bottom on the right hand margin, the word rama being written just above the folio-number on the right hand margin as in Ms. A. The numbering of the verses in this manuscript is exactly the same as in Ms. A. The same verses have been numbered and in the same way. The manuscript is written along the length of the paper and the Written matter in every page is bordered by four pairwise juxtaposed vertical lines on either sides, as in the case of Ms. A.

The manuscript begins as follows:

। ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥ ॥ व्रह्मावनीन्दुवुधशुकदिवाकरारजीवार्कसूनुभगुरून्पितरौ च नत्वा ब्राह्मं ग्रहक्षंगणितं महदत्तसूनुर्वक्ष्पेखिलं स्फुटमतीव वटेश्वरोह ॥ १ ॥

It ends on page 131 (i.e. recto of folio 66) as follows:

वरास्फसमीरितं बुधैर्गणितस्कन्दविशेषभाजनैः दिनशेषविधूंघासवस्सहितारात्रिगृतासवोप्पलम् रविवन्नरकर्णदीप्तयोर्मावन्दधमेणभुजादि च । प्राग्लग्नदृक्चंद्रमसौविलग्न

On page 132 there occurs the following statement in the centre:

वटेम्वरसिद्धान्तः मल्लारिज्योतिविदाम् श्रीराम

le, "(This copy of) the Vateśvara-siddhānta belongs to astronomer Malāri. Sri Rāma.”

The last folio 66 is numbered as usual at the bottom on the right ۔۔ hand margin but at the top on the left hand margin we have the number 1825 instead of the folio-number. This number 1825 probably indicates the year when the manuscript was copied and the statement in the centre on page 132 shows that the manuscript belonged to astronomer Malläri. The colophons at the ends of the various chapters run as follows:

(1) श्रीमदानंदपुरोयभट्टमदत्तसुतवटेश्वरावेरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटस्मिद्धांते

मध्यगतिः प्रथमोधिकारः

(2) श्रीमदानंदपुनायभट्टमहदत्तसुतवेश्वटेरविरचिते स्फुटसिद्धांते स्वनामसंज्ञिति

---टगत्पधिकारोयः ॥ ॥

(3) श्रीमदादन्पपुरीयभट्टमहदत्तसुतवठोश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते

भट्टगोविंदाबतारिते त्रिप्रश्नाध्यापस्तृतीयः । ।

(4) श्रीमदानंदपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्चरकिचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुट सिद्धांत

भट्टगोविन्दाचतारिते चंद्रग्रहणाधिकारश्चतुर्थः । ।

(5) श्रीमदानंदयुरीयभट्टमहदत्तसुतचटेश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्त

भट्टगोविंदावतारिते रविग्रहणाधिकारः पंचमः । ।

(6) श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्चरविरचिते रवनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते

भट्टगोविन्दावतारिते उदयास्तमयधिकारष्षष्ठः ।

Mss. A and B bear striking similarity. The differences are trivial. Both begin with obeisance to God Krsna and have the same colophons at the ends of the chapters. Both bear the same incorrect punctuation and in both of them the same verses are numbered in the same way. Thus there is no doubt that they were copied from copies of the same original. A glaring proof of this is that the rule contained in vs. 25 of Chapter I, Section 5, which is missing from MsA is also missing from MsB. It has been inserted editorially to fill the gap.

EDITORIAL NOTE

The manuscripts described above, which were used for the present edition, being full of errors, omissions, repetitions and distortions, a large number of rules stated in the Vateśvara-siddhānta being new, having no counterpart in any other work on Hindu astronomy, and there being no commentary of the text to serve as a guide in deciphe ring the text, the task of editing the text was extremely difficult, almost impossible. Attempt has been made to emend and correct the text where necessary, without making drastic alteration in the original text exhibited by the manuscripts used. Three main considerations were kept in mind while editing the text, firstly that the edited text should be correct as far as the subject matter was concerned, secondly that it should be perfect as far as the metre of the verses was concerned, and thirdly that it should be grammatically sound and as near the original text as possible. The edited text is printed in the upper half of the page (in antique types) and the text as found in Ms. A is printed below (in roman types) followed by variants in Ms. B, if any. This arrangement will enable the interested reader to see for himself how far the editor has been successful in deciphering and editing the text correctly. Additional matter inserted in the edited text by Way of filling the gaps and omissions has been enclosed within square brackets. The text has been presented completely and exactly as found in the manuscripts used. Not a single verse or part thereof has been omitted.

The entire text in the manuscripts used was set out, as usual, in the form of running matter. Even the words were not properly separated. The edited text as well as the original manuscript text has been displayed properly, the verses being given in two lines (as far as possible) and the words properly spaced. In the edited version the verses dealing with the same topic or giving the same rule have been put together and prefixed by an introductory heading in Sanskrit briefly summarising their contents. These introductory headings have been enclosed within square brackets [ ]. Alternative rules have been separated by providing a little more space between them.

For the convenience of the reader, the chapter-heading has been mentioned at the top on the left hand page and the section-heading (or the subject of the chapter) at the top on the right hand page. The chapter-number and the section-number (or verse-number) are also mentioned at the top on every page. Towards the end of this Part are given three appendices, containing Index of Half-verses, List of Word-numerals and Glossary of Terms used by Vatesvara, and General Index. It is hoped that these will prove useful to the reader.

ACKNOWLEDGEMENTS

The present publication is sponsored by the Indian National Science Academy, New Delhi. I am greatly indebted to Professor F. C. Auluck, then Vice-Chairman, National Commission for the Compilation of History of Sciences in India, who requested me to edit the Vateśvara-siddhānta for the Academy. The credit for the publication of this work is indeed due to him. All workers in the field of Indian mathematics and astronomy must be grateful to him. My first and most cordial thanks are due to him.

I must offer my cordial thanks to Dr. A. K. Bag, Asst. Executive Secretary, Indian National Science Academy, New Delhi, who evinced keen interest in the preparation and publication of this book and offered all possible help.

I am under great obligation to Pandit Markandeya Mishra, Jyotishacharya, my former colleague and friend, whose scholarly assistance and advice was of great help in the editing of the text. My heartiest thanks are due to him. My thanks are also due to Dr. K. V. Sarma, Honorary Professor of Sanskrit, Adyar Library and Research Centre Adyar, Madras, for his suggestions regarding the arrangement of the textual matter, and to my student Shri Yukio Ohashi for his assistance in proof-reading on various occasions and for help in preparing the General Index.

I am grateful to the late Pandit Girish Chandra Awasthi, formerly Head of the Oriental Department, Lucknow University, Lucknow, for kindly making the manuscript (Ms. A) of the Vateśvara-siddhānta of his collection available to me for my use and later presenting it to the Lucknow University Library at my suggestion. I am indebted to the authorities of the (West) Panjab University Library, Lahore, who were kind enough to supply the photostat of Ms. B and to the authorities of the Lucknow University Library, Lucknow, for their cooperation in procuring transcripts of manuscripts for my use from time to time.

I remember with respect and gratitude my teacher, late Dr. A. N. Singh, formerly Professor and Head of the Department of Mathematics and Astronomy, Lucknow University, Lucknow, for his guidance, help and blessings and for placing at my disposal all manuscripts, transcripts and books of his collection.

I am also thankful to the many scholars whose works were consulted and found helpful during the preparation of this work.

Lastly, I express my thanks to the proprietor and staff of the industrial Printing Works, Raniganj, Lucknow, for the excellent composing, printing and get-up of the book.

K. S. Shukla

श्रीवटेश्वरविरचित:

वटेशवर-सिद्धान्तः

I. मध्यगत्यधिकारः

1. भगणनिर्देशः

[ मङ्गलाचरणपूर्वकं ग्रंथवस्तुग्रंथकतृनिर्देशः ]

ब्रह्मावनीन्दुबुधशुक्रदिवाकरारजीवार्कसूनुभगुरून् पितरौ च नत्वा ।
ब्राह्मं ग्रहर्क्षगणितं महदत्तसूनुर्वक्ष्येऽखिलं स्फुटमतीव वटेश्वरोऽहम् ॥ १ ॥
कालक्रियागणितगोलमहागमार्थज्ञानप्रपञ्चविमलीकृतचारुधीभिः ।
दिव्यैः प्रदशितमिदं मुनिभिर्यदज्ञाः कुर्मो वयं तदवलोक्य गुणः स तेषाम् ॥ २ ॥
किन्तु स्वबुद्धिकृत[दृष्टिवि]भेद एषा कोक्त युग स्फुटमुपैति सदैकतो न ।
यस्मादतः सकलशास्त्र[विचारसारं] प्रोद्भास्यतेऽखिलमपास्य कुदृष्टिमार्गम् ॥ ३ ॥

Mss. used: Ms. A (No. 46608) and Ms. B (No. 45866) both of the Lucknow University Library, Lucknow.

Text of Ms. A :

॥ ॥ श्री कृष्णाय नमः ॥ ॥

[1] व्रह्मावनीन्दुबुधशुक्रदिवाकरारजीवार्कसूनुभगुरुन्पितरौ च नत्वा । व्राह्यं ग्रहर्क्षगणितं महृदत्तसूनुर्वक्ष्यैखिलं स्फुटमतीव वटेश्वरोहं ॥ १ ॥
[2] कालक्रियागणितगोलप्तहागमार्थज्ञानप्रपंचविमलीकृतचारुधीभिः दिव्पैः प्रदशितमिदं मुनिभिर्पदज्ञाः कुर्मो वपं तदवलोक्य गुणस्स तेषां ॥ २ ॥
[3] किंतु स्वबुद्धिकृतद * * * * * भेद एषां कोक्तं युगं स्फुटमुपैति सदैकतो ना यस्मादतस्सकलशा ' ' ' • • • स्त्रं प्रोद्भास्प खंदितमपास्तकुदष्टिमार्गं॥ ३ ॥

Variant Readings in Ms. B : l d वक्ष्ये 2 a °महागमार्थ० 3 b न

[ ज्योतिषशास्त्र-प्रशंसा ]

श्रुत्युत्तमाङ्गमिदमेव यतो नियोगः कालेऽयनर्तुतिथिपर्वदिनादिपूर्वे ।
वेदीककुब्भवनकुण्डतदन्तरादि ज्ञेयं स्फुटं श्रुतिविदां बहुमान्यमस्मात् ॥ ४ ॥

[ राद्धान्त-परिभाषा ]

समयमितिरशेषा साधनं खेचराणां गणितमखिलमुक्तं यत्र कुट्टाद्युपेतम् ॥
ग्रहभगणमहीनां संस्थितिर्यत्र सम्यक् स खलु मुनिवरिष्ठैः स्पष्टराद्धान्त उत्तः ॥ ५ ॥

[ ग्रहनक्षत्राणां सृष्टिः ]

आदौ ससर्ज भगणं झषमेषसन्धिसंस्थग्रहै: सह ग्रहस्फुरदंशुजालम् ।
ब्रह्मा प्रतिक्षणगमर्कजसो[म]कक्ष्यावक्त्रध्रुवप्रतिनिबद्धमिनेन्दुवश्यम् ॥ ६ ॥

[ कालपरिच्छेदाः ]

कमलदलनतुल्यः काल उक्त[स्त्रुटि]स्त-
च्छतमिह लवसंज्ञस्तच्छतं स्यान्निमेषः
सदलजलधिई भिस्तैर्गुविहैवाक्षरं तत्
कृतपरिमितकाष्ठा तच्छरार्धेन चासुः ॥ ७ ॥

Text of Ms. A :

[4] श्रुत्पुत्तमांगमिदमेव पतो नियोगः कालेयनर्तुतिथिपर्वदिनादिपूर्वे ।

वेदीककुव्भवनकुंडतदंतरादि ज्ञेयं स्फुटं श्रुतिविदां वहुमन्पमस्मात्। ४ ।।

[5] समयमितिरशेषा सावनं खेचराणां गणितमखिलमुक्त यत्र कुट्टाद्युपेतं ।

ग्रहभगणमहीनां संस्छितिर्यत्र सम्यक् स खलु मुनिवरिष्टैः स्पष्टराद्धांत कुतः ॥ ५ ॥

[6] आदौ ससर्ज भगण झषमेषसंधिसंस्छग्रहैस्सह ग्रहस्फुरदंशुजाल ।

व्रह्मा प्रतिक्षणगमार्कजसोकाष्टावक्त्रध्वप्रतिनिवद्धमिनेंदुवश्यं ॥ ६ ॥

[7] कमलदलन तस्मित्काल उक्त्तस्तस्छतमिह लवसंज्ञस्तश्छतं स्पान्निमेषः ॥ ७ ॥

सदलजलधिमिस्तैर्गुर्विहैवाक्षर तात्कृतपरिमितकाष्टा तश्छराधेन वासु

आक्षं पलं षडसवो घटिका पलानां
षष्ट्या दिनं च घटिकाः खलु षष्टिरह्नाम् ॥
मासः खवह्नि[ ३०]भिरथाब्दमिना [१२] हतः [सः
क्षेत्र च] कालसदृशावयव विनासुम्1 ॥ ८ ॥

[ ब्रह्मणः आयुपरिमाणम् ]

दन्ताब्धयोऽयुतहता [४३२००००] युगमर्क[वर्षा दस्राद्रयो ७२]|युगगणा मनुरेक उत्तः ।
कल्पश्तुचर्दशमनुर्द्युनिशं च तौ द्वौ कस्य स्ववर्षशतमत्र तदायुरुक्त्तम् ॥ ९ ॥

[ शकारम्भे ब्रह्मणः आयु: ]

कजन्मनोऽष्टौ सदलाः समा ययुस्तथाऽर्धमासो मनवो दिनस्य षट् ॥ युगात्रिवृन्दं [२७] सदृशाङघ्रयस्त्रयः कलेर्नवागैकगुणाः [ ३१७९] शकावधेः ॥ १० ॥

[ग्रहाणां युगभगणाः]

खाभ्रखाभ्रदशनाब्धयो [४३२००००] युगे भार्गवेन्दुसुतसूर्यपर्ययाः । शीघ्रतुङ्गभगणाः प्रकीतिताः सूर्यसूनुसुरपूजितासृजाम् ॥ ११ ॥

Text of Ms. A :

[8] आक्षं पलं षडसवो घटिका पलानां षष्ट्या दिनं च घटिका खलु षष्टिमहं ।

मासः खवह्निभिरथाब्दमिनाहत • • • • • • • कालसदृशावयवं विनासु ॥ ८ ॥

[9] दंताव्धयो युतहता युगमर्क • • • • • • * * * युगगुणा मनुरेक उक्तः ।

कल्पश्चतुर्दशमनुद्युनिशं च तौ द्वौ कस्प स्ववर्षशतमत्र तदायुरुक्तं ॥ ९ ॥

[10] कजन्मनोष्टौ सदलास्समाययुस्तथा चमासो मनवो दिनस्प षट् ।

युगात्रिवृदं सदृशांघ्रयस्त्रयः कलेर्नवार्गकगुणाः शकावधेः ॥ १० ॥

[11 ] खाभ्रखाभ्रदशनाब्धयो युगे भार्गवेन्दुसुतसूर्यपर्ययाः ।

शीघ्रतुंगभगणाः प्रकीतितास्सूर्यसूनुसुरपूजितासृजां ॥ ११ ॥

1. विनासु ( = असुपर्यन्तं विना)= पलाद्यं or विनाडिकाद्यं .. see BrSps, i. 6(c-d)
क्षेत्रविभागस्तृल्यः कालेन विनाडिकाद्येन ॥ शशिनो रसवह्निसुरेषुनग क्षितिभृविषया[५७७५३३३६]स्तनयस्य भुवः ।

गजपक्षगजाङ्गनवद्विभुजाः [२२९६८२८]

खयमाक्षिकृतर्तुगुणाश्च [३६४२२०] गुरोः ॥ १२ ॥

^[1]रविजेभरसानिलषण्मनवः [१४६५६८] शशिसूनुचलस्य रसाग्नियुताः ॥

नखखाद्रिगुणाड्कनगक्षितयो [१७९३७०५६] भृगुपुत्रचलस्य बुधैर्गदिताः ॥ १३ ॥

रसशैलगुणाक्षिभुजाभ्रनगाः [७०२२३७६] ^[2]शशिखाश्विकरीभपयोनि[ध]यः[४८८२११] ॥

हिमगूच्चयुगार्क्षगणाः कृतपुंद्विभुजाग्निभुजाः [ २३२२३४] शशिपातभवाः ॥ १४ ॥

[सप्तषि-युगभगणाः]

कमलविष्टरवक्त्रसरोरुहस्फुटगिराऽभिहिता मुनिपर्ययाः । य इह तानपि वच्मि युगोद्भवान् द्युचरलब्धवरो भुजगोऽष्टयः [१६९२] ॥ १५ ॥

Text of Ms. A :

[12] शशिनो रसवह्निसुरेषुनगक्षितिभृद्विषयास्तुयषस्प भुवः ।

गजपक्षगजांगनवद्विभुजाः खपमाक्षिकृतर्तुगुणाश्च गुरोः ॥ १२ ॥

[13] रविजस्य भुजंगरसानिलषण्मनवः शशिसूनुचलस्य रसाग्नियुताः ।

नखस्वाग्निगुणांकनखक्षितयो भूगुपुत्रचलस्प बुधैर्गदिता: ॥ १३ ॥

[14] रसशैलगुणाक्षिभुजाभ्रनगा: शिश्विखाश्विकरीभपयोनिय:।

हिमगूश्चयुगर्क्षगणाः कृतपुंद्विभुजाग्रिचुजा: शशिपातयुगं ॥ १४ ॥

[15] कमलविष्टरवक्त्रसरोरुहस्फुटगिराभिहित्ता मुनिपर्ययाः

य इह तानपि वच्मि युगोद्भवान्द्युचरलब्दवरो भुजगोष्टयः

^ रविजस्य भुजंग of the original text has been replaced by रविजेभ to rectify the metrical defect.

^ The reading शिखिखाश्विकरीभपयेनिधयः(488203) adopted by Ram Swarup Sharma and Mukund Mishra is incorrect, because it does not agree with the statements made in section (pariccheda) 5, viss. 19. 28, 39-43, 48-51, 60-64(a-c), 74(c-d)-75(a-b), 95, 97-105(a-b), and 106, below. The reading शशिखाश्चिकरीभपयोनिधय: (488211)agrees with all of them. Kha here means Brahma and therefore 1.

[ ब्रह्मायुषि मन्दोच्चभगणाः ]

मन्दतुङ्गभगणाः कजीविते भूवियद्ग जशराष्टयो [१६५८०१] रवेः ।
लोहितस्य शरषट्छवोरगा [८११६५] धीकृताङ्कदहनेन्दवो [१३९४८] गुरोः ॥ १६ ॥
कृतसप्तनगर्तवः [६७७४] शनेः क्षितिगोदोर्मुनिभूभृदब्धयः [४७७२९१] ।
शशिजस्य सुरारिमन्त्रिणो द्विकृताष्टद्विकपञ्चभूमयः [१५२८४२] ॥ १७ ॥^[1]

[ ब्रह्मायुषि पातभगणाः ]

नवकुनगाष्टकुवेदरसेषुश्रुतिहरिणाङ्कभधीमतिनन्दाः [९८८२७१४५६४१८७१९] ।
शरबिलधीरसरामरसाभ्र
द्विपकृतिभेन्दुरसाङ्कशशाङ्काः [१९६१२७६४०६३६८९५] ॥ १८ ॥
जलधिगजर्तुनखा [२०६८४] यमशून्य[द्वि]घनगुणा [३८०२] द्रिकृतेषुभुव[१५४२]श्च ।
बुध-सित-भूज-सुरेज्य-शनीनां कमलभवायुषि पातभसङ्घाः ॥ १९ ॥^[2]

Text of Ms. A :

[16] मंदत्तुंगभगणाः कुजीविते भूवियद्गजशराष्टयो रवे:

लोहितस्प शरषट्छवोरगा धीकृताकदहनेन्दवो गुरोः ॥ ॥

[17] कृतसप्तनवतवः शनेः क्षितिगोदोर्मुनिभूभृदब्धयः

शशिजस्प सुरारिमंत्रिणो द्वकृताष्टद्विकपंचभूमयः ॥ ॥

[18] नवकुनगाष्टकुवेटरसेषुश्रुतिहरिणाकभधीमतितंदाः

शविशिलधीरसरामप्रसाभ्रद्विपकृतिभिन्दुरसांकशशांकाः ॥ ॥

[19] जलधिगजर्तुनखा यमशून्पघनगुणा द्विक्वतेषुभुवश्च ।

वुधासेतभूजसुरेज्पशनीनां कमलभवायुषि पातभसंघाः ॥ ॥

MS. B: 18b °श्रुति° °नंदाः

^ 1. The revolutions of the apogees of the planets stated in verses 16 and 17 above agree with the positions of the apogees given in section 4, vss. 56(c-d)-59, below.

^ 2. The revolutions of the ascending nodes of the planets stated in vSs.

18 and 19 above agree with the positions of the ascending nodes given in section 4, vss. 60-62, below.

[ ज्ञशुक्रपातविषये विशेषः ]

स्वशीघ्रनीचोच्चकवृत्तपर्ययैः हृतावशिष्टाः खगपातपर्ययाः ॥
ज्ञशुक्रयोस्तच्चलकेन्द्रसंयुति वदन्ति पातावथवा मनीषिणः ॥ २० ॥

[ ग्रन्थकारजन्मकालः ग्रन्थनिर्माणकालश्च ]

शकेन्द्रकालाद्भुजशून्यकुञ्जरै[८०२]रभूदतीतैर्मम जन्म हायनैः ॥
अकारि राद्धान्तमितैः स्वजन्मनो मया जिना[२४]ब्दैर्द्युसदामनुग्रहात् ॥ २१ ॥

भगणनिर्देशः प्रथमः ॥

Text of Ms. A :
[20] स्वशीघ्रनीचोश्चकवृत्तपर्युयैः हृतावशिष्टाः खगपातपर्येयाः

ज्ञशुक्रयोस्तच्चलकेंद्रसंयुति वदंति पातानथवा मनीषिणः ॥। ॥

[21] शकेन्द्रकालाद्भूजशून्यकुंजरैरभूदतीतैर्मम जन्म हायनैः

अकारि राद्धांतसितैस्स्वजन्मनो मया जिनाब्दैर्द्युसदामनुग्रहात् ।। ।

भगणनिर्देश: । प्रथमः ॥ ॥

2. मानविवेकः

[ भोदयाः ग्रहोदयाः सावनदिनानि च ]

जलधररसपञ्चक्ष्माभृद[ग्नि]द्विपक्षद्विघनशरशशाङ्का[१५८२२३७५६० ] भोदयाः स्युर्युगेऽमं ।
निजभगणविहीनाः खेचरस्योदयाः प्राक् दिनकृदुदयराशिः सावनो भूदिनाख्यः ॥ १ ॥

[ शशाङ्कमासाः, रविवर्षाणि नाक्षत्रदिनानि च ]

भगणविवरशिष्टा ये द्वयोस्ते द्वियोगा रविशशियुतयो यास्ते शशाङ्कस्य मासाः ।
दिनकरभगणा ये तानि वर्षाणि भानोरुडुदिननिकरः स्याद् भोदयाः प्राक् प्रदिष्टाः ॥ २ ॥

[ उच्चनीचपरिवर्ताः अधिमासाश्च ]

स्वग्रहोच्चभगणान्तरं जगुः स्वोच्चनीचपरिवर्तसंज्ञकम् ।
मासराशिविवरं शशीनयोर्यत्तदुत्तमधिमाससंज्ञकम् ॥ ३ ॥

[ तिथिक्षयाः पितृसुरासुराणां दिवसाश्च ]

क्षितिशशिनोर्दिवसान्तरमा(हु]स्तिथिविलयं नृसमां रविवर्षम् ।
पितृदिवसं वि[धु]मासमिनाब्दं दितितनयामरवासरसंज्ञम् ॥ ४ ॥

Text of Ms. A :

[1] जलधररसपंचक्ष्माभूदद्विपक्षद्विवनशरशशांका भोदयास्स्युर्गेमी ।

निजभगणविहीनाः स्वेवरस्पोदयाः प्राग्दिनकृदुदपराशिस्सावनो भूदिनाख्यः ॥ ॥

[2] भगणविवरशिष्टा ये द्वयोस्तद्वियोगा रविशशियुनवो यास्ते शशांकस्पस मासाः ॥ ॥

दिनकरभगणा ये भानि वर्षाणि भानोट्रतुदिननिकरस्स्थाद्भोदयाः प्राक्प्रदिष्टाः

[3] स्वगृहोच्चभगणांतरं जगुस्खोच्चनीचपरिवर्तसंज्ञकं ।

मासराशिविवरांशशीनयोर्यत्तदुक्तमयिमासका युगे ॥ ॥

[4] क्षितिशशिनोदिवसांतरमा*स्तिथिनिलया तृसमारविवर्षं

पितृटितसंविमासमिनाव्टं दितितनयामरवासरसंज्ञं ॥ १६ ॥

Ms. B : 4 b न्नृसमा०

[ गुर्वब्दाः व्यतिपाताश्च ]

गुरुभगणार्क[१२]बधोऽब्दगणः स्यात् त्रिदशगुरोविजयाश्विनपूर्वः ।
द्वि (२]गुणितपर्ययसंयुतिरुक्ता दिनकरचन्द्रमसोर्व्यतिपाता: ।। ५ ।

[ उत्सर्पिणी-अपसर्पिणी-सुषमा-दुष्षमाः ।]

उत्सपिणी प्रथममेव युगार्धमुत्त' ज्ञेयं द्वितीयमपसपिणिकाभिधानम् ॥
मध्ये युगस्य सुषमा खलु दुष्षमा स्यादाद्यन्तयोः कुमुदिनीवनबन्धुतुङ्गात् ॥ ६ ॥

[ कल्पे ब्रह्मायुषि च भगणादयः ।]

यद्द्युगोत्थमिह पर्ययादिकं तद्गजाभ्रगगनेन्दु[१००८]ताडितम् ॥
कल्पजं खखनखग्रहा[७२०००lहतं तद् भवेत्। कमलविष्टरायुषि। ७ ॥

[ कालप्रवृत्तिः ]

त्रुट्या[दि]पद्मोद्भवजीवितान्तः काल: समं तेन झषाजसन्धौ।
लङ्काकुजस्थद्युचरैः प्रवृत्तः शनेर्दिने चैत्रसितादितोऽयम् ॥ ८ ॥

Text of Ms. A :

[5] गुरुभगणार्कवधोब्दगणस्स्पात्त्रिदशगुरोर्विजयाश्चिनपूर्वा:

द्विगुणितपर्ययसंयुतिरुक्ता दिनकरचंद्रमसोर्थनिपाताः ॥ १७ ॥

[6] उत्सर्पिणी प्रथममेव युगावमुक्त ज्ञेयं द्वितीयमपसर्पिणिकाभियानं ।

मध्ये युगस्य सुषमा खलु दुष्पमा स्पादाद्यंतयोः कुमुदिनीवनवंयुठंगात् ।। १८ ॥

[7] यद्युगोत्थमिह पर्ययादिकं तद्गजाभ्रगगनैन्दुताडितं ।

कल्पज खखनखग्रहाहतं तद्भवेर्कमलविष्टरायुषि ॥ १६ ॥

[8] तुद्यापद्मोद्भवजीवितांतः कालस्समं तेन जषांन्तसंधौ

लकाकुजस्छघुचरैः प्रवृत्तः शनैर्दिनञ्चैत्रसितादितोयं ॥ २१ ॥

Ms. B : 5 d °तिपाताः 8 d शनैर्दिनं

[ कालस्य नव मानानि ]

आर्क्ष-चान्द्रमस-सौर-सावन-ब्राह्म-जैव-पितृ-देव-दैत्यजैः ॥
काल एभिरनुमीयतेऽव्ययो येन माननवकव्यवस्थितिः ॥ ९ ॥

[ माननवकस्य प्रयोजनानि ]

पर्वावमतिथिकरणाधिमासकज्ञानमैन्दवान्मानात् ।
प्रभवाद्यब्दाः षष्टि[६०]र्युगानि नारायणादीनि ॥ १० ॥
आङ्गिरसादेतेषां ज्ञप्तिः पैत्र्याच्च पैतृको यज्ञः ।
कामलजासुरदैवैस्तेषामायुःपरिक्लृप्तिः ॥ ११ ॥
अध्ययननियमसूतकमखगतयः [ तपः] चिकित्सा च ।
होरामुहूर्तयामाः प्रायश्चित्तोपवासाश्च ॥ १२ ॥
आयुर्दायश्च नृणां गमनागमने च सावनान्मानात् ।
ऋत्वयनविषुवदब्दा युगं क्षयर्द्धीं दिनस्य सौरात्स्युः ॥ १३ ॥

Text of Ms. A :

[9] आर्क्षचांद्रमससौरसावनब्राह्मजैवपितृदेवदैत्यजैः

काल एभिरनुमीपतेव्पयो । भेन मानभवकस्पवापः

[10] पर्वावमतिथिकरणाधिमासकज्ञानमैन्दवान्मानात्

प्रभवात्पब्दाष्पष्टियुगानि नारायणादीनि ॥ २२ ।।

[11] आंगिरसादेतेषां ज्ञप्तिः पित्र्याश्च पैतृको यज्ञः ।

कमलजासुरदेवैस्तेषामायुः परिश्छितिः ।

[12] अध्ययनतियमसूतकमखगतयः । चिकित्सा च

हारा मुहर्तयामाः प्रायाश्चित्तोपवासाश्च ॥ २३ ।।

[13] आयुर्दायश्चतृणां गमनागमने च सावनान्मानात् ॥

ऋत्वयनविषुवदव्दाघुगक्षयद्धीं दिनस्य सौरात्स्युः ॥ २४ ॥

Ms. B: 12b Stop (1) missing 13a °नृणां 13 c °दब्दा०

ज्याद्या विधयश्चार्क्षा[त् श]शधरभगणोद्भवाश्च नाक्षत्रात् ।
मासाब्दवासराणां संज्ञाः सदसत्फलावगतिः ॥ १४ ॥

मानविवेको द्वितीयः ।

Text of Ms. A :

[14] ज्याघः । विधयश्चार्क्षा शिधरभगणोद्भवाश्च नाक्षत्रात् ।

मासाछवासराणां संज्ञास्सदसत्फलावगति: ।

मौनविवेको द्वितीय: ॥ २५ ॥

Ms. B : 14a ज्याद्या

3. द्युगणविधिः

[ अहर्गणानयने सामान्यविधिः ]

कोत्पत्ति-कल्प-युगयातसमा इन[१२]घ्ना मासान्विताः खगुण[३०]सङ्गुणिता अहोभिः ।
युक्ताः पृथ[क्त्व]धिकसङ्गुणिता इनाहैर्लब्धाधिमासदिवसैः सहिताः पृथक्स्थाः ॥ १ ॥
दिनक्षयघ्नाः शिशिरांशुवासरैरवाप्तहीनाहगणैविवर्जिताः ।
द्युराशयस्तेष्वग[७]भक्तशिष्टको दिनाधिपो मन्द-यम-द्युपादित:^[1] ॥ २ ॥

[ अधिमासावमौ विनाऽहर्गणः ]

यातोऽर्कमासनिकरः क्षणदाकराहैर्निघ्नोऽर्कवासरहृतो गगनाग्नि[ ३०]निघ्नः ॥
तिथ्यन्वितः कुदिनसङ्गुणितो विभक्तश्चान्द्रद्युभिर्दिनगणः खलु वा स सैकः ॥ ३ ॥

[ अधिमासशेषज्ञानेन अहर्गणः ]

युगक्वहघ्रा रवियातवासराः खराम[ ३०]निघ्नाधिकशेषवर्जिताः ॥
विभाजिताः सूर्ययुगोत्थवासरैरहर्गणः स्यादथवैकसंयुतः ॥ ४ ॥

Text of Ms. A :

[1] कोत्पत्तिकल्पयुगयातसमा इनघ्ना मासान्विताः खागुणसंगुणिता अहोभिः

द्युक्ताः पृथ*धिकसंगुणिता इनाहैर्लब्दाधिम्पसदिवसैस्सहिताः पृथक्छाः ।। २६ ॥

[2] दिनक्षयघ्नाः शिशिरांशुवासरैरवामहीनाहगणैर्विवजिताः ।

द्युराशयस्तेष्टगभक्तशिष्टको दिनाधियो मन्मयमघुपाधिपः ॥ २७ ॥

[3] यातोर्कमासनिकरः क्षणदाकराहैर्निघ्नोर्कवासरहृत्तो गगनाग्निनिघ्नः

स्तिथ्यन्वितः कुदिनसंगुणितो विभक्तश्चंद्रद्युभिर्दिनगणः खलु वा भ्रसैक ॥ २८ ॥

[4] घृगक्वहघ्र्ना रवियातवासराः खरामनिघ्नाधिकशेषवर्जिताः

विभाजितास्सूर्ययुगोत्थवासरैरहर्गणस्स्पादथवैकसंयुतः ॥ २६ ॥

Ms. B: 1 d °धिमास्° 2 b °रवाप्त° 2 d दिनाधिपो 3d °चन्द्रघु°

^ 1. मन्दः = शनिः, यमः = शनिः, द्युपः = रविः । कोत्पत्तिदिवसः शनिः, कल्पादिदिवसः , शनिः, युगादिदिवसः रविः। Also see infra, vs. 20.

[ अन्यः सरलविधिः ]

बृद्ध्यहावमविशेषसङ्गुणाः प्रेतसूर्यदिवसा विभाजिताः ।
प्रोक्तवद्रविदिनैस्त्वहर्गणः सैकयातरविवासरान्विताः ॥ ५ ॥

[ अधिमासावमशेषयोः ज्ञातेऽहर्गणः ]

भूदिनैरधिकशेषमाहतं वाऽधिकैरवमशेषमेतयोः ।
संयुतिः शशधरद्युभाजिता स्यात्स्फुटं त्वधिकमासशेषकम् ॥ ६ ॥
गताधिकघ्नाः स्फुटशेषसंयुताः कुवासरा वा द्युगणोऽधिकोद्धृताः ।

[ सशेषयातावमदिनानां ज्ञातेऽहर्गणः ]

सशेषयातावमभूदिनाहतेर्युगावमैर्लब्धमहर्गणोऽथवा ॥ ७ ॥

[ भगणादिसूर्यस्य चन्द्रस्य च ज्ञातेऽहर्गणः ]

शशधरभगणघ्ने यातसूर्यद्युराशौ युगरविदिनभक्ते मण्डलादिः शशाङ्कः ।
त्रिकु[१३]हतदिन[कृद् jधीनेन्दुभाद्यर्धितोऽक्षं[५]र्हत इनगतवर्षेरन्वितः शुद्धयहानि ॥ ८ ॥
भोदयैर्गतखरांशुवासराः सङ्गुणा युगदिनेशवासरैः ।
भाजिताः कथितशुद्धिर्वजिताः स्याद् द्युराशिरथवैकसंयुतः ॥ ९ ॥

Text of Ms. A :

[5] वद्ध्यहावमविशेषसंगुणाः प्रेतसूर्यदिवसा दिवर्जिताः

प्रोक्तवद्विभजितास्त्वह । र्गणस्सैकपातरविवासरान्वितः ॥

[6] भूदिनेरधिकशेषमाहतं । वाधिकैरवमशेषमेतयोः

संयुतिः शशिधरद्युभाजिता स्यात्स्फुटं त्वधिकमासशेषकं ॥

[7] गताधिकघ्नाः स्फुटशेषसंयुक्ताः कुरामरा वा द्यगणोधिकोद्धृतः

सशेषयातावमभूदिनाहते द्युगावमैर्लव्दमहर्गणोथवा ॥ ॥

[8] शशिपरभगणघ्ने पातसूर्यद्युराशौ युगरविदिनभक्ते मंडलादिः शशांकः

त्रिकुहितदिनहीनौ ‘ ’ ष्टुभाद्यधितोक्षर्हत इवगतवर्षरन्वितः शुद्ध्यहानि ।

[9] भोदपैर्गतखरांशुवासरास्संगुणा युगदिनेशवासरैः

भाजिताः कथिवशुद्धिवर्जितास्स्पाद्द्युराशिरथवैकसंगुणः ।

Ms. B : 6 a भूदिनै°

[ प्रकारान्तरेण अहर्गणः ]

भोदयार्कभगणान्तरेण वा प्रोक्तवद्दिनगणोऽर्कवत्सराः ॥ १० ॥

[ वर्षाधिपः ।]

ऽर्कवत्सराः ।। १० ।।

नवाष्टरामाङ्गरसैः [६६३८९] समाहताः खखाभ्रषट्क[६०००]प्रविभाजिताः फलम् ।
खराम[ ३०]शेषं दिनशुद्धिरिष्यते मधोः सितादेदिवसैरिनाब्दपः ॥ ११ ॥

[ शुद्धेः ज्ञातेऽहर्गणः ]

विश्वरामनवमङ्गलैककै[१८९३१३]स्ताडिता गतसमा विभाजिताः ।
खाभ्रखाङ्गदहनै[३६०००]रवाप्तकं शुद्धिहीनमथ चैत्रशुक्लतः । १२ ॥
वासरैर्युतमवद्युवर्जितं वर्षवासरयुतं दिवागणः ॥ १३ ॥

[ वर्षान्ताहर्गणः ]

विश्वरामनवभिः [९३१३] समाहताः [ खाभ्रखाङ्गगुण ३६००० भाजिताः फलम् ।]
प्राग्वदक्षरसराम[ ३६५]सङ्गुणैरब्दकैर्युतमहर्गणोऽथवा ॥ १४ ॥

Text of Ms. A :

[10] भोदयांतदिवसांतरेण वा प्रोक्तवद्दिनगणोर्कभान्वितः ।

[11 ] नवाष्टरामांगरसस्समाहताः खखाभ्रषट्कप्रविभाजिताः फलं

खरामशेषं दिनशुद्धिरिष्यते मधोस्सितादेर्दिवसैदिनाब्दकः ॥

[12] विश्वरामनवमंगलैककैस्ताडितागत्तसमा विभाजिताः

खाभ्रखांगदहतैरवाप्तपूकंशुद्धिहोनमथ चैत्रशुक्लतः ।

[13] बासरैर्युतमितर्नुवजितं । वर्षवासरयुतं दिवागणः

[14] विश्बरामनवभिस्समाहताः

प्राग्वदक्षरसरामसंगुणः । अब्दकैर्युतमहर्गणोथवा

Ms. B : 13 a °मितर्तु

[ प्रकारान्तरेण वर्षान्ताहर्गणः ]

विश्वरामशरवेद[४५३१३]ताडिताः [खाभ्रखाङ्गगुण ३६००० भाजिताः फलम् ॥]
प्राग्वदब्धिरसराम[ ३६४]ताडितैरब्दकैर्युतमहर्गणोऽथवा ॥ १५ ॥

[ लघ्वहर्गणः ]

अब्द-वेदरसपावका[३६४]हन्ति नो क्षिपेद्दिनगणो लघुर्भवेत् ।
एवमेव शतशः प्रसाधयेद् वासरौघमलधुं लघुं क्रमात् ॥ १६ ॥

[ कजन्मतोऽहर्गणः ]

शून्यनखाड्कनवैकरस[६१९९२००]घ्ना भूदिवसा द्युगणः कदिनादौ ।
नन्दशराब्धि[४५९]गुणाश्च कृतादौ तिष्यमुखस्त्रि[३]गुणः कृत[४]भक्तः ॥ १७ ॥
तद्योगः कल्यादौ द्युगणः कोत्पत्तितोऽथवा निघ्नः ।
नवगुणरसाष्टनवनगवेदभुजैः [२४७९८६३९] कुदिनवेदांशः [ हैं.] ॥ १८ ॥
खैकाक्षि[खशर]शरशरवसुनवरूपाक्षतत्त्ववस्वगाङ्काः [९७८२५५१९८५५५०२१०]
कल्यादौ द्युगणोऽयं कलिगतद्युगणेन संयुतस्त्विष्टः ॥ १९ ॥

Text of Ms. A :

[15] विश्वरामशरवेदत्ताडिताः

प्राग्वदठिदरसरामताडितै । रव्दकैर्युत्तमहर्गणोथवा ॥ ॥

[16] अव्दवेदरसरामकाहातिर्नोंक्षिपेद्दिनगणो लघुर्भवेत् ।

एवमेव शतशः प्रशाधयेद्वासरौघमलघुं लघुं क्रमात् ।

[17] शून्यनखांकनवैकासघ्ना भूदिवसा द्युगणाः कदिनादौ

तं द शराब्दिगुणाश्च कृतादौ तिष्पमुखत्रिगुणः कृतभक्तः ।

[18] तद्योगः कल्पादौ द्युगुणः कोत्पत्तितोथवा निघ्नः ।

नवगुणरसाष्टनवनगवेदभुजैः कुदिनवेदांशः ॥ ॥

[19] खैकाक्षिशरशरवसुनवरूपाक्षत्तत्ववस्वगांकाः

कल्पादौ पुगणोयं कलिगतयुगणेन संयुक्तिस्त्विष्टस्स्पात् ।

Ms. B : 16 b द्विनगणो 17 b द्युगणः

[ व्यस्तगणनया दिनाधिपः ।]

सप्ता[७]भ्यस्तात्कुदिनाद् द्युगणोनात्सप्त[७]भाजिताच्छेषम् ।
शनिमन्देनसिताद्यो व्यस्तगणनया दिनाधिपतिः ॥ २० ॥

[ चान्द्रसौराहर्गणौ ]

द्युगणोऽधोऽवमगुणितात् कुदिनहृतादाप्तयुग् विधोर्द्युगणः ।
पृथगधिकगुणो विधुदिनहृतोऽधिमासदिनवजितोऽर्काहाः ॥ २१ ॥

[ प्रकारान्तरेण तदेव ]

यातावमेन्दुदिनराशिचयौ स्वशिष्ट्या युक्तोनितावमगणः शशिवासरा वा ।
हीनौ गताधिकगणश्च रविद्युराशिस्तद्योगतो रविदिनानि गताधिमासाः ॥ २२ ॥

[ अन्ये विधयः ]

पृथगिनदिनराशिश्चन्द्रभ[२७१]घ्नो विभक्तः शतगुणितखखेषुव्योमवेदै[४०५००००]विहीनः ।
रसनगनव[९७६]लब्धव्योमराम[३०lघ्नयुक्तः पृथगज[११lहतराशिद्विष्ठ ऊर्ध्वं विभक्तः ॥२३॥
खाग्निखेकशरषण्मुखे[१६५१०३०]र्युतो रामखाग[७०३]भजिताप्तवर्जितः ।
स्याद्द्युराशिरिनसावनोऽथवा सूर्यमासनिकरो द्विधा स्थितः ॥ २४ ॥

Text of Ms. A :

[20] सद्याभ्यस्ताः कुदिना द्युगणोना समभाजिताः शेषं ।

शनिमंदेन सिताद्यो व्यस्तगणनया दिनाधिपतिः ।

[21] द्युगणोधोवमगुणितः कुदिनहृताप्ताहयुग्वियोर्द्युगणः

पृथगधिकगुणो विधुदिनह्रतोधिमासदिनवर्जितोर्काहाः ॥ ॥

[22] पातावमेन्दुदिनराशिवयस्खशिष्ट्या युक्तोयुतावमहृतः शशिवासरा वा ।

एवं गताधिकगुणाश्च रविर्द्युराशिरन्पोत्पतोवमदिनानि गताधिमासः ॥ ॥

[23] पृथगिनदिनराशिश्चंद्रभाग्नो विभक्तः शतगुणितखखेषुव्यासवेदैविर्हीना।

रसनगनवलव्दव्योमरामघ्नयुक्त: पृथगजहतराशिर्द्विष्ट ऊध्वं विभक्तः ॥ ॥

[24] खाग्निखैकशरषण्मुखैर्युतो रामखागभजितापूर्वजितः

स्याद्द्युराशिरिनसावनोथवा सूर्यमासनिकरो द्विधा स्छितः

Ms, B: 20 b सप्तभा 20 c सिताद्यो 23 c लब्द 23 d 3:ऊब्पं

गोगजाग्निरसषङ्[६६३८९]गुणो हृतः खाभ्रखाभ्ररसरूपबाहुभिः[२१६००००] ।
लब्धमाससहितोऽभिताडितः खाग्नि[ ३०]भिस्तिथियुतः पृथग्घतः ॥ २५ ॥
मूर्छनाभ्रनवखाक्षि[ २०९०२१]भिहृतः खार्क[१२०]भक्तशिशिरांशुवासरैः ।
लब्धहीनदिवसापवर्जितः स्याद्द्युराशिरिनसावनोऽथवा ॥ २६ ॥

विश्वाग्निनन्दमन्वग्निशशि[१३१४९३१३]घ्ना भाजिताः समाः ।
खखाभ्राङ्गगुणै[ ३६०००]र्लब्धं मेषाद्यहर्युतं च वा ॥ २७ ॥

द्युगणविधिस्तृतीयः ।

Text of Ms. A :

[25] गोगजाग्निरसषड्गुणो हृतः खाभ्रखाभ्ररसरूपवाहुभिः I

लब्दमाससहितोभिताडितः खाग्निभिस्तिथियुतः पृथग्घतः ।

[26] मूर्छनाभ्रनवखाक्षिभिर्हतः खार्कभक्तशिशिरांशुवासरैः

लव्दहीनदिवसापवर्जितस्स्पातः द्युराशिरिनसावनोथवा ।

[27] विर्श्वाग्निनंदमन्वग्निशशिघ्ना भाजितास्समाः

खखाभ्रांकगुणैर्लव्दं मेषाद्यहधुतं च वा।

घुणविधिस्तृतीयः ।

Ms. B : 27 c °लठद

[ मध्यग्रहानयने सामान्यविधिः ]

द्युगणे भगणाभ्यस्ते कुदिनहृते पर्ययादि गगनेटः ॥
रव्युदये लङ्कायां मृदूच्चपाताः खकुद्युभिश्चाप्तात् ॥ १ ॥

[ लघ्वहर्गणतः रव्यानयनम् ]

लघुदिवागणतोऽब्दविवर्जिताद्रविचतुर्युगापर्ययताडितात् ।
खरसपञ्चनगैकशिवा[१११७५६० ]हतैविरहिताद् गतभास्करपर्यये: ।। २ ।।
खगुणचन्द्रगुणाङ्कसमुद्रकुत्रिशशि[१३१४९३१३० ]भिर्भजितादिनभादि तत् ।

[लध्वहर्गणतः चन्द्रानयनम् ]

शशिचतुर्युगपर्ययताडिताज्जिनखषड्गजदोर्नवखेषु[५०९२८६०२४]भिः ॥ ३ ॥
विनिहतैर्गतवत्सरकैर्युताद्रविचतुर्युगसावनभूदिनैः ।
विभजिताद् भगणादि शशी भवेत् त्रिकु[१३]हतेनसमासहितं च तत् ॥ ४ ॥

Text of Ms. A :

[1] द्युगणे भगणाभ्यस्ते कुदिनह्रते पर्ययादि गगभेट:

रव्युदये लंकायां मृदूच्चपात्तास्खकुधुभिश्चाघात् ॥ ॥

[2] लघुदिवागणतोव्दविवजिताद्रविचतुर्युगपर्ययताडितात् ।

खरसपंचनगैकशिवाह । तैविरहित्ताद्गतभास्करपर्यर्यैः ॥

[3] खगुणचेंद्रगुणांकसमुद्रकुत्रिशशिभिर्भजितादिनभादि तत् ।

शशिचतुर्युगपर्पयताडिताज्जिनखष्टङ्गजदोर्नवखेषुभिः ।

[4] विनिहितैर्गतवत्सरकैर्युताद्रविचतुर्युगसावनभूदितै:

विभजिताद्भगणादि शशी भवेत्त्रिकृं हतेन समासहित च तत् ।

[लध्वहर्गणतः ग्रहानयनम् ]

वेदर्तुं[गु]णे [३६४] द्युगणे परिकल्पित इष्टभगणसड्गुणिते ।
भूदिनभक्ते शेषं यत्तद्रविवर्षसङ्गुणं क्षिपेत् ॥ ५ ॥
लघुदिनगणभगणहतौ कुदिनाप्तमतः खगो भचक्रादिः ॥
परिकल्पितादवाप्तं गतवर्षगुणं विनिक्षिपेत्तत्र ॥ ६ ॥

[ज्ञातग्रहादभीष्टग्रहानयनम्]

इष्टग्रहभ[गण]गुणो ग्रहः स[भ]गणः स्वपर्ययैर्भक्तः ॥
भगणाद्यभीष्टखचरः कुदिनैरेवं दिनगणः स्यात् ॥ ७ ॥

[ अहर्गर्ण विना सूर्याचन्द्रमसोरानयनम् ]

[ अवमाधिशेषयोर्ज्ञाते रविचन्द्रानयने प्रथमविधिः!]

अवमावशेषगुणिता युगाधिमासाः कुवासरविभक्ताः ॥
लब्धयुतोऽधिकशेषः शशिमासहृतो दिनादिफलम् ॥ ८ ॥
कुदिनहृतमवमशेषं दिनादि तद्वर्षमासदिनयोगः ॥
पृथगभ्यस्तो विश्वै| १३]रधिकफलोनावुभाविनेन्दू वा ॥ ९ ॥

Text of Ms. A :

[5] वेदर्तुणे द्युगणे परिकल्पित इष्टभगणसंगुणिते

भूदिनभक्तशेषं धत्तद्रविवर्षसंगुणं क्षिपेत् ।

[6] लघुदिनगणभगणहतौ कुदिनाप्तमतः खगो भचक्रादिः

परिकल्पितादवाप्त गतं वर्षगुणं विनिक्षिपेत्तत्रा ।

[7] इष्टग्रहभगुणो ग्रहस्सगणस्स्वपर्ययैर्भक्तः

भगणाद्यभीष्टखचरकुचिनैरेवं दिनगणस्स्पात् ।

[8] अवमावशेगुणिता द्युगाधिगासाः कुवासरविभक्ताः

लब्दयुतोधिकशेपशशिमासं हृतो दिनादिफलं ॥ ॥

[9] कुदिनाहृतमवमशेषं दिनादि तद्वष्टमासदिनयोगः

पृथगभ्यस्तो विश्वैरधिकलोनावुभाविनेन्दू वा।

[ उपविधयः]

अधिकफलमर्क[१२]गुणितं चन्द्रांशेभ्यो विशोध्य विश्वां[१३]शः ।
सूर्यो विश्वं[१३]र्गुणितः समन्वितः शीतगुर्वा स्यात् ॥ १० ॥
गततिथियुगवमलब्धं द्वादश[१२]गुणितं च भागपूर्वं स्यात् ॥
तेन विहीनश्चन्द्रोऽकोंऽकों युक्तो विधुर्वा स्यात् ॥ ११ ॥

[ अवमाधिशेषयोर्ज्ञाते रविचन्द्रानयने द्वितीयविधिः ]

अर्केन्द्वोर्गतिगुणितमवमशेषं विधुदिनहृतं लिप्ताः ।
मासाहानि भभागा रविविधुविश्व[१३]संगुणिताः ॥ १२ ॥
अधिमासशेषकाद्यः शशाङ्कमासैरवाप्यतेऽशावि ॥
तेनोभावपि हीनौ गृहादिकौ वा रवीन्दू स्तः। १३ ।

[अवमशेपसम्बन्धि-अर्केन्द्वोर्गतिकलाज्ञानम्

वाऽर्क[१२]घ्नावमशेषाद्विश्व[१३]घ्रयुगावमाप्तमर्ककलाः ।
इन्दोर्वेदसुर[ ३३४]घ्राद्युगावमैर्भा[ २७]हतैरवमशेषात् ॥ १४ ॥

Text of Ms. A :

[10] अधिकफलमर्कगुणितं चंद्रांशेभ्पो विशोध्प विश्वांशः

सूर्योविश्चगुणितस्समन्दितः श्रीतगुर्वा स्पात् ।

[Between सूर्योवि, and श्च the mss. have श्च गुणितस्समन्दि ]

[11] गततिथियुगवमं लब्दं द्वादशगुणित च भाग्यपूर्वं स्यात्

त्तेतविहीनस्वंद्रोर्कॉोकों युक्तो वेधुर्वा स्पात्।

[12] अर्केन्द्वोगंतिगुणितमवमाशेषं विधुदिनच्छतो लिप्ता

मासाहानि भभागा रविविधोविश्वसंगुणिताः ।

[13] अधिमासशेषकाद्यः शशांकमासैरवाप्पर्तेशादि

तेनोभावपि हीनौ गृहादिकौ वा रंवीदूस्तः ॥ ॥

[14] वार्कघ्नावमशेषाद्विश्च घ्नयुगावमाप्तमर्ककलाः

इदोर्वेदसुरघ्ना ह्युगावमैर्भाहत्तैरवमश्शेषाद् ॥ ॥

कुत्रिद्वीभदिगृक्षै[ २७१०८२३१]र्नगकुरसभखाश्वि[ २०२७६१७]भिस्त्ववमशेषात् ।
लब्धं कला रवीन्द्वोरुक्त्तवदेतौ द्युमासभागगृहैः ॥ १५ ॥

[ अवमशेषसम्बन्धि-रविगतिकलाज्ञाते रविचन्द्रानयनम् ]

द्विरस[६२]घ्नाः सूर्यकला बाण[५]विभक्ता रवि[१२]घ्नतिथिभागैः ॥
युक्ता विधोर्विशोध्याः सूर्यः सूर्योऽन्वितश्चन्द्रः ॥ १६ ॥

[ अवमशेषसम्बन्धि-चन्द्रगतिकलाज्ञाते रविचन्द्रानयनम् ]

स्वखकृतलवत्रिको[ ३/४०]नाः शशिलिप्तास्तिथिहतार्क[१२]भागयुताः ।
क्षेप्याः सवितरि चन्द्रः चन्द्रस्संशोधितः सूर्यः ॥ १७ ॥

[अवमशेषज्ञानेन रविचन्द्रानयनम् ]

त्रिखकु[१०३]हतावमविकला गो[९]घ्नावमहृत्कला गतैस्तिथिभिः ॥
सूर्य[१२]घ्नैरंशद्युताः सार्काश्चन्द्रो विधुस्तदूनोऽर्कः ॥ १८ ॥
नगगुणतिथिगोकुभुजै[ २१९१५३७] रवि[१२|गुणतिथिभिश्च संयुतः
सविता ॥
भवति शशी शीतांशुविवर्जितो वा सहस्रांशुः ॥ १९ ॥

Text of Ms. A :

[15] कुत्रिद्वीभदिगृक्षैर्नगकुरसभखाश्विभिस्तुवशेषात् ।

लब्दं कला रवीन्द्वोरुक्तवदेतौ द्युमासभागगृहैः ॥ ॥

[16] द्विरसध्ना सूर्यकला वाणविभक्ता रविघ्नतिथिभागैः

युक्ता विधोविंशोष्यास्सूर्यस्सूर्योन्वितश्चंद्रः ।

[17] स्वखकृलवत्रिकोना: शशिलिप्तास्तिथिगतहतार्कभागयुता ।

क्षेप्पास्सवितरि चंद्रश्चंद्रस्संशोधितः सूर्यः ॥ ॥

[18] त्रिखकुहतावमविकलाद्गोघ्नावमृदूतात्कलागतस्तिथिभिः

सूर्यधैरंशद्युतास्सार्काश्चंद्रो विधुस्तदूनोर्क. ।

[19] नगगुणतिथिगौकुभुजै रविगुणतिथिभिश्च संयुतस्सविता

भवति शशी शीत्तांशुविश्वजितो वा सहस्रांशुः ॥

[Between कुभजै and रविगुण the mss. have र्लब्दकलाविवरोशैः This portion was probably interpolated in the manuscripts to make the meaning clear. But it disturbs the meter.]

[ अवमशेषसम्बन्धि-तिथिनाड्यः ]

कलविवरं मध्यतिथिः कलादि द्वादशो[१२]द्धृता नाड्यः ।
खरस[ ६०]घ्नात् कुदिनाप्ताद्वाऽवमशेषात्तिथेर्नाड्यः ॥ २० ॥

[ अवमशेषसम्बन्धि-तिथिलिप्ताज्ञाते रविचन्द्रानयनम् ]

द्वि[२]गुणतिथिलिप्तिकाभ्यो नगर्नु६७]लब्धमधिकाब्दरवि[१२]हतियुक्।
तद्युगिनो विश्व[१३]गुणो विधुर्वियुगिन्दुस्त्रयोदश[१३lहृदर्कः ॥ २१ ॥

[ सूर्याचन्द्रमसोरानयने अन्ये विधयः ]

अधिकाब्दहतो द्युगणः कुदिनहृतः पर्ययादिफललब्धिः ।
शशिवर्षेरप्येवं फलान्तरं तिग्मगुर्वा स्यात् ॥ २२ ॥
समाफलेन शीतगोरिना[१२]हतेन चन्द्रमाः ।
विवर्जितः सहस्रगुः सहस्रगुर्युतः शशी ॥ २३ ॥

अधिकाप्तफलेऽर्क[१२]गुणे विश्वा[१३]हतभानुसंयुते चन्द्रः ।
चन्द्रो वा तद्धीनो विश्व[१३]हृतो मध्यमः सविता ॥ २४ ॥

द्युग[णे] भोदयाहते वा यु[ग]कुदिनोद्धृते च भगणादि ৷
सविता गृहादिकं यद् भगणाश्च गतर्क्षपरिवर्ताः ॥ २५ ॥

Text of Ms. A :

[20] फलविवरं मध्यातेथिकलादि द्वादशोद्धृता नाड्यः

खरसघ्रात्कुदिनाप्तवावमशेषातिथेर्नाड्यः ।

[21] द्विगुणतिथिलिप्तिकाभ्यो नगर्तुलव्दमधिकाप्तरविहतियुक

तद्युगिनो विश्वगुणोमाविधियुगिन्दुस्त्रयोदहृदर्कः ॥ ॥

[22] अधिकाप्तहतो द्युगणः कुदिनहृतः पर्पयादि फतलव्दिः

शशिवर्षेतप्पेवं फलांतरं तिग्मगुर्वा स्यात् ॥

[23] समाफलेनाशीतगोरिनाहतेन चंद्रमाः ।

विवजितस्सहस्रगुस्सहस्रगुर्युत शशी ।

[24] अधिकाप्तफलेर्कगुणे विश्वाहतभानुसंयुते चंद्रः

चंद्रो वा तद्वीनो विश्वहृतो मध्यमस्सविता ।

[25] युगभोदयां हते वा घुकुदिनोद्धृते च भगणाद्वि

अधिमासहतो द्युगणः कुदिनहृतः पर्ययादि तद्युक्तः ।
विश्व[१३]घ्नोऽर्कश्चन्द्रः [चन्द्रो ] हीनस्त्रयोदश[१३]हृदर्कः ॥ २६ ॥

शशिमार्सर्वा द्युगणे निष्हते कुदिनोद्धृते च भगणादि ।
तत्सहितो रविरिन्दुविधुविहीनोऽथ घर्मांशुः ॥ २७ ॥

युगव्यतीपातहतादहर्गणाद्युगक्षमावासरलब्धमधितम् ।
क्षपाकरोनं भगणादि भास्करो विवस्वतोनं रजनीकरोऽथवा ॥ २८ ॥

शशाङ्कमासाप्तफलोनसंयुतं पृथक् तदधीकृतमर्कशीतगू ।
[युगा]धिमासाप्तफलेन वर्जिताच्चतुर्दशांश सविताऽथवा भवेत्। २९ ॥

युगावमघ्नो द्युगणः क्वहोद्धृतः [समन्वितोऽहर्गणकेन यद्भवेत् ।
खराम [३०]भक्तं भगणादिकं फलं खरांशुयुक्त भवतीह शीतगु:] ॥ ३० ॥

Text of Ms. A :

सवित्ता गृहादिकं यद्भगणाश्च गत्तर्क्षपरिवर्ताः

[26] अधिमासहतो घुगणः कुदिनहृतः पर्ययादि तद्युक्तः ।

विश्वाघ्रोर्कश्चंद्रः होनस्त्रयोदशहृदर्कः

[27] शशिपासैर्वा घुगणे निष्हते कुदितोद्वृत च भगणादि

तत्सहितो रविरिवुर्विधुर्विहीनोथ घर्मांशुः।

[28] युगव्यतीपातहतादहर्गणाघुगक्षपावासरलव्दमव्दितं ।

क्षिपाकरोनं भगणादिभास्करौ विवस्वतोनं रजनीकरोथवा ।

[29] शशांकमासाप्तफलानसंयुतं पृथक्त्वमधकृतमर्कशीतगू।

अधिमासाप्तफलेन वजिताश्चतुर्दशांशं सविताथवा भवेत् ।

[30] युगावमध्नो द्युगणः कृहोद्धृते वासराद्यपहरेद्दिनौघतो ।

वाधिविकलमंशकादिक: ॥ ॥

[ ग्रहानयने अन्ये विधयः]

[मन्दगतिशीघ्रगतिग्रहयोरानयनम्]

द्वियोगराशिद्युगणेन ताडितः क्वहैरवाप्तं भगणादि तद्युतः ॥
ग्रहोऽल्पभुक्तिहि भवेद् बृहद्गतिर्बृहद्गतिर्वा वियुतोऽल्पभुक्तिकः ॥ ३१ ॥

स्वपर्ययैक्याहतवासरौघतः क्षितिद्युलब्धं भगणादिकं द्विधा ॥
द्वियोगलब्धोनयुतं तथाधित वियत्सदौ वा भवतोऽत्र मध्यमौ। ३२ ॥

तदूनभुक्तिना हीनं खेचरेण बृहद्गतिः ॥
शीघ्रभुक्तिग्रहेणोन मृदुभुक्तिग्रहो भवेत् ॥ ३३ ॥

[स्वोदयज्ञानेन ग्रहानयनम् ]

ग्रहोदयघ्नो द्युगणः क्वहोद्धृतो गतोदया भाद्यवशेषकं ग्रहे ॥
क्षयस्वमर्काद् बृहदल्पभुक्तिके रविर्ग्रहोऽप्येवमिनोऽथवा भवेत् ॥ ३४ ॥

[ग्रहोदयकाले ग्रहानयनम् ]

अर्कवत्खचरभोवर्यर्गताः स्वोदयास्तदुदयावधिर्ग्रहः ।
प्रोक्तवद्रविविधू त्वनेकधा स्वावमाप्तविकलोक्त्तकर्मणा ॥ ३५ ॥

Text of Ms. A :

[31] द्वियोगराशिर्द्युगणेन ताडिताः कृहैरवाप्तं भगणादि तद्युतः

ग्रहोल्पभुक्तिहिं भवेद्वृहद्गति । र्बृहद्गत्तिर्वा वियुतोल्पभुक्तिकः ॥ ॥

[32] स्वपर्यधैक्याहतवासरौघतः क्षितिद्युलव्दं भगणाधिकं द्विधा

द्वियोगलव्दोनयुतं तथाबिभ वियत्सदौ वा भवतोत्र मध्यमो ॥ ॥

[33] तदूनभुक्तिना हीनं खेचरेण बृहद्गतिः

शीघ्रभुक्तिग्रहेणोनं मृदुभुक्विग्रहो भवेत् ॥ ॥

[34] ग्रहोदपघ्नो द्युगणः क्वहोद्धृतो गतोद्वया भाद्यवशेषकाद्ग्रहे

क्षपस्वमकीद्वृहदल्पभुक्तिकि रवेद्ग्रहोप्येवेमिनोथवा भवेत्।

[35] अर्कवत्खचरभोदर्यै गतास्स्वोदयास्तदुदयावधिग्रह:

प्रोक्तवद्रविविधू त्वनेकधा । स्वापमाप्तिविकलोक्तकर्मणा ॥ ॥

Ms. B: 31 b क्वहँ° 32 a °पर्यधैक्या° 33 c °मर्काद्वृहदल्पभुब्तिकि

[द्युगणोनभूदिनैः ग्रहानयनम्]

द्युगणोनभूदिनघ्नः पठितग्रहपर्य[यो] महीद्युहृतः ॥
भगणादि विलोमगतिर्ग्रहोऽनुलोमश्च्युतश्चक्रात् ॥ ३६ ॥

[भगणोनकुदिनैः ग्रहानयनम्।]

भूदिनैर्व्यभगणोनैर्हते^[1] द्युराशौ युगक्षमाद्युहृते ॥
भगणादिव्र्यस्तगतिर्भगणाच्छुद्धो ग्रहोऽनुलोमगतिः ॥ ३७ ॥

[स्वोदय-भोदयज्ञानेन ग्रहानयनम्।]

भावर्तेर्भगणाद्यं ग्रहोदयैश्चान्तरे तयोर्द्युचरः ।
यस्य गतोदयसिद्धं भावर्तफलं तदेव सद्द्युचरः ॥ ३८ ॥

[स्वोदयभोदयज्ञानेन मन्दशीघ्रग्रहयोरानयनम्]

उदयसमासाद् ग्रहयोर्भोदयहीनात्तथैतयोरुदयैः ।
भगणाद्यल्पगउदयात्तद्वियुजोऽनल्पगोऽथवाऽन्यः ॥ ३९ ॥

तद्भोदयान्तरं वा ग्रहोदयान्तरयुतोनितं दलितम् ।
खचरो स्वल्पगहीनं त्वरितगतिः शीघ्रगोनमल्पगतिः ॥ ४० ॥

Text of Ms. A :

[36] द्युगणोनभूदिनघ्नः पपितग्रहपर्यमहीद्युहृत्ताः

भगणाधि विलोयगतिर्ग्रहोनुलोमच्पुतश्चक्रात् । ।

[37] भूदिनैर्व्पभगणोर्नर्हतो द्युराशौ घुगक्षमाद्युह्रते ।

भगणादिर्व्यस्तगतिर्भगणाश्छुद्धो ग्रहोनुलोमगतिः ॥ ॥

[38] भावर्तर्भगणाद्यं ग्रहोदर्यश्चांतरे तयोर्द्युचर:

यस्य गतोदयसिद्धं भावर्तफलं तदेव स घुचरः ।

[39] उदयसमासाद्ग्रहयोर्भोदयहीनात्तथैतयोरुदयैः

भगणाद्यल्पगउदयास्तद्वियुजोन्पोल्पगोथवान्पस्प।

[40] तद्भोदयांतरं वा ग्रहोदयांतर्युतोनितं दलितं

खचरौ स्वल्पविहीनं त्वरितगति: शीघ्रगौनभल्पगतिः ॥ ॥

^ 1. व्यभगणः = व्यस्तगतिग्रहभगणः

[प्रकीर्णविधयः]

[मन्दशीघ्रग्रहयोर्युगोदयानयनम्]

निजभगणोदययोगो भावर्तास्तद्द्वियोगभगणोनैः ॥
युक्तैरितराभ्युदयाः मन्दगशीघ्र[ग]ग्रहाभ्युदयैः ॥ ४१ ॥

[ग्रहसावनदिनगतिः।]

चक्रकलाघ्ना भगणा द्युभिरुदयैर्यस्य भाजितास्तस्य ।
एकदिनावच्छिन्ना [गतिर्ग्रहस्यो]दयावधिका ॥ ४२ ॥

[ज्ञातग्रहादभीष्टग्रहानयने प्रकारान्तरम्]

अन्यग्रहभगणगुणा इष्टग्रहमण्डलोद्धृताः क्ष्माहाः ।
हारोऽन्यगुणाभ्यस्ताद् द्युगणादिष्टग्रहो भवति ॥ ४३ ॥

[ग्रहानयने विधिविशेषाः]

द्वयोर्बहूनामथवा यथेच्छया हतोद्धृतानां युतिमन्तरं तथा ।
सपर्ययाणां हतमिष्टपर्ययैर्ग्रहस्तथाभूतभसङ्घभाजितम् ॥ ४४ ॥

द्व्यादीनामिष्टं तैः पृथगिच्छाघ्नैर्युतोनितं वैक्यम् ।
इष्टाहतियुतोनया द्व्यादिग्रहसंख्यया भक्तम् ॥ ४५ ॥

Text of Ms. A :

[41] निजभगणोदययोगो भावतस्तिद्वियोगभगणोनै: ।

घुकैरितराभ्युदया मंदरुशीघ्रयहाभ्युदयैः ।

[42] चक्रकलाघ्ना गभणा द्युभिरुदयौर्यस्य भाजितास्तस्य

एकदिनावश्छित्रां यश्चैकोदयावयिकाः

[43] अन्यग्रहभगणगुणा इष्टग्रहमंडलोद्धृताः क्वाहा:

हारोन्पगुणाभ्यस्ता द्युगणादिष्टग्रहो भवति ॥ ॥

[44] द्वयोर्बहूनामथवा यथेश्छया हतोद्धृतानां घुतिरंतरं तथा

सपर्यपाणा हतमिष्टपर्पयैर्त्रहस्तथाभूतभमंगभाजिता ।

[45] द्व यादोनामिष्टतै: पृथगिश्छाघ्नैयुतोनित वैक्यं ।

इष्टाभिहतयोनितया द्वयादिग्रहसंख्पपा भक्तं

Ms. B: 41 d °शिघ्रपहा° 42 c° श्छिन्ना

सर्वधनं तत्तेषां भगणैक्यविभाजितं पृथ[ग्गु]णयेत् ।
[भ]गणैः स्वैः स्वधनानि त्विष्टैरिष्टस्य वा भवति ॥ ४६ ॥

पदस्वमिष्टसङ्गुणैर्धनैर्युतोनमुद्धृतं पृथक् पृथग् निजैर्गुणैर्युतिस्ततो विभाजिता ॥
पदप्रमाणरूपकैर्गुणोद्धृतैर्भुवन्युना[१] युतोनितैः पदं भवेत्ततोऽवशेषमानयेत् ॥ ४७ ॥

इच्छाहतोद्धृतानां ग्रहभगणानां युतिविशेषो वा ।
कुदिनान्वितो विहीनः शोध्यग्रहपर्ययैः कुदिनभक्तः ॥ ४८ ॥
शेषवियुग् [युक्कुदि]नात् स्वमृणं चेदन्यपर्ययैर्लब्धम् ॥
इष्टभगणैर्युतोनात् कुदिनहृतात् स्युरन्यभगणास्ते ॥ ४९ ॥

[चन्द्रदिनान्ते ग्रहज्ञानम्]

गतचन्द्रवासराघ्ना ग्रहभगणा युगशशाङ्कदिनभक्ताः ।
भगणादिद्युचरः स्याद्रजनीकरवासरावधिकः ॥ ५० ॥

Text of Ms. A :

[46] त्सर्वधनं तत्तेषां भगणैक्यविभाजितं पृथ * णयेत्

गणै: स्वैस्खयनानित्विष्टैरिष्टस्य वा भवति ।

[47] पदस्वमिष्टसंगुणैर्यनैद्युतोनमुद्धृतं ॥ पृथुक्पृथं निजैर्गुणैर्युतिस्ततो विभाजिता ।

पदप्रमाणरूपकैर्गुणौदृतैर्भुवायुतं । युतोनितैः पदं भवेत्ततो विशेषमानयेत् ॥ ॥

[48] इच्छाहतोदृतानां ग्रहभगणानां युधि विसेषो वा

कुदिनान्वितो विहानः शोध्यग्रहपर्ययैः कुदिनभक्तः ॥

[49] शेषविघुग्मात्स्वमृणं वेदन्पयर्घृयैर्लब्दं ।

इष्टभगणैर्युतोना इष्टघ्रहृतास्स्युरन्यभगणोस्ते ॥ ॥

[50] गतचन्द्रवासरघ्ना ग्रहभगणयुगशशांकदिनविभत्काः

भगणादिद्युचरस्पाद्रजनीकरवासरावधिकः ॥ ॥

Ms. B : 46 c °स्स्वयना°

[रविदिनान्ते ग्रहज्ञानम्]

सौरदिनैर्वा गुणिता ग्रहभगणा भाजिता युगार्कदिनैः ।
भगणादिफलं द्युचरो दिनकरगतवासरस्यान्ते ॥ ५१ ॥

[सुरासुराकोंदयास्तकालिकग्रहज्ञानम्]

यातार्काब्दाभ्यस्ता द्युचरभसङ्घा युगार्कवर्षहृताः ।
मण्डलपूर्वः खचरः सुरासुराकोदयास्तसमये स्यात् ॥ ५२ ।

[गुरुवर्षमुखे ब्रह्मदिवसादी कल्पादौ कलियुगादौ च ग्रहाः]

गुरुगतवर्षेरेवं गुरुवर्षमुखे ग्रहाः कदिवसादौ ।
शीघ्रा मृदूच्चपाता ग्रहाश्च मीनाञ्जसन्धिस्थाः ॥ ५३ ॥
खकृत[४०]लब्धयुतभगणाः कल्पादौ ते गृहादि विश्वरसा:[६१३] ।
भगणघ्नाः खेभाम्बुधिकृता[४४८०]प्तलिप्तायुताः कलियुगादौ ॥ ५४ ॥

[त्रैराशिकगणितविधानं गुणहारयोरपवर्तनञ्च]

त्रैराशिकेन सर्वं ज्ञाताज्ज्ञेयं प्रसाधयेत् बहुधा ।
अपर्वातितैर्लघु स्याद् गुणहारैरेतदेव पूर्वोक्तम् ॥ ५५ ॥

Text of Ms. A :

[51] सौरदिनर्वा गुणिता ग्रहगणभाजिता युगार्कदिन: ।

भगणादिफलं द्युवरो दिनकरगतवासरस्पांते ॥

[52] याताव्दार्काभ्यस्ता द्युचरभसंघायुगार्कवष्टहृताः ।

मंडलपूर्व: खचरस्सुरासुराकौंदयास्तसमये स्पात् ।

[53] गुरुगतवर्षनवं गुरुवष्र्टमुखे ग्रहः कदिवसादौ ।

साध्या मृदूच्चपाता ग्रहाश्च मीनाजसंधिस्छाः ॥ ॥

[54] स्वखहूतलव्दयुतभगणाः कल्पादौ ते ग्रहादि विश्वरसा:

भगणघ्राः खेभाम्बुधिकृताप्तलिप्तायुताः कलियुगादौ ।

[55] त्रैराशिकेन सर्वं ज्ञाताज्ज्ञेयं प्रसाधयेद्वहुता

अपवतितैर्लघु स्याद् गुणहारैरेतदेव पूर्वोक्तम् ॥ ॥

Ms. B : 51 c द्युचरो 55 b °द्वहुना अन्योन्यभक्तशिष्ट्या तावपवत्यौ लघूं दृढकसंज्ञौ ॥

[कलियुगादौ ग्रहाणां क्षेपाः]

कल्यादाविन्दूच्चे त्रि[३]भं क्षिपेत् षङ्[६]गृहाणि शशिपाते ॥ ५६ ॥
द्वो [२] धृति[१८]रेकशरा[५१] नगरामाः [३७] क्षेप्या गृहादि रवितुङ्गे ।
वेदा[४] धियः[८] खबाणाः[५०] खशराः[५०] क्षेप्या गृहादि कुजमन्दे ॥ ५७ ॥
मुनयो[७]ऽष्टयो[१६] द्विवेदाः[४२] कृतेषवो[५४] भादि चन्द्रजस्योच्चे ।
विषया [५] द्विदृशो[२२]ऽष्टकृताः[४८] कुगुणा [३१] राश्यादि जीवोच्चे ॥ ५८ ॥
यमलौ [२] नखा[२०]स्त्रयो[३] रसयमला [२६] योज्याः सितस्य भाद्युच्चे ।
मुनयो[७]ऽक्षदृशो[२५]ऽङ्गशरा[५६] [स्त्रिशरा ५३] देया शनेगृहाद्युच्चे ॥ ५९ ॥
ककुभो [१० ] नखा [२०] दिशो[१०]ऽर्का[१२] राश्याद्यसृजः प्रयोजयेत्पाते ।
रुद्रा [११] दिशो[१०]ऽङ्कचन्द्राः[१९] कृतेषवो [५४] भादि बुधपाते ॥ ६० ॥
नव [९] ककुभो [१०] दश [१०] शक्रा [१४] गुरुपाते भादि संयोज्यम् ॥
दश [१०] खं [०] सप्ता[७]ऽत्यष्टिः [१७] सिप्तपाते देयमृक्षादि ॥ ६१ ॥

Text of Ms. A : [56] अन्योन्यभक्तशिष्ट्या तावपवत्यौ लघूं दृढकसंज्ञौ ॥

कल्पादविंदूच्चे त्रिभे क्षिपे षड्गृहाणि शशिपाते ।

[57] द्वी ध्रुतिरेकशरा नगरामा: क्षेप्पा ग्रहादि रवितुंगे।

वेदाधियः खवाणाः खशराः क्षेप्पा ग्रहादि कुजमंद ।

[58] मुनयोष्टयो द्विवेदाः कृतेषवो भादि चंद्रजस्योच्चे ।

विषया द्विदृशोष्टकृताः कुगुणा राश्यादि जीवोच्चे ।

[59] यमलौ नखास्त्रयो रसपमला योज्यास्मितस्य भाद्युच्चे ।

मुनयोक्षदिशोंगशरा देया शनेगृहायुच्चे ।

[60] ककुभो नखा दिशोर्का राश्यायसृज: प्रयोजयेत्पाते

रुद्रा दिशोंकचन्द्राः कृतेषवो मादि बुधपाते ॥ ॥

[61] चककृतो दशशक्रा गुरुपाते भादि संयोज्यं ।

दश खं संप्तत्पष्टिस्सितपाते देयमृक्षादि ॥ ॥

अष्टौ [८] नखाः [२० ] [क्षितिः १ ] खं [०] शनिपाते भादि संयोज्यम्।
कायूद्भवकुदिनाप्ते कलिगतदिनपर्ययाहते ते स्यु: ॥ ६२ ॥

। सर्वतोभद्रश्चतुर्थः ।

Text of Ms. A :

[62] अष्टा तखा: खं वानिपाते मादि संयोज्यं ।

काधुर्भवकुदिनाप्तृ' कलिगतदिनपर्यपाहते स्ते म्युः ॥ ॥

सर्वतोभद्रश्चतुर्थः ॥ ॥

Ms. B : 62d स्युः

5. प्रत्यब्दादिशुद्धिविधिः

[ प्रत्यब्दशुद्धिविधौ अध्यहसावनावमदिवससाधनम् ]

वेदाग्नित्रिभुर्ज[२३३४]स्त्रिभूगुणबिलै[९३१३]र्भूपक्षाखाङ्काश्विभिः[२९०२१]
याताब्दा गुणिताः क्रमादपहृताः खाभ्राभ्रषट्पु[ष्क]रैः [ ३६०००] ।
लब्धान्यध्यहवासरावमगणा याताः खखाङ्गैः [६००] पुनः
शेषेभ्यो घटिकाः पलानि दशभि[१०]स्तच्छेषकेभ्योऽपि हि ॥ १ ॥

[अध्यहानयने विशेष:]

वाऽङ्केभाग्नि[ ३८९]समाहता अधिनिशाः षड्भिः सहस्रै[६०००]हृताः
विश्वे [१३] वाऽधिनिशाः खशून्ययमलै[२००]रब्दैदिनांशो[...]निताः ।
वर्षेर्वा गजखेन्दु[१०८]भिस्त्वधिनिशाः सप्ता[७]क्षभूभिः [१५] पलं
वाऽष्टद्यै[१६]कोऽधिकवासरः क्षितिधरा [७] नाडयोऽब्दकैः खेन्द्रियैः [५०] ।। २ ॥

Text of Ms. A :

[1] वोदाग्रित्रिभुर्णैस्त्रिभूगुणविलैर्भूपक्षखांकाश्विभिः ॥ ॥

याताव्दा गुणिताः क्रमादपहृताः खाभ्राभ्रषद्यु* रैः ।

लव्दात्पध्पहवासरावमगणा यात्ताः खखांकैः पुनः

शेषेभ्यो घटिका फलानि दशनिस्तश्छेषकेभ्पोपिहि ॥ ॥

[2] वाकेमानिसमाहता रविनिशा षङ्गिस्सहस्नेर्मता ।

विश्वे वाधिनिशाः खशून्पयमलैरब्दैर्दिनाद्यूनिताः ।

वर्ष्टैवार्गजखेन्दुभिस्त्वधिनिष्थास्सप्ताक्षभूमिः पलं ।

वावाष्टयैकोधिकवासर: क्षितिधरा नाद्योव्दकै: खेन्द्रियैः ॥

Ms, B : 1 cलब्दान्पध्प°

[सावनदिवसानयने विशेष:]

वाताङ्का [९७] दिवसाः शरागदहनै[३७५]रब्दैः पलं खेन्दु[१०]भिः
खार्कै[१२०]र्वा कुगुणा [३१] निशा: खशशि[१०]भिः विश्वे [१३] पलान्यब्दकैः ।
वाऽब्धीन्द्वै[१४४]र्नगपुं [३७] दिनानि खनखे[२००]रब्दैः कुदृङ[२१]नाडिकाः
तत्त्वा[२५]न्यङ्गबिलै[९६]दिनानि कुगुणा[ ३१] हानिः पलानां शरैः[५]. ॥ ३ ॥

[अवमदिवसानयने विशेषः]

षट्कृत्य[३६]ऽड्कभुजा[२९]वमाः खखभुर्जै[२००]र्नाड्यो नगा [७] वत्सरैः
अङ्गाङ्कै[९६]र्नगपर्वताः [७७] खखगुणै [३००J रामाग[७३]नाडयोऽथवा ।
वाऽक्षै[५]रब्ध्य[४]वमाः कुदस्रयमला [२२१] दिग्भि[१०]विनाडच्योऽब्दकैः
दिग्भि१०jर्वाक्ककुभः[१०१lपलानि कुञ्जिनाः||२४१] खाभ्राग्निं ३००lभिर्वाऽवमाः ॥ ४ ॥

[ अध्यहसावनावमदिवसषु सम्बन्धः]

याताब्दराशावधिकाहयुक्ते दिनक्षयोने दिवसा दिनैर्वा ।
हीनेऽवमाः स्युर्दिवसावमानां योगोऽब्दहीनोऽधिकवासरा वा ॥ ५ ॥

Text of Ms. A :

[3] वागंका दिवसा शरागदहर्नरब्दैः पलं वेन्दुमिः ।

खावैर्वा कुगुणा निशाः खशशिभिः विश्वो पलात्पव्दकैः

वाव्दांन्द्रौर्नगपुंदिनानि खानरव्दैः कुदृ' नाडिका

स्तत्त्वान्यंगविलैदिनानि कुगुणा हानिः पलेभ्यः शरैः ॥ ॥

[4] षट्कृत्यांकभुजावमाः खखनुजैर्नाद्यो तगा वत्सरेः

अंगांकौ नगपर्वताः खखगुणै रामागमाद्योथवा ।

बाक्षैरध्यवमाः कुदषयमला दिग्भिर्विनाडयोव्दकैः

दिग्भिर्वाक्वकुभः पलानि कुलानि कुञ्जिताः खाम्राग्निभिर्वावमाः ॥ ॥

[5] पाताब्दिराशावधिकाहयुक्ते दिनक्षयोने दिवसा दिनैर्वा ।

हीनेवमास्स्युर्दिवसावमाना योगाब्दह्रीतोधिकवासराव ॥ ॥

Ms. B.: 3 a °रब्दै: 3 cवाब्दां° 4 a वत्सरैः 5 d °हीनोधिकवासरावा

[शुद्धिसाधन-विधयः]

हीनरात्रिदिनसंयुतिर्युता दिग्[१०]घ्नवत्सरगणेन भाजिता ।
खाग्नि[३०]भिस्त्वधिकमासकाः फल शुद्धिरत्र विकलं दिनादिकम् ॥ ६ ॥

अध्यहानि शिव[११]निघ्नहायनैरन्वितानि खगुणो[३०]दद्धृतानि वा।
लभ्यतेऽधिकगणोऽवशिष्टकं शुद्धिसंज्ञमथवा दिनादिकम् ॥ ७ ॥

गोमतित्रिरसषड्[६६३८९]ढताः समाः खाभ्रखाभ्रधृति[१८००००]भाजिताः फलम् ।
मासकाद्यधिकसंज्ञकं तथा शुद्धिसंज्ञमथवा दिनादिकम् ॥ ८ ॥

रुद्र[११]निघ्ननिजहारसंयुतैरध्यहानि गुणकैः प्रसाधयेत् ॥
तानि खाग्नि[३०]भजिताधिमासका वाऽवशिष्टदिवसा विशुद्धयः ॥ ९ ॥

[वर्षाधिपसाधन-विधयः]

वत्सरान्वितदिनेषु सप्तभिर्भक्तशेषमिह वत्सराधिपः ।
गो[९]घ्नवत्सरगणेऽवमोनिते साध्यहेऽग[७]हृतशेषमब्दपः ॥ १० ॥

Text of Ms. A :

[6] हीनेराम्रिदिनसंयुतिर्युता दिग्घ्रवत्सरगणेन भाजिता ।

खाग्निभिस्त्विधिकमासिका: फलां शुद्धिरत्र बिकलं दिनादिक ॥ ॥

[7] अध्यहानि शिवनिघ्नहायनैरन्वितानि खदिमोद्धृतानि वा।

लभ्यतेधिकगणोवशिष्टकं शुद्धिभद्ररथवा दिनादि यत्। ॥

[8] गोमतित्रिस्स्कषट्कृतास्समाः खाघ्रखाभ्रधृतिभाजिताः फलं ।

मासकाद्यधिकसंज्ञक तथा शुद्धिसंजमथावादितादियेकम् । ।

[9] रुद्रनिघ्रनिजहारसंयुतैरध्यहानि गुणकैः प्रसाधयेत् ।

भानि खाग्निभजिताधिमासका वावशिष्टदिवसा विशुद्धयः ।

[10] वत्सरान्वितदिनेषु सप्तभिर्भक्तशृषमिह वत्सराधियः

गोघ्नवत्सरगणैवमोनिते । साध्यहेखहृतशेषमव्दयै : ।

Ms. B : 6b दिग्घ्न° 8 a °त्रिरस्कषट्कृता० 10 b °वत्सराधिप: 10 d oमब्दप:

पञ्चपञ्चकहतिर्युतावमैर्वजिताऽधिकदिनैर्हृता नगैः[७] ।
शेषसप्त[७]विवरं समाधिपो वा दिनाधिपसमाधिपः स्फुटः ॥ ११ ॥

द्वि[२]निघ्नवासरनिकरेऽधिकोनिते युतेऽथवाऽवमनिकरेण वर्षपः ।
स्वभागहारयुतगुणैर्यथोक्तवद् दिनादि तेष्वग[७]हृतशेषमब्दपः ॥ १२ ॥

[ चान्द्रवर्षाधिपसाधन-विधयः]

इनाब्दपोऽयमभिहितोऽधुना विधोः समापतिर्मधुसितपूर्ववासरे ॥
समागणाद्दिननिकरं यथोक्तवत् प्रसाध्य वा शशिगतवत्सराधिपः ॥ १३ ॥

वाऽवमद्विकगतान्तराधिकं प्रोज्झय वर्षशर[५]घाततोऽब्दपः ।
शुद्धिहीनदिवसेषु वाब्दपो हीनरात्रघटिकाब्दसंयुतिः ॥ १४।।

एवमर्कभगणाब्दप्रेरितैरैन्दवस्य करणैः प्रसाधनम् ॥ १५ ॥

[सौरचान्द्रवर्षाधिपयोः परस्परानयनम्]

हीनाहनाडीवियुतो विशुद्धया युक्तः शशाङ्काब्दपतिस्तु सौरः ॥
सौरस्तु नाडीसहितोऽथवा तच्छुद्धया विहीनो विधुवर्षपः स्यात् ॥ १६ ॥

Text of Ms. A :

[11 ] पंचपंचकहतिर्युतावमैर्वजिताधिकनगैर्ह्रता नगै: ।

शेषसप्तविवरं समाधिपो वाधिनाधिपसमार्तिकस्स्फुटः ।

[12] द्विनिघ्नवासरनिकरेधिकोनिते युतेथवावमनिकरेण वर्षपः

स्वभागहारयुतगुणैर्यथोक्तवद्दिनादि तेस्वगहृतशेषमब्दपः ।

[13] इनाव्दपोयमभिहितोधुना विधोः समापतिर्मधुसितपूर्ववासरे

समागणाद्दिननिकरं यथोक्तवत्प्रसाघ्य चेहगदिगतववत्समाधिपः ।

[14] वावमद्विकहतांतराधिकं प्रोज्त्य वर्ष्टशरघाततोव्दय:

शुद्धिहीनदिवसेषु वाव्दपो हीनरात्रघटिकाव्दसंयुतः

[15] एवमर्कभगणाव्दपेरितैरेन्दवस्प करणै: प्रसाधनं ॥ ॥

[l6] हीनांहनाडीवियुजाबियुजाविशुद्धा । यूनः शशाकाव्दपतिस्तु सोरः ।

स नाडियुक्तोथवा शुद्धया विहीतो विधुनाथवर्षयः ।

Ms. B : 13 a इनाब्दपौ° 14 b प्रोज्ज्य०, तोब्दपः ।d °घटिकाब्द°

16 a हीनांहनाडी वियुजा विशुद्ध

[ सौरवर्षान्ते ग्रहसाधनम्।]

प्राग्वद्रविवर्षः सिद्धिः खेचराणां सूर्या[१२]हतशुद्धिर्भागादिः शशी वा ॥ १७ ॥
याताब्दराशिं दिवसस्य भर्तुस्त्रिष्ठं निहन्याद् द्विगुणेन्दु[ १३२]भागः ।
अङ्गाब्धि[४६]भिर्मध्यममब्धिपुं[ ३४]भिरन्त्यं वियद्वायु[५०]लवैः शशाङ्कः ॥ १८ ॥
चंद्रोच्चपातावथ वर्षराशिं
व्योमाश्रमै ४०]गरजनीकरै[१९]श्च ।
शीतांशुवेदैः[४१] कुभुजैः [२१] कुचन्द्रैः [११]
पयोधिरामैः [३४] खखपक्ष[२००]भागैः ॥ १९ ॥
भौमः कुनन्देन्दु[१९१]भिरिन्दुजस्य शीघ्रं तथा वेदशरैः [५४] सुरेज्यः ॥
व्योमाग्निं ३०lभिस्तत्त्वयमैः[२२५] सितस्य शीघ्रं शनिर्भानु[१२]भिरब्दराशिम् ॥ २० ॥
मध्यं जिनैः [२४] पञ्चकृतैः [४५] कुनेत्रैः [ २१]
रुद्रैः [११] दिनेशैः[१२] कलिकाभिरन्त्यम् ।
नगैः [७] सुरेशै[१४]विशिखेः [५] कृताब्धि[४४]-
भिर्वा ग्रहा द्वयब्धि[४२]भिरिन्दुवच्च ॥ २१ ॥

Text of Ms. A :

[17] प्रग्वद्वविबर्थेस्सिद्व खेचराणां। सूर्याहतशुद्धिभोगादि शशी वा।

[18] याताव्दराशिर्दिवस्प भर्तुस्त्रिष्टं निहन्याद् द्विगुणेन्दुभागैः । ।

अंगादिभिर्मघ्यमव्दिपुंभिरत्पं विपद्वापुलवैः शशांक:

[19] चंद्वोच्चपातावथ वर्ष राशिव्योमाश्रमगे रिजनीकरैश्च ॥ ॥

शीताशुवेदैः भुजैः कुचंद्रैः पयोधिरामैः खखपक्षभागैः

[20] भौमः कुनदेन्दुभिरिन्दुजस्प' शीघ्रं तथावेदशरैस्सुरेज्पः

व्योभाग्रिभिस्तत्त्वपमैस्सितस्प शीघ्र शानिर्भानुभिरव्दुराशि ॥ ॥

[21] मध्यजिनैः पक्षकृतैः कुनेत्रै रुद्रैदिनेशैः कलिकाभिरंत्पं ।

नगैस्सुरेशैर्विशिखैः कृताब्दिभार्वेवं ग्रहाव्दाव्दिभिरिदुबंद्यः ॥ ॥

Ms. B: 17 a °स्सिद्धं 18 d ri 19 b °माश्रमगैरिजनी° 20 d°रब्दुराशि

21 c कृताब्दि 21 d °भिार्वेवं

[रविज्ञानेन ग्रहसाधनम्।]

नवनागगुणाङ्गाङ्गै:[६६३८९]र्हताद्धृत्याऽयुताम्रया[१८ × १००००] ।
हृताद्भानोर्युतः सूर्यस्त्रयोदश[१३]गुणः शशी ॥ २२ ॥
सप्तव्योमाक्षिवेदाग्नि[ ३४२०७]हतात्सूर्यात् फलं क्षिपेत् ।
तच्छून्यखखखाष्टाभ्रभू[१०८००००]भिर्भूजी रवेर्दले ॥ २३ ॥
सुरपत्र्चनख[२०५३३]हतेतात् खखाभ्रपञ्चाग्निशशि[ १३५०००]भिराप्तं यत् ।
क्षेप्यं वेद[४]हतेने बुधशीघ्र वा भवत्येवम्। २४ ॥
[शिवभुज२११गुणितात् सूर्यात् खखाभ्रषड्घन[२१६०००lहृतादवाप्तं यत् ।
रविसूर्या १२शे योज्यं देवगुरुर्वा भवत्येवम् ॥ २५ ॥] -
शिवतत्त्वगुण[ ३२५११]हतेनादयुतद्वय[२००००]भाजितादवाप्तं यत् ।
तद्भृगुपुत्रचलोच्च भवतीह मुनीरितं वापि। २६ ॥
रविखाग्न्य[शे][ई-] योज्यं लब्धं नगखैक[१०७]ताडितात् सूर्यात्।
खचतुष्टयाष्टशशि[१८००००]भिर्वा रविसूनुर्भवत्येवम् ॥ २७ ॥

Text of Ms. A :

[22] नवनागगुणांगौहतोद्धृत्पा ध्रुवध्नया

हताद्दानोयुतस्सूर्यस्त्रयोदशगुणः शशी ॥ ॥

[23] सप्तव्योमाक्षिवेदाग्निहतात्सूर्यात्फलं क्षिपेत् । :तश्छून्याखखखाष्टाभ्रभूदिर्भूजो खेर्दले ॥ ॥

[24] सुरपंचनखहताद्यत्खखाभ्रपंचाग्निशशिभिराप्त त

क्षेप्पं वेदहतेने वृधश्रीघ्र वा भवत्येवं॥ ॥

[25] Missing

[26] शिवतत्वगुणहतेनादयुतद्वयभाजितादाप्तं यत्

तद्भूगुपुत्रचलोच्चं भवतीह मुनीरित वापि ॥ ॥

[27] रविखारग्रच योज्यं लब्दं नगखैकताडितात्सूर्यात्। :खचतुष्टयाष्टशशिभिर्वा रविसूनुर्भवत्पेवं।

Ms. B : 26 d वाप्पि 27 a खाग्प्रं'

रविनिवभागे [8] योज्यं नगाग्निसप्ताक्षि[ २७३७]ताडिताद् भानोः ।
खचतुष्टयवेदेन्द्वै[१४४००००],हिमग्रूच्चं वा भवत्येवम् ॥ २८ ॥
सवितृनखांशे[̈1/20] योज्यं नगैकचन्द्राष्ट[८११७]ताडितात् सूर्यात् ।
अयुताघ्नरसैकभुजैः [२१६००००] शशधरपातोऽथवा लब्धम् ॥ २९ ॥

[लध्वहर्गणसाधनम्]

चैत्रादिस्तिथिनिकरः शुद्धिविहीनः पृथग्गुणो रुद्रैः [११] ।
अवमघटीभ्यः षष्टया [६०] लब्धयुतस्त्रिखनग[७०३]हताभ्यः ॥ ३० ॥
त्रिखनग[७०३]हृतावमोनो द्युगणोऽब्दावमघटीसमेतः स्यात् ।

मध्वाद्यास्तिथयो वा सावमनाडयोऽथ शुद्धद्यूनाः ॥ ३१ ॥
पृथगज[११]निघ्नास्तिथिा[१५]भिर्हीनघटीभ्यस्त्रिसप्तकु[१७३]हताभ्यः ।
लब्धयुतास्त्रिखमुनि[७०३]भिः लब्धावमवर्जितो द्युगणः ॥ ३२ ॥

Text of Ms. A :

[28] रविनवभागे योज्पं नगाक्षिसप्ताक्षिताडिताद्भानोः

खचतुष्टयवेदेन्दैहिमगूच्चं वा भवत्पेबं ॥ ॥

[29] सवितृनखांशे योज्यं गैनकचंद्राष्टताडितात्स्यति। ।

अयुतरसैकभुजैः शशिधरपातोथवा लब्दं ।

[30] चैव्रादिस्तिथिनिकरः शुद्धिविहीनः पृथग्रुणौरुद्रैः

अवमघटीभ्यः षष्टया लृव्दयुतस्त्रिखनगहताभ्पः ।

[31] त्रिखनगह्रतावमोनो द्युगणोव्दावमधटीसमेतस्स्पात्

मध्वाद्यास्तिथयो वा सावमनाडयोथ शुद्धयूनाः ।

[32] पृथगजनिघ्नास्तिथिभिहीनघटीभ्यस्त्रिसप्तकृतहताभ्पः

लब्दयुतास्त्रिखमुनिभिः लब्दावमवर्जितो द्युगणः ।

Ms. B; 29 ताड्ताद्भानोः ख्चतुष्टयवेदेन्द्रैहुन्सूर्यात् In ms. A the portion between ता and त्सूर्यात् is deleted by covering it with yellow paste.

शुद्धद्यूना वा तिथयश्चैत्रात्त्रिरधस्त्रिखस्वरै[७०३]र्भक्ताः ।
फलयुङमध्यो युक्तो रसकु[१६]हतावमघटीभ्यः तिथ्या[१५]प्त्या ॥ ३३ ॥
अष्टकृति[ ६४]हृदवमोनोऽन्योऽवमनाडिकायुतो द्युगणः ॥

सावमनाडयस्तिथयश्चैत्राच्छुद्धयूनितास्त्रिरधः ॥ ३४ ॥
विखनग[७० ३]हृत्फलसहितो मध्यः कुभुजा[२१]हतावमघटीभ्यः ।
खभुजा[२०]प्तयुगाब्धिरसै[६४]र्लब्धावमवर्जितो द्युगणः ॥ ३५॥

शुद्धयूनस्तिथिनिकरश्चैत्राद्विष्ठो दिगा[१०lहतो युक्तः ।
विश्वेक्षणा[ २१३]हतावमघटिकाभ्यः खभुज[२०]लब्धाभ्यः ॥ ३६ ॥
गोत्रिरस[ ६३९]हृदवमोनो दिननिकरोऽवमघटीसमेतो वा ॥

वाऽवमघटिकायुक्तस्तिथि[नि]करः शुद्धिविहीनोऽधः ॥ ३७ ॥
दिग्घ्नोऽवमघटिकाभ्यः खरसा[६०]प्तयुतोऽङ्कभुञ्जरस[६२९]हताभ्यः ।
नवगुणरसै[६३९]विभक्तः फलावमो[नो] भवेद्द्युगणः ॥ ३८ ॥

Text of Ms. A :

[33] शुद्धय, ना वा तिथपश्चैत्रात्त्रिरधस्त्रिखस्वरैर्भक्ताः

मध्यफलपुंमध्यमे युक्तोनसक्त्तहतावमघटीम्पः । तिथ्पाप्त्पा

[34] ष्टकृतिहृदवमौनोन्पोवमनाडिकायुतो द्युगणः ।

स्पवमनाडयस्तिथयः चैत्राश्छुद्ध्यनितास्त्रिरधः ।

[35] त्रिखनगहृत्फलसहितो मध्पः कुभुजहतावमघटीभ्पः

खभुजाप्तयुगाब्दिरसै लब्दावमवर्जितो द्युगणः ॥ ॥

[36] शुद्धयुनस्तिथिनिकरश्चैत्राद्विष्टो दिनाहतो घुक्कः

विश्वक्षणाहतावमघटिकात्पः खभुजलव्दा ॥ ॥

[37] गोत्रिरसहृदवमोनो दिननिकरोवमघटीसमेतो वा ।

वावनघटिकायुत्कस्तिथिकरः शुद्धिहीनोधः ॥ ॥

[38] दिग्घोवमघटिकाभ्पः खरसाप्तयुतोकभुञ्जरसहताभ्पः

नवगुणरसैविभक्तः फलावमो भवेद्द्युगणः

Ms. B.: 38 b०युतोंक०

[सौरमासान्ते ग्रहसाधनम्]

कुकृतै[४१]रंशैश्चन्द्रो भौमस्तिथि[१५]भिर्बुधस्य शीघ्रोच्चम् ।
वेदेनै[१२४]र्देवगुरुर्द्वाभ्यां [२] शीघ्रं सितस्य वसुवेदैः [४८] ॥ ३९ ॥
शशिना [१] शनिनिहन्याद्रामै[३]र्मृगलाञ्छनस्य मन्दोच्चम् ।
शशिनः पातोऽथ भुवा[१] रविमासगणं त्रिधास्थितं मध्यम् ॥ ४० ॥
रामैः [३]पर्वतविशिखै५७lरमरैः [३३] कुगुणैः[ ३१] शराब्धिभिः [४५] शशिना [१] ।
रामभुजै [ २३ ] रसरामैः [३६] कलिकाभिरथान्तराशिमपि ॥ ४१ ॥
रसराममूर्च्छनाभिः [२१३६] वसुनेत्रै [ २८] रसशराष्टकुभिः [१८५६] ।
खाक्ष्यष्टकुभी [१८२०] प्रसनगरामभुजै[२३७६]र्वसुरसैणधरैः[१६८] ॥४२ ॥
शिवनभइन्दुभि[१०११]रब्धिन्यष्टकुभिः [१८३४] खखजिनांशै[२४००]र्वा ।
रविमासान्ते मध्या मासा राशीनमध्यः स्यात् ॥ ४३ ॥

Text of Ms A:

[39] कुकृतैश्चंद्रो भौमस्तिथिभिर्बुधस्प शीघ्रोच्चं ।

पेदेतैन्दवगुरुद्वभ्पां शीघ्र बुधस्य वसुवेदै: ॥ ॥

[40] शशिनाशनेर्निहन्याद्रामैर्मुगलांछतोघस्प

शशिनः पातो भूजैरसुरामै म्पा रविमासगुणं त्रिधास्छितं मध्पं ।

[41] रामैः पर्वतविशिखैरमरैः कुगणैः शराब्दिभिः शशिना

रामभुजैरसुरामै: कलिकाभिरथांतराशिमपि ।

[42] रसराममूर्छताभिर्वृसुनेत्रैरसशराष्टकुभिः

खाक्षाष्टकुभीरसनगरामभुजैर्वसुरसैणधरैः ॥

[43] शिवनभइन्दुभिरब्दिब्याष्टभिः खखजिताशैर्वा

रविमासांते मध्पा सासा राशीनमध्पस्स्पाद ।

Note, भूजैर्सुरामै in 40 b is the insertion by oversight of the same from 41. с.

[प्रतिसौरमासशुद्धिविधिः]

विश्वाग्निनन्दाष्टकु[१८९३१३]भिर्मूर्च्छंनाम्राङ्कखाक्षिभिः [२०९०२१] ।
रविमासा हता भक्ताः खखाभ्रद्वित्रिसागरैः [४३२०००] ॥ ४४ ।।
दिनावमानि तद्योगः खाग्नि[३०]भक्तोऽधिमासकाः ।
शेषं दिनादिशुद्धिर्वा विकलं दिनशेषतः ॥ ४५ ॥

[सौरमासाधिप-साधनम्]

द्विघ्रमासाद्द्युयोगात्स्याद् भानुमासपतिः स्फुटः ।

[ लघ्वहर्गणादिवसाधिपयोः साधनम्]

शुद्धद्यूना दिवसा मासाद्गताः शिव[११]हताः पृथक् ॥४६ ॥
अवमविकलाद् द्विगोरस[६९२]निघ्नात् स्वच्छेदसंयुक्तात् ।
त्रिखनग[७०३jहृतात् फलोनाद् द्युगणो मासधिपाद् दिवसम् ॥ ४७ ॥

[ सौरदिवसान्ते ग्रहसाधनम्।]

द्विखेभैः [८०२] कुगुणैः [३१] नन्दजिनै[ २४९]र्बाणै[५]र्नगाङ्ककैः [९७] ।
द्वाभ्यां [२] तु सौराहर्गणं हन्याल्लिप्ता निशाकरात् ॥ ४८ ॥

Text of Ms. A:

[44] विश्वाग्निनंदाष्टकुभिर्मूर्छनाभ्राकखाक्षिमिः

रविमासा हता भक्ताः खखाभ्रद्वित्रिसागरैः ॥

[45] दिनावमानि तद्योगः खाग्निभत्कोधिमासकाः

शेषं दिनादिशुद्धिर्वा विकलं दिनशेषतः ॥ ॥

[46] द्विघ्नाचासातपोगात्स्पाद्धानुर्भासयतिस्स्फुट:

शुद्धिपूना दिवसा मासाद्गता शिवहताः पृथक् ॥ ॥

[47] अवमविकलाद् द्विगौरसनिघ्नात्स्वश्छेदसंयुतः ।

त्रिखनगहतात्फलोनाद् द्युगणो मासाधिपाद्दिनं ॥ ॥

[48] द्विखेमै: कुगणैर्नदजिनैर्वाणोत्रगांककैः ।

द्वाभ्यां तु सौराहर्गणहत्याल्लिप्ता निशाकरात् ।

Ms. B: 44 b °नाभ्राक° 48 b °णोनिगांककै:

वेदाग्नित्रिभुजैः [२३३४] सप्तव्योमबाहु[र]सैककैः[१६२०७] ।
वेदाङ्गाक्षिभुजैः [२२६४] पञ्चपञ्चव्योमनिशाकरैः [१०५५.] ॥ ४९ ॥
कृतनन्दशराङ्कश्च [९५९४] द्विवेदाङ्गं[६४२]द्विधा स्थितम् ॥
खखव्योमाष्टचन्द्रांशै[१८०००]रुच्चपातौ रसै[६]र्गुणें:[३] ॥ ५० ॥
शिवनेत्राङ्गविशिखे[५६२११]र्वोदाग्न्यक्षिरसैष्कर्क:[१६२३४] ।
खखखाक्षिनगांशै[७२०००]र्वा दिनकृद्दिवसान्तिकाः ॥ ५१ ॥

[प्रतिसौरदिनशुद्धिविधिः]

प्राग्वद्रविदिवसेभ्यो गुणकेभ्यः खाग्नि[३०]सङगुणहरेण ।
दिवसावमावशुद्धिर्दिवससंयुतिदिनाधिपश्च तथा ॥ ५२ ॥

[ सौरवर्षादिसाधनम्]

भांश[ ३६०]विभक्तदिनेभ्यो वर्षाण्यवशेषतः खगुणैः [३०] ।
मासाश्चैत्रसिताद्याः शेषाद् दिवसास्ततोऽभीष्टाः ॥ ५३ ॥

Text of Ms. A :

[49] वेदाग्नित्रिभुजैस्सप्तव्योमवाहुसैककैः ।

वेदांगाक्षिभुर्जपंचपंचव्योमनिशाकरैः ।

[50] कृतनंदशरांकैश्च द्विवेदांगैर्द्विधा स्छितं ।

खखव्योमाष्टचद्रांशेरुच्चपांतौशसैर्गुणै: ।

[51] शिवानेत्रांगविशिखै। र्वेदाग्न्यक्षिरसैककै:

खखखाक्षिनगांश्रैर्वा दिनकृद्दिवसांतिकाः ।

[52] प्राग्वद्रविदिवसेभ्पो गुणकाभ्पो खाग्निसंगुणहरेण ।

दिवसावमावसुद्धिदिनर्दिवसंयुतिर्दिनाधिपश्च तथा

[53] भांशुविभक्तदिनेभ्पो वर्पाण्यवमशेषतः खगुणैः

मासाश्चैत्रसिताद्याः शेषदिवसास्ततोभीष्टा: ।

Ms. B : 52 b खाग्विसंगुण°

[अवमशेषसाधनम्]

दिवसाः शुद्धिविहीनाः कार्यास्तेभ्यो द्युभूढमपि ।
ऊना सावनशुद्धिर्भानोर्वर्षान्तजा दिनैरूनैः ॥ ५४ ॥
शेषं शोध्यद्युगणस्तद्रुद्र[११]हतं विशोधयेच्छेषात् ।
द्विनवरस[ ६९२]घ्राद् भक्तात्स्वच्छेदेनावमो विशुद्धयति चेत् ॥ ५५ ॥
शोध्यद्युगणाद्रूपे शुद्धे गुणखाग[७०३]संयुताच्छोध्या ।
शेषं तद्दिवसोत्थं विकलं त्ववमस्य विज्ञेयम् ॥ ५६ ॥

[सौरवर्षान्ते सौरमासान्ते वा चन्द्रसाधनम्]

सूर्याब्दमासान्तरविः शुद्धया द्वादश[१२]निघ्नया ।
युतोंऽर्शै रवि[१२]निघ्नाच्च निशापोऽवमशेषतः ॥ ५७ ॥

[चान्द्रमासान्ते तुल्यौ रविचन्द्रौ]

स्वच्छेदेन, युगाधिमासनिहता मासा गता भास्करा
भानोर्मासगणोद्धृताः फलयुताश्चान्द्राः शरै[५]स्ताडितात् ।
शेषादङ्गशरेषुबाणखनवस्तम्बेरमा[ ८९०५५५६]प्तांशकै
रूनश्चैत्रसितादिमासकगणो राश्याद्यचन्द्रद्युपौ ॥ ५८ ॥

Text of Ms. A :

[54] दिवसशुद्धिविहीनाः कार्यास्तेभ्पो द्युर्मदमपि ।

ऊना साननेबुशुद्धिर्भानोर्वर्षांतजा दिनैरूनै:।

[55] शेषं शोध्ययुगणस्तदुरुहतं विशोधयेश्छेषात्

द्विनवरसघ्राद्धक्तात्स्वश्छदेनावमा विशुध्यति चेत् ॥ ॥

[56] शोध्यद्विगुणाद्रुपे शुद्धे गुणखागसंयुताश्छेध्या

शेष तद्दिवसोत्थं विकलं त्ववमस्प विज्ञेयं ॥ ॥

[57] स्वाव्दमासांतरविशुद्याद्वादश । तेघ्रया ।

अतोंशौरवृनिघ्नाश्च निशापोवमशेषतः ॥ ॥

[58] स्वश्छेदेन युगाधिगासनिहिना मासा गता भास्करा

भानोर्मासगणौद्घृताः फलघुत्ताश्चांद्राः शरैस्ताडितात्

शेषादंगशरेषुबाणखनवस्तस्तेरमापूंशकै-

रूनश्चैत्रसितादिमरसकगणो राश्याद्यचंद्रद्युपौ ।

Ms. B : 54 c ०शुद्विर्भा० 58 c ०स्तस्नेर० 58 d °श्चैत्र०

[चान्द्रमासाधिपः]

त्र्यग[रस]सप्तनभोऽब्धित्रि[ ३४०७६७३]हता रजनीशमासका भक्ताः ।
नन्दाष्टाग्निरसाक्षिद्विभुजै[ २२२६३८९]र्मासाधिपो मासात् ॥ ५९ ॥

[ चान्द्रमासे ग्रहगतयः]

तिथयो[१५}ऽष्टदृशो[२८ ऽष्टदृशो २८] देयाः प्रतिमासमंशकादिकुजे ।
एवं शशिसुतशीघ्रे खार्काः [१२०] खञ्शराः [ ५०] शरेषवो [५५] मासि ॥ ६० ॥
पूर्ववदमरपतीज्ये बाहू[२] धिष्ण्यानि [२७] मनवश्च [१४] ।
दानववन्दितशीघ्रे नगवेदा [४७] धीन्दवो [१८ ऽब्धिकृताः] [४४.] ॥ ६१ ॥
लिप्तादि भास्करसुते नवविषयाः [५९] पञ्चशीतकराः [१५] ।
शिशिरकरोच्चेऽशादि शिखिनो[३]ऽतिधृति[१७]निशाकरकरा[२१श्च ॥ ६२ ॥
ग्रहणाधिपाढयपातेंऽशकादि खगुणाः [३०] खसागरा[४०]स्सूर्या: [१२] ।
भू[१]र्देवा [३३] रामशरा:[५३] पाते गजमूर्च्छना[२१८]प्तलिप्तोनम् ॥ ६३ ॥

Text of Ms. A:

[59] त्रयगसप्तनभोब्दित्रिहता रजनोशमासका भक्ताः

नदाष्टाग्विरसाक्षिद्विभुजैर्मासाधिपौ मासात्।

गतदिवसात्रिरधोजेर्गुणिताः ष्टैखाकमाजिसमंशकादिकुजे॥

एवंशशिसुतशीघ्रे खार्काः खशराः शरेषवो मासि ॥ । जितामध्यः

गम्यधुगाप्तचिधूकं वागाप्तवियुग्नम्पयुगपरौ द्युगणः ।

[The portion underlined has been wrongly inserted from the next verse.]

[60} तिथयोपृदृशो देयं प्रतिमासमंशकादि कुजे ।

एवं शशिसुतशीघ्रखार्काः खशराः शरेषवो मासि ॥ ॥

[61] पूर्ववदमरषतीज्पेवहूनिधिष्टच्यातिसनवश्च

दानववंदितशीघ्रे तगवेदा वान्दवोब्दिकृताः ।

[62] लिप्तादि भास्करसुते नवविषयाः पंचशीतकरा:

शिशिरकरोच्चेशादि: शिखिनो विष्टधृतिनिशाकरकराश्च ।

[63] ग्रहणविचीर्घे पाते लकदि खगुणाः खसागरार्स्सयाः

मूदेवा रामशराः पाते गजमूर्छनापूलिष्तोनंग

Ms. B: 59 a °नभोब्दि° 61 c°शीघ्रे° 6 d वीन्दवो° 62 b °बहूनिधिष्ट्यानि 62 a भाष्कर°

गोऽर्के१२९]र्नागनखे: [२०८] पयोधिखसुरैः [३३०४] पक्षाष्टि[१६२]भिर्मासकै
र्ध्यब्ध्यङ्कैः [९४८] शरधीकु[१८५]भिस्सुरभुजै[ २३३]र्भूजादिषु स्वं कलाः ।
हानिर्जीवबुधार्कजेषु कलिका:

[ चान्द्रमासगतिज्ञानेन सावनदिवसगतिज्ञानम्]

मासोपभोगो हतो

द्वाभ्या[२]मात्मगुणाङ्गभाग[ १/६३ ]सहितो भुक्तिर्दिने सावने ॥ ६४ ॥

[चान्द्रदिवससम्बन्धि-सावनदिवससाधनम्]

गतशशिदिवसा गुणिताः शशिबाहुनभोनवाभ्रभुजैः[ २०९०२१] ।
जलरामगुणाष्टशरा[ग्नि]त्रिकु[१३३५८३३४]भिर्लब्धदिवसोनाः ॥ ६५ ॥
रविसावनदिवसगणः शेषं खाङ्ग[६०]सङ्गुणं विभजेत् ।
स्वच्छेदेनावाप्तं धनं गतघटिकागणो, ग्रहाणाञ्च ॥ ६६ ॥

[चान्द्रदिवसान्ते ग्रहसाधनम्।]

नवनागाग्निरसाङ्गै[६६३८९]र्गतशशिदिवसाः समाहता भक्ताः ॥
नन्दाष्टरामरस[भुजभुजनेत्रै[ २२२६३८९]र्लब्धवजिताद् दिनपः ॥ ६७ ॥

Text of Ms. A :

[64] गोकर्नागनखैः पयोधिखसुरै: पक्षाष्टिभिर्मासकै- र्व्यध्यंगैः शरधीकुभिस्सुरगजैर्भूजादि स्वं कलाः

हानिर्जीवबुधार्कजेषु कलिका मासोपभौगौ हतो

द्वाभ्पामातागुणोगभाससहितो भुक्तिदिने सावन।

[65] गतदिनदिवसा गुणिताः शशिवाहुनभोनवाभ्रभुजैः

जलनामगुणाष्टशरत्रिकुभिर्लव्ददिवसोना: ।

[66] रविसावनदिवसगणः शेषं सांगोपसंगुणं विभजेटत्

स्वश्छेदेनावाप्तं धनगतवटिकागणो ग्रहाणां च ।

[67] नवनागाग्विरसांगैनतशशिदिवसास्समाहता भक्ता

नंदाष्टरामरसजभुजनेवैर्लव्दवर्जिता दिनय: ।

MS. B : . 64 d °मात्म° 67 d °र्लब्दवर्जिता दिनप:

भागा भास्वति योज्याः शशिदिवसा द्वादशहताश्चन्द्रः ।
रामष्टनव[९८३]विनिघ्ना वसुरसष[ड्रस]कुसप्तरसनेत्रैः[ २६७१६६६८] ॥ ६८ ॥
भक्ताः शीतगुदिवसा लब्धं भागादि संशोध्यम् ।
तीक्ष्णशिशिरांशुयोगातद्भां[२७]शोत्थ इलासुतो मध्यः ॥ ६९ ॥

दिग्व्योमेषुनगाग्निव्योमनखै[ २००३७५०.१०]र्भाजिताः समभिनिघ्नाः ।
नगतत्त्वाब्ध्यङ्गकुभिः[१६४२५७] शशिनो दिवसाः फलोनि[त]त्र्यंशः ॥ ७० ॥
शशिनः स्याद्बुधशीघ्रं

द्विभुजा[२२]हतभौमवजिताच्चन्द्रात् ।

खभुजांशो [1/20]देवगुरुस्त्रयष्टाग्नि[ ३८३]हतेभ्य इन्दुदिवसेभ्यः ॥ ७१ ॥
खैकखशरागरामव्योमनखै[२००३७५०१०]र्लब्धसंयुक्त: ।

ज्ञचलेनान्तरभेदं कुगुणागरसद्वि[ २६७३१]निहतदिवसेभ्यः ॥ ७२ ॥
खशशिखशिलीमुखनगगुणखखनेत्रै[२००३७५०१०]र्लब्ध[यु]ग् भृगोः शीघ्रम् ।

सितशीघ्रभास्करान्तरधृति[भागः][१/१८] नन्द[९]निहतदिवसेभ्यः ॥ ७३ ॥

Text of Ms. A :

[68] भागा भास्वति योज्पाः शशिदिवसा द्वादशाहतश्चंद्रः

रामाष्टनवविविघ्ना रसवसुष-कुंसप्तरसनेत्रैः ।

[69] भत्काः शीतगुदिवसा लव्दं भागादि संशोध्यं ।

तीक्ष्णशिशिरांशुयोगात्द्भात्थ इलासुतो मध्यः ।

[70] दिग्व्यामेषुनगाग्निव्योमनखैर्भाजितास्समभिनिघ्नः

नगतत्वाव्यंगकुभिः शशिनो दिवसाः फलोनिस्त्रयंशः ।

[71] शशिनस्पाघुशीघ्रद्विभुजाहतभौमवर्जिताः चंद्रात्

खभुतांशो देवगुरुस्त्रयाष्टाग्निहतेभ्प इंदुदिवसेभ्पः ॥ ॥

[72] खैकखणरागनामव्योमनखैलंब्दसंयुक्त:

ज्ञचरेणांतरभेदं कुगुणागारसाद्विनिहतदिवसेभ्पः ।

[73] खशशिखशिलीमुखनगगुणखखनेवैर्लव्दग्भृगो: शीघ्रं ।

सितशीघ्रभास्करांतरधृतं नंदनिहितदिवसेभ्पः ।

खाष्टनवसप्तवेदव्योमकृता[४0४७९८0) प्तेन वर्जितः सौरः ।

गुर्विनयोगदशांशो [१/१०] नन्वाङ्कनगैक[ १७९९]निहतदिवसेभ्यः ॥ ७४ ॥
खाष्टाक्षिभागशरकृतशश्या[१४५७२७२८0lप्तयुतः शशाङ्कोच्चम् ।

रविभार्गवशीघ्रान्तररव्यंशो[1/12] नन्दपञ्चनगकु[१७५९]हतात् ॥ ७५ ॥
दिवसगणान्नखव्योमशून्येषुन[गाभ्र]खाब्धि[४००७५०0२०']लब्धेन ।
युक्तः शिशिरगुपातो मध्या वैवं ग्रहाः शशिदिनान्ते ॥ ७६ ॥

[गुर्वब्देन कर्म]

[गुर्वब्दान्ते सावनदिवसात्मिका शुद्धिः ]

खखखधृति[१८०००]घ्रा भक्ता गुर्वब्दा रुद्रनेत्रगजचन्द्रैः[१८२११] ।
लब्धं स्थाप्यं शेषाद्विश्वाग्निनवाब्धिशशिविश्वैः [१३१४९३१३] ॥ ७७ ॥
गुणितात् खखाभ्ररसनवविशिखेषुशरर्तु[६५५५९६०००]भिर्दिनादियुतम् ॥
लब्धरविवर्षसावनशुद्धया तत्सावना शुद्धिः ॥ ७८ ॥

Text of Ms. A :

[74] खाष्टनवसप्तवेदव्योमकृताप्तेन वर्जितस्सैरः

गुर्विनयोगदलांशो नंदांकन गैकनिहितंचद्रदिवशेभ्प:।

[75] खाष्ठाक्ष्पिभाग्पारकृतशश्पाप्तयुगशशांकोच्चं ।

रविभार्गवशीघ्रातररव्यंशो नंदपंचनगकुहतात् ।

[76] दिवसगणात्रखव्योमृशून्पेषुनखाव्दिलव्देन ।

घुक्त:। शिशिरगुपातो मध्पा वैबं ग्रहा। शशिदिनांते

[77] खखखधृतिघ्ना भक्ता गुर्वव्दा रुद्रनेत्रगजवंद्वै:

लव्दं स्छाप्पं वोषाद्विश्चाग्निनवाव्दित्रयशिविसैः ।

[78] गुणितात्खस्वाभ्ररसनगाविशिखेषुशरतुभिदिनादिघुतं ।

लव्दरविवर्षसावनशुद्धया तत्सावना शुद्धि:

Ms. B: 74 d oनिहित° 75 a खाष्टा० 75 b cद्युगशशांकोघ 76 a ०णानख° 76 b ०खाब्दिलाब्देन 77 b °चन्दै: 78 cलब्ट°

[गुर्वब्दान्ते चान्द्रदिवसात्मिका शुद्धिः]

नववसुगुणाङ्गभुजभुजनेत्रहतं [२२२६३८९] वाऽवशेषकं विभजेत् ।
खत्रयरसाङ्गयमनवदिग्भि[१०९२६६०००]दिवसादि चन्द्रशुद्धियुतम् ॥ ७९ ॥

गोऽङ्गखशशिकृत[४१०६९]निघ्ना नखगुणपत्र्चाष्टमूर्च्छना[२१८५३२०]भक्ताः ।
गुर्वब्दा लब्धियुता नवाष्टरामाङ्गरस[ ६६३८९]हतं लब्धम् ॥ ८० ॥
खचतुष्टय[रस]शशधरनेत्रै[ २१६००००]र्वर्षादि यत्प्राप्तम् ।
तद्वर्षेर्मासैरपि हीनं तिथयो गतास्तु चैत्रादेः ॥ ८१ ॥
प्राग्वत्सावनशुद्धया चान्द्रचा वा कर्म देवगुर्वब्दे ॥ ८२ ॥

[गुर्वब्दाधिपः]

एका[गा]ङ्का[९७१]भिहता गुर्वब्दा द्वयश्विवेदरसरार्मैः [३६४२२] ।
भक्ताः फलं चतुर्घ्नेर्ज्यब्दैर्युक्तं ज्यावर्षपः स्यात् ॥ ८३ ॥

[गुर्वब्दान्ते अवमशेषम्]

शिवाङ्कोत्कृति[२६९११]निघ्नेभ्यो द्विद्विवेदरसाग्निभिः [३६४२२] ।
जीवाब्देभ्योऽवशेषं यत् तद्वियद्रस[६०]सङ्गुणम् ॥ ८४ ॥

Text of Ms. A :

[79] नववसुगुणांगभुजभुजनेत्रहतं वावशेषकं । वेभजेत्

खत्रपरसांगपमनवदिग्भिदिवसादि चंद्रशुद्धियुतं ॥ ॥

[80] गोंगखशशिकृतनिघ्ना नखगुणपंचाष्ठमूर्छभाभक्त्ताः

गुर्वव्दा लव्दियुता नवाष्टरामांगरसहत् लव्दं

[81] खचतुष्टयशशधरनेत्रैर्वर्षादि यत्प्राप्तं

तद्वर्षेमसैरापेकीना लवृया घृता गुरोस्तु चैत्रशुक्लादेः

[82] प्राग्वत्सावनसुद्धया चांद्रया वा कर्म देवगुर्वव्दे ॥ ॥

[83] एकांकानिहता गृवृंब्दाश्चिद्विवेदरसरामेः

भक्ताः फलं चतुर्ध्नेर्ज्पाब्दैिर्युत्कं ज्पावष्टंताः । स्स्पात् ।

[84] शिवांकोत्कृतिनिघ्नेभ्पो द्विद्विवेदरसाग्निभिः

जीवाव्देभ्पो विशेषं यत्तद्विपद्रससंगुणं ।

Ms. B.: 79 b विभजेत् 80 cगुर्वब्दा 81 b०पत्प्राप्तं 81 d लब्टया

82 b °ब्दे 84 c जीवाब्दे०

स्वच्छेदभक्तं घटयादिहीनरात्रावशेषकम् ।
गुर्वब्दान्ते,

[लध्वहर्गणसाधनम्]

चैत्रसितप्रारम्भाद्गतवासराः ॥ ८५ ॥
शुद्धयूना द्विरधो रुद्र[११ jहताग्निखनगो[७०३]धृताः ।
दिवसा घटच्यादियुताः तद्दिनोने दिवागणः ॥ ८६ ॥

अथवा शुद्धिविहीना दिवसाः हीनदिनहीनाः ।
द्विरधो रुद्ध[११]विनिघ्रास्त्रिखाग[७०३]भक्ता दिनादिफलम् ॥ ८७ ॥
ज्याब्दान्तावमघटिका रुद्र [११]हतास्त्रिखाग[७०३]भक्ताः ।
वियुतास्ताभिस्तद्दिवसविहीनाज्ज्यावर्षतो द्युगणः ॥ ८८ ॥

[गुर्वब्दान्ते ग्रहसाधनम्]

गुर्वब्वाः शिवनेत्रै[ २११]र्गुणिताः शश्येकबाहुधृति[ १८२११]भक्ताः ॥
लब्धसमादिविहीना गुर्वब्दान्ते रविर्मध्यः ॥ ८९ ॥

गोऽङ्गनभइन्दुतोयै[४१०६९Jर्गुरुवर्षगणान् समाहतान् कृत्वा ॥
खशिवाक्षिनागचन्द्रै[१८२११०]र्लब्धयुतो दिनकरश्चन्द्रः ॥ ९० ॥

Text of Ms. A :

[85] स्वच्छेदभत घद्यादिहीनरात्रोविशेषकं ।

गुवृंव्दांते चंद्रसितप्रारंभाद्गतवासराः ॥ ॥

[86] शुद्धय_ना दिरदो रुद्रहताग्निखनगोद्धृताः ।

दिवद्यादियुतं । तद्दिनोनो दिवागणः ॥ ॥

[87] स - शुद्धिविहीना वा दिवसाः शुद्धिहीनदिनहीना:

द्विरदो रुद्रविनिघ्रास्त्रिखागनक्ता दिनादियुतं ।

[88] ज्पाव्दातावमघटिका रुद्रहतेस्त्रिखनखाग्रनता

वियुतास्ताभिस्तद्विवसविहीना ज्पवर्षतो द्युगणः ।

[89] गुर्वव्दा शिवनेत्रैगृणिताः शशपेकराहधृतिभक्ताः

लव्दसमाधिविहीना गृवृंव्दांते रविर्मध्पः ।

[90] गोंगरसइंदुगोदैर्मुरुवर्षगणात्समाहता-त्

शशिवाक्षिनागचंद्रैर्लब्दयुतो दिनकरः चंद्रः ॥

Ms. B: 85 c °ब्दान्ते 88 °खाप्तनता 89 a गुर्वब्दा 90 d°र्लब्द°

मुनिनखवेदाग्नि[३४२०७jहृतात् खरसाङ्गकराङ्कदिग्[१०९२६६०]धृताल्लब्धम् ।
योज्यमहर्पतिभेदे गुरुवर्षगणादिलासुतो मध्यः ॥ ९१ ॥

रसखाब्ध्यष्टभुज[२८४०६]हताच्छराष्टिरामागबाहु[२७३१६५]सम्भक्तात् ।
शिशिरगुप्तनयचलोच्चं गीर्वाणगुरोः समागणाल्लब्धम् ॥ ९२ ॥

गुरुभेदे संयोज्यं नगशशिनगनन्द[९७१७]ताडिताद् भक्तात् ॥
पञ्चेषुखेन्दुनवभिः [९१०५५] ज्याब्दगणाद् भार्गवचलोच्चम् ॥ ९३ ॥

सप्ताधैकरस[६१०७]हतात् खशिवाक्षिगजैक[१८२११०]भाजिता[ज्ज्या]ब्दात् ।
निविडतरतिमिरगजकरकेसरिरविदेहसम्भवो मध्यः ॥ ९४ ॥

सूर्यदशांशे [1/10] योज्यं नगाग्निसप्ता[ष्टभू][१८७३७]गुणितात् ।
खाष्टगजाङ्गशिलीमुखमनु[१४५६८८०]भिर्जीवाच्छशांकोच्चम् ॥ ९५ ॥

इननखांशके [1/20 ] देयं नगैकचन्द्राष्ट[८११७]ताडिताज्जीवात् ।
खरदेषुधृतिभुजा[२१८५३२०]प्तं शशिपातो वा ग्रहा एवम् ॥ ९६ ॥

Text of Ms. A :

[91] मुनिनखवेदान्गिहताः खरसांगकाराकदिग्धृताल्व्दं ॥

योज्पमहर्यतिभेदे गुरुवष्र्टगणादि-सुतो मध्यः ।

[92] रसखाव्द्यष्टभुजाहतश्छराष्टिरामागवाहुसंभत्कात्

शिशिरगुतनयं चलोश्चगीर्वाणगुरोस्समागणांल्लव्दं।

[93] गुरुमेर्वे संयांज्यं गनंशशिनगनंदताडिताद् भक्तात्

पंचेपुखेन्दुनवभिर्ज्पाव्दगणाद्भार्गवचलोच्चं ॥ ॥

[94] सप्ताम्रैकरसहताश्छशिव्पक्षिगजैकभाजिता वात्

निविडतरतिमिरगजकरकेसरिरविदेहसंभवो मध्पः ।

[95] सूर्यदशांशे योज्पं नगाग्निसप्ता । - - - गुणितां

खाष्टगजांगशिलीमुखमनुभिर्जीवाश्छशांकोच्चं ॥ ॥

[96] दिननखंशिदेपं नगैकचंद्राष्टताडिताज्तीवात्

खरदेषुघृतिभुजाप्तं शशिपातो वा ग्रहा एवं ॥ ॥

Ms. B.: 91 b ०करांक० °लब्दं 92 d ०लब्दं 93 a गुरुमेदे संयोज्यं 93 cपंचेषु°

96 b °ज्जीवात्

[प्रकीर्णविषयाः]

[१. ग्रहाणां (सावन) दिनगतयः]

भुजगोरसै[४९२ ]र्धृतिः [१८] स्याद्भ्भगणादी रजनिदयित इह ।
धृति[१८]राशयः शशाङ्को द्युगणैः कुकृतै[४१]स्त्रिवृन्द[ २७]मंशानाम् ॥ ९७ ॥
द्विखधीकृतै[४८०२]स्तदुच्चं
नवभिः[९]भगः कला च भूषड्भः[६१] ।
रामै: [३] खभुजा [२० ] लिप्ता
गोखरसै[ ६०९]दिक्[१०] कलाः शशाङ्कोच्चम् ॥ ९८ ॥
गोऽङ्गभुजै[ २६९]र्वा राशिः खभास्करै १२०]लिप्तिका हीनः।
तत्पातो नवचन्द्रे [१९]र्भागोऽब्ध्यङ्कैश्च[९४] लिप्तिकाद्वितयम् [२.] ॥ ९९ ॥
वाऽङ्गाङ्गशरै [५६६] राशिः
[सु]खधुतिदिनै[१८४]विश्व[१३]विकलिका हीनाः ।
कुभुजै[२१][श्च] [शिव][११]कुजांशा
दिवसैर्नभकुञ्जरै[८०]स्तथैव कला ॥ १०० ॥
अथवा धरातनूजो नवयमनेत्रै[ २२९]स्तु राशयो वेदाः[४] ।
द्युगणाब्धि[४]वधो भागा विश्वं[१३iर्भुजभूधराः[७२] कलाः ज्ञचलम् ॥ १०१ ॥

Text of Ms. A :

[97] भुजगोरसैर्हतिस्स्पाद्भागादी रजनिदयित इह ॥

धृतिराशयः शशांकोधिगर्मः कुकृतैस्त्रिवृदमंशानां ।

[98] द्विखधीकृतैस्तदुघ नवभिर्भागै: कला च भूष्टड्भिः ।

रामै: खभुजा लिप्ता गोविरसैदिक्कला: शशांकोच्चं ।

[99] गोंगभुर्जर्वा राशिः खभास्करैलि । पूप्तिकाहीनाः ॥

तत्पातो नवचंद्रैर्भागै क्ष्म्पाक्ष्मांकैश्च लिप्तिकाद्वितयं ।

[100] वांगांगशरै राशिः खधृतिदिनैविश्च विकलिका हीनाः ।

कुकुजैः कुजांशा दिवसैर्व्यगकुंजरैस्तथैव कलाः

[101] अथवा धरातनूजो नवयमनेत्रैस्तु राशयो वेदाः

द्युगणाव्दिवधो भागा विश्चैर्भूजभूधराः कला ज्ञचलं ।

Ms. B: °98 a तदुच्च 101 °गणाब्दि

गुण[३]राशयो द्विनेनै:[२२] कुनगै[७१] रस[६]लिप्तिका ज्ञशीघ्रं वा ।
द्युगणोऽक्ष[५]गुणो लिप्ता गुरुरभ्रनगै[७०]श्च लिप्तिका हीनः ॥ १०२ ॥
कुरसगुणै[ ३६१]र्वा राशिर्विकलोनोऽक्षजलधि[४५]दिनैः ।
पञ्चभि[५]रष्टौ[८] भागास्सितचलमेकाग्निभिः [३१] कला वेदाः [४] ॥ १०३ ॥
नगनववसुभी [ ८९७] राशि
र्गुणेषुरामैश्च [३५३] सप्त [७] विकलोनः ॥
खधृति[१८०]दिनैः कुरसगुणाः[३६१] कलिकाः कलिकः शराब्धिभुजचन्द्रैः[१२४५.] ॥ १०४ ॥
एभिर्द्युगणादिभवाः समन्विता वा स्युरिष्टदिने ।

[२. सूर्यांशेभ्यो ग्रहसाधनम् ]

सूर्यांशेभ्यो वा स्युलब्धफलेनान्विता मध्याः ॥ १०५ ॥
त्रीशकरैः [ २११३] सूर्यांशैः शशी शरागा[७५]स्त्रिभि[३]श्च पूर्णकृताः [४०] ।
भागास्तदुच्चपातौ कुरसा [ ६१] नवबाहवः [२९] कलाः छिद्रैः [९] ॥ १०६ ॥

Text of Ms. A :

[102] गुणराशयो द्विनेत्रै: कुनगै रसलिप्तिका ज्ञशीघ्रं वा ।

द्युगणोक्षगुणो लिप्ता गुरुरभ्रनखैश्च लिप्तिकाहोन:

[103] कुरसगुणैर्वा राशिर्विकलोतः पक्षजलदिदिनैः ॥

पंचभिरष्टौ भागास्सितचलमेकाम्प्रहै: कला चैका ॥

[104] तगनवरसवसुभी राशिगुणेषुरामैश्च सप्तविकलोनः

खधृतिगुणैः कुरसगुणाः कलिकाः कलिकः शराव्दिचंद्रैः ।

[105] पभिर्युगणादिभवास्समन्किता वा स्पुरिष्टदिनै:

सूर्याशेभ्पो वा म्युर्लब्दफलेनान्विता मभ्पाः

[106] त्रीशकरैस्सूर्यांशैः शशी शरागास्त्रिभिश्च पूर्णकृताः

भागास्तदुच्चपातौ कुरसनववाहवः कलाः छिद्रै

Ms. B: 104 d शराब्दि° 105 a °स्समन्विता 105 c वा स्पुर्लब्द°

106 कुरसा°

दिग्भिः [१०] शरा [५] महीजो भागा लिप्ताश्च नन्दशीतकराः [१९] ॥
बुधचल[म]मरा [३३] भागा विश्वे[१३] च कला दिनैर्नागैः [८] ॥ १०७ ॥
गुरुरेकांशो[१]ऽत्यष्टि[१७]रविभागैलिप्तिकाश्च रसपक्षाः [२६] ।
सितशीघ्रं जिन[२४]भागास्तिथि[१५]भिर्दहनाश्विनो [ २३] लिप्ताः ॥ १०८ ॥
नवविषयाः [५९] पातङ्गिलिप्ताः सूर्यांशकैर्गजाश्विमितैः [२८] ।
छित्वैवं गुणहारानिष्टखगात्साधयेद्रविं बहुधा ॥ १०९ ॥

[ ३. अवमपाततोऽधिमासपाततो वा गतदिवसाः]

प्रोक्तावमहारहतावमघटिका वासराः खरस[६०]लब्धाः ।
दिनगणितविशुद्धचा होना अवमविकलदिनानि चैत्रादौ ॥ ११० ॥
शोध्यं यदा न शु[द्धये)त् तदाऽवमाद्वारसंयुताच्छोध्यम्
षडगाङ्का[९७६]हतशुद्धिः खाग्नि[ ३०]हृदधिमासशेषशेषः स्यात् ॥ १११ ॥

[४. चैत्रादितोऽहर्गणः]

मध्वादितस्तिथिगणः पृथगध्यहयुग्रसागनन्द[९७६]हृतः ।
लब्धाधिमासदिवसैर्युतोऽपरः पृथगावस्थाप्य ॥ ११२ ॥

Text of Ms. A :

[107] दिग्भिः शरा महीजो भागा लिप्ताश्च नदशीतकराः

बुधचलमरा भागा विश्वे च कला दिनैर्नागाः ।

[108] गुरुरेकाशोत्पष्टारविभागैलिप्तिकाश्च रसपक्षाः ।

सितश्रीघ्रं जिनभागास्तिथिभिर्दहनाश्विनो लिप्ताः ।

[109] नवन्विषया यातंगिलिप्तास्सूर्यांशकैर्गजाश्चिपितै:

छित्वैवं गुणहारानिष्टखगात्साधयेद्रविं वहुधा ।

[110] प्रोकावमहाराहतावमघटिका वांसराः खरसलव्पः

जिनगुणितविशुद्ध्पा हीनास्त्पवमविकलानि चैत्रादौ ।

[111] शोध्यं यदा न शु तदावमाद्वारसयुताश्छोध्पं ।

षडगांकहतशुद्धिः खाग्निहृदधिमासशेषशेषस्स्पात्

[112] मध्वादितस्तिथिगणः पृथगव्पहयुग्रसागनंदहृतः"॥

लब्दाधिमासदिवसैयुतोपलः पृथगवस्छप्प

Ms. B : 109 a नवविषया पातं° 110 a °हारहता° 110 b °लब्यः 110 c°विशुद्धया 111 b°संयुता°

प्रोक्तवदवमानि हरेदितरस्मादिनगणोऽत्र दिन[प]श्च ।
चैत्रसिताद्यब्दपतिर्यथोत्क[व]द् वाऽब्दपसमीपात् ॥ ११३ ॥

[५. अहर्गणं विना सूर्याचन्द्रमसोः साधनम् ]

निजगुणहीनैर्हारैस्स्वावमशेषाद्दिनादि तद्युक्तात् ।
अधिशेषादभ्रगुण[ ३०]घ्राद्रसखखचन्द्रै[१००६]र्दिनादिफलम् ॥ ११४ ॥
मासदिने प्रथमयुति: पृथक्कु[1]विश्वा[१३]हता द्वितीयोना।
रविशीतगू गहाद्यौ बहुधा वा प्रोक्तवत्साध्यौ ॥ ११५ ॥

[६. चैत्राद्यहर्गणात् ग्रहसाधनम् ]

शुद्धयाहतभुक्तथूनः शुद्धयन्तगखेचरश्च शुद्धयादौ ।
अवमघटीफलयुक्तो द्युगणफलेन चेष्टदिनमध्यः ॥ ११६ ॥

[७. राश्यंशाधिपाः रोच्यमराः ]

प्रतिगृहमिनांशकानां क्रमशस्त्वधिपा भवन्ति रोच्यमराः ।
ब्रह्मा प्रजापतिद्यौः शस्त्रं तर्वन्नवासांसि ॥ ११७ ॥

Text of Ms. A :

[113] प्रोक्तवदवृमानि हरोदितरस्माद्दिनगणोत्र दिनश्च ।

चैत्रसिताद्यव्दयतेर्यथोक्तद्वाव्दपसमेपात्

[114] निजगुणहीनैर्हारैस्खावमशेषाद्दिनादितघुक्तात् ॥

अधिशेषोगगुणाघ्नाद्रसखस्वचंद्वैर्दिनादिफलं ।

[115] मासदिने प्रथमयुति: पृथक्कुविश्चाहता द्वितीयोना ।

रविशीतगू गृहाद्यौ वहुधा वा प्रोक्तवत्स्मध्यौ

[116] शुद्धपाहततुक्त्यू शुद्ध्पंतगखेचरश्च शुद्धपादौ

अवमघटीफलयुत्को द्यगणहलनेष्टदिनमध्प:

[117] प्रतिग्रहमिनांशकानां क्रमशस्त्वाधिपा भवंति रोच्पनराः

व्राह्म पा प्रजापतिद्यौंः शस्त्रतर्वन्नवासांसि

Ms. B; 113 c °द्यब्द 113 d °द्राब्दप° 114 b °स्स्वावम° 115 b पृथक्व°

115 d °वल्साध्पो

कालाग्निखरविशशीन्द्रगोनियतिसवितृगुहाजपितृवरुणाः ॥
हलिवायुयमा वाक्छीधनदनिरयभूमिवेदपरपुरुषाः ॥ ११८ ॥
मध्यमगत्या चैते सहस्रकिरणस्य सूरिभिर्गदिताः ।
स्वे स्वे दिवसे पूज्या दिनकरदासैर्विवृद्धये भक्तया ॥ ११९ ॥
यमकालनियतिहुतभुक्शस्त्राणां वासरा नेष्टाः ॥ १२० ॥

प्रत्यब्दादिशुद्धिविधिः पञ्चमः ॥

Text of Ms. A :

[118] कालाग्निखखरवीन्द्रमोनियतिसवितृगृहाञ्जपितृतृवरुणाः

हलिवापुयमा वाकुछीधनदनिरपभूमिवेदपरपुरुषाः

[119] मध्यमगत्पा चैते सहस्रकिरणास्प सूरिभिर्गदिताः ।

स्वे स्वे दिवसे पूज्या दिनकरदासैर्बिवृद्धये भक्तया

[120] यमकालनियतिहुतश्छस्त्राणां वासरा नष्ठाः ।

प्रत्यब्दादिशुद्धिविधिः पंचमः ।।

Ms. B : 120 b नष्टाः

6. करणविधिः

[अधिमासावमभगणशेषदिनानि]

अधिमासा[व]मविकलाग्रहमण्डलशेषकाणि चैत्रादौ ।
अधिमासावमभगणैः प्रोक्तनिजमुद्धरेद्दिनादिफलम् ॥ १ ॥

[गुणकपरिकल्पना]

रविचन्द्रभूमिदिवसा अधिकावमपर्ययोद्धृता हाराः ।
बहुतरशेषे स्वधिया गुणकं सञ्चिन्त्य गुणहतं विभजेत् ॥ २ ॥

[हारक्षेपपरिकल्पना ]

छेदे गुणकारबधे हारः क्षेपः गुणकहतं क्षेपम् ।
तद्भागहारशकलादधिक क्षेप तदा हरेद्धारात् ॥ ३ ॥

[धनक्षयौ धनक्षयगणौ च ]

सैव च्छिन्नो हारः शेषं च धनं क्षयाह्वमितरः स्यात् ।
तद्भक्ताः क्षितिदिवसाः प्रोत्पन्नहराहताः क्षयस्वगणः ॥ ४ ॥

Text of Ms. A :

[1] अधिमासामविकलग्रहमंडलशेषकानि चैत्रादौ

अधिमासावंमभगणैः प्रौक्तैनिजमुद्धरेद्दिनादिफलं । ॥

[2] रविचंद्रभूमिदिवसा अधिकावमपर्ययोद्धृता हाराः

वहुतरशेषे स्वधिया युणक संचित्प गुणहत्तं विभजेत् ।

[3] देयं गुणाकरवधे हारः क्षेप्पः गुण्यहतं घुप्पां

तद्भारहरान्शकलादधिकं शेप्टं तदा हरेद्वारात् । ।

[4] सैकश्छिन्नो हारः शेषं च धनं क्षपाह्वमितरस्स्पाद्

तद्भत्काः क्षितिदिवसाः प्रोत्पन्नहराहताः क्षयस्छगुणः ।

Ms. B : 2d गुणाहत्तं 3 b गुणाहतं क्वेप्पं 4 b °स्स्पाट्

[अधिमासावमसम्बन्धिधनक्षयौ]

अधिमासावमजाभ्यामेवं गुणकाहता रवीन्दुनिशाः ।
क्षेपं निजहाराद्वा विशोधयेच्छेषमृणसंज्ञम् ॥ ५ ॥

[मध्यमग्रहसाधनम्।]

इष्टाब्दादितदिवसाः पृथग्गुणकताडिता हरविभक्ताः ॥
क्षयधनगणेन लब्धा वियुतयुता मध्यमा भूयः ॥ ६ ॥

[द्युगणसाधनम्।]

क्षेप्ययुता हीना वा शोध्येन विभाजिताश्च हारेण ।
अधिमासाः शशिदिवसैरवमान्येवं तदूनिता द्युगणः ॥ ७ ॥

[प्रकारान्तरेण मध्यमग्रहानयनम्]

द्युगणे गुणकाभ्यस्ते धनयुजि शोध्योनितेऽथवा भक्ते ।
हारेण भगणपूर्वो ग्रहो द्युराशेः क्षये भगणवृद्धया ॥ ८ ॥

Text of Ms. A :

[5] अमासावमजाभ्पामेव गुणकाहता रवींद्रनिशा:

क्षेयं निजहाराद्वा विशोधयेश्छेषष्टणसंज्ञं ।

[6] इष्टाब्दादिनदिवसाः पृथग्रुणकताडिताद्द्विधा विभत्काः

क्षयधनगणेन लव्दा वियुतयुता मध्पमा भूयः ।

[7] क्षेप्पयुता हीना वा शोध्पेन विभाजितश्च हारेण

अधिमासाः शशिदिवसैरवमान्पेवं तद्वनिता घुगणः ॥ ॥

[8] घुगणे गुणकाम्पस्ते धनधुजि मध्पोनितेथवा तक्ते ।

हारेण भगणयूर्वो ग्रही घुराशेः क्षयस्खगणवृद्धया ॥ ॥

[ग्रहस्पष्टीकरणम्]

भगणाधिकयोनयुते मध्यस्स्यादेवमेव ग्रहपाताः ।
विधिवत्केन्द्रफलानि तु कृत्वा द्युचरोऽनुपाततः स्पष्टः ॥ ९ ॥

[करणरचनाविधिः]

युगाधिमासावमपर्ययाणां निरग्रता यत्र युगे स्फुटानाम् ।
कार्य सुसंक्षिप्तमनन्यदृष्टं सुखावमेयं करणं जडानाम् ॥ १० ॥

करणविधिः षष्ठः ।

Text of Ms. A :

[9] भगणाधिकयोनयुते मध्यस्पादेवमेव धृगुयाताः ।

विधिवत्केंद्रफलानि तु कृत्वा घृवरोनुपाततस्स्पृष्टः ॥ ॥

[10] युगाधिमासावमपर्पयोना न्निरग्रता यत्र युगे स्फुटानां ।

कार्यं सुसंक्षिप्तमनन्पदृष्टं सुखावमेयं करण जडानां ॥ ॥

करणविधिष्पष्ट: ।

7. कक्ष्याविधान-ग्रहानयनविधिः

[क्षेत्रसम्बन्धि-परिभाषाः]

रवेर्गृहान्तःस्थितरश्मितो ये प्रकाशमायान्त्यणवोऽष्टभिस्तैः ।
कचाग्रमष्टौ खलु तानि लिक्षा ताभिश्च यूकाऽष्टभिरेवमुक्ता ॥ १ ॥
यवोऽष्टयूकोऽङगुलमष्टभिस्तैरथाङगुलद्वादशभिर्वितस्तिः ।
वितस्तियुग्मेन करः करैर्ना चतुर्भिरेको नृसहस्रमुक्तः ॥ २ ॥
क्रोशस्तु तैर्योजनमष्टसंख्यैस्तैर्व्योमवृत्तं कथयन्ति सन्तः ।
खव्योमपूर्णर्तुनगेषुखाक्षिग्रहाब्धिभू[भृ]त्[सु]खपक्षचन्द्रे:[१२४७४७२०५७६०००] ॥ ३॥

[ भानोः करप्रसारः ]

गगने गगनान्तःस्था द्युतयो विलयं न यत्प्रकुर्वन्ति ।
यावतावदिह नभो दीप्त भानुना भानो: ॥ ४ ॥

Text of Ms. A ;

[1] रवेर्गृहांतस्छितरश्मितो यं प्रकाशमायात्पणवोप्टभिस्ते ।

कचाग्रमष्टौ खलु तानि रक्षा ताभिश्च यूकाष्टभिरेवमुक्ता ।

[2] यवोष्ठयूकोंगुलेमष्टभिस्तरथांगुलद्वादशभिर्वितस्ति:

वितस्तियुग्मेन करः करोत्रो चतुर्भिरेके नृसहस्रमुक्त' ॥ ॥

[3] क्तोशस्तु तै येजिनमवृक्षंख्यैस्तैर्व्योमवृत्तं कथयति संतः

खव्योभपूर्णतुंनगेषुखाक्षिगृकाव्दिभूत्खपक्षचंद्रै: ।

[4] गगनगगनातछा वितयो वितयो नयत्प्रकुर्वन्ति

घावत्तावहिह नभो दीप्ता भानके भानुः ।

Ms. B: 1 d °वभुक्ता 2a °गु । ल° 3 a योजन° 4 d भानवो भानुः

[ खभयोः रविचन्द्रयोश्च कक्ष्याः]

रविशशियुगाघातः खाक्षि[ २०]भक्तः खकक्ष्या शशिभगणहता वा दिग्[१०]घ्नचक्रस्य लिप्ताः ॥
निजभगणविभक्ता सा ग्रहस्य स्वकक्ष्या भवति खरस[६०]निघ्ना सूर्यकक्ष्या भकक्ष्या ॥ ५ ॥
खखनखमुनि[७२०००]भक्ता वा खकक्ष्या भकक्ष्या त्रिगुणविधुभसड्घो वोडुवृत्तं प्रदिष्टम् ।
नख[२०]हृतरविवर्षेश्चन्द्रकक्ष्या हिमांशोर्नख[२०]हतपरिवर्तभास्वतो धामधाम ॥ ६ ॥

ग्रहभानां कक्ष्यायोजनानि ]

पश्चांशो[१||५]ननगाङ्गर्तु[न]गगजनागाक्षि[ २८८७६६७]योजनैर्भानोः ॥
कक्ष्या शशिनो दिग्घ्ना भगणकला | २१६००० ] धरणितनयस्य ॥ ७ ॥
नेत्रवसुरविहुताशनंजलधिशरै: [५४३१२८२] षड्भुजाङ्गैश्च ।
मुनिखयमाब्धिधराधरशरांशकै[६२६||५७४.२०७]श्च शशधरसुतस्य ॥ ८ ॥
नेत्रागवेदसायकनवर्तु[६९५४७२]भिर्जिनसमुद्रशशिचन्द्रैः ॥ सुरशरखाङ्गाक्षलवै[११४२४||५६०५३३]रमरगुरोर्योजनैः कक्ष्या ॥ ९ ॥
नवखेषुखतत्त्वाब्धित्रि[३४२५०५०९]भिरेणधराभ्रजलधिगुणवर्गेः ।
शिवनेत्राष्टकुभागै[९४०१||१८२११|र्जिनवेदा(ङ्गा)गधरणिधरचन्द्रैः{१७७६४२४l ॥१०॥

Text of Ms. A :

[5] रविशशियुगाधातः खपक्षिभक्तः खकक्ष्पा शशिभगणहता वा दिग्घ्नचक्वस्प लिप्ताः ।

निजभगणविभक्ता सा ग्रहस्प खकक्ष्पा भवति खरसनिघ्ना सूर्यकक्ष्पा भकक्ष्पा ॥ ॥

[6] खखनगमुनिभक्ता वा खकक्ष्पा भकक्ष्पा त्रिगुणविधुभसंघो वोडुवृत्तं प्रदिष्टं

नखहृतरविवर्षश्चंद्रकक्ष्पा हिभांशो नखहृत्तपरिवर्त्तैर्भरिवतो घामधाम ।

[7] पंचाशोनतगांगर्तगगजनागाक्षियोजनैर्भानो:

कक्ष्पा शशिनो दिग्घा भगणकला धरणितनयस्प ।

[8] नेत्रवसुरविहुताशनलधिशरैष्पड्भुजंगैश्चा

मुभिखयभाव्दिर्धराधरशराशकैश्चशशधरसुतस्पं ।

[9] नेत्रागवेदसायकन्पवर्तुर्भाजिनसमुद्रशशिचंद्वैः ।

सुरशरखागाक्षिलवैरसरगुरोर्योजनै: कक्ष्पा ।

[10] नवखेषुखतत्वाद्वित्रिभिरेणधराभ्रजलधियुणवगै:

शिवनेत्राष्टकुभागैजिनवेदागधरणिधरवंद्रै:।

Ms. B 5 c स्वकक्ष्पा 9 c °खांगा° परिच्छेदः 7] कक्ष्याविधान-ग्रहानयनविधिः 双é रविकुशरैः सप्ताग्निस्तम्बेरमदिग्लवै[५।११२||१०८३७]र्भृगुसुतस्य ॥ रविजस्य खनगचन्द्रद्वीशेषुगजैः [८५११२१७०] खचन्द्रवसुचन्द्वैः ॥ ११ ॥ e- هرهٔ O पर्वतदिग्रसभागै[१८१०|६१०७]र्योजनसंख्या भचक्रवृत्तस्य । वसुगगनाभ्रनभोऽङ्गद्वित्रयगचन्द्रा[१७३२६०००८]स्समस्तस्य ॥ १२ ॥ [ग्रहगतिसाधनम्।] क्वहैः खकक्ष्या विहृता ग्रहाणां गतिस्तदिष्टद्युगणाहतिः स्युः ॥ ग्रहोपभुक्तानि तु योजनानि स्ववृत्तभुक्तिद्युगणाहतिर्वा ॥ १३ ॥ [ग्रहगतियोजनानि]

शरगुणशरेषुवसुरसखैणधरैः [१०६८५५३५] खेन[१२०]हृत्कुदिनभागैः ॥

शरखनवागै[७९०५]र्युक्तर्योजनभुक्तिर्ग्रहस्य सर्वस्य ॥ १४ ॥ [कक्ष्याविधिना मध्यमग्रहसाधनविधयः] अभीष्टखेटपर्ययैहतान्यमूनि भाजयेत्।

खवृत्तयोजनैर्ग्रहः स एव पर्ययादिकः । १५ ॥

Text of Ms. A : [11] रविकुशरैस्सप्ताग्निस्तम्भेरमदिग्ववैर्भृगुसुतस्प रविजस्प खनगचंद्रहांशेषुगजैः खचंद्रवसुचंद्रः [12] पर्वतदिग्रसमागैर्घोजनसंख्या भचक्रवृत्तस्पा । । वसुगगनाभ्रनभोगद्वित्र्यगचंद्रास्समस्तस्प । ।

[13] क्वहैः खकक्ष्पा विहृता ग्रहाणां गत्तिस्तदिष्टग्रहणाहतिस्स्पुः ग्रहोयमुक्तानि तु घोव्रनानि खवृत्तनिघ्नद्युगणाहत्तेर्वा । । [14] शरगुणशरेषुवसुरसखेणधरैः खेनहृहृत्तुदिनभागैः

शरखनवागैर्युजा योजनभुक्तिग्रहस्थ सर्बस्प । । [15] त्पभीष्टखेरापर्ययैटतात्पसूति भाजयेत्। खवृत्तियोजनैर्ग्रहस्स एव पर्ययादिकः । Ms. B ः 12 b °वृत्तस्प 13 c ग्रहोपमुक्तानि | :o वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे [अधिकारः) योजनानि निजकक्षययाऽथवा भाजितानि भगणादिखेचर: । व्योमवृत्तगुणिताद्द्युराशितो मण्डलादि कुदिनघ्नकक्ष्यया ॥ १६ ॥ [भवृत्तखवृत्तयोर्भोगकालः]

भवृत्ततुल्यानि हि योजनान्यमी व्रजन्ति पूर्वाभिमुखं स्ववृत्तगाः ॥ इनाब्दषष्टया समगा दिवौकसः खवृत्ततुल्यानि युगस्य वत्सरैः ॥ १७ ॥३

{बुधशुक्रकक्ष्या-रविकक्ष्यासमत्बे हेतुः)

रविभगणहता बुधसितयोर्कक्ष्या योजनैर्युगाब्दाः स्युः । बुधसितयोर्यत एवं लिप्ताभोगतोऽनयोः सौरः ॥ १८ ॥

[कुजगुरुशनिशीघ्रकक्ष्या-रविकक्ष्यासमत्वे हेतुः)

चलकक्ष्यायां भ्रमतां कुजगुरुश[नै]श्चराणां कक्ष्या।
इनभगणहता अध्वा तच्छीघ्राणामतश्चार्कः ॥ १९ ॥

[ग्रहभाना क्षितेरुपर्युपरि-स्थितिक्रमः] शशिज्ञशुक्रार्कमहीसुताङ्गिराशनैश्चरार्क्षाणि यथाक्रमं क्षितेः । अधोपरिस्थानि सुरक्षसां पुरिं भ्रमन्ति तिर्यक्त्वितर[त्र] भूतले ॥ २० ॥ Text of Ms. A ; | 16] योजनानि निजकक्ष्पयाथवा भाजितानि भगणादिखेचर: व्तोमवृतगुणिता घुराशितो मंडलादेकुदिन घ्नक * - या। [17] भवृत्ततुल्पानि हि योजनात्पमा व्रजंति पूर्वाभिमुखं स्ववृत्तमाः इनात्मषप्टया समगा दिवौकसः स्ववृततुल्पानि युगस्प वत्सरैः ॥ f 18] रविभागाहता बुधसितचलकक्ष्पायोजनैर्युगाव्दास्स्यु बुधसितयोर्यत एवं लिष्ताभोगतोनयोस्सौरः ॥

[19] चलकक्ष्पापा भ्रमतोः कुजगुरुशश्त्तराः कक्ष्पा

इतरभगणहत्ता अभ्वातश्छीघ्राणामतश्चार्कः ।

[20] शशिज्ञः शुक्राश्च महीसुतांगिरः शनैखराक्षाणि यथाक्रमं ।। क्षेतेः

क्षक्षपरिस्छानि सुरक्षसां पुरि। भ्रमंति तिर्यत्क्वितर भूतले। Ms. B : 17 a योजनान्पष्मी 17 c °षष्टया 19 c अध्वात" परिच्छेदः 7] कक्ष्याविधान-ग्रहानयनविधिः 61

[होरा-दिन-मास-वर्षाधिपानयनम्] [(i) ग्रहाणामधिकाधिकगतिक्रममधिकृत्य]

होरेश्वराः सप्त शनैश्चराद्या यथाक्रमं शीघ्रजवाश्चतुर्थः ॥

दिनाधिपः सावनमासनाथः स्यात्सप्तमोऽब्दाधिपतिस्तृतीयः ॥ २१ ।।

[(ii) ग्रहाणामधिकाधिकदौर्यक्रममधिकृत्य]

विधोर्यथोर्ध्वं द्युपतिस्तु पश्चमो भवेच्च षष्ठोऽब्दपतिस्तु सावनः ॥ अनन्तरो मासपतिश्च सप्तमो भवेच्च होराधिपतिर्यथाक्रमम् ॥ २२ ॥

[ग्रहभगणानां भिन्नत्वे हेतुः] अल्पे हि वृत्ते गृहभागलिप्ताः स्वल्पा महत्यो महतीन्दुरस्मात् । अल्पेन कालेन लघु स्ववृत्तं भ्रमत्यनल्पं महताऽर्कसूनुः ॥ २३ ॥ [नाक्षत्रसावनदिवसयोः स्वल्पाधिकत्वे हेतुः]

प्राणेन लिप्ता भमुदेति पूर्वे भूजेऽपरेऽस्तं ब्रजति ग्रहश्च ॥ स्वभुक्तिलिप्तायुतचक्रलिप्ताभोगस्समं तेन यतो जवत्वम् ॥ २४।।

कक्ष्याविधान-ग्रहानयनविधिः सप्तमः ॥ Text of Ms. A : [21] होरेश्चरास्सप्त शनेश्चराधा यथाक्रमं शीघ्रजवाश्चतुर्थः । दितादिपस्सावनमासताथस्स्पात्सप्तमोव्दाधिपतिस्तृतीयः । [22] विधोर्यथोर्धं घुपतिस्तु पंचमो भवेच्च षष्टोव्दपतिस्तु सावनः अनंतरो मासपतिश्च सृप्तमो भवेच्च होराधिपतिर्यथाक्रमं ।॥ [23] अस्ये हि वृते गृहनागलिप्तास्वल्पा महत्पो महतीदरस्माद अल्येत कालेन लघु स्ववृत्तं म्रमप्पनल्पं महतार्कसूनुः । [24] प्राणेन लिप्ता भमुदेति पूर्वे मूजे परेस्तं व्रव्राते ग्रहश्चा स्वभुतिलिप्तायुतचक्रलिप्ताभोगस्समस्तेन यतो जवत्वं । कक्ष्याविधानग्रहानयनविधिस्सप्तमः । Ms. B : 24 d °स्सममेन 8. देशान्तरविधिः [रेखापत्तनानि] लङ्का कुमारी तु ततस्तु काञ्ची मानाटमश्वेतपुरी त्वथोदक् । श्वेतोऽचलोऽस्मादपि वात्स्यगुल्मं पूः स्यादवन्ती त्वतु गर्गराटम् ॥ १ ॥ आश्रमपत्तनमालवनगरे पट्टशिवमेव रोहितकम् । स्थाण्वीश्वरस्तु हिमवान् मेरुलेखाध्वकर्म नास्त्येषाम् ॥ २ ॥ [ भूमेः व्यासपरिधी ] ₰कृतखगदिग्[१०५४]भिर्भूमेव्यासः स्याद्योजनैर्भगोऽग्नि[ ३९२७]हतः ॥ खशरार्क[ १२५०]हृतः परिधिः स्पष्टाऽतो दशकरणिका[v/१०]त्स्यात् || [ पूर्वाचार्यमतेन देशान्तरसाधनम् ]

'तिर्यलेखापतनपल-निजपलयो[विशे]षशेषांशैः ।

[गुणितः] क्षितिपरिणाहश्चक्रांश[ ३६०]हृतस्तु बाहुः स्यात् ॥ ४ ॥ लेखा'[पूः]स्वपुरान्तरयोजनसंख्याश्रुतिस्तु लोकोक्ता । तद्दोःकृतिविवरपदं कोटिर्देशान्तरं प्रोक्तम् ॥ ५ ॥ Text of Ms. A : [1] लंका कुमारी तु ततस्तु कांची मानाटमश्वेतपुरी त्वथोदक श्वेतोचलोस्मादपि वात्यगुल्मं पूस्स्पाववंती त्वनु गर्गराटं [2] आश्रभं पत्ततमालवनगरे चट्टशिवमेव रोहितकं। स्छाण्वीश्वरस्तुहिगवान्मेरोर्लेखाध्वकर्म नास्त्पपरं । [31 कुततगदिग्भिर्भूमेर्व्यासरस्पाद्यांजनैर्भगोगृहत: खशरार्कहृत्तः परिधिः स्पष्टातो दशकरणिकात्स्पात् । [4] तिर्यग्लोवापत्तनपलनिजपलयोः षशेषांशैः क्षितिपरिणाहश्चक्रांशहृदस्छुवाहस्स्पात् । [5] खेलास्वपरांतयोंजनसंख्या च श्रुतिस्नु लोकोक्ता । तददो:कृतिविविरपदं कोटिर्देशातरं प्रोक्तं । । परिच्छेदः 8] देशान्तरविधिः 63 [ देशान्तरकर्म च ] देशान्तरगतिघातात्कुवृत्तलब्धं विशोधयेत्पुरतः ।

देय कलादि पश्चाल्लेखाया मध्य मे द्युचरे ॥ ६ ॥

[ तत्खण्डनम् ] श्रुतियोजनास्फुटत्वाद्वक्रत्वात्कुपरिधेश्च नेष्टमिदम्। | अन्यमतानामुल्लेखपूर्वकं खण्डनम् ] स्वपदांशवर्जितेऽन्ये श्रवणे देशान्तरं जगुः । ७ ।।

प्रोक्तं [च] पलयोजनं तथाऽन्यैर्भाद्वयेन1 घमाँशोः ॥ कोटिलघुत्वात्पूर्वं मिथ्या भाऽविशेषतोऽन्यच्च ॥ ८ ॥

[ ग्रन्थकारमतेन स्पष्ट देशान्तरम् ] गणितागतशीतांशोः प्रग्रहकालं प्रसाध्य निजविषये |

प्रत्यक्षेण तदन्तरकालो देशान्तरं स्पष्टम् ॥ ९ ॥

Text of Ms. A : [6] देशांतरगतिघात्तात्कुवृत्तलव्दं विशेथयेत्पुरक्षः देयं कलादि पश्चाल्लेखाया मध्यमे घुचरे [7] श्रुतियोजनास्फुटत्वाद्वक्रव्रात्कुपरधेच्च नष्टमिदं − स्वपदांश्चवर्जित्तेत्पे । अवणे देशांतरं जगुः प्रेक्ति । [8] पलयोजन तथान्ये भाद्वयेन घर्माशो: कोटिलघुत्वात्पूर्व मिथ्या षाद्विशेषत्तोत्पच्चा । । [9] गणितागतशोतांशोः प्रग्रहकालं प्रसाध्य निजविषये प्रत्पक्षेण तदत: कालो देशांतर स्पष्टं । । Ms. B : 7 c °त्तेन्पे ।। 8 d °त्तोन्पच्च 1. द्वितयेन would be better metrically. t वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे [ अधिकार: I [ देशान्तरकर्म ] [ प्रथमविधिः ] तन्नाडिका[गति]वधात् षष्टच्याप्तकलोनसंयुतः प्राग्वत् ॥ खचरः स्वधाम्नि मध्यो मध्यमतिथिनाडिकास्वेवम् ॥ १० ॥ [ द्वितीयविधिः ] षष्टिहृतः क्षितिपरिधिर्देशान्तरनाडिकाहतः स्पष्टा ॥

योजनसंख्या परिधौ फल[म]स्याः पूर्ववत्खचरे ॥ ११ ॥

[ देशान्तरवशाद् वारप्रवृत्तिः ]

देशान्तरघटिकाभिः प्राग् लेखाया इनोदयात् पश्चात् । वारप्रवृत्तिरुक्ता पश्चात्स्वाकर्कोदयात्पूर्वम् ॥ १२ ॥

[ अक्षांशवशाद् वारप्रवृत्तिः । दक्षिणगोले पूर्वं रव्युदयाच्चरदलेन वारादि: ।

उत्तरगोले पश्चादिनोदयाच्चारदलेनैव ॥ १३ ॥

Text of Ms. A : [10] तन्नाडिकावधात्षष्टयाप्तकलोनसंयुतः प्राग्वत्। खचर स्वधाम्नि मध्यामध्यामध्यमतिथिनाडिकाखेवं ॥ ! [11] षष्टिहृतः क्षितिपरिधिर्देशांतरनाडिकाहतः स्पष्टा योजनसंख्या परिधौ फलस्पाः पूर्ववत्ववचरे ।

षष्ट्यभ्यधिकोते संख्या गलकालो रखापरपूर्वे द्रष्टा क्षितिशे

[12] वेशांतरघटिकाभिः प्राग्लेखाया इनोदये पश्चात् ।

वारप्रवृत्तिरुक्ता पश्चात्स्वार्कोदयात्पूर्व ।

[13] दक्षिणगोले पूर्वखायाश्चरदलेन वा भराठि: ॥ ॥ उत्तरगोले पश्चादिनोदयाच्चारदलेनैव Ms. B : 13 पूर्व परिच्छेदः 8] " देशान्तरविधिः 65 [ देशान्तर-भुजान्तर-चरकर्माणि ] <dwr भूदिवसैर्भगणेभ्यः कलादिलब्धिस्तु वारभोगोऽस्मात् ॥ ग्रहवद्भुजान्तरफलं देशान्तरचरदले वाऽपि ॥ १४ ॥ [ सावनवर्षमासाधिपसाधनम् ] कायुःकल्पकृतेभ्यो द्युगणात् खरसाग्नि[३६० ]भाजिताल्लब्धम् । त्रि[३]गुणमग[७]भक्तशेषं सावनसमाधिपः सैकम् ॥ १५ ॥ यममन्दभास्कराद्यो मासाधिपतिः खहव्यभुग्[ ३०]भक्तः ।

द्युगणः फलं द्वि[२]निघ्नं सैकं नग[७]भक्त्तविकलं स्यात् ॥ १६ ॥

[ होराधिपादिसाधनम् ]] [ प्रथमविधिः ]

ऊर्ध्वं वारप्रवृत्तेर्दिनगतघटिका द्वया[२]हताः पश्च[५]भक्ता

होरेशः सैकमाप्तं नग[७]हृतविकलं वासरेशाच्च षष्ठः ॥ पश्चा[५]भ्यस्त फल वा हिमकर[१]सहित स्यात्क्रमेण द्युनाथात् मासेशः स्यात्तृतीयोऽब्दपतिदिनपती तच्चतुर्थो द्वितीयः ॥ १७ ॥ Text of Ms. A : [14] भूदिवसैर्भगणेभ्यो दिनादितछिस्तु वारभोगोस्मात् । ग्रहवद्भुजांतरफलं देशांतरचरदलेनापि

[15] वायु कल्पकृतेभ्पो घुगणाः खरसाग्निभाजिताल्लध्दं ।

त्रिगमगभक्तमेष सावनसमाधिपस्सैकं [16] यमनंदभास्कराद्यो मासाधिपत्तिः खहव्पमुग्भक्ताः ।

घुगणाः फलं द्विनिघ्ने सैकं नगभक्तविकलं स्पात् । [17] ऊधृ'वारप्रवृत्तेर्दिनगतघटिका द्वयाहता: पंचमक्त्ता

होरेशस्सेकमाप्त नगहृतविकलवासरेशाश्च षष्टाः ।

पंचाभ्पस्तं फल वा हिमकरसहितं स्पात्कमेण द्युभाथो मासेशस्स्यात्तृतीयोब्दपतिदिनपती तच्चतुर्थ द्वितीय
Ms. B ः 14 b दिनादिलब्दिस्तु वारभोगोस्मात् ६६ वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे [ अधिकार: I

[ द्वितीयविधिः ] सूर्योनलग्नहोराः पश्च[५]गुणाः पर्वतो[७]द्धृताः शेषम् ॥

सैकं दिवसाधिपतिक्रमेण होरापतिः षष्ठः ॥ १८ ॥

देशान्तरविधिरष्टमः । Text of Ms. A ; {18] सूर्योनलग्ने होराः पंचगुणाः पर्वतोद्धृताः ॥ शेषा सैम्रकं दिवसाधिपतिः क्रमेण होरापतिष्पष्टः ॥ ॥ देशांतरविविरष्टम: ॥ 9. प्रशनविधिः [ उपोद्घातः ] आकर्ण्य कुतन्त्रविदः प्रश्नान् ग्लानिमुपयान्ति नष्टगिरः ॥

यस्मादतः स्वधीभिः प्रश्नाध्यायं समुद्यतो वक्तुम् ॥ १ ॥

[ प्रश्नाः ] आनयति यो द्युराशिं विनाधिमासैस्तथा तिथिप्रलयैः । रविदिवसेभ्योऽस्माद् वा द्युचरान्यः स तन्त्रज्ञः ॥ २ ॥ अधिमासैः शशिमासैरवमैः कुदिनैर्विना च य आनयति ॥

द्युगणं रविदिवसेभ्यो वेत्ति प्रकटं स मध्यगतिम् ॥ ३ ॥

कुदिनैः शशिदिवसान् तैः खरांशुदिवसान् करोति तैर्भाहान् ॥ अधिकैरवमानवमैरधिकान् वा यः स तन्त्रज्ञः ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : [1] आकर्ण्य कुतंत्रविदः प्रस्नात्ग्लानिमुपयांति नष्टशिरः यस्मादतः स्वधीभिः प्रश्नाध्पायं समुच्पते वक्तुं । ।

[2] आमयति यो द्युराशिं वेनाधिमासैस्तथा त्रिथिप्रलयैः

रविदिचसेप्पोस्माद्वा द्युचराद्यस्स तंत्रज्ञः । [3] अधिमासैः शशिमासैरवमैः कुदिर्नविना य त आनयत्ति

द्युगणं रविदिवसेभ्पो वेत्ति प्रकटं स मध्यगतिं ।

[4] कुदिनैः शशिदिवसोतैः खरांशुदिवसान्करोति तेर्भाहान् अधिकखमैखसैरधिकात्वायस्स तंत्रज्ञ: 68ー वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे [अधिकार: I द्युगणादृते रवीन्दू ताभ्यामिष्टं ग्रहं चान्यम् ॥ बहुधा यः शशिन इनं रवेरिन्दुं करोति गणकः सः ॥ ५ ॥ अश्विन्यौदयिकानथवाऽभीष्टदिवौकसाभ्युदयकाले ।

साधयति दिविचरान् यो गणको मुख्यः स तन्त्रविदाम् ॥ ६ ॥

वारं विलोमविधिना स्वसप्तमाद् यः करोति संक्षेपात् ॥

द्युसदां च विलोमगतिं मध्यगतिं [वेति] विमलां सः ॥ ७ ॥

महदल्पगती द्युचरावन्योन्यं यः प्रसाधयेद् बहुधा । ग्रहमर्कमर्कमथवा करोति खचरं स तन्त्रज्ञः ॥ ८ ॥ अभ्युदयं प्रतिपाद्य ग्रहभुक्ति वेत्ति यो ग्रहाभ्युदयात् ।

बहुधा करोति तेभ्यो भावर्तान् यः स तन्त्रज्ञः ॥ ९ ॥

अन्य[ग्रह]भगणगुणाद् द्युगणात् प्रश्नागताक्षरादथवा ।

कुरुते यो ग्रहमिष्टं स च्छेदगुणापवर्तज्ञः ॥ १० ॥

Text of Ms. A :

[5] द्युगणादृते रवींदू ताभ्पामिष्टं ग्रहञ्त्रान्यं

वहुधा षः शशित इनं रवेरिदुं करोति गणकस्स्पः । [6] अश्वित्पौदाप्टेकातचवापीष्टदिवोकसाभ्पुदधकाले साधयति दिविचरान्पो गणको मुख्यस्स तंत्रविदां ।

[7] वारं विलोमविधिना स्वसृप्तमाद्यं करोति संक्षेपात्

घुसदां च विलोपागतिं मध्पागतिं विमलांशः ।

{8] महदल्पगती द्युचरावन्योन्यं यः प्रसाधपेद्वहुधा

ग्रहमर्कमर्कमथवा करोति खवरं स तंत्रज्ञः ॥

[9] प्रत्युदयं प्रतिपादं ग्रहभुक्तिं वेत्ति यो ग्रहाभ्पुदयात्र

बहुद्या करोति त्रेभ्पो भावर्तान्पस्स तंत्रज्ञः ॥ [10] अन्यभगणगुणाध्पुगणात्प्रस्नाहताक्षरादथवा कुरुते पो ग्रहमिष्टं त्तश्छेदगुणापवर्त्तज्ञः ॥ Ms. B: 5 बहुधा: 8 d खचरं परिच्छेदः 9] प्रश्नविधिः ६९ इष्टग्रहोऽवमेभ्यो मध्यतिथि तद्दिवौकसाभ्युदयात् ॥

रविशीतगू च बहुधा यो वेति स बेति मध्यगतिम् ॥११॥

अपर्वातितगुणहारैर्यो द्युगणादीन् करोति संक्षेपात् ।

कल्पात् कजन्मतो वा कृतात् कलेर्वा स तंत्रज्ञः Ա 12Ա

द्विा २]त्रि[३]गुणयो रवीन्द्रोर्योगादष्टो [८]द्धुताज्ज्ञहीनाद् यः । आनयतीष्टद्युचरं करामलकवत्स वेति मध्यगतिम् ॥ १३ ॥ नव[९]धी[८]गो।[९]हतभूमिज-गुरु-शनियोगाद् दिगीश[१0, ৭৭]गुणिताभ्याम् ।

ज्ञासिताभ्यां युक्ताद् यो वेत्तीष्टखगं स तन्त्रज्ञः ॥ १4 ॥

रविशशिकुजबुधयोगः पृथक् पृथक् त्रि[३ |]गुणितैश्च तैर्हीनः ॥ युक्तो वा तद्योगात् स्वधनगुरुं वेति यः स तंत्रज्ञः ॥ 15 ॥ सर्वग्रहयोगो वा सप्तगुणैस्तैः पृथक् पृथग् युक्तः ॥

हीनो वा तद्योगात् के ते सर्वे स्वधनगुरवः ॥ १६ ॥

Text of Ms. A :

[11] इष्टग्रहावमेभ्पो मध्यतिथि त्तद्दिवोकसाभ्पुदयात् ।

रविशीतगू त्व वृहुधा यो वेति स वेत्ति मध्यगतिं ॥ ॥ [12] अधवर्तिवगुणाहारेर्यो पुगुणादीन्करोति संक्षेपात् कल्पार्कजन्मनो वा कृत्तात्कले वा तंत्रज्ञः । । [13] द्वित्रिगुणयो रवीन्द्वोर्योगादऽटोद्धृताञ्ज्ञाहीनाद्यः आनयतीष्टघुचरं करामलकवत्स वेत्ति मध्यगतिम् ॥ ॥ [14] नवधीगोहत्तभूमिजगुरुशनियोगाद्दिगीशगुणिताभ्पां ज्ञसिताभ्पां युत्काद्योंवीष्टखगं स तंत्रज्ञः । [15] रविशशिकुजबुधयोगः पृथक्पृथक्त्रिगुणितेश्च तैहीनः युत्को वा तघोगात्स्वधनगुरु वेत्ति यस्स तंत्रज्ञः ।।

[16] सर्वग्रहयोगो वा सप्तगुणैस्तैः पृथक्पृथग्पुक्तः

होनो वा तद्योगात्कसेर्वे स्वधनगुरवः ॥ ॥ Ms. B: 12 b द्युगुणा° 14 b'ताम्पां ७० वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे [अधिकारः I दश[१०]गुणितः शीतांशुः त्रिगुणे[३३]न युतोऽन्यपर्ययाप्तेन । विदाहतेन मिश्रः शनिर्विहीनोऽथवाऽन्यभगणाः के ॥ १७ ॥ भौमस्त्रिभुजा [२३]भ्यस्तस्त्रि [३]गुणगुरूनोऽन्यभगणलब्धेन । हीनो रविः समेतो मन्दो वाऽन्यस्य के भगणाः॥ १८ ॥ सम्वत्सरादिशुद्धिं करोति बहुधा ततश्च दिनराशिम् । द्युगणाद्रविं च बहुधा दिवसक्षयशेषकाच्च रजनीशम् ॥ १९ ॥ द्युगणाद् ग्रहा दिनाद्वा समाधिपः सावनो द्युमासेशौ । रोच्यमरान् होरेशं वारादिं वेत्ति निजविषये ॥ २० ॥ प्रतिकक्ष्यातः खचरान् देशान्तरस्फुटं वेत्ति [वा] । यस्सोऽब्धिमेखलायां भुवि तन्त्रविदां भवेन्मुख्यः ॥ २१ ॥ प्रश्नविधिर्नवमः। Text of Ms. A: [17] दशगुणितः शीतांशुः त्रिगुणेन पुतोत्पपर्ययाप्तेन । विताहतेन मिश्रः शनिर्विहीनोथवान्पभगणाः के ॥ [18] भौमस्त्रिभुजाभ्पस्तस्त्रिगुणागुरून्पोन्पमगणलब्देन हीनो रविस्समेतो मदो वान्पस्पा के मगणाः ॥ [19] संवत्सरादिशुद्दि करोति बहुधा ततश्च दिमराशिं । घुगणाद्रषिं च बहुधा दिवसक्षयशेषकाश्च रजनीशं । [20] घुगणाद्ग्रहादिनाद्वा समाधिपसावने दिवोर्केषु रोच्पमरान्होरांशं वारादि वेत्ति निजविषये ।। [21] प्रतिकक्ष्यातः खत्वरान्देशांतरस्फुटं वेत्ति यस्सोव्दिमेखलायां भुवि तंत्रविदां भवेन्मुख्पः ।। Ms. B: 17 b युतोन्प° 19 c बहुधा । 11 । 10. ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तपरीक्षाध्यायः [उपोद्घातः] दिव्यशास्त्रमपहाय यदन्यत् प्राह जिष्णुतनयो निजबुद्धया ।

तस्य शास्त्रमधिकृत्य ततोऽहं दूषणानि कतिचित् कथयामि ॥ १ ॥

(युगाङिघ्रखण्डनम्) जिष्णुपुत्र कथितैर्युगाङि्घ्रभिः खेचरो नहि यतः स्वपर्ययम् ॥ भुञ्जते सममतो युगाङघ्रयः श्रीमदार्यभट्टकीर्तितास्स्फुटाः ॥ २ ॥ [युगखण्डनम्] स्मार्तमस्य युगमेव चेत्क[थं] नो रवेरुपरि शीतदीधितिः । तत्स्मृतावसदितीह नेष्यते हन्त ! साऽपि युग कल्पना मृषा ॥ ३ ॥ कल्पमेव युगमुच्यते त्वया तत्कथं युगमपेशल न ते ।

प्राप्यते युगमिदं त्वयैव नो त्वत्कृतं मुनिगणैरसक्ततः ॥ ४ ॥

Text of Ms. A : [1] दिव्यशास्त्रमपहाय यदन्पत्प्राह जिष्णुतनयो निजवुद्धया तस्य शास्त्रलवमधित्तयोहं दूषणांनि कतिचित्कथयामि ॥ ॥ [2] जिष्णुपुत्रकथितैर्युगांघ्रिभिः खेचरा नहि घत्तस्स्वपर्ययं ॥ 1॥ भुंजते सममतो युगांघ्नयः श्रीमदार्यभटकीर्तितास्स्फुटाः ॥ ॥ [3] स्मार्तमस्प युगमेव चेत्क- नो रवेरुपरि शीतदीधितिः तत्स्मृतावसृदतीह नेष्पते हत्त सापि युगकल्पना मृषा ॥ ॥ [4] कल्पमेव युगमुच्पते त्वया तत्कथं युगमपेशलं न ते प्राप्पते युगमिदं त्वयैव तो त्वत्कृतं मुनिगणैरसक्ततः ।. ॥! Ms. B : 3 c नेष्यते 72 वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे [ अधिकारः I [मनु-कल्प-युगाङ्घ्रिखण्डनम्] पुलिशरोमकसूर्यपितामहप्रकथितैर्मनुकल्पयुगाङघ्रिभिः ॥ न हि समाः खलु जिष्णुसुतेरिताः कथमपीह यतो न ततः स्फुटाः ॥ ५ ॥ [मनुसंध्याखण्डनम्)

मनुरपि यदि संध्ययैकया स्याव् द्वितयमसद् द्वयमेव चेन्न चैका ॥ निजमतिपरिकल्पिताश्च संध्या न च मनुना पुलिशेन वा स्मृतास्ताः ॥ ६ ॥

['चरण'-शब्दस्य खण्डनम्। चरणश्चतुरंशकः स्थितो वत लोके न दशांशकः क्वचित् ॥ युगकल्पसमानवाच्यता न यतस्तत्स्फुटताप्यसत्कृता ॥ ७ ॥ [जगदुत्पत्तिप्रलयखण्डनम्] जगदुत्पतिप्रलयौ कमलजनित उवाच यत्तदसत् ।

वेदानां नित्यत्वाच्छतिवाक्यानां गतिर्भवति । ८ ॥

[ होराद्यधिपक्रमखण्डनम्।] शीघ्रक्रमान्निरुक्ता होरादिनमासवर्षपा धात्रा ।

मन्दादेनार्कादेर्वेति न वा तत्स्वरूपमपि ॥ ९ ॥

Text of Ms. A: [5] पुलिशरोमकसूर्यपित्तामहप्रकथितैर्मृनुकल्पयुगाघ्रिभि । त हि समाः खलु जिष्णुमुतेरिताः कथमपीह यतो न तत स्फुटाः ॥ [6] मनुरपि पदि संध्पर्यकपा स्याद् द्वितपमसद्द्वयमेव चेन्न चैका । निजपतिपरिकल्पिताश्च संध्या न च मनुना मुलिशेन वा स्मृतास्ताः । ॥

[7] चरणश्चंतुरंवशकः स्थितो वत लोके न दशांशकः क्वचित्

युगकल्पसमानवाच्पता न यतस्तत्स्फुटताभितः कृतः ॥ ॥ [8] जगदुत्पतिप्रलयौ कमलजनितमुवाच तत्तदसत्। वेदानां मित्पत्वाच्छु तिवाक्यानां वातिर्भवति । । [9] शीघ्रक्रमान्निरुक्ता होरादिनमासवर्षपा धात्रा मंददिनांकादेर्वेति न वा तस्वरूपमपि । Ms. B : 5 c न हि, जिप्णुसुते° 7 a °रंशकः 8 d गतिर्भवति परिच्छेदः 10] ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तपरीक्षाध्यायः ७३ [कल्पस्याद्यन्तदिवसयोः खण्डनम्] कल्पादौ यद्यर्कः कल्पान्ते भास्करिः कथं न भवेत् ॥ निजवचनव्याघातात्स्वबुद्धिकल्प: कृतः कल्पः ॥ १० ॥

ओंकारो इनवारो ह्यतीतकल्पद्युसंयुताद् द्युगणात् ।
नासौ घटते यस्मादोंकारो विस्वरस्तस्मात् ॥ ११ ॥

[ तिथ्यादीनां खण्डनम् ] तिथिकरणधिष्ण्ययोगा ग्रहणादौ व्यभिचरन्ति दृष्टेन । रविशशिनोरञ्ज्ञानाद्यतो न पञ्चाङ्गमपि वेत्ति ॥ १२ ॥ [ जिष्णुसुतोक्तं ब्रह्मोक्त्तसम्मतमित्यस्य खण्डनम् ]

न ब्रह्मोक्त्या घटते जिष्णुसुतोक्तं युगादि किञ्चिदपि । यस्मान्मृषैव तस्माद्ब्रह्मोक्त्तमिति यच्चकार तत्संज्ञम् ॥ १३ ॥

[ कलियुगादौ युगयातखण्डनम् ]

युगपादान् जिष्णुसुतस्त्रीन् यातानाह कलियुगादौ यत् ॥

तस्य द्वापरपादो युगगतयेये स्फुटे नातः ॥ १४ । Text of Ms. A : [10] कल्पादौ यघर्क: कल्षांते भास्करिः कथं न भवेत् । निजवचनव्याघाताप्स्वबुद्धिकल्प: कृतः कल्पः ॥ ॥ [11) उकारो दिनवरि ह्यतीतकल्पघुसंधुता घुगणात् । नासौ घटते यस्मादोंकारो विरवरस्तस्मात्। ।

[12] तिथिकरणधिस्प्रयोगा ग्रहणादौ व्यभिचरंति दृष्टेना

रविशशिनोरञ्ज्ञात्तास्तिथिर्न पंचांगमंयि वेत्ति ॥ [13] भव्रह्मोतघा घटते जिष्णुसुतोत्कं युगादि किंचिदपि। यस्मान्मृषैव तस्माद्व्रह्मोत्कमिति यच्चकार यसंत्संज्ञं । । [14] युगपादां जिष्णुसुतस्त्रीन्पातीनाह कलियुगादौ यत् । तस्य द्वापरपादो युगगतयेये स्फुटे नातः ॥ ॥

Ms. B : 11 d विस्वरस्तस्मात् 12 a धिष्ण्ययोगा \74‛ वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे (अधिकारः) I

[ द्युगणानीतग्रहाः रेखार्कोदयिका इत्यस्य खण्डनम् ] “लङ्कासमयाम्योत्तररेखायां भास्करोदये मध्याः ।”

जिष्णुसुतेनोक्त' यन्न तत्स्फुटं विषुवतोऽन्यत्र ॥ १५ ॥

[ वारप्रवृत्तिखण्डनम् ]

- दिनवारादिः पश्चादुज्जयिनीदक्षिणोत्तरायाः प्राक् ॥* चरदलसंस्कारवशान्न तत्स्फुटं गोलवाह्यस्य ॥ १६ ।

[ अयनचलनतिरस्कारखण्डनम्, I तत्कालायनचलनं भगणविशेषे प्रकल्पितं सवितुः ॥ तन्नाशाच्चन्द्रादिग्रहप्रणाशस्ततोऽस्फुटास्सर्वे ॥ १७ ॥ .

अत एव विनष्टमति: प्रागुदयो भास्करस्य मेषादौ ।

कथयति शास्त्राज्ञानात्तत्रायनचलनमभिहितं मुनिभिः ॥ १८ ॥ Text of Ms. A : [15] लंकासमयाम्पोतररेखायां भास्करोदये मध्पः जिष्णुसुतेनोत्कं यत्रत्स्फुटं विषुवतोन्पत्त्र । ।

[16] दिनवारादिः पश्चादु पितीपश्चिमोत्तरायाः प्राक्

चरदलसंस्कारवशान्न तत्स्फुर्ट गोलावाह्यस्य । । (17] तत्कालायनचलनं भगणविशेषे प्रकल्पितं सवितुः तत्राशाच्चंद्रादिग्रहप्रणाशस्ततो स्फुटास्सवें ॥ ॥ [18] अतप्टव विनष्टमतिः प्रागुदंपो भास्करस्प मेषादी कषयति शाखाज्ञानात्तत्रायनवलनमनिहित्तं मुनिभिः ॥ ॥ Ms. B.: 18 d हित्त 1. These are words of Brahmagupta. See BrSpSi, i. 35(a-b). 2. These are words of Brahmagupta. See BrSpSi, i. 36(a-b). परिच्छेदः 10] ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तपरीक्षाध्यायः 75 [ मध्यगतिखण्डनम् ]

न समा युगमनुकल्पाः कल्पादिगतं कृतादियातं च ॥ ब्राह्मोक्त्तैजिष्णुसुतो नातो जानाति मध्यगतिम् ॥ १९ ॥

[ ग्रहभगणखण्डनम् ]

वास्तवभगणैर्द्युचरो यादृक् तादृङन कल्पितैर्भवति । कल्पितभगणैर्द्युचरो नानाकारस्तथैव स्यात् ॥ २० ॥ भगणाद्यं[क]चतुष्कं कुजस्य भगणेषु दृग्दृगाक्षधियः[८५२२] । शरगुणरसखा[०६३५]न्यथवा द्वीषुशरागा [७५५२] द्विगोदिनन्दा [९२९२] वा ॥२१॥

अनया दिशाऽसृजोऽन्ये भगणाः कल्प्यास्सहस्रशोऽन्यस्य ॥ द्युचरस्योच्चस्य तथा परमार्था नात्र केचित्स्यु: ॥ २२ ॥ | भूपरिधिखण्डनम् ]

“भूपरिधिः खखखशराः[५०००]1 स्थूला स्थाण्वीश्वरोज्जयिन्योस्तु । अक्षान्तरेण सिद्धा योजनसंख्या न सम्यगतः ॥ २३ ॥

Text of Ms. A : [19] न समा युगमनुकल्पाः कल्पादित्तं कृतादियातं त्व । ब्राह्मोक्त्तैजिष्णुसुतो नातो जानानि मध्यमतिं ॥ ॥ [20] वास्तवभगणो द्युचरो यादृत्कादृत्कादृं न कल्पितैर्भवति । कल्पितभगणैद्युचर नानाकारस्तथैव स्पात् ।। ।

[2] भगणाद्यं चतुष्कं कुजस्प भगणेषु दृग्दृगक्षधियः

शरगुणरसखान्पथवा द्वीणुशरागा द्विगोद्विनंदा वा । ।

[22] अनया दिशामृजोन्ये भगणाः कल्पास्सहषशोन्यस्या

द्युचरस्पोच्चस्य तथा परमार्था नात्र केचित्स्युः

[23] भूपरिधिः खखशरा स्छताः स्छाणीश्वरोज्जयिन्यासु अक्षांतरेण सिद्धाः योजनसंख्या न सम्पं गतः

Ms. B: 23 a स्छलाः 1. These are words of Brahmagupta. See BrSpSi, i. 37(a). \96. वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगात्यधिकारे [अधिकारः I भूपरिधेरज्ञानाद् व्यर्थ देशान्तरं तदज्ञानात्।

स्फुटतिथ्यन्ताज्ञानं तन्नाशाद्ग्रहणयोर्नाशः ॥ २४ ॥

[देशान्तरसाधनस्य खण्डनम्]

भूपरिधिखण्डवर्गो देशान्तरयोजनैः कृतस्तेन |
तदतीव गणितजाडयं प्रदर्शित जिष्णुतनयेन । २५ ॥

[ रविसङ्क्रान्तेः ग्रहाणाञ्च खण्डनम्]

संक्रान्तिर्घर्मांशोः समस्तसिद्धान्ततन्त्रवाह्याऽतः ॥ कुदिनानामज्ञानान्मन्दोच्चस्य स्फुटो नार्कः ॥ २६ ॥ कल्पितभगणैर्द्युचराः कल्पितकुदिनैः प्रकल्पितैस्तुङ्गैः ॥ परिधीनामज्ञानाद् दृष्टिविरोधात्स्फुटा नातः ॥ २७ ॥

[ व्यासार्धखण्डनम्] त्यक्ते भव्यासार्धे शास्त्रप्रसम्मिते गणितसौक्ष्म्यात् । कर्तव्यं व्यासार्धं ‘खमुनिरदा'[ ३२७०]' स्त्वतिगणितजाडयमिदम् ॥ २८ ॥ Text of Ms. A :

[24] भूपरिधेरज्ञाताद्व्यर्थं देशांतरं तदज्ज्ञानाद

स्फुटतिथ्पंताज्ञानतत्त्राशाद्रहणयोर्नाशः । [25] भूपरिधिखंडवर्गो देशांतरयोजतैः कृतस्तेन तदतीव गणितजाडयं प्रदर्शितां जष्णुतनयने । । [26] संक्रांतिर्घर्मांशोस्ममस्तसिदृांतंत्रवाह्यतः कुदिनानामज्ञानान्मंदोश्चस्प स्फुटो नार्कः । । [27] कल्पितभगणर्द्युचराः कल्पितकुदिनेः प्रकल्पितै सुंगैः परिधीनामज्ञानाद्द्वृष्टिर्विरोधात्स्फुटा तातः । ।॥ [28] त्पक्त्ते भव्यासार्धे सहस्रष्तसंमिते गणितसौक्ष्म्पात् कर्तव्यं व्यासार्धे खमुनिरदस्त्वतिगणितजाडयमिदं । !! Ms. B.: 27 b °स्तुंगै: 27 dस्फुठा नात: 1. These are words of Brahmagupta. See BrSpSi, xxi. 16. परिच्छेदः 10] ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तपरीक्षाध्यायः 77 [क्रमोत्क्रमज्याखण्डनम्] जिन[२४]जीवासङ्ग्रहणाद्रसाङ्क[९६]भागो भमण्डलस्य समः । यदभिहितवांश्छरस्तत्र [न] तत्स्फुटो मुनि[७]समस्तस्य ॥ २९ ॥ मण्डलसमभा[गा]नां पुरुषवदाख्यानं [ यत्कृत तेन] । तत्तथा न यतः समं दोर्द्वितयं विशिखः कथं भवति ॥ ३० ॥ नातोऽस्ति ज्यानियमः शरसौक्ष्म्यात्तन्निवर्तनं युक्तम् ॥ सप्तक[७]शरे निवृत्तिजिष्णुसुतस्यैव युक्ततमा ॥ ३१ ॥ [ नतज्याक्षेत्रखण्डनम्] लम्बाक्षज्यानयनेऽतो नतज्याप्रकारवचनं यत् ।

प्रोवाच क्षेत्रफलं जिनजीवासंगतं तदसत् ॥ ३२ ॥

[ग्रहस्पष्टीकरणखण्डनम्] पूर्वाचार्यादृष्टं स्पष्टीकरणं [कृतं] यतस्तेन ।

न भवति दृग्गणितैक्यं गणितसमं गोलबाह्यस्य ॥ ३३ ॥

Text of Ms. A : [29] क्षिनजीवासंग्रहस्पाद्रसांकभागो भमण्डलस्प समः । यदिभिहितवावञ्छरस्तत्र तत्स्फुटं मुनिसमस्तस्प । [30] ममंडलसमभाना परपुरुषवदाख्पातं । तत्तया नियतः समं दोर्द्वितयं विवुधा कथं भवति ॥ ॥ [31] नातोस्ति द्यानियमः शरसौक्ष्म्यादंतिवर्तनं युत्कं । सप्तकशरे निवृत्तिर्जिष्णुसुतस्पैव घुक्ततमा ॥ ॥ [32] लंवाक्षज्पानयनेतो नतज्पाप्रकारवचनं यत् प्रोवाच क्षेत्रफलं जिनजीवासंगतं तदसत् । । [33] पूर्वाचार्यादृष्टस्पष्टीकरणं यतस्तेन न भवति दृगणितैक्यं गणितसमं गोलवाह्मस्प । । 78: वटेश्वरसिद्धान्ते मध्यगत्यधिकारे [ अधिकार: I [भौमचलपरिधिसंस्कारखण्डनम्]

यदि मन्ये संस्कारश्चलपरिधौ भूसुतस्य कि न तथा ।

चंद्रसितादेः कस्मादागमभासात् स्फुटा नातः ॥ ३४ ॥ [शङ्कुच्छायादिखण्डनम्]

दृङ्मात्रमेव कथिता छायासिद्धिर्मदान्वितान्धधिया । प्रज्ञाज्वरप्रलपितं ‘छायानयनानि षट्त्रिंशत्”1 ॥ ३५ ॥ प्राक्[क्षि]तिजेऽपमवलयोदयमानं प्राङ्निरूपितं दृष्टम् ॥ जिष्णुसुतेनान्यत्र तु नातो जानाति तद्भ्रमणम् ॥ ३६ ॥ वास्तववेधादन्यजिजष्णोस्तनयस्य भाविनी भाऽपि । दूरभ्रष्टाऽङ्गुलकैरतोऽस्फुटास्तस्य सर्वोऽपि ॥ ३७ ॥

[कोणसममण्डलशङ्कोः खण्डनम्] कोणसममण्डलनराः पूर्वाह्नि वाऽस्त एव बह्वक्षे । नाशमुपयान्ति तस्याभीष्टस्थाने न वेति शङ्कुमपि ॥ ३८ ॥ Text of Ms. A : [34] यदि मन्ये संस्कारश्चलपरिधौ भूतसुतस्य किं न तथा चंद्वसितादेः कस्मादागमभाशात् स्फुठा नातः [35] दृंमात्रमेव कथिता शछायासिद्धि मंदान्वितोघधिया। प्रज्ञाज्वर प्रवलितं छायाभयतानि षड्भ्रमणं । अस्तिावेधादन्पज्जि ड्त्रिषत् । The portion underlined is wrongly inserted from vss. 36-37. [36] प्रावितिजोपलवलयोदपमानं प्रानिरूपितं दृष्टं जिष्णुसुतेनान्पत्र तु नातो जानाति त्तद्भ्रमणं । । 37 आस्तावेधादन्पज्जिष्णोस्तनयस्प भाविनी भापि । दूरभ्रष्टांगुलकैस्तो स्फुटास्तस्प सर्वेपि । । [38] कोणसममंडलनराः पूर्वाहि वास्व एव वहृक्षे नाशमुपयांति त्तस्याभीष्टस्छाने न वेत्ति शेकुमिति । । Ms. B : 35d °मणं । आस्ता वेधादन्यज्जिष्णोस्तनयस्य ड्त्निशत् 36 d जानीति 38 d नवोत्ते शे° 1. There are words of Brahmagupta. See BrSpSi, iii. 37(d). परिच्छेदः 10] ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तपरीक्षाध्यायः 79ا [ राहुकृतग्रहणस्य खण्डनम्] अन्यद्योजनबिम्बैनिरागमैस्त्वेन्दुं भा भुवर्या सा । निजकर्णे यातीन्दोर्ग्रहणे प्रतिवेत्ति नो किञ्चित् ॥ ३९ ॥ नो वा गोलं नो लम्बनकं संस्थानं नो तथा क्षेत्रम् ।

नापि रविग्रहहृदयं जिष्णुसुतो गणितगोलबाह्योऽयम् ॥ ४० ॥

खण्डयति तमोऽर्धेन क्षपाकरं विद्युदलेन तिग्मांशुम् । राहुकृतं च ग्रहणं प्राहास्तसमस्तशास्त्रार्थः ॥ ४१ ॥ [त्रिभोनलग्ननतांशसाधनस्य खण्डनम्] वित्रिभलग्नापक्रमपलांशयोगान्तरं त्रिभोनलग्नस्य । नतभागास्तदयुक्ततं दृ[क्क्षे]पे वित्रिभं च यतः ॥ ४२ ॥ [दृक्कर्म-खण्डनम्] उदयास्तमयभानोरिष्टे काले ग्रहस्य दृक्कर्म ।

कृतवान् जिष्णुसुतो यत्स्वौदयिके सुगणितजाड्यं तत् ॥ ४३ ॥

Text of Ms. A : [39] अन्पद्योजनविवैर्निरागमैत्म्वेंद्रमाकुवद्या सा निजकणेंत्पातीड्रहणे प्रतिवेति नो किंचित् ॥ ॥

[40] ना व गोवाना लंबनके शंस्छानं नो तथा क्षेत्रं ।

नापितविग्रहह्रदपं डिष्णुसुतो गधितगोलवाह्योपं । । [41] खंडयति मोतर्धेन क्षपाकरं तिग्मांशुं विधुदलने राहकृतं च ग्रहणं घाहास्तसमस्तस्त्राशार्थः । । [42] वित्रिभलग्लापक्रमपलांशघोगांतरं त्रिभोनलातस्प नतभागास्तदयुक्तं दृये वित्रिभं च यतः । [43] उदयास्तमय भानोरिष्टे काले ग्रहस्प दृक्कर्म कृतवां जिष्णुसुतो पत स्वौदयिके सुगणितजाद्यं तत्। Ms. B : 42 घोगांतरं 8o वटेश्वरसिद्धान्ते भध्यगत्यधिकारे [अधिकारः II [चन्द्रसितस्य खण्डनम्।] भानुभुजाविनियोगाच्चन्द्रे शुक्लं प्रदर्शितं तेन ।

नो लग्नभुजानुगतं वेत्ति नु शुक्लं सुतो जिष्णोः ॥ ४४ ॥

[ उपसंहारः।] जिष्णुसुतदूषणानां संख्यां वक्तुं न शक्यते यस्मात् ॥ तस्मादयमुद्देशो बुद्धिमताऽन्यानि योज्यानि ॥ ४५ । एकमपि न वेत्ति यतो जिष्णुसुतो गणित[काल]गोलानाम् ।

न मया प्रोक्तानि ततः पृथक् पृथग् दूषणान्येषाम् ॥ ४६ ॥

नो कालविधि गोलं नो तद्भ्रमणं न चापि प्रत्यक्षम् ॥ गोलानुगत सर्वं भ्रमणवशादज्ञानाद् दशा तस्य ॥ ४७ ॥ [ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तपरीक्षाध्यायः दशमः] इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्वनामसज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते मध्यगतिः प्रथमोऽधिकारः ॥ १ ॥ Text of Ms. A : [44] भानुभुजादिद्यागाश्चंद्रे शुक्लं प्रकल्पितं तेन। तो लग्नभुजानुगतं वेत्ति न् शुक्लं सुतो जिष्णोः । । [45] जिष्णुसुतदूषणानां संख्या वक्तंु न शक्यते घस्मात् तृस्मादुपदेशो बुद्दिमत्तान्पातियाज्यानि । । [46] एकमपि न वेति पतो जिष्णुस्वतगणितगोलानां । न मपा प्रोक्तानि ततः पृथक्पृथग्दूषणान्पेषा । । [47] नो कोलविधि मोले नो तद्भ्रमणं न चापि प्रत्पक्षं । गोलानुगतं सर्वं भ्रमणैवशादशातादस्प । । श्रीमदानंदपुरोयमट्टमदत्तसुतवटेश्वरावेरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटस्मिद्धांते मध्यगतिः प्रथमोधिकारः ।। u - Ms. B : 47 d भ्रसणैव II. स्फुटगत्यधिकार: 1. सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः [उपोद्घातः] नीचोच्चवशाद्द्युचरः कक्ष्यायां दृश्यते न मध्य[स]मः ।

यस्मादत: स्फुटत्वं नीचोच्चविधानतो वक्ष्ये। १ ।।

[अर्धज्या-कलाः]

अर्धज्या रसबाणाः [५६] करशशिशशिनो [११२] गजाङ्गचन्द्रमसः[१६८] । वेदाकृत[यो] [२२४] व्योमस्तम्बेरमबाहवो [ २८०] रसाग्निगुणाः [३३६] ॥ २ ॥
नेत्रनवहुतभुजो [३९२] गजजलधिकृताः [४४८] कृतनभोबाणाः [५०४] ॥ नन्दशिलीमुखबाणाः [५५९] शरशश्यृतवः [६१५] खपर्वताङ्गानि [६७०] ॥ ३ ॥
तत्त्वागाः [७२५] खाष्टनगाः [७८०] शराग्निनागा [८३५] नवाष्टपवनभुजः [८८९] ।

रामाब्ध्यङ्का [९४३] नगानवनन्दाः [९९७] कु[श]राभ्ररजनीशाः [१०५१] ॥ ४ ॥ Text 0f Ms. A : [1] नोचोश्चवशाघुचरः कक्ष्पायां दृश्यते न मध्यमः घस्मादतः स्फुटत्वं नीचोच्चविधानतो वक्ष्ये ॥ ॥

[2] अर्धज्या रसवाणाः कर । शशिशशिनौ गजांगचंद्रभसः

वेदकृतव्योमस्तंर्भरमवाहवो रसाग्निगुणः । [3] नेत्रनवहुतभुजो गजजलधिकृताः कृतनभोवाणाः नंदशिलीमुखवाणाः शरशशपृतवः खपर्वतांग्गनि । [4] तत्त्वागाः खाष्टनगाः शराग्निगाना नवाष्टपवनत्तुजः रामान्पंका न्पगनवनंदा कुराभ्ररजनीश्म: Ms. B : 3 d पर्वतांगानि ८२ वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II शरखशिवाः [११०५] स्तम्बेरमतिथिशशि[नः] [११५८][जलधरप्रकृतिशशाङ्काः (१२१०)). ॥ शिखिरससूर्याः (१२६३) शरशशिवह्निधराः (१३१५) स्वराङ्गरामभुवः(१३६७) ॥ ५ ॥ नागैकवेदशशिनो (१४१८) नवरसशक्रा (१४६९) नखेषुरजनीशाः (१५२०) ॥ खागतिथयो (१५७०) नखनृपा (१६२०) नवरसनृपा (१६६९)] धृतिसप्तभुवः [१७१८] ॥ ६ ॥ सप्तर्तुसप्तशशिन[१७६७]स्तिथिधूतयो [१८१५] द्वयङ्गनागहरिणधृतः [१८६२] ॥ नवखाङ्कभुवो [१९०९] रसशरनवचन्द्राः [१९५६] करखशून्यकराः [ २००२] ॥ ७ ॥

नगकृतखनया [२०४७]] द्विनवव्योमभुजाः [२०९२] सप्तविश्वनेत्राणि [२१३७] । खधृतियमा [ २१८०] वेदभुजद्विभुजा [ २२२४] रसषड्भुजाक्षीणि [ २२६६] ॥ ८ ॥
वसुखाग्नियमाः [ २३०८] खशरत्रिभुजा [२३५०] आकाशनन्दगुणयमलाः [२३९०] ॥ खगुणजिनाः [२४३०] खागजिना [२४७०] नवाभ्रतत्त्वा[२५०९]न्यगाब्धितत्त्वानि [२५४७] ॥ ९ ॥

Text of Ms. A : [5] शरखशिवाः तंभेरमतिथिशशि[unindicated gap 6 unindicated gap |] धृतिसप्तमत्पः

[7] सप्तर्तुसप्तशशिनस्तिथिधृतयो व्यंगनागहरिणधृतः । नवखांकभुजो रसणरनवचंद्राः करखंशून्पकराः

[8] नगकृतखनवा द्विनवव्योमभुजः सप्तविश्चनेत्राणि । । खधृतियमा वेदभुजद्विभुज रसषड्भुजाक्षाणि । [9 वसुखाग्निघमाः खशरत्रिभुजा आकाशनंदगुणयमलाः । खगुणजिनाः खागजिना नवाभ्रतत्त्वान्पगाव्दितत्वानि

Ms. B : 8 जाक्षीणि परिच्छेद: 1] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 83

वेदाष्टेषुयमाः [ २५८४] शशिनेत्राङ्गभुजा [२६२१] नगेषुरसयमलाः[२६५७] ॥ द्विनवोत्कृतयः [२६९२] सप्तद्विनगभुजा[२७२७]श्चन्द्रषड्भानि(2761) ||10|| वेदाङ्कभानि [२७९४] रसयमवसुनेत्रा[२८२६]ण्यष्टपश्वसुयमला: [२८५८] ।

नववस्वष्टभुजा [२८८९] नवशशिनन्दयमा [२९१९] गजाब्धिनवदस्राः [२९.४८] ॥ ११ ॥

नगसप्ताङ्कभुजाः [२९७७] कृतख[ख]रामाः [ ३००४] शशिगुणाभ्रप्रहव्यभुजः [३०३१] ॥ सप्तविशिखाभ्ररामा[३०५७]- स्त्रिनागखगुणा [३०८३] नगाभ्रशशिरामाः [३१०७I । १२ ॥ भूगुण[कु]गुणा [३१३१] जलधी ष्वेकगुणा [३१५४] रसधराधरैकगुणाः [ 3176 ] स्वरनवकुगुणाः (३१९७) सप्तप्रकृतिपुष्करा (३२१७) रसगुणदन्ताः (३२३६)] ॥ १३ ॥

विशिखविशिखाक्षिरामा (३२५५) बहुधरित्रीधराक्षिहव्यभुजः [३२७२] । क्रमपरिपाटया जीवाश्छिद्रस्तम्बेरमाद्विगुणाः [३२८९] ॥ १४ ॥

Text of Ms. A : [10] वदोष्टेषुघमाः शशिनोभ्रांभुजा तगेषुरसयमलाः द्विनववृपत्तपः सप्तद्विनगभुजाः चंद्रषड्भानि [11] वेदांकभानि रसयम । वस्छनेत्रान्पष्टपक्षबहुयमलाः नववस्वष्टभुजा नवशशिनंदयमा मजाव्दिनवदस्राः [12] नबसप्तांकभुजाः कृतखरामाः शशिगुणाभ्रहव्यभुजः । सप्तविशिस्वाभ्ररामास्त्रिनागखगुणा नवाभ्रशशिवामाः

[13] भुगुणगुणा जलयीष्टेकगुणा रसधराधरैकयुणाः ।

unindicated gap [14] विशिखविशिखाक्ष्माम । वाहुवाहुधरित्री धराक्षिहव्पभुजः : क्रमपरिपाद्या जीवाछिद्रस्तंभेरमद्विगुणाः। Ms. B : 11 dमजाब्दि 84 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II शरखसुरा [३३०५] [नख]देवा [३३२०] वेदत्रिसुरा [३३३४] नगाब्धिगुणरामाः [३३४७] । खाङ्गत्रिगुणा [३३६०] भूनगनाकगृहा [ ३३७१] नेत्रनागगुणरामाः [३३८२] ॥ १५ ॥

शशिनन्दाग्निगुणा [३३९१] [नभखाब्धिगुणा (३४००) गजव्योमाब्धिहुताशाः (३४०८) । तिथिजलरामाः (३४१५)] चन्द्रद्वयब्धिगुणा' [३४२१] रसकराब्धिहव्यभुजः [३४२६] ॥ १६ ॥ खाग्निसमुद्रहुताशा[ ३४३०]स्त्रित्र्यब्धिगुणाः [ ३४३३] शराग्निकृतरामाः [ ३४३५] ॥ सप्तगुणवेदरामा [३४३७] नगगुणवेदाग्नयो [३४३७] लिप्ताः ॥ १७ ॥

[अर्धज्या-विकलाः] आसां विकलास्तिथयो [१५] नन्दभुजाः [ २९] क्वब्धयः [४१] पयोदशराः [५०] ॥ रसविशिखाः [५६] सप्तशरा [५७] ऽग्निशरा[५३]स्त्रिकृताः [४३] शराक्षीणि [२५.] ॥ १८ ॥ Text of Ms. A.

[15] शरखसुरदेवा वेदत्रिसुरा नगाव्दिगुणरामाः ॥ ॥

खांगत्रिगुणा भूतगनाकगृहा नेत्रनागगुणरामाः 16 शशिभंदाग्निगुणा unindicated gap −

       [चंद्रद्वयव्दिगुणा] रसकराव्दिहव्पमुजः ।
[17] खाग्निसमुद्रहुत्ताशीस्त्रिांत्र्यव्दिगुणाश्चंद्रद्वयव्दिगुणा शराग्निष्कृतरामाः ।

सप्तगुणवेदरामा नगगुणवेदाग्रयो लिप्ताः [18] आसां विलालास्तिथयः नंदभुजाः क्वव्दियः पयोदशराः । रसविचिशिखास्सप्तशराग्निशरास्त्रिकृताः शराक्षीणि Ms. B.: '15 b नगाब्दि° 15 ०भूनग° 16 dरसकराब्दि° 17 b°द्वयब्दिगुणा । चंद्रद्वयब्दिगुणाः belongs to 16 d, and has been wrongly inserted here. 1. Transferred from vs. 17. See manuscript reading. परिच्छेदः 1] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 85 नवविशिखाः [५९] पञ्चयमाः I२५] खकृताः [४०] पञ्चाब्धयो [४५] द्विरदरामाः [ ३८] ॥

धृति[१८]रिषुवेदा [४५] मङ्गलविशिखाः [ ५८] पञ्चेषव[५५]स्तुरङ्गगुणाः (३७) ॥ १९ ॥
भू[१]र्नागा [८] रसबाण[५६] स्तत्त्वानि [ २५] जलाग्नयः [३४] कुभुजाः [ २१] ॥

नगवेदा [४७] नन्दकृता [४९] वसुनेत्रा[२८]ण्यग्निजलधयो [४३] दन्ताः [३२] ॥ २० ॥

विशिखशरा [५५] नेत्रशराः [५२] कुभुजाः [२१] द्वियमा [२२] हुताशशराः [53 ] "
वेदेषवो[५४]ऽक्षनेत्रा'[२५]- ण्यब्धियमा [२४] द्वीषवो [५२] रससमुद्राः [४६] ॥ २१ ॥

अङ्गा[६]न्यग्निपृषत्का [५३] वेदा [४] नववह्नयो [ ३९] ऽङ्कगुणाः[ ३९.] ॥

रूपं [१] सायकवेदाः [४५] कुशरा [५।१] गजभूमयः [१८] शराः [५] सूर्याः [१२] ॥ २२ ॥

Text of Ms. A : ` [19] नवविशिखाः पंचयमाः टवकृताः पंचाव्दयो द्विरदरामाः ॥ ध्पतेरिषुवेदा मंगलविशिखाः पक्षेषवस्तुरंगगुणाः 1 20] भूनागा रसवाणास्तत्वानि जलाग्वपः कुभुजाः नगवेदा नंदकृतां वसुनेत्राण्पग्निजलधयो दंत्ताः ।

{21] विशिखशतनेत्रशरा । कृभुजा द्वियमा हुताशराः

वदैषवोक्षनेन्नण्यव्दिपमा द्वीषवो रससमुद्राः

(22] अंगान्पग्निपृषटक्विदा नववाह्नयोंकगुणा:

रूपं सायकवेदाः कुशरा गजभूमयः शरास्सूर्याः Ms. B : 19 b ठवकृताः 21 a °शराः कुभुजा 21 c वेदेषवो° 86 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II गजरामा [३८] नेत्रयमा[२२]- स्तत्वानि [२५] कृताब्धयः [४४] कुनेत्राणि [२१] । विश्वे [१३] [कु]भुजाः [२१} सायकनिगमा [४५] गुणबाहव[२३]स्तिथयः[१५] ॥ २३ ॥ खभुजा [२०I नन्दगुणा [३९] दश[१०] त्रिशरा [५३]। नन्दाब्धयो [४९] ऽक्षशराः [५५] ॥

विश्वे [१३] कुकृता [४१] ऽतिधृति[१९]- रङ्गानि [६] गुणा [३] [नवा(९) Iब्धिनेत्राणि [२४] । २४ ।
सप्ताब्धयो [४७] धृति[१८]र्नगविशिखा [५७] गुणसागरा: [४३] ऋतुगुणाश्च [३६] ।
रसरामा [३६] रामकृता [४३] रागेषवो [५६] वासराः [१५] कुकृताः [४१] ॥ २५ ॥
सूर्या [१२] नन्दसमुद्रा [४९] रदा [३२] नखा [२०] वहिचन्द्रमसः [१३] ।
ईशा [११] मनवो [१४] ऽग्निभुजा [ २३] रसाग्नयो [३६] वेदसायका [५४] विधृतिः [१७] । २६ ।
वेदकृता [४४]

Text of Ms. A : [23] गजरामा नेत्रयमास्तत्वानि कृताव्दयः कुनेत्राणि विश्वे भुजास्सापकनिगमा गुणवाहवस्तिथयः

[24] खभुजा नंदगुणा दश त्रिशरा नंदाव्दयोक्षशराः ।

विश्वकुधृता अतिधृतिरंगानि गुणाव्दिनेत्राणि

[25] सप्ताध्वर्यो धृतिर्नगविशिखा गुणसागरा हतगुणाश्च । दन्वराम्प रामकृता रामेषवो वासराः कुकृताः

[26] सूर्या नंदसमुद्रा रदा नखा व । ह्रेचंद्रमृस: ॥ ईशा मनवोग्निभुजा रसाग्नयो वेदसायका विधृतिः Ms. B.: 24 bनंदाब्दयो 24 dगुणाब्दि° 26 d वेदसायक । विधृतिः परिच्छेदः 1 ] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 87 [ उत्क्रमज्या-कलाः] विपरीताः खं [०] भू[१]र्वेदा [४] नगा [७] रुद्राः [११] । अष्टि[१६]र्नेत्रभुजा [२२] नवनेत्रा[२९]ण्यगवहयो[३७] विशिखवेदाः[४५] ॥ २७ ॥

पञ्चशराः [५५] षड्ऋतवो [६६] नगमुनयो [७७] नन्दकुञ्जरा[ ८९]स्त्रिदशाः [१०३] ।
नगरुद्रा [११७] रवचन्द्रा [१३२] वसुमनवो [१४८] वेदरसचन्द्रा [१६४] ॥ २८ ॥
द्वयष्टभुवः [१८२] शून्यनखाः[२००] खाक्षिभुजाः [२२०] खाब्धिनेत्राणि [२४०] ।
कूत्कृतय[२६१]स्ष्यष्टभुजा [२८३] रसखगुणा [ ३०६] व्योमगीर्वाणाः [ ३३०] ॥ २९ ॥
वेदेषुगुणा [ 354] नवनगरामाः [३७९] शर[ खा]ब्धयो [४०५] रदसमुद्राः [४३२] । खाङ्गाब्धयो [४६०] ऽङ्ककुञ्जरवेदा [४८९] धृतिसायका [५१८] गजाब्धिशराः [५४८] ॥ ३० ॥
नवनगविशिखा [५७९] जलधरशश्यृतवो [६१०] गुणकृताङ्गानि [६४३] ।

रसनगरसाः [६७६] खशशधरनगाः [ ७१० ] पृषत्काब्धिधरणिधराः [७४५]. ॥ ३१ ॥ Text of Ms. A : [27] वेदकृत विपरीता: ह्य भूर्वेदा नगा रुद्राः । अष्टिर्नेत्रभुजा नवनेत्राण्पगवह्नयो विशिखवेदाः [28] पच्चशराष्पष्ट्ऋतवो नगमुनयो नंदकुंजशस्त्रिदशः । नगरुद्रा रदंचंद्रा वसुमनवो वेदस्सचंद्राः [29] द्वयष्टभुवः शून्पनदवाः खाक्षिभुजाः खाव्दिनेत्राणि ॥ कूत्कृतयस्त्राष्टमुजा रसखगुणा व्योमगीर्वाणाः [30] वेदेषुगुणा नवनगरामाः शराब्दयो रदसमुद्राः । खांगाद्दयोंक्कुंजरवेदा धृतिसायका गजव्दिशराः [31] नवनगविशिखा जलधृरशश्पृत्तवो गुणकृत्तांगानि । रसनगरसाः खशशधरनागाः पृष्टट्काब्दिधरणिधरः । 88 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकार: II खाष्टनगा [७८०] रसकुगजा[८१६]- स्त्रिशरगजा [८५३] जलदनन्दवसवश्च[८९०] ॥ वसुभुजनन्दा [९२८] नगरसबिलानि [९६७] रसखाभ्रहरिणाङ्काः [१००६] ॥ ३२ ॥

ऋत्वब्धिदिशो [१०४६] नगाष्टखभुवो [१०८७] ऽङ्कनेत्र[शशि]चन्द्रमसः[११२९] ॥ कुनगशिवा [११७१] विश्वा[र्का] [१२१३] • रसतत्त्वभुवः [१२५६] खखाग्निरूपाणि [१३००] ॥ ३३ ॥ वेदकृताग्निशशाङ्का [१३४४] नवाष्टविश्वे [१३८९] शराग्निष्कृतचन्द्राः [१४३५] । क्वष्टमनवो [१४८१] भतिथयो [१५२७] ऽब्ध्यगशरचन्द्रा [१५७४] द्विबहुरसचन्द्राः [१६२२] ॥ ३४ ॥
खनगाष्टयो [१६७०] ऽष्टभूनगशशिनो [१७१८] [ऽग]रसागचन्द्रमसः [१७६७ ॥ नगशशिधृतयो [ १८१७] ऽगरसद्विपञ्शशिनो [१८६७] ऽगैकनन्दरजनीशाः [१९१७] ॥ ३५ ॥ , ,

Text of Ms. A : [32] खाष्धृतगा रसकुगजास्त्रिशरगजी जलदनंदवसवश्च । वसुभुजनंदा नगरसविलानि रसखाभ्रहरिणांकाः [33] ज्ञत्वव्दिदिजो भगाष्टखभुवोंकनेत्रं चंद्रमसः । । कुनगशिवा विश्वे रसतत्वभुवः खस्वाग्रिरूपाणि । [34] वदेकृताग्निशशांका नवाष्टविश्वे श्वराग्निष्कृतचंद्राः क्वथमनवो भतिथयोव्दागशरचंद्रा द्विवाहुरसचंद्राः

[35] खनागाव्दयोश्वमूनगशशिनो रसागचंद्रमसः ॥

भगशशिधृतयोगरसद्विपशशिमोगैकनंदरजनीशा:। Ms, B : 35 a खनागाब्द परिच्छेदः 1] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 89 सप्ताङ्गाङ्कभुवो [१९६७] ऽष्टकुखभुजा [२०१८] व्योमागशून्यनेत्राणि [२०७०] । द्वीनभुजाः [२१२२] कृतनगशशिनेत्रा[२१७४]ण्यङ्गाक्षिबाहुरविपुत्राः [ २२२६] ॥ ३६ ॥ अङ्कागाक्षिभुजा [ २२७९] रदरामभुजा [२३३२] [रसगजा]ग्निनयनानि [२३८६] ।

नवरामजिना [२४३९] गुणनवसिद्धाः [२४९३] सप्ताब्धितत्त्वानि [२५४७] ॥ ३७ ॥
द्वयभ्रोत्कृतयः [२६०२] पर्वतशराड्रनेत्राणि [२६५७] रुद्रभानीह [२७११] । सप्ताङ्गभानि [२७६७] यमयमनागभुजा [२८२२] नगनगाष्टकराः [२८७७] ॥ ३८ ॥ सुरनवभुजा [२९३३] नवाष्टछिद्राक्षी[२९८९]ण्यब्धिजलधिशून्यगुणाः [३०४४] । खखकुगुणा [३१००] [रसपृषत्कभूरामा (३१५६j द्विशशिभुजाग्नयः (३२१२) ॥ ३९ ॥

Text of Ms. A : [36] सप्तांगांकभुवोष्टकुनखभुजा व्योमागशून्पनेत्राणि । । द्वीनभुजाः कृत्तनगशशिनेत्राण्पंगाक्षिवाहुरविपुत्राः

[37] अंगागाक्षिभुजा रदरामभुजाग्निनयनानि। ॥

नवरामजिना गुणानवसिद्धास्सप्ताव्दितत्वाति ।

[38] द्वयव्दोत्कृतय: पर्वतशरांगनेत्राणि रुद्रभानीह ।

सप्तांगभानि यमयमनागभुजा नगतगाष्टकराः । [39] सुरनवभुजा नवाष्टश्छिद्राक्षीण्पव्दिजलधिशून्यगुणाः ॥ qggTVTT unindicated gap Ms. B : 37 ।d °ब्दितत्वाचि 39 b °uपब्दि° 90 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II) नवरसरदाः (३२६९) पञ्चाक्षिरामा]ग्नय[ ३३२५]श्चन्द्रनागगुणरामाः [ ३३८१] ॥ नगगुणवेदहुताशा [३४३७] {उत्क्रमञ्ज्या-विकलाः] विकलाः भान्य[२७]म्बुदपृषत्काः [५०] ॥ ४० ॥

वसवः [८] कुभुजाः [२१] खगुणाः [ ३०] सु[रा]: [३३] कुरामा [३१] जिना [२४] रवयः [१२] । पत्र्चशरा [५५] नेत्रगुणा [३२] रामा [३] नवबाहवो [२९] द्विपसमुद्रा: [४८] ॥ ४१ ।
भू[१]र्वसवो [८] ऽष्टौ [८] चन्द्रो [१] नगवेदाः [४७] षड्भुजा [२६] अचलबाणाः [५७] । विशति[२०]रिषुहव्यभुजः [३५] कुकृता [४१] वसुवह्नयो [३८] ऽक्षभुजाः [ २५.] ॥ ४२ ॥ रामाः [३] कुगुणा [ ३१] वर्गः सप्तानां [४९] पञ्चशराः [५५} [शशिबाणाः (५१) ] ॥ वेदगुणाश्च [ ३४] पृषत्काः [५] - सिद्धा [२४] न[व]बाहवः [ २९] कुभुजाः [२१] ॥ ४३ ॥

Text of Ms. A : 40 ग्नपश्चंद्ररामगुणरामाः नगगुणवेदहुताशा विकला भान्पम्बुदपृषट्काः । [41] वसवः कुभुव्राः खगुणास्सुः कुरामा जिना रवयः पंचशरा नेत्रगुणा रामा नववाहवो द्विपसमुद्राः [42] भूर्वसवोष्टौ चंद्रे नगवेदाष्पड्भुजा अवलवाणाः विशतिरिषुहव्पभुजः कुकृता वसवेह्नियोक्षभुजाः ।

[43] रामाः कुगुणा वगास्सप्तानां पंचशरा:

वेदगुणाश्च धृष्टट्कास्मिद्धा नवाहवः कुभुजाः । Ms. B : 42 b अचल परिच्छेदः 1 ] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 91 नवविशिखा [५९] रामभुजा [२३] इलाग्नयो [३१] वह्निनयनानि [२३] खं [०] नवचन्द्रा [१९) द्विभुजा [२२] रसाः [६] रदा [ ३२] नन्दवह्नयो [३९] ऽङ्गभुजाः [२६] ॥ 44 ॥ त्रिशरा [५३]। नन्दपृषत्का [५९] गुणाब्धयः [४३] सायका [५] विशिखाः [५] ॥ खकृतः [४०] कुशरा [५।१] मङ्गलहव्यभुजो [ ३८] वसुशरा [५८] द्विशराः [५२] ॥ ४५ ॥ व्योमभुजा [२०] नवचन्द्राः [१९] खशराः [५०] कुशरा [५१] दृगाक्षीणि [22] ) त्रिकरा [२३] द्विशरा[५२]श्छिद्रप्रणिम्नगेशा [४९] इन[१२]श्चन्द्रः [१] ॥ ४६ ॥

अष्टिः [१६] पञ्चशरा [५५] नगबाणा [ ५७] ऽग्निभुजा [ २३] दिशो [१०] ऽङ्कभुवः [१९] ॥ अष्टकृता [४८]रसरामा[३६]- स्त्रिकृता [४३] अचलो [७] ऽङ्काब्धयो [ ४९] ऽङ्गकृताः [४६] ॥ ४७ ॥

Text of Ms. A : [44] नर्वविशिखा रामभुजा इलाग्रयो वह्निनयनानि । खनवचंद्रा द्विमुजा रस रसा नंदवह्नयोगभुजाः

[45] त्रिशस्वा नंदपृषट्का गुणाव्दयस्साघका विशिखाः ।

खकृत्ताः कुशरा मंगलहव्यभुजो वसुशरा द्विशराः [46] व्योमभुजा नवचंद्राः खशराः कुशरा दृगक्षीणि त्रिकरा द्विशरश्छिद्रप्रनिम्नगेसा इनश्चंद्रः ।

[47] अष्टिः पंचशरा नगचाणा । ग्नेभुजा दिशोंकभुवः

अष्टकृत्ता रसरामास्त्रिकृता अचलो रवाव्दयोगकृताः । Ms. B.: 45 a ख्रिशखानंद० 45 b गुणाब्द° 46a व्योममुला 47 bाग्नेभुजा 47 d1 रवाब्द० 92 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकार: II नवविशिखा [५९] प्रसनेत्रा[२६]- ण्यङ्गा[६]न्यङ्केषवो [५९] ऽब्धयो [४] [ऽङ्क]भुवः [१९] ॥ शरवेदा [४५] नवचन्द्रा [१९] भू[१]रिन्दुशरा [५।१] नगाब्धयो [४७] ऽष्टकृताः [४८] ॥ ४८ ॥ वेदशरा [५४] हव्यभुज[३]- स्तिथयो [१५] ऽङ्कभुजाः [ २९] कृताब्धय[४४]स्त्रिज्या ॥ [त्रिज्या]

अगगुणवेदहुताशाः [ ३४३७] फलिका विकलाः समुद्रजलधयः [४४] ॥ ४९ ॥

[त्रिज्याकृतिः जिनांशज्या च] सप्तजलखाष्टशशिधृतिशशिनः [११८१८०४७] कलिकाः शराग्नयो [ ३५] विकलाः ॥ ब्रिज्याकृतिरष्टनवत्रिभुबो [१३९८'] विश्वे [१३'] जिनांशज्या ॥ ५० ॥ गणितवशगास्तु जीवाः षण्णवतिः प्रोदिताः क्रमेणैव ॥ करणीमूलग्रहणात्तुल्यत्वं प्रथमजीवया धनुषः ॥ ५१ ॥ Text of Ms. A : [48] नववविशिखा रसनत्राण्पंगान्पकेषवोव्दयो भुवः । शरवेदा नवचंद्रा भूरिदुशरा नगाव्दयोष्ठकृताः

[49] वेदशरा हव्वभुजस्तिथयोंकभुजाः कृत्ताकव्दयस्त्रिज्पाः

अगगुणवेदहुक्ताशाः कलिका विकलास्समुद्रजलधयः

[50] सप्तजलखाष्टशशिपृतिशशिनः कलिका शराग्नयो विकला:

त्रिज्याकृतिरष्टनवत्रिभुवो विश्व जिनाशज्या ।

[51] गणितावशगास्तु जीवा ष्पगग्भवतिः प्रोदिताः क्रमेणैव करणीमूलग्रहणात्तुल्यत्वं घष्पमञ्जीवया धनुषः ।

Ms. B : 48 b °वोब्दयी 48 ।d नगाब्दयोष्ट° 49 b °कब्दय° 51 ।b ष्पग्ण्नवतिः 51 dं प्रष्यम° परिच्छेद: l] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 93 [मन्दपरिधयः] शक्राः [१४] सदलेन्डुगुणा [३१॥३°l दृगगा [७२] द्विभुजाः [२२] सुराः [ ३३] शिवाः [११] स्पष्टाः ॥ रसवेदा [४६] भागाख्या रव्यादीनां मृदुपरिधयः ॥ ५२ ॥ [शीघ्रपरिधयः] त्रिगुणयमा [२३३] बसुविश्वे [१३८] शरर्तवः [६५] खोत्कृतयः [ २६०] तथाक्षिगुणाः [ ३२] । शैघ्रास्त्वमी परिधयो भौमादीनां सन्ति अंशाख्याः ।। 5३ ) [मन्दशीघ्रकेन्द्रे] मन्दतुङ्गरहितो नभश्चरो मन्दकेन्द्रमथ खेचरोनितम् ।

शीघ्रमत्र चलकेन्द्रमुच्यते तत्पदानि भवनैस्त्रिभिस्त्रिभिः ॥ ५४ ॥

[भुजकोटिज्ये तयोः विभिन्न रूपाणि च।]

अयुक्पदे स्तो गतयेययोर्गुणौ भुजाग्रसंज्ञौ युजि येययातयोः । भुजाग्रभागोत्क्रममौर्विकोनिता त्रिमौर्विका वेतरमौर्विका भवेत् ॥ ५५ ॥

Text of Ms. A :

[52} शक्रास्सदलींद्रगुणा दृगगा द्विभुजाः सुराः शिवाः स्पष्टाः

रसवेदा नागाख्या रव्यादीनां मृदुयरिधयः [53] त्रिगुणयमा वसुविश्वे शरर्तवः खोत्कृती तथाक्षिगुणाः । शैघ्रास्त्वमी परधयो भौमादीनां सददशाख्पाः ।

[54] मंदतुंगरहितो नभश्चरो मंदकेन्द्रमथ खेचरोनितां

शीघ्रमत्र चलकेन्द्रमुच्पते तत्पदानि भवनस्त्रिभिस्त्रिभिः ।

[55] अयुक्पदे स्तो गययेययोर्मुणौ भुजाग्रसंज्ञौ युजि येययातयोः ।

भुजाग्रभागोत्क्रममौर्विकोनिता त्रिमौर्विका वेत्तरमौर्विका र्भवत् । । Ms. B: 52 b द्विमुजाः 94 वटेश्वरसिद्धाते स्फुटगत्यधिकारे अधिकार: II त्रिज्याबाह्वग्रभौव्यों: कृतिविवरपदं वेतरज्या प्रदिष्टा बाह्रग्रज्या[त्रि]मौव्योर्विवरयुतिहतेमूलमाहुस्तयोर्वा ।

व्यस्तज्या-व्यस्तजीवाविरहितनिहतेर्यत्पदं स्यात्क्रमज्या
व्यासघ्ना व्यस्तजीवा निजकृतिरहिता मूलमस्याः क्रमज्या ॥ ५६ ॥

क्रमगुणकृतिर्विभक्ता स्वोत्क्रममौर्व्या फलं त्रिमज्योनम्

वाऽन्यः कोटिभुजांशैस्त्रिभाद्विहीनाद्गुणो वाऽन्यः ॥ ५७ ॥

[इष्टज्यासाधनम्।] [प्रथमविधिः] धनुषा हृतास्त्वभीष्टा लिप्ता ज्या ज्यान्तरहताच्छेषात् ।

धनुषा हृतात्फलयुता ज्या कोटिज्या भुजज्या वा ॥ ५८ ।

[द्वितीयविधिः] राश्यादि दन्त[३२]गुणितं ज्या वा भागादि औविकान्तरहतम्। खगुण[३०]हृतं लब्धयुता जीवा जीवाग्रहणमेवम् ॥ ५९ ॥ Text of Ms. A :

[56] त्रिज्पावाहुग्रे मौर्व्योगाकृतिविविरपदं वेतरज्पा प्रदिष्टाः वाह्वाग्रज्पामौव्पोर्विवरयुतिहतेमूलमाहुस्तयोर्वा

व्योमव्पस्तजीवां विरहितानिहतेयत्पदं शाक्रमाज्पा व्पासघ्ना व्पस्तजीवा निजकृतिरहिता मूलमस्पाः क्रमज्पाः ।

[57] क्रमणगुकृतिविभक्त्तांस्छोत्क्रमंमौर्व्पाफलं त्रिभज्पोनं।

वान्य कोटिभुजांशैस्त्रिभाद्विहीनाद्गुणो वान्पा ।

[58] धनुषा हृतास्त्वभीष्टा लिप्ता ज्पा ज्पान्तराहताश्छेषात्

धनुषा हृतात्फलघुगा ज्पा कोटिज्पा भुजाज्षा वा ॥

[59] राश्यादि दंतगुणित ज्पा वा भागादिमौर्वकर्ण्वरहितं खगुणहृतं लब्दधुतां व्रीवा जीवाग्रहणमेवं ।

Ms. B: 59 c लब्धघुतां परिच्छेदः 1] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 95 [तृतीयविधिः] वांशादि तिथि[१५]लब्धयुतं जीवा जीवान्तराहतं भक्तम् ।

तिथ्या [१५] कलादिलब्धं जीवायुक्त गुणो वा स्यात्। ६० ॥

[ चतुर्थविधिः]

भागाद्यष्टि[१६]गुणं वा तिथि[१५]भक्त मौर्विका विशेषहतात् । ज्याविवरात्तद्भक्ताल्लव्धयुतात् मौर्विकाप्येवम् ॥ ६१ ॥

[पञ्चमविधिः] कृत[४]संगुणिता लिप्तास्तिथिवर्ग[२२५]हृताः फलं गुणः शेषात् ॥ ज्यान्तरहताद्विभक्तात्तत्वयमै[२२५]र्लब्धयुग्गुणो जीवा ॥ ६२ ॥ [भुक्ताभुक्तज्यान्तरप्रयोगेण इष्टज्यासाधनम्]

[ प्रथमविधिः]
भुक्ताभुक्तज्यान्तरदल-विकलवधात् स्वचापलब्धोना ।

युक्ता क्रमोत्क्रमज्या भुक्ता गुणकः फलं च लब्धघ्नम् ॥ ६३ ॥ Text of Ms. A : [60] वंशादि तिथिलब्दयुतं जीवा जीवान्तराहतं भक्तं | षष्टया कलादिलव्दं जीवायुक्त गुणो वा स्पात् ।

[61] भागाद्यष्टिगणं वा तिथिभत्कं मौर्विंका विशेषहत्तात् ज्याविचारात्तद्भतालव्दयुक्ता मौर्विंकाप्पेवं ।
[62] कृत्तसंगुणिताल्लिप्तास्तिथिवर्गहृताः फलं गुणः शेषात् । ज्यातरहिताद्विभत्कात्तत्त्वयमैर्लव्दयु णा जीवा ।
[63] भुक्ताभुक्तज्पांतरदलविकलवधात्स्वचाषलव्द्योना

युक्ता क्रमोत्क्रमज्पा भुता गुणक: फल च लव्दौ वं। Ms. B: 60 a °लब्दघुतं 60 c °लब्दं 61 c ज्याविवरा° 61 d °लव्दद्युता• 96 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकार: I| [तदेव रूपान्तरेण]

विकलाच्चापाप्तदलं ज्यान्तरहतमृणधनं गुणे भुक्ते ।

तद्धनुषाप्तं हीनं युक्तं विकलाहतेन विकलज्या ॥ ६४ ॥ [द्वितीयविधिः] अगतातीतज्यान्तरदलं विकलहतं स्वधनुषाप्तयुतम्।

ज्यान्तरदलं तदूनो युक्तो भुक्तो गुणो भोज्यम् ॥ ६५ ॥
धनुषाप्त-भुक्तजीवाघाते लब्धं सरूपकं दलितम् ।

लब्धप्रविवरहतं [च] संशोध्य नियोज्य विक[ल]ज्या ॥ ६६ । [तस्य एव द्वितीयं रूपम्]] विकलचापयुतिर्विवराहताद्द्वगुणचा[प]ह्रताप्तवियुग्युतः ।

गतगुणो गुणको वि[कलो हरस्स्वधनुराप्तसमो विकलागुण: ॥ ६७ ।

[तृतीयं रूपम्]]

विकलकृतिश्चापहृता विकलयुता चापहृद्विवरनिघ्ना ।

दलिता शोध्या योज्या गतगुणे विकलहते धनुर्हृज्ज्या ॥ ६८ ॥ Text of Ms. A : [64] विकलाश्चापाप्तदलं ज्पांतरहतमृणधनं गुणे भक्ते तद्धतमाप्तहीनं युत्कं विवराहतेन विकलज्पा । [65] अगतातीतज्पांतरदल विकलहते स्वधनूराप्तयुतं । ज्पांतरदलं तदूनौ युक्तो भुतो गुणो भोज्पं । [66] धनुषाप्तभुतजीवोघाते लव्दं सरूपक दलितं । लव्दघविवरहतं संशोध्प नियोज्प विकज्पा । ।

[67] विलचापयुक्तिर्विवराहतादृिगुणचाह्रताप्तर्वियुग्पुतः ।

गतगुणो गुणिको बिले हरस्वधनुराप्तसमो विकलाद्गुणः ।

[68] विकलकृतिश्चाप्तहत्ता चिकलयुत्ता वापहृद्विवरनिघ्ना

दलिता शोध्पा योज्पा गत्तृगुणविकलाहत्तो धनुर्हृज्पा । Ms. B : 66 b लब्धं 67 a विकल° परिच्छेदः l l सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 97 । [चतुर्थं रूपम्] विवरा[र्ध]हतसमेतो विकलश्चापांशकस्तदूनयुक्त: । भुक्तगुणो हीनयुतो [भुक्ते]तरजीवा[न्तरार्ध]हत्या ॥ ६९ ॥ [लब्ध]स्स्वार्धसङ्गुणो वसु[८]गुणो[ऽपि तद्] दृढो वाच्यः । विकलधनुरंशशशि[1]युतविवरार्धवधोनयुग्गिता जीवा || द्विघ्राऽन्तरयुतहीना तद्वर्गदृढान्तरवसु[८]लवः ॥

[विकलश्चापांशगुणो विवरहृतो वा विकलजीवा] ॥ ७१ ॥

[पञ्चमं रूपम्] विकलदलचापयोगाज्यान्तरनिहतात् स्वचापलब्धहतात् । विकलाच्चापविभक्तादाप्तं लब्धाद्युतं राशिः ॥ ७२ ॥ भुक्तज्यान्तरसंयुतिविवरहताद्विकलतस्स्वचापाप्तम् ।

तद्युतहीनं विवरेण राशितद्विवरयुतिविकलजीवम् ॥ ७३ ॥

Text of Ms. A : [69] विवराहतसमेतौ विवरश्चापांशकस्तदूनघुत्तः भुक्तगण Tunindicated gap 70) स्स्वार्धसंगुणो हीनः युक्तातरजीवाहत्पा वसुगुणो दृढो वा ज्पा । विकलधनुरंश्रशशियुतविवरद्विवधोनयुग्धता जीवा [71] दृद्विघांतरघुतहीना तद्वर्यदृठांतरविचरवसुलवः ॥ ॥ 72 पिवरदलचापयोगाज्ज्पांतरनिहतात्स्ववापलव्दिधुतात् विकलश्चापविभत्कादाप्तं लव्दा । घुतं राशिः । [73] भूतज्पांतसंयतिविवरहताद्विकलतस्खचापाप्तं । तघुतिहीन विवरेण राशितद्विवरमथ विकलजीवं। MS. B : 71 b °विवर° 72 a पिवरदभचाप 98 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकारः II [षष्ठं रूपम्]] भुक्तज्याऽन्तरविहृता त्रिस्थाऽन्त्या ह्यगणिताऽऽद्यसंस्थे द्वे ॥

रूपार्धेन युतोने मध्यकृतिर्वाऽविहीनयुता ॥ ७४ ॥
सुदृढो धनुषावाप्तविकलाद्यत्प्रापितं शोध्यम् ।
देयं प्रथमे तत्कृतिसुदृढान्तरविवरहतिभेदः ॥ ७५ ॥

[ सप्तमं रूपम्]

गतमौर्वी विवरहृता फलवर्गः फलवियुग्युतो युक्तः|
पादेन दृढी विकला[च्चा]पाप्तविहीनसंयुक्तफलस्य ॥ ७६ ॥ अर्धोनयुतस्य कृतिस्तद्दृढविवरं समभिनिघ्नम् ॥

अधन गतागतयोर्गुणयोर्विवरस्य विकलज्या ॥ ७७ ॥ [अष्टमं रूपम्]

सैकविकलार्धताडितविवरोनयुतो गतो गुणोऽभिहतः ॥

विकलेन विकलजीवा विकलं रूपात्समुद्दिष्टम् ॥ ७८ । Text of Ms. A : [74] भुताज्यांतरविह्रतात्रिस्छांत्पा द्विगुणिस्ताद्यसंछे द्वे रूपार्धेन घुतोने मध्यकृतिर्वा त्रिहीनयुता ।

[75) स्वदृढ्ये धनुषावाप्तं विकलाद्रूपान्वितं शोघ्पं

देयं प्रथमे तत्कृतिसुदृढ़ांतमौर्विकाहतिभेदः । [76] गतमौर्वीं विवरहत्ता फलवर्गः फलवियुग्पुतो युक्तः पादेन दृढो विकलापाप्तविहीमसंयुतफलस्प ।

[77] अर्धोतयुक्तस्प कृतिस्तद्दृढविवरं समाभेनिघ्नं अर्धनगनागतयोगुणयोर्विवरस्प विकलज्पा ।
[78] सैकविकलावताडितविवरोनयुतौ गत्तो गुणोभिहत्तः ।

विकलेन वेकलजीवा विकलं रूपात्समुद्दिष्टं । Ms. B : 77 c °नवताग परिच्छेदः 1] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 99 रूपविकलांशभक्त वा विशोध्य संयोज्य [विकलज्या] ॥ ७९ ॥ [नवमं रूपम्]]

चापविकलांशभक्तो भुत्तगुणश्चापविकलयोगदलात् । विवरहताच्चापहृतादाप्तेन युतो विकलजीवा ॥ ८० ॥

[ज्यान्तर-साधनम्]

सैकविकलार्धभक्तं रूपाद्विकलाप्तसमभिनिघ्नस्य । विकलगुणस्यान्तरकं गतमौर्व्या मौर्विकान्तरकम्। ८१ ॥

[गतज्या-साधनम्।] चापदलविकलदलयुतिविवरवधाच्चापभाजिताल्ल[ब्धम् ।

विकलज्या-चापवधाद्विकलहृता[द्यु]तोनितं गतज्या स्यात्। ८२ ॥

[इष्टधनुःसाधनम्।]

[प्रथमविधिः]
या ज्या ज्यातः शुद्धा तत्संख्याताडितधनुर्युक्तम् ॥ विकलशरासनघाताज्ज्यान्तरलब्धेन चापं स्यात् ॥ ८३ ॥

Text of Ms. A : [79] रूपविकलांशभक्त वा विशोध्प संयोज्प । । । [80] चाप।विकलांशभक्ता भुतागुणाश्चापविकलघोगदलात् । विवरहृताच्चापहृतादाप्तेन युतो विकलजीवा ।

[81] सैकविकलार्धत्तक्तं रूपाद्विकलाप्तसमभिनिघ्नस्प विकलगुणस्पांतरकं गेतमौर्व्पा मौर्विकांन्तरकं । [82] चापदलविकलदलयुतिविवरवधाच्वापभाजिताल्ल -

विकलज्पार्धापवपाविकलह्रतातोनितगतज्पा स्पात् ॥ ॥ [83] या ज्पा ज्पातः शुधत्तत्संखपात्ताखपाडिता धनुर्धुक्त्तं । विकलशरासनघाताज्जांतरलव्देन त्वापस्स्पात् । Ms. B: 82 b Pचापभीजि० 83 d ° लब्देन 100 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II [द्वितीयविधिः] ज्यां प्रोज्झय वासर[१५]कृतिः शेषगुणा ज्यान्तराब्धि[४]हतिभक्ता । फलयुक्सपादरसशर[५६1/4]शुद्धसंख्याहतिश्चापम् ॥ ८४ ॥ [भुक्ताभुक्तज्यान्तरप्रयोगेण इष्टधनुःसाधनम्।] [प्रथमविधिः] द्वि[२]गुणभुक्तज्यान्तरयुतहीनाऽऽद्योऽपरोऽवशेषयुता ॥ भुक्तज्याऽम्बक[२]गुणिता ज्यान्तरभक्तौ स्फुटौ च विवरयुतेः ॥ ८५ ॥ आद्यर्धद्विगतापरराश्योर्मूलं तदाद्यदलयोगश्च । विवरं शशाङ्क[१]हीन चापगुणं विकलचापं स्यात्। ८६ ॥ [द्वितीयविधिः] भुक्ताभुक्तज्यायुतिदलचापवधो भवेत्प्रथमसंज्ञः ॥ चापकृतिविकलघातोऽपरः स्फुटौ ज्यान्तरार्धेन ॥ ८७ ॥ भक्तावाद्यर्धकृतिद्वितीयविवरैक्यपदं यत्स्यात् ॥ तत्प्रथमार्धान्तरमिह चापं विकलं भवत्येव ॥ ८८ ॥ Text of Ms. A :

[84] ज्यां प्रोज्ज्प वासरकृतिः शेषगुणाज्ज्पांतराव्दिहतिभत्का

फलपुष्क्सणदशरशुद्धस्पासंख्पयाहतिश्चायं ।

[85] त्रिगुणतुक्तज्यांत्तपुत्तहीनादयौपरोवशेषयुत्ता ।

भुक्तज्पांतरगुणिता ज्पांतरभक्तौ स्फुटौ च विवरयुक्तेः ।

[86] आद्यवद्विगत्तापरराश्पोर्मूलं तदाद्यदलयोगश्च

विवरं सशांकहीनं चापगुणं विकलचापं स्पात् ।

[87] भुक्ताभुक्तज्पाघुतिदलचापवयो भवेत्प्रथमसंज्ञः

चापकृतिविकलघातोपरः स्फुटी ज्यांतरार्धेना ॥ ॥

[88] भक्तावाद्यर्धयुतिद्वित्वीयविवरैकायतदं स्पात्

तत्प्रथमाध्पांतरमिह चापं विकलाद्भवत्पेवः । परिच्छेदः 1] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 101 [तृतीयविधिः] भुक्तज्याऽन्तरभक्ता फलमृणधनं तत्स्वसंगुणं कृत्वा ॥ फलवर्गे पादयुते फलयुतहीने द्विसंगुणं विकलम् ॥ ८९ ॥ विवराप्तं चातः पदमेतत्फलविवरमर्धोनम् ॥ स्वमभीष्टचापगुणितं क्रमोत्क्रमाद्विकलखण्डधनुः ॥ ९० ॥ [चतुर्थविधिः] विवरार्धोनयुताऽऽद्यो भुक्तज्या विवरहृत्ततो वर्गात् ॥ विवरार्धहृत्विकलवियुग्युतान्सूलमाद्यतद्विवरम् ॥ ९१ ॥

वा जीवान्तरदलहृतविकलकृतिविवरतः पदं युक्तम्।
हीनं प्रथमात्तत्फलविवरं चापाहतं चापम् ॥ ९२ ॥

[नीचोच्चविधिना सूर्याचन्द्रमसोः स्पष्टीकरणम्] [भुजाफल-भुजान्तरफले]

परिधिघ्रभांशभाजितभुजकोटिज्ये तयोः फले भवतः ॥ रविशशिदोःफलचापं मेषतुलादिस्थनिजकेन्द्रे ॥ ९३ ॥

Text of Ms. A : [89] भुक्ताज्पांतरभक्ता फलमृणधनं तद्विसंकुणं कृत्वा फलवगें पादयुते फलघुतहीने द्विसगुणाद्विवालं। । [90] विवराप्तं चातः पदमेतत्फलविवरमर्धोनं । समभीष्टचापगुणितं कमात्क्रमाद्विकलखंडधनुः । ॥ [91] विवरार्धोनघुताद्यो भुकूज्पा विवरहत्ततो वर्गात् विवरविकलांशहतिवियुग्पुतान्मूलमाद्यतद्विवरं । [92] वा जीवांतरदलाहृत। विकलस्छिरचिवरत: पद युत्कं हीन दलनातत्फलविवरं चापाहत चापं । [°3] परिधिघ्नमांश्रिभाजितभुजकोटिज्पे तयोः फलं भवतः रविशशिदोःफलचापं मेषतुलादिस्छनिजकेन्द्रे ॥ Ms. B: 89 d द्विसंगुणा द्विवलं 93 a°माजितमुज' १०२ वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अध्यायः II शोध्यं क्षेप्यमिनेन्द्वोः स्पष्टौ स्तः सूर्यफलकलाभिहताः ॥ गतयोऽर्कभोगसंयुतभगणकलाभाजिताः फलं रविवत् ॥ ९४ ॥ [चरफलम्] भानोश्चरार्धनिहता गतयो ग्रहाणां खाभ्राङ्गस्वर्ग[२१६००]विहृताः फलहीनयुक्ताः । मेषादिगे दिनपतावुदयास्तसंस्थे जूकादि[गे] तु खचराः सहिता वियुक्ताः ॥ ९५ ॥ [सूर्याचन्द्रमसोः स्पष्टा गतिः]

[परिभाषा]
ह्यस्तनाद्यतनयोर्विशेषजा सूर्ययोः स्फुटगतिर्गताऽगता ।

• श्वस्तनाद्यतनयो रवेविधोरेवमिष्टखचरस्य वा भवेत् ॥ ९६ ॥ [जीवाभुक्तिः] मन्दतुड्रगतिवर्जिता गतिः केन्द्रभुक्तिरिह खेचरस्य सा । दोर्गुणान्तरहताऽऽद्यजीवया भाजिता स्वमृदुवृत्तसंगुणा ॥ ९७ ॥ भगणांश[३६०]हृता फलं गतौ निजकेन्द्रे मकरादि[के] क्षयः । धनमिन्दुगृहादिके स्फुटा श्रवणाग्रे खलु वा गतिस्तदा ॥ ९८ ॥ Text of Ms. A : [94] शीघ्य क्षेपमिनेद्वोः स्पष्टौ स्तस्सूर्यफलकलाभिहताः गतयोर्कभोरासंयुततगणकलाभाजिताः फलं रविवत् ॥ ।

[95] भानोश्चरावनिहतो गतयो ग्रहाणां खभ्रांगवर्गविहृताः फलहीनयुताः

मेषादिगे दिनपतावुदयास्तसंस्छा जूकादि तु खचरास्सहिता विधुत्काः ॥ ॥

[96] ह्यस्तनाघतनयोर्विशेषजा सूययोः त्फुदृगतिर्गतागतात्

स्वस्तनाद्यतनयो रवेर्विधोरेवमिष्टस्ववरस्प वा प्तवेत् ।

[97) मंदतुंगतिवर्जिता गति: केम्द्रभुतिरिह रवेखस्स्प सा। दोर्गुणांत्तरहताद्यजीवया भाजिता स्वष्टदुवृत्तसंगुणा ॥

[98] भगणांशहृताः फलं गतौ निजकेन्द्रे मकरादि क्षय: धनर्मिदुगृहादिके स्फुटा श्रवणाग्रे खालु वांतमानिका । Ms. B: 97 b & खेकस्स्प परिच्छेदः 1] सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः 103 [कर्णभूक्त्तिः] निजकेन्द्रगतिः समाहता त्रिभमौर्व्या मृदुकर्णभाजिता । स्वमृदूच्चगतिः फलान्विता ग्रहभुक्तिस्त्वथवा परिस्फुटा ॥ ९९ ॥ [करणविधिना जीवाभुक्तिः] भुजभोज्यगुणान्तरं रवेः स्वर[७]निघ्नं द्विस्वरेन्दु[१७२]भाजितम् ॥ शशिनोऽङ्कजला[४९]हतं हृतं खकृतै[४०]र्भुक्तिफलं कलादि वा ॥ १०० ॥ [चंद्रस्य जीवाभुक्तिः]

निजकेन्द्रा गतौ] जहा[दा]दौ [भु)जभोज्यधनुर्युगशकले।

धनुषा ग्राह्या जीवा विषमपदे व्युत्क्रमात्क्र[मा]द्युग्मे ॥ १०१ ॥ धनुयुगले धनु(ष]हृते भुजभोज्यगुणान्तराभ्यस्ते। तन्मध्यशुद्धमौर्वीयुतिः परिधिसङ्गुणा हृता भांशैः ॥ १०२ ॥ लब्धधनुः स्वमृणं वा गतौ स्फुटा ह्यस्तनाद्यतनयान्तः ॥ पादान्तस्थे केन्द्रे क्रमजीवा व्यत्ययात्पदे ओजे ॥ १०३ ॥ Text of Ms. A : [99] निजकेन्द्रगतिस्समाहत्त त्रिभभौव्पा मृदुकर्णभाजिता । स्वमृदूच्चगतिः फलान्विता ग्रहभुक्तिष्टप्टावा परिस्फुदा ।

[100] भुजभोज्पगुणांतरं रवेः । शरनिघ्नं द्दिशरेन्दुभाजितं । शशितोंकजलाहत हृत खकृतर्भक्तिकलं कलादि वा ।

[101] निजकैन्द्र जह्यादोज भोज्यधनुर्गुणशकलं । धनुषा ग्राह्या जीवा बिषमपदे व्युत्क्रमात्क्राद्युग्मे ।

[102] धत्ववले धनुष्हते निजमोज्यगुणातराभ्यस्ते ।

तन्मध्पशुद्धमौर्वीयुक्तिः यरिधिसंगुणा हृता भांशैः ॥ ॥

["103] लब्दधनुस्वमृणं वा गतां स्फुटं हथस्तनाद्यतनयांतः

भार्तावस्छे कंद्रकेन्द्रे क्रकतीवा व्पत्पयांत्पमेदोजे । Ms. B: 99d परिस्फुटा 102 d परिधि° 103 b गतौ 103 ० ०केंद्रकेन्द्वे 104 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकारः II । यद्युग्मेऽव्यस्तज्या [पृथक्] पृथक् च साध्ये फले तयोः ॥ व्यस्तं धनमृणमेतत् खण्डभवं गतिविवरे ॥ उक्त्त[क्रम]व्यस्तज्याविधिना ग्रहभुक्तिस्स्फुटीकार्या॥ १०४ ॥ सूर्याचन्द्रमसोः स्फुटीकरणविधिः प्रथमः ॥ Text of Ms. A : [104] यद्युग्मे व्पस्तज्पा पृथक्व साध्ये फलेत्तासु व्पस्तं धनमृणमेतत् ढंडभवं गता विवरा ॥ उक्तव्पत । यविधिता ग्रहभुत्किस्फुटीकार्या । । सूर्यचंद्रमसोः स्फुटीकरणविधिः प्रथमः । ।॥ 2. स्वोच्चनीचग्रहस्फुटीकरणविधिः [भौमगुरुशनीना स्फुटीकरणम्] प्राग्वन्मन्दफलं खगाच्छकलितं मध्ये तदूनाच्चलाच्छैघ्रार्धं च मृदुस्फुटे धनमृणं केन्द्रेऽजञ्जूकादिके ॥

तस्मान्मन्दफलं ग्रहादविकलं मध्ये तदूनात्पुनस्तद्वच्छीघ्रफलं च तत्र खचरे कृत्स्नं स्फुटोऽसौ भवेत् ॥ १ ॥

[बुधशुक्रयोः स्फुटीकरणम्]

ग्रहोनात्स्वचलात्कृत्स्नं फलं शैघ्रं ज्ञशुक्रयोः ॥
मान्दं चैव स्वमन्दोनात्सकलं मध्यमाद् ग्रहात् ॥ २ ॥

[ शीघ्रकर्णमन्दकर्णसाधनविधयः] अग्राफलत्रिगुणयोविवरैक्यमुक्ततं केन्द्रे कुलीरमकरादिगतेऽत्र कोटिः ॥ तद्वर्गबाहुफलवर्गयुतेः पदं स्यात्कर्णो भुजाफलहतत्रिगुणस्य हारः ॥ ३ ॥ Text of Ms. A : [1] प्राग्वन्मंदफलं खगाश्छकलितं मध्पे तदूनाक्चला श्छेघ्रार्धं च मृदुस्फुटं धभसृणं केंद्रजजूकाधिके । तस्मान्मंदफलं ग्रहादविकलं मध्पे तदूना पुनस्तद्वियुक्छीघ्रफलं च तत्र खचरे कृत्स्नं स्फुटोसौ भवेत् ॥ । [2] ग्रहोनात्स्ववलात्कृत्स्नं फलं सैःघ्रं ज्ञशुक्रयोः

मांदवैव स्वमंदोनात्सकलं मध्ययाङ्गुहात् ।

[3] अग्राफलत्रिगुणयोर्विवरैक्यमुक्तं केन्द्रे कुलीरमकरादिगतेत्र कोटिः तद्वर्गवाहुफलवर्गयुतेः फदं स्पात्कणों भुजाफलहतत्रिगुणस्प हार:। Ms. B: 1 dभावेत् 2 b सैघ्रं 2cमांदचैव १०६ वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II लब्धस्य चापमिह शीघ्रफलं प्रदिष्टमेवं मृदुश्रवणको द्युचरस्य साध्यः । बाह्वग्रयोः स गुणकस्त्रिगुणश्च हारस्ताभ्यामसावसकृदेवमनिश्चलत्वम् ॥ ४ ॥ स्फुटकोटयग्राफलकृतिविवरान्त्यफलगुणकृतियुतेर्मूलम् । कर्णः स्यादथवा भुजाफलेन विनियोजना नात्र ॥ ५ ॥ तद्युतिविवरहतिः परफलगुणवर्गसंयुक्ता वा स्यात् । कर्णकृतिस्तन्मूलं कर्णो दोःफलगुणं विनैवायम् ॥ ६ ॥ भुजफलरहिताग्रया हता वा युतिरनयोर्विवरं तदन्वितोना। नयन[२]हतकृती पदे तयोर्वा भुजफलकोटिकयोः श्रुती प्रदिप्टे ॥ ७ ॥ ' भुजाफलाग्रे स्वविशेषताडिते धनक्षयाह्ने स्वकृतौ बधस्तयोः ॥ बधाद्द्वनिघ्नात्स्वविशेषर्वागतात् प्रयोजनान्मूलमुशन्ति वा श्रुतिम् ॥ ८ ॥ Text of Ms. A : [4] लव्दस्प चापमिह श्रीघ्रफलं प्रदिष्टमेवं पृदुश्रवणको द्युचरस्प साध्पः वाह्वग्रयोस्सगुणकस्त्रिगुणश्च हारस्ताभ्पामसाकसकृदेवमूनिश्चलत्वे ।

[5] स्फुटकोघग्राफलकृतिविवरांत्पफलगुणकृतियुतेर्मूलं ।

कर्णस्स्पादथवा भुजाफलेन विनियोजना नात्र ।

[6] तघुतिर्विवरहतिः परफलगुणवर्गसंयुता सा स्पात् ।

कर्णकृतिस्तन्मूलं कर्णो दो: फर्लगुणिविनैवाघं । [7] भुजफलरहिताश्रया हता वा युति: नयोर्विवरं तदन्वित्तोनेना नपनहतकृती पदे तयोवा नुजफलकोटिकयोः श्रुती प्रविष्टे ।

[8] भुजाफलाश्रेष्टविसेषताडिते धनक्षयाह्ने स्वकृतौ वधौ तयोः । वधाद्विनिघ्नात्स्वविशेषवर्गेिता प्रयोजनान्मूलमुषंति वा श्रुति ।

Ms. B: 6d दो:फलं० 7 c तयोवी० 7d “तुजफल० 8 c ० वर्गिती 8 d श्रुतिं परिच्छेदः 2] स्वोच्चनीचग्रहस्फुटीकरणविधिः 107 दिघ्नाग्राफलताडितस्त्रिभगुणः केन्द्रे मृगादिस्थिते व्यासार्धान्त्यफलज्ययोः कृतियुतौ देयः कुलीरादिगे ॥

हेयः स्याच्छवणः पदं परफलव्यासार्धकृत्योर्युतेः

व्यासाप्ते श्रुतिवर्गतश्च फलयोः स्यादन्तरेऽग्राफलम् ॥ ९ ॥ भुजफलाग्रसमासहते तु ते निजविशेषहताग्रभुजाफले।

धनमृणं क्र[म]शो हतयोस्तयोः पदमुशन्ति तयोरथवा श्रुती ॥ १० ॥

[ग्रहाणा स्फुटगतिसाधनम्] एवं खेचरमेकमेव गणयन् श्वश्चाद्य एव स्फुटं

भुक्तिः स्याद्विवरावशिष्टमनयोः स्पष्टाऽधिके चेत्परे ॥ वक्राख्याऽद्यतनेऽथवा ग्रहगतेः साध्यं फलं पूर्ववत्

मान्दं तद्दलसंस्कृतामपनयेत्तच्छीघ्रभुक्तेः पृथक् ॥ ११ ॥ केन्द्रभुक्तिरवशेषमुच्यते तां स्वशीघ्रफलधन्वभोज्यया।

जीवया शशिरसै: [६१] प्रताडयेत् भाजयेच्च चलकर्णसंख्यया ॥ १२ ॥

Text of Ms. A : [9] द्विघ्राग्राफलताडितास्त्रिभगुणः केंद्रे पृगादिस्छिते व्यासावांत्पफलज्पयोः कृतिपुतौ दयेः कुलीरादिगे हियस्स्पाक्रवणात्पदं फरफलं व्यासार्घकृत्पोर्धृते:

व्पासस्तं श्रुतिवर्गतः च फलयोः स्पादंतरेग्राफलं ।

[10] भुजफलाग्रसमासहते तु ते निजविशेषहताग्रमुजाफले धनमृणं कसो हतयोः पदमुषंति तयोरथवा श्रुती

[11 ] पचं खेचरमेकमेव गणयश्छश्चाघदैवं स्फुटं ।

भुक्तिस्पाद्विवतावशिष्टमुनयोः स्पष्टादिकेश्चदरा वक्राख्पाघतनेथवा ग्रहगतेस्साध्पं फलं पूर्वव न्मार्द तद्दलसंस्कृतामपनयेत्रश्छीघ्रमुक्ते: पृथक् ।

[12] केन्द्रभुतिरवशेषमुच्पते तां स्वशीघ्रफलंधन्वभोज्पया

जीवपा शशिरसैः प्रताडयेद्भाजयेच्च चलकर्णसंख्पया । Ms. B : 9 a केदेष्टगा० 11 a पवं 11 d ०नयेतश्छी' १०८ वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकारः II लब्धमत्र निजकेन्द्रभुक्तितः शोधयेद् गतिफलं धनक्षयः ॥ व्यस्तशुद्धिविकलं दलीकृतं स्यान्मृदुस्फुटगतौ ततः पुनः । १३ ॥ प्रोक्तवन्मृदुफलं समस्तकं मध्यमग्रहगतौ यथोदितम् ॥ तद्विहीनचलतुङ्गभुक्तितः शीघ्रजं च निखिलं स्फुटं भवेत् ॥ १४ ॥ शोधनीयमपि नो यदा गते: शुध्यतीह चलकेन्द्रज फलम् । भुक्तिमेव फलतस्तदा हरेद् वक्रभुक्तिरवशिष्टकं भवेत् ॥ १५ ॥ [मन्दशीघ्रफलसाधनविधयः]

मंदग्रहोनमथवा विचलश्च खेटः केन्द्रं ग्रहे धनमृणं [स्वफलं विधेयम् ॥
मान्दं फलं क्रियतुलादिगते स्वकेन्द्रे शीघ्रोच्चसाधितफलं तु तद]न्यथोक्तम् ॥ १६ ॥

भुजाफलं वाऽयुजि साधयेद्गताद्युजि त्रिभज्योत्क्रमजीवयोः फले । क्षयं क्षयस्वे च धनं धनक्षयौ ग्रहेऽथवा केन्द्रपदक्रमाद् भवेत् ॥ १७ ॥ क्षयस्वं [हि] ग्रहे कुर्यात् फलं जीवान्तरं भवेत् ॥ फलयोर्वा विशेषोत्थं व्यत्यासाच्च चले भवेत् ॥ १८ ॥ Text of Ms. A : [13] लव्दमत्र निजकेंद्रभुक्तितः शोधयेद्गत्तिफलं धनक्षयः व्पस्तशुद्धिविकलं दलीकृतं स्पान्मदुस्फुटगतौ ततः पुनः ।

[14] प्रोक्तवन्मृदुफलसमस्तृकं मध्पमग्रहयुतौ यष्ठोदितं ।

तद्विहीनचलकेंद्रयुक्तितशीघ्रजं चानेखिल स्फुटं भवेत्। [15] शोधनीयमधिनी पदा गते: शुद्धयतीह चलकेन्द्रजं फलं । भुक्तिमेव फलतस्तदा हरेद्वक्रभुक्तिरवशिष्टकं भवेत् । [16] मंदग्रहोनमथवा विचलश्च खेठ: केंद्रं ग्रहे धनसृण --- -- - मन्पश्योक्तं । [17] भुजफलं वायुजि साधूयेद्गताद्युजि त्रिभज्पोत्क्रमतीवयोः फलैः क्षये क्षयस्वे च धते धनक्षपौ ग्रहेथवा केंद्रपदक्रमाद्भवेत् ।

[18] क्षयरवं ग्रहे कुर्यात्फल जीवांतरं भवेत

फलयोर्वा विशेषोत्पं व्पत्पासाच्च चलो भवेत् । Ms. B : 15 d भग्वेत् परिच्छेदः 2] स्वोच्चनीचग्रहस्फुटीकरणविधिः 106 स्वोच्चनीचपरिवर्तशेषकाद् भूदिनैः कृत[४]हतात्पदानि तु । शेषकात् त्रि[३]गुणिताद् गृहाद्यतः पूर्ववच्च भुजकोटिसाधनम् ॥ १९ ॥ मन्दज चलभवं च तद्धतैभूदिनैर्भगणलिप्तिको [२१६०० ]द्धृतैः । खेचरस्य भगणावशेषक संस्कृतं कलिकयाखिलैः स्फुटम् ॥ २० ॥ दोःफलेन सवितुश्चरासुभिः स्वेन देशविवरेण चोक्तवत् ॥

संस्कृतं कुदिनभाजितं भवेन्मङ्गलादिखचरः परिस्फुटः ॥ २१ ॥

पदशेषं गतसंज्ञां तदूनकुदिनानि गम्यमपि ते द्वे ॥ षण्णवति[९६]घ्ने कुदिनैर्जीवा मौर्व्यन्तराहताच्छेषात् ॥ २२ ॥ कुदिनैर्लब्धयुता ज्या भुजकोटिज्येऽथवा पदानुगते । तत्फलमिलाहनिघ्नं चक्रकलाभाजित शेषे ॥ २३ ॥ Text of Ms. A : [19] स्वोच्चनीचपरिवर्तशेषकाद्भूदिनैः कृतहतात्पदानि तु । शेषकात्त्रिगुणिताद्गृहाघतः पूर्ववच्च भुजकोटिसाधनं ।

[20] मंंदजं चलभवं च तद्वतैः भूदिमैर्भगणालिप्तिकोद्वृत्तः खेचरस्प भगणावशेषकं सक्कृत्तं कलिताखिलै: स्फुट ।
[21] दोःफलेन सवितुश्चरासुभिः स्वेन देशविवरेण चोक्तवत् संस्कृतं कुदिनभाजितं भवेन्मंगलादिखचरः परिस्फुटः ।
[22] पदशेषं गतसंज्ञं त्तदूनं कुदितानि गम्पमर्धिते द्वे । षण्नवतिघ्ने कुदिनैर्जीवा मौर्व्पतराहताश्छेषात् । [23] कुदिनैर्लव्दव्पयुता ज्या भुजकोटिज्पोथवा पदानुगते तत्फलभिनाहनिघ्र चक्रकलाभाजिते शेषे ।

Ms B: 20 b०द्धृत: 23 a °लँब्द° 23c °मिनाह° 110 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II [भग्रहोदयेभ्यो ग्रहे स्पष्टे तद्वशात् ग्रहकर्माणि] [उपोद्घातः] भग्रहाभ्युदयेभ्यो वा ग्रहे स्पष्टे तु तद्वशात् ।

तद्दोःफलचराध्वाख्याः संस्काराः परिकीतिताः ॥ २४ ॥

[ अध्वकर्म] स्वोदयभोगोऽभिहतो देशान्तरयोजनैः कुवृत्तहृतः ॥ " प्राग्वद्धनमृष्णमिन्दोर्युगोदयाः प्राग्दिशि निबद्धाः ॥ २५ ॥ जिनभुजकृताष्टकृतकृतद्विशरभुवो [१५२४४८४२२४] मध्यमोदये भुक्तिः । धृतिवसवो [८१८'] नगचंद्राः [१७”] स्तम्बेरमबाहवः [ २८”] कलाद्यैषा ॥ २६ ॥ [भुजान्तरकर्म] यस्योदयगाः खेटास्तन्मध्यस्फुटविशेषलिप्ताघ्नाः । गतयस्स्वोदयभोगव्यामिश्रितभगणलिप्तिकाभक्ताः ॥ २७ ॥ मध्यादधिके स्पष्टे स्वमृणं चोने भुजान्तरं चैतत्। Text of Ms. A : [24] भग्रहाभ्पुदयेभ्पो वा ग्रहे स्पष्टे तु तद्वशात् । तद्दोः:फलचेरावाख्पः संस्कारः परिकीर्त्तितः ।

[25] स्वोदपभोगोपहिते देशांतरयोजनै: कुवृत्तहृत:

प्राग्वद्धनमृणमिदोर्यथोदयाः प्राग्दिशि निवद्धाः ॥ [26] निजभुजकृताष्टेकृतकृतद्विशरभुवे मध्पमोदये भुक्तिः धृतिवृसवो नगचंद्राः सांमेरमवाहवः कलाद्येषा ॥

[27] पस्पोदयगाः खेटीसून्मध्पस्फुटविशेषलिप्तघा:

गतषस्स्वोदयभोगव्पामिश्रितभगणलिप्तिकावक्ताः ।

[28] मध्पादधिके स्पष्टे स्वमृणं चोने भुजांतरं चैतत्

Ms. B : 26 d स्तंभेरम° परिच्छेदः 2] स्वोच्चनीचग्रहस्फुटीकरणविधिः 111 [चरकर्म] यदुदयगास्तवहो या गतयस्तज्जातचरदलेन हताः ॥ २८ ॥ तदहोरात्रासुहृता हीनयुता व्योमवासिनः सर्वे । अश्विन्योदयिकास्तदश्विनीदर्शनान्तरोनयुताः ॥ २९ ॥ स्वोच्चनीचग्रहस्फुटीकरणविधिद्वितीयः । ܢܝܚܡ-ܫ* Text of Ms. A : तदुदयगास्तदहोत्पागतयस्तज्जातचरदलेन हताः ॥ ॥ [29] तदहोरात्रासुहृता हीनयुता व्पोमचासिनःसर्वे अश्चिन्पादपिकास्तदश्चिनीदर्शनांतरोनयुताः ॥

             स्वोच्चनीचग्रहस्फुटीकरणविधिरमद्वितीयः ।

ዓፄፃ 3. प्रतिमण्डलस्पष्टीकरणविधिः [उपोद्घातः] इदमभिहितं ग्रहाणां स्पष्टीकरणमुच्चनीचविधिनैव ॥ प्रतिमण्डलाख्यमधुना स्पष्टीकरण प्रवक्ष्यामि। १ ।। [अन्त्यफलम्] परिधिगुणा त्रिभजीवा भगणांश[३६०]विभाजिताऽन्त्यफलजीवा ॥ नीचोच्चव्यासदलं शरासनं चास्य परम फलम्। २ ।। [ कर्णसाधनविधयः] मृगकर्क्यादौ केन्द्रे कोटयन्त्यफलज्ययोर्युतिविशेषः । तद्बाहुज्याकृत्योस्समासमूलं श्रुतिर्भवति ॥ ३ ॥ स्पष्टकोटिकोटिज्याकृतिविवरात्त्रिगुणवर्गसंयुक्तात् ।

[विवरादपि] मूलं कणों वा स्याद् विनैव बाहुज्याम् । ४ ।t

Text of Ms. A : [1] इदमभिहितं ग्रहाणां स्पष्टाकरणमुच्चनीचविधिनैव प्रतिमंडलाख्पमधुना स्पष्टीकरणं प्रवक्ष्यामि ।

[2] परिधिगुणास्त्रिभजीजा भगणा ।

शविभाजितांत्पफलजीवा । नीचोच्चव्यासदलं शरसनं चास्य परमफलं ॥

[3] मृगकंच्पादौ केंदे कोटयत्पंफलज्पयोर्युतिविशेष:

तद्वाहुज्पाकृत्पोस्समासमूलं श्रुतिर्भवति । {4] स्फुटकीटिकोटिवाकृतिविवरात्त्रिगुणवर्गसंयुत्कात् मूलं कणों वा स्पाद्विनैव पाहुज्पां। Ms. B : 1 b स्पष्टी परिच्छेदः 3] प्रतिमण्डलस्पष्टीकरणविधिः 113 तद्योगान्तरघातत्रिज्याकृतियोगविवरमूलं यत् । मृगमुखशशिभवनादौ कर्णो वा स्याद् विनैव बाहुज्याम् ॥ ५ ॥ द्विघ्राग्रज्याभ्यस्ता परमफलज्या मृगादिगे योज्या । त्रिज्यापरफलमौर्व्यो: कृतियोगे कर्कटादिगे शोध्या ॥ ६ ॥

केन्द्रे तस्मान्मूलं कर्णो वा स्याद् विनैव बाहुज्याम् । [ कोटिज्या]
त्रिज्यान्त्यफलज्याकृतियुत्या श्रवणवर्गविवरं यत् ॥ ७ ॥

तद्दलितं प्रविभक्तं परमफलमौर्व्याऽथ कोटिजीवा स्यात्। अपरेष्टश्रुतियोगात्तद्विवरघ्नात्पदं वा स्यात् ॥ ८ ॥ [पुनः कर्णसाधनम्] कोटिभुजान्तरनिघ्नो भुजाग्रयोगोद्भवस्तदूनयुते ।

कोटिभुजकृती द्विघ्ने तन्मूले स्तोऽथवा श्रवणौ। ९ ॥

Text of Ms. A : [5] तद्योगांतरघातस्त्रिज्याकृतियोगविवरमूलं पत् । मृगमुखशशिभवभादौ कर्णे वा स्पाद्विनैव वाहुज्पां। [6] द्विघ्नाग्रज्पाम्पस्ता परमफलज्पा मृगदिके योज्पा। त्रिज्यापरफलमौर्व्पारः कृतियुगे कर्कटादिगे शोध्पा ।

[7] केंद्रे तस्मान्मूल कणों वा स्पाद्विनैव वाहुज्पां।

त्रिज्पांत्पफलज्पायुतिकृत्पाश्रवणविचारं यत् ।

[8] तद्दलितं प्रविभत्कं परफलमौर्व्पाथ कोटिजीव्प स्पात् अपरेष्टश्रुतियोगात्तद्दिवरघ्नात्पदं वा स्पात् ।
[9] कोटिभुजांतरतिध्वो भुजाग्रयोगोद्भवं तदूनयुते
कोटिभुजकृती द्विध्ने तन्म्रले स्वोप्पवा श्रवणौ।

Ms. B : 9 d. स्वोथवा 114 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकारः II निजयुतिहतभुजकोट्यौ कोटिभुजे स्वान्तराहते स्वमृणम् ।

मूले श्रुती द्विगुणिताद् वधात्पदं वाऽन्तरकृतियुतात् ॥ १० ॥

[ग्रहस्पष्टीकरणम्] [मंदशीघ्रफले] त्रिज्याहता भुजज्या कर्णहृताऽऽप्तस्य कार्मुकं तु फलम् ॥

देयं मन्दे शोध्यं शीघ्रोच्चे स्यात्स्फुटो द्युच्चरः ॥ ११ ॥

[फलसंस्कारविधिः] अविकृत आद्ये चरणे भगणदलाच्छोधित द्वितीयेऽस्मिन्। षड्गृहयुतं तृतीये भगणाच्छुद्धं चतुर्थपदे। १२ ॥ [पदज्ञानम्] अग्राऽन्त्यफलज्यातो[ऽग्रे] यदि पतति तदा प्रथमचतुर्थे ॥ सैवाग्रज्यान्तश्चेत्पतति तदा मध्यमे ज्ञेये ॥ १३ ॥

मध्यपदे वा परफलरहिते तथाऽधिके [[पदे] शेषे ।
पदसंज्ञा चामीभिः फलावगतिरुक्तवच्चान्यत् ॥ १४ ॥

Text 0f Ms. A : [10] निजयुतिहतभुजकोष्वौ कोटिहते स्वांतराहते स्वमृणं । मूले श्रुती द्विगुणिताद्वधात्पदं वांतरकृतिघुतात् । [11 ] त्रिज्याहता भुजज्पा कर्णहृतास्तस्प कार्मुकर्तु फलं । देयं मध्पे शोध्यं शीघ्रोच्चे स्पात्स्फुटो द्युचरः । (12] अविकृत पादे चरणे भगणदलास्छोधितं द्वितीयस्मिन् षङ्गृहयुत तृतीये भगणाश्छुद्धं चतुर्थपदे। [13] अग्रयांत्पफलज्यातो। यदि पतति तदा प्रथमचरणे संवाग्रज्यातच्चेत्पतति तदा मध्पमे ज्ञेयो ! [14] मध्पपदे वा परफलहिने तथाधिके शेषे । पदसंज्ञा चामीभिः फलावगतिरुत्तरत्रान्पत् । Ms. B: 12 b स्मित् परिच्छेदः 3] प्रतिमण्डलस्पष्टीकरणविधिः 115 [प्रकारान्तरेण ग्रहस्पष्टीकरणम्] मध्यस्य स्फुटमंदेन विवरार्ध तु मध्यमे ।

स्पष्टे च मध्यमादूने क्षयस्स्वमधिके तथा । १५ ॥ तत्स्फुटतरान्तरार्ध च तत्रैव स्याद्यथोक्तवत्स्वमृणम् ॥ स्फुटमंदेनान्त्यस्य भवेद्विवरमशेष ग्रहे मध्ये । १६ ॥ तत्स्पष्टशीघ्रयोः स्यात्तत्रैवाशेषमन्तरं स्पष्टः । द्वाभ्यामिन्दुजशुक्रावेकेन ब्रघ्नशीतकरौ। १७ ॥

[स्पष्टगतिसाधनम्] निजफलभोजयज्याघ्ना केन्द्रगतिश्चाद्यजीवया भक्ता । त्रिज्याघ्रा कर्णहृता लब्धोनयुता स्वशीघ्रमन्दगतिः । १८ ॥ ग्रहवदनयोर्विशेषौ दिविचरभुक्तयां दिवौकसी भुक्ति:।

संस्कार्यौ' स्पष्टा स्यात्स्वदलैर्निखिलैर्धनर्णवशात् ॥ १९ ॥

Text of Ms. A : [15] मध्यस्प स्फुटमंदन विवराध नु मधामे स्फष्टोच्च मध्यमादूनक्षयस्खमधिके तथा । [16] तत्स्फुटचरांतरार्ध तत्रैव स्था|धृथोत्तवत्स्वमृणं । स्फुटंमदेनात्पस्म भवेद्विवरमशेषं ग्रहे मध्ये । [17] तत्स्पष्टशीघ्रयोस्स्पाक्तत्रैपाशेषमंतरं स्पष्ट: द्वाभ्यामंतरशुक्रावेकेन ब्रघ्नशीतकरौ । (18] निजफलभोजपाज्पाघ्ना केंद्रगतिश्चाद्यजीवया भक्ता । त्रिज्पाघ्ना कर्णह्रता लव्दोनहृता स्वशीघ्रमंदगतिः ।

{19] ग्रहवदनयोविशेषौर्दिविचरभुक्तया दिवौकसे भुक्ति:

संस्कायें स्पष्टे स्पात्स्वडि निखिलैर्धनर्णवगात् । Ms. B: 15 b तु मघामे 116 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकारः II [शीघ्रमन्दफले] चलमन्ददोर्गुणौ। वा निजान्त्यफलजीवया हतौ भक्तौ । कर्णव्यासाधाभ्यां फलधनुषी [शीघ्रमन्दफले] ॥ २० । [स्पष्टग्रहात् मध्यग्रहानयनम्]

शीघ्रात्स्पष्टग्रहोनाच्चलफलमखिलं खेचरे स्यादनष्टे व्यत्यासात्स्पष्टसंज्ञे धनमृणमसकृत्स्यान्मृदुस्पष्टसंज्ञः ॥ तस्मान्मन्दोच्चहीनान् मृदुफलमपि च व्यत्ययादेव कृत्स्नं

तत्रानष्टे क्षयःस्वं गदितवदसकृन्मध्यमोऽन्यच्च तस्मात् ॥ २१ ॥ प्रतिमण्डलस्पष्टीकरणविधिस्तृतीयः॥ Text of Ms. A : [20] चलमंददोर्गुणी वा निजांत्पफलजीवया हती भक्तों कर्णव्पासार्धाभ्पां फलधनुषी [21] शीघ्रात्स्फष्टग्रहोनाच्चलफलमंखिलं खेचरस्स्पादनष्ठे व्पत्पासात्स्पष्टसंज्ञे धनमृणमसकृत्स्पान्मृदुःस्पष्टसंज्ञः । तस्मान्मंदोच्चहीनान्मृदुफलमपि चच्पत्पयदिव कृत्स्नं

तत्रानेष्ट क्षयस्स्वं गदित्तवदसकृन्मृध्पमौन्पश्चत्तस्मात्

प्रतिमंडलस्पष्टीकरणविधिः । 4. ज्याभिविना स्फुटीकरणविधिः [उपोद्घातः]

त्रिज्याशकलैद्युसदां स्पष्टीकरणं मयेरितं विधिवत् ।
अधुना विनैव मौवींशकलैर्वक्ष्ये स्फुटीकरणम् ॥ १ ॥

[भुजांशैः पिण्डाख्यराशिसाधनम्।] चक्रार्धाशा भुजांशैविरहितनिहतास्तद्विहीनैविभक्ताः

खव्योमेष्वभ्रवेदैः [४०५००] सलिलनिधि[४]हताः पिण्डराशिः प्रदिष्टः ॥ षड्भांश[१८०]म्रा भुजांशा निजकृतिरहितास्तत्तुरीयांशहीने:

भक्ताः स्यात्पिण्डराशिविशिखनयनभूव्योमशीतांशुभि[१०१२५]र्वा ॥ २ ॥ [ततः भुजकोटिज्ययोः मन्दशीघ्रफलयोश्च साधनम्] परफलगुणनिघ्ना स्यात्फलज्या त्रिमौर्व्या भवति हि भुजजीवा एवमन्याहतेऽपि ॥ मृदुफलमिह साध्यं प्रोक्तवद्बाहुभागैः त्वरफलमपि चैवं बाहुकोट् यंशकैः स्वैः ॥ ३ ॥ Text of Ms. A :

[1] त्रिज्पासकलैर्द्युसदां स्पष्टीकरणं मयेरितं विधिवत् ।
अधुना विनैव मौवांशिकलैर्वक्ष्पे स्फुटीकरणं ।

[2] चक्रार्धाशा भुजांशैरंविरहितनिहितास्तद्दिहीनैर्विभक्तः खव्पेमेष्वभ्रवेदैस्सलिलनिषिहताः पिष्टराणिः प्रदिष्टः

षड्भांध्रा भुजांशा निजकृतिरहितास्तुरोपांशहीनै-

-र्भक्ता स्पात्र्षिडराशिविशिखनयनभूव्योमश्रीशीतiशुभिर्वा । [3] परफलगुणनिघ्नस्स्पात्फलज्पा त्रिमौर्व्पा भवति हि भुजजीवा धैवमन्पाहत्तेपि मृदुफलमिह साध्पं प्रोक्तवद्वाहुभागैस्स्वफकलमपि चैवं वाहुकोद्यंशकैस्खै: ।। Ms. B : 1 a र्द्युष्टस 2 b खरव्पेमे 118 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकार: II [ज्यातः चापानयनम्] त्रिभवनगुणयुक्तो ज्यातुरीयोऽत्र हारो विशिखरविखचन्द्वै[१०१२५]स्ताडितायास्तु मौर्व्याः । खखविशिखखवेदै[४०५००]राहता वेष्टजीवा त्रिभगुण-कृति[४]घात-ज्यासमासेन भक्ता ॥ ४ ॥ फलहीना नवतिकृति[८१००]स्तन्मूलेन च वजिता नवतिः [९०] ॥ शेष धनुरथवा यत्त्रिज्याखण्डैर्विनैव फलम् ॥ ५ ॥ [ग्रहाणामष्टधा गति:} स्फुटमध्यमखेचरान्तरं दलितं मध्यखगात्स्फुटेऽल्पके ।

स्वमृणं महति स्फुटोनिते स्वचलेऽस्मिन् भवनेषु खेचरः ॥ ६ ॥ अतिशीघ्रगतिः शीघ्रो निसर्गकस्तदनु भार्धयोराद्ये ॥ मन्दोऽपरेऽतिमन्दो वक्री भे तदनु भेऽतिवक्रगः ॥ ७ ॥ चक्रच्युतेऽपि चास्मिन् ग्रहचारश्चैष एव निदिष्टः ॥
चक्रच्युतस्य मन्दा ग्रहस्य भुक्तिः कुटिलसंज्ञा ॥ ८ ॥

Text of Ms. A : [4] त्रिभनवगुणधुत्कौ ज्पांतरीयोत्र हारो विशिखरविखचंद्रैस्तोडितायास्तु मोर्व्पा: खखविशिखखवेदैराहतो वेष्टजीवा त्रिभगुणकृतिघातज्यासमासेन भत्का ।

[5] फलहीना नवतिकृतिस्तन्मूलेन न च वर्जिता नवतिः

शेषधनुरंधवा घत्त्रिज्पाखंडैविनैव फल।

[6] स्फुटमध्पमखेचरांतरं दलितं मध्यखगात्स्फुटोल्पके

स्वमृणं महति स्फुटानिते स्वदलेस्मिन् भवतेपु खेचरः ।

[7] अतिशीघ्रगतिः शीघ्रा रिसर्गतस्वदनु भावयोराद्ये ।
मंदो परेतिमंदो वक्री भे तदमु भेतिवक्रगाः ।
[8] चक्रच्पुतेपि चास्मिन्ग्रहचारौष मेव निर्दिष्ट:

चक्रच्पुतस्प मंदा ग्रहस्य भुक्तिः कुटिलसंज्ञा । । परिच्छेदः 4] ज्याभिविना स्पष्टीकरणविधिः 119 [वक्रानुवक्रगत्योरारम्भे ग्रहाणां शीघ्रकेन्द्रभागाः]

रामाष्टिभिः [१६३] क्षितिसुतः चलकेन्द्रभागैः

वक्रीन्दुजोऽक्षमनुभिः [१४५] गुरुरङ्गसूर्येः [१२६.] ॥ शुक्रः शरर्तुशशिभिः [१६५] शनिरग्निरुद्रैः [११३] चक्रच्युतैः कुटिलगाः कथितास्त्वमीभिः ॥ ९ ॥ [ग्रहाणां वक्रगति-ऋजुगतिदिनानि] पञ्चर्तवः[६५] कुदरत्रा [२१] बाहुशिवा [११२] द्वीषवो [५२] द्विगुणचंद्राः [१३२] । वक्रदिनान्युर्वीजानि निरंशदिनशोधिताण्यृजूनि स्युः ॥ १० ॥ [ग्रहाणां निरंशदिनानि] खाष्टनगा[७८०] रसरुद्रा [११६] नवनवरामाः [ ३९९] पयोधिधीपवनाः [५८४] ॥ वसुशैलगुणाः [ ३७८] क्रमशो भौमादीनां निरंशनिशाः ॥ ११ ॥ [ग्रहाणां पूर्वोदये पश्चिमास्ते वा शीघ्रवेन्द्रांशाः] धीयमलै[२८]स्त्रिखपक्षे[२०३]|विश्वे[१३]स्त्रिमतीन्दुभि[१८३]र्नगशशांकै:[१७] । दृश्याः प्रागपरायां च्युतैर्भचक्रादिमेऽदृश्याः ॥ १२ ॥ Text of Ms. A : [9] रामाष्टिभिः क्षितिसुतः चलकेन्द्रभार्गे वक्रन्दुजोक्षमनुभिर्गुरुरंगसूयैः शुक्रः शरर्तुशशिभिः शनिरग्निरुद्रैः चक्रच्पुतैः कुटिलगाः कथितास्त्वमोभिः ।। ॥

[10] पंचर्तवः कृदस्रा बाहुशिवा द्वीष्टवो द्वेगुणचंद्राः वक्रदिनान्पुर्वीजात्रिरशदितशोधितानजूनि स्पुः

[11] खाष्टनगा रसरुद्रा नवनवरागाः पयोधि"धीयवना: वसुशैलगुणाः क्रमशो भोमादीनां तिरंशनिशाः

[12] धीयमलैस्त्रिखपक्षैर्विश्वैस्त्रिमतीदुभिर्नगशशांकै

दृश्याः प्रागपराया च्पुता भातो दृश्याः । । Ms. B : 9 a °भागै 9 b र्वक्रेन्दु° 11 b °धीपवनाः 120 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकार: II [बुधशुक्रयोः पश्चिमास्ते शीघ्रकेन्द्रांशाः]

विपरीतदिशोरेवं ज्ञसितौ तानै[४९]जिनै[२४]श्चलैर्भागै: । एष्यातीतकलाभ्यः स्वकेन्द्रभुक्तया दिनानि स्युः ॥ १३ ॥

]ग्रहाणामस्तोदयदिनानि [

नखेन्दवो[१२०]ऽष्टि:[१६] खगुणा [३०I द्विजिह्वाः [८] षट्पुष्करा[३६]ण्यस्तदिनानि पश्चात् ॥

प्राच्यां च चंद्रात्मजदैत्यगुर्वोर्दन्ताः [ ३२] शरव्योम्निचराः[७५] प्रदिष्टाः ॥ १४ ॥

खाङ्गर्तुभिः [६६०] कृतगुणैः [३४] नवाङ्गरामैः [ ३६९] महीविशिखपक्षैः [२५१ ॥ द्विकृतगुणैः [ ३४२] भौमाद्याः [पश्चात्] पुनरस्तमायान्ति ॥ १५ ॥

ज्याभिविना स्पष्टीकरणविधिश्चतुर्थः ॥ Text of Ms. A : [13] विपरीतदिशोरेवं ज्ञसितौ तानैर्जिनैजगुर्भागैः एष्पातीतकलाभ्पस्स्वकेन्दुभुक्त्या दिनानि स्पुः [14] नखेन्दवोष्टिः खगुणा द्विजिह्वा ष्पद्यप्करार्ण्कदिनानि पश्चात् प्राच्पां च चंद्रात्मजदैत्यगुर्वो दंताः शरव्योम्रिचराः प्रदिष्टाः ॥

[15] खांगतुभिः कृतगुणो न्नवांगरामैः महीविशिखपक्षै

द्विकृतगुणेंभौमाद्याः पुनरस्तेभायांति । ज्याविधिना स्पष्टीकरणविधिश्चतुर्थः ॥ Ms. B : 14 b ष्पद्यष्ख 5. फलज्यास्फुटीकरणविधिः [उपोद्घातः] भुजकोटिफलश्रवणैर्द्युसदां स्फुटताऽभिहिता हि मया विविधा । कथयाम्यधुनाऽतिविवेक[युतः] स्फुटतां भुजयाऽहमवाप्तवरः ॥ १ ॥ [ज्यान्तरसम्बन्धि-मन्दशीघ्रफलैः स्पष्टग्रहसाधनम्।] · [ प्रथमविधिः] निजवृत्तगुणाः क्रमकेन्द्रगुणा भगणांश[३६०]हृताः फलचापकलाः । द्युचरस्य फलान्यनुपातफलं मृदुजं चलजं त्वसकृद्द्युचरे ॥ २ ॥ [द्वितीयविधिः ]

महति केन्द्रपदे चलदोःकला विरहिताः खलु तेन फलेन यत् ॥

भवति चापहृतादपि बाहुतो लघुनि सैव युताद्धनुषा हृतात् ॥ ३ ॥ फल तत्स्याच्छेषं फलविवरनिघ्नं स्वफलयोविशेषेणैवाप्तं लघुनि च पदे चापमधिकम् ।

महत्येवं हारः फलमधिकमाप्त्या चलफलं विधेयं प्राग्वत्तत्स्वमृणमथवैवं दिविचरे ॥ ४ ॥

Text of Ms. A : [1] भुजकोटिफलश्रवणैद्युसदां स्फुठत्ताभिहिता हि मया विविधा कथयाम्पधुनातिविवेक स्फुटती भुजयाहमवाप्तवर: [2] तिजवृत्तगुणाः क्रमशोवगुणा भगणांशहृताः फलचापफलाः व्पुचरफलान्पनुपातफलं मृदुजं चलजं त्वसकुद्द्युचरे। [3] महति केन्द्रफले चलदोःकला विरहिताः खलु तेन फलेत यत् भवति वापहृतादपि वाहुतो लघुनि दैवयुता धनुषा हृताः । [4] फलं तत्स्पाश्छेषं फलविवरनिघ्नं स्वफलयोर्विशेषोणैवोनं लघुनि च पदे चापमधिकं ।

महत्पेवं हारः फलमधिकमाप्त्पा चलफलं विधेयं प्राग्वत्तत्स्वमृणमथवैवं दिविचरे ।

Ms. B: 1 bस्फुटत्ता° 1 dस्फुटतां° १२२ वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [ अधिकार: II [प्रकारान्तरेण मन्दशीघ्रफलसाधनम्] फलखण्डकसंख्ययोर्हतिः फलयुग्धीनमनल्पकाल्पयोः ।

पदयोर्धनमत्र केन्द्रकं फलमेतैरनुपाततोऽथवा ॥ ५ ॥

[वक्रग्रहस्य केन्द्रगतिः।]

केन्द्रभुक्तिनिहतं कलान्तरं खेटहारभजितं यथोक्तवत् ॥

वक्रजं मृदुफलं गताविह व्यत्ययेन गदिताद्धनक्षयात् ॥ ६ ॥ [ वक्रानुवक्रकेन्द्रसाधनम्।]

[ प्रथमविधिः]

केन्द्रभुक्तिकलिकाहतं धनुः शीघ्रभुक्तिभजितं पदेऽल्पके ।

यस्य केन्द्रविवरस्य तत्समं षड्भयुक्तमनुवक्रकेन्द्रकम् ॥ ७ ॥

[द्वितीयविधिः]

त्रिज्याघ्ना केन्द्रभुक्तिश्चलगतिभजिता वक्रकर्णस्ततोऽपि प्राग्वद्बाह्वग्रजीवे भुजफलधनुषो भोग्यजीवाहतोऽसौ ।
आद्यज्याहृच्च कर्णः पुनरखिलमिदं कर्म यावत्स्थिरत्वं कोटिज्याधन्वयुक्तं त्रिभमिह गदितं वक्रकेन्द्रं ग्रहस्य । ८ ।

Text of Ms. A : [5] फलखंडकसंख्पपा हतं फलयुग्धीनमनल्पकाल्पयोः पदयोर्धनमत्र केन्द्रकं फलमैतेरनुपातत्त्तोथवा ।

[6] केन्द्रमुक्तिनिहितं कलांतरं खेटहारमर्जितं यथोक्तवत्।
वक्रजं मृदुफलं गत्ताविह व्पत्पयेन गदिताद्धतक्षयात् ।

[7] केन्द्रभुक्तिकलिकहतं धनु- शीघ्रभुक्तिभजितं पदेल्पके । यस्प केन्द्रविवरस्प तत्समं षड्भपुक्तमनुवक्रकेन्द्रकं । [8] त्रिज्पाघा केन्द्रभुक्तिश्चलगतिभजिता वक्रकर्णस्ततोपि । प्राग्वद्वाह्नग्रजीवे भुजफलधनुषो भोग्पजीवाहतोसौ

आद्यज्पाहृच्च कर्णः पुनरखिलमिदं कर्म यावत्स्छिस्त्वं कोटिज्पाधन्वयुक्तं त्रिभमिह गदितं वक्रकेंद्रे ग्रहस्प । परिच्छेदः 5] फलज्यास्फुटीकरणविधिः १२३

[वक्रगतेः प्रदर्शनम्।]

[वक्राद्यन्तज्ञानम्]
शीघ्रोच्चनीचवृत्तान्मृगकर्क्यादिप्रवृत्तसूत्रस्य ।

भूमध्ययुतेर्यत्र च वृत्तस्पर्शोऽस्ति तत्रैव ॥ ९ ॥ अनुवक्रवक्रकेन्द्रे, केषांचिदथाल्पके पदेऽन्ते च ।

बहुशः कोटच्या श्रुत्या वाऽत्र विधिवत् प्रवक्ष्येऽहम् ॥ १० ॥

[तत्र कोटिफलम्]

त्रिज्यान्त्यफलज्याकृतियोगेन विभाजयेत् त्रिज्या ।

द्विघ्त्राऽन्त्य[फलज्या ]कृतिनिघ्नाऽऽप्त[फलं] कुटिलकोटेः ॥ ११ ॥ [बाहुफलम्] त्रिज्यान्त्यफलज्याहतिवर्गात्संशोध्य वर्गवर्गमपि । परफलगुणस्य शेषं व्य[न्त्य]फलकृतियोगसंगुणितम्। १२ । त्रिज्याकृतिपरमफलज्यावधवर्गाद्विशोध्य शेषपदम् ।

संशोध्य वधाल्लब्धं योगेन फल कुटिलबाहोः । १३ ॥

Text of Ms. A : [9] शीघ्रोच्चनीचवृत्तान्मृगकवर्भादिप्रवृत्तसूत्रस्प । भूमध्पयुतेर्पत्र व वृत्तस्मशोत्र तवैव ॥ [10] अनुवक्रवक्रकेंद्रे केषांचिदथाल्पके पदेत्ते च । वहुशः कोद्या श्रुत्पा सात्र विधिवत्प्रवक्ष्पेहं । ।

[11] त्रिज्पोत्पफलज्पाकृतियोगेन विभाजयेत्त्रिज्पो । द्विघ्रांत्पकृतिनिध्रामाप्तकुटिलकोटिः ।
[12] त्रिज्पांत्पफलज्पाहतिवर्गात्संशोध्य वर्गवर्गमपि ॥ परफफलगुणशेषं व्पंशफलगुणकृतियोगसंगुणितं।
[13] त्रिज्पाकृतिवपरमफलज्पावधवर्गद्दिशोध्प शेषपर्द ।

संशोध्प वधाल्लव्द योगेत फलं कुटिलवाहोः । Ms. B : 9 b cकर्क्मादि० 10 d सान्तर्विधि° 13 b oपदं 13 c ०ल्लब्दं 13 d योगेन १२४ वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकार: II [उपकोटि-उपभुज-उपकर्णा: कुटिलकर्णश्च] कोटिफलोना त्रिज्या ह्यपकोटिः, परमफलगुणो हीनः ॥ बाहुफलेनोपभुजोऽग्राफलतत्कृतिसमासमूल यत्। १४ ॥

उपकर्णोऽसौ हीनस्तेन व्यन्त्यफलगुणकृतियुतिपदम् । कुटिलश्रुतिरुपकोटिकबाहुफलद्विगतयोगपदम्। १५ ॥
वाऽनृजुकर्णो दोःफलमुपक[र्ण]हतं समीपबाहुहृतम् ।

वाऽनृजुकर्णः कोटच्योपकर्णकोटच्योर्बधादाप्तम् ॥ १६ ॥ [वाऽ]नृजुक[र्ण]स्त्र्यन्त्यफलजीवयोः कृतियुतेर्मूलम् ॥ दो:फलहतं विभक्तं परफलमौर्व्या कुटिलकर्णः। १७ । [ स्थितिविशेषाः]]

बाहुज्यासमकणें परफलेनान्वित त्रिभं केन्द्रम्।

त्रिज्यातुल्यश्रवणे परमफलगुणखण्डचापयुतम् ॥ १८ ॥ अन्त्यफल[ज्या]कृत्या द्विगुणितया संयुक्तात्त्रिगुणवर्गात् । मूलं परमफलज्यारहितं कोटिः श्रुतिश्च हीनपदे ॥ १९ ॥ Text of Ms. A ;

[14] कोटिफलोना त्रिज्या ह्यूपकोटि: परमफलगुणो हीन

वाहुफलेनोपभुजेग्राफलतक्षतिसमासमूल तत्। [15] उपकर्णोसो हीनस्तेन त्र्पंशफलगुणकृतियुतिपदं कुटिलश्रुतिरुपकोटिकवाहुफलद्विगतियोगफलं । ।

[161 वानृजुकर्णो दो:फलमुपकहत समीपबाहुहृतं
वांहूनृजूकर्णः कीद्योपकर्णकोद्योर्वधादाप्तं ।
[17] नृजुकस्त्वंत्पफलजीवयोः कृत्तिघुतिर्मूलं ।

दो:फलहतविभत्कं परफलमौर्व्पा: कुटिलकलै: ।

[18] वाहुज्पासमकर्णे परफलेनान्वितं त्रिभ: केंद्रं।

त्रिज्यातुल्पश्रवणे परमफलगुणाखंडचापयुतं [19] अंत्पफलकृत्पा द्विगुणितया संयुक्तात्त्रिगुणवर्गात् । मूल परमफलज्पारहितं कोटि: श्रुतिश्च हीनपदे। परिच्छेदः 5] .. फलज्यास्फुटीकरणविधिः १२५ राशिज्यासंगुणितात् त्रिगुणात् कोटिगुणोऽथ हीनपदे । अन्त्यफलजीवयाप्तात् परमफलज्यासमे कर्णे । २० ॥ परमफलज्योनाच्चेद् व्यासार्धाच्छेषं नोनमप्यस्ति । परफलमौर्व्याः कर्णस्तत्तुल्यस्तदधिको वास्ति ॥ २१ ॥ त्रिज्यान्त्यफलज्यायुतितुल्यः कर्णो ग्रहे स्वोच्चसंस्थे ॥ तद्वियुतिसमे कर्णे केन्द्रं परिपूर्णराशिषट्कगतम् ॥ २२ ॥ [वक्रगतिसाधनम्।] मृदुवृत्त-केन्द्रभुक्त्योर्वधाद्भभागा[ ३६०]प्तहीनयुग्भुक्तिः ॥ तच्छीघ्रभुक्तिविवरत्रिज्याघातात् प्राप्तेन शीघ्रेण ॥ २३ ॥ कर्णेनाप्तफलाभ्यां चलभुक्त्तेविवरात्स्वेतरे भुक्ती । वक्रे स्पष्टगतावपि वक्रारंभे गतिः शून्यम् ॥ २४ ॥ Text of Ms. A : [20] राशिज्पासंगुणितात्त्रिगुणा कोटिर्गुणेथ हीनपदे अत्पफलजीवयाप्तं परमफलजपासमे कर्णे ।

[21] परमफलज्पोनाच्चेद्वयासार्धाश्छेषशूनमप्पस्ति

परफलमौर्व्पाः कर्णस्तत्तुल्पस्तदधिके तास्ति ।

[22] त्रिज्पांत्पफलज्पायुतितुल्पः कर्णो ग्रहो स्वयोस्सौम्पे ।

तद्वियुतिसमे कर्णे केंद्रं परिपूर्णराशिषट्कगतं ।

[23] मृदुवृतकिद्रंभुक्त्योर्वधाद्भागाप्तहीनयुग्भुत्कः

तश्छीघ्रभुत्किविविरत्रिज्पाघातात्पाठेन दीर्घण ,

[24] कर्णनाप्तफलाभ्पां चलभुत्केर्विवराकेपरे भुत्की।

वक्रे स्पष्टगतावपि वक्रारंभे गतिः शून्पं ॥ Ms. B : 23 a त्तकिंद्र १२६ वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II [भुजकोटिज्ययोर्योगे ज्ञाते तदानयनम्] भुजकोटियुतित्रिज्यावर्गान्तरभेद-[योग]दलकृत्योः ।

अन्तरमूलं युक्तं योगार्धेनैकजीवा सा ॥ २५ ।

[भुजकोटिज्ययौरन्तरे ज्ञाते तदानयम्]

व्यासार्धकृतिर्द्विघ्ना ज्यान्तरवर्गोनिता ततो मूलम् ॥
विवरयुतोनं दलितं भुजकोटिज्ये श्रुतिश्च ततः ॥ २६ ॥

[भुजकोटिज्ययोर्योगान्तरयोः ज्ञाते तदानयनम्] · द्विघ्नार्धराशि[योगः] जीवायोगः परस्तथा शून्यम् ॥

विवरं च भवति कोटिः कर्णदोर्गुणयोस्स्वार्धराशिपदे ॥ २७ ॥

[ग्रहोदये शीघ्रकेन्द्रम्] • दृगदृश्यकाललिप्ताः खगुण[३०]घ्नास्स्वोदयासुभक्ताः प्राक् । स्वास्तविलग्नासुहृताः [प]श्चाद्भागान्विताः केन्द्रम् ॥ २८ ॥ फलगुणतो भुजभागा दृगदृश्यकलान्विता ज्ञभार्गवयोः । अतिचारिणोविहीना वक़गयोः केन्द्रमुद्दिष्टम्। २९ ॥ Text of Ms. A : [25] भुजकोटियुतत्रिज्पावर्गातरभेदलकृत्पा : अंत्समूलं घुल्कं योगाधेनैकजीवा सा । [26] व्यासार्धकृतिडिघ्नार्घातरवर्गानि। ता ततो मूकं। विविरयुतोनं दलितं भुजकोटिज्पे स्रुतिश्च तत।

[27] द्विघ्रार्धराशेः” “ ” – ” जीवायोग्गः परस्तथा शून्पं ।
विवरं च भवति कोटिकर्णदोर्गुणयोस्स्मार्धराशिपदे ।
[28] दृगदृश्पकलालिप्ताः खणगुघ्नास्स्वोदयासुभक्ताः प्राक्

स्वाप्तविलग्नासुहृताः श्चाद्भागान्विताः केन्द्रं ।

[29] फलगुणितो भुजिघातादृगदृश्पकलान्विता ज्ञभार्गवयोः अतिचारिणो विहीना वक्रगयोः केन्द्रमुद्दिष्ट।

Ms. B : 27 b योगा: परिच्छेदः 5] फलज्यास्फुटीकरणविधिः १२७. [वक्रदिवसाः] अस्तोदयकेन्द्रान्तरकलिकाः केन्द्रगतिभाजिता दिवसाः । वक़ानुवक्रकेन्द्रान्तरलिप्तास्वेवं वक्राहा: ।। ३० ॥ (दृश्याद्दृश्यदिवसाः)

युगकेन्द्रभगणभक्ता युगभूदिवसा निरंशदिवसास्स्युः ॥ अस्तदिनोना दृश्या दि[वसा मि]लिताश्च सितज्ञयोः ॥ ३१ ॥

[ग्रहस्फुटीकरणविधयः] [ब्रह्मगुप्तसम्मतविधिः] मध्येऽखिलं मंदफलं तदूनाच्चलाच्चलाख्यं च पुनश्च तस्मात् ॥ मन्दोद्भवं मध्यखगे चलोत्थं तदूनशीघ्रादसकृत्स्फुटेऽस्मिन् ॥ ३२ ॥ [बुधशुक्रसाधनाय आर्यभटसम्मतविधिः] व्यस्तं चलोत्थस्य दलं स्वमन्दे तदूनमध्यान्मृदुजं समस्तम् ॥ मध्ये तदूनात्स्वचलाच्चलोत्थं तस्मिन् समस्तं भवति, स्फुटे स्तः ॥ ३३ ॥ Text of Ms. A : [30] अस्तोदकेयन्द्रांतः कलिकाः केन्द्रगतिभाजिता दिवसाः वक्रानुवक्रकेन्द्रांतरलिप्तास्वैव वक्राहाः ॥ [31] युगकेन्द्रभाणभत्का युगभूदिवसा निरंशदिवसास्स्पुः अस्तादिनोनदृश्पा दिलिताश्च सितज्ञयोः ॥ [32] मध्पखिलं मंदफलं तद्नांश्चलाच्चलाख्पं च पुनस्तस्मात् मंदोद्धवं मध्यखगें चलोत्थं तदूनशीघ्रादसकृत्स्पुटेस्मिन्। [33] व्पस्तं चलोत्थस्प चलं स्वमंदं । तदूनमध्पान्मृदुजं समास्तं । मध्पे तदूनात्स्वचलाच्चलोत्थं तस्मिन्समस्तं भवति स्फुटे स्तः ॥ Ms. B : 31 a °द्रभगणभत्का 31 c दृश्या दिलिताश्च 128ー वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II [ सूर्यसिद्धान्तसम्मतविधिः] मध्यमश्चलदलार्धसंस्कृतो मं[द]जेन दलितेन सैव हि। मन्दजं सकलमेव [म]ध्यमे शीघ्रजं [च] निखिलं परिस्फुटः ॥ ३४ ॥ [मन्दकर्णानयनविधिः] इष्टच्छेदहते फले मृदुफलप्रोक्ते ह्रते त्रिगृहात् रूपेणैकविवर्धितेन समता छेदेन यावत्स्फुटः ॥ [अन्यो ग्रहस्फुटीकरणविधिः] आद्य मध्य[म]खेचरान्मृदुफलं शेषं तु शीघ्रस्फुटात्

मध्ये मन्दफलं तदूनितचलाच्छैघ्रं च मन्दस्फुटे ॥ ३५ ॥

[कोटि विना शीघ्रकर्णसाधनम्।)

परमफलकेन्द्रजीवाघातात् फलजीवया हृतात्कर्णः ।
कोटिं विनाऽथवा स्यात् त्रिज्या दोःफलसमभ्यासात् ॥ ३६ ॥

फलज्यास्फुटीकरणविधिः पञ्चमः ॥ Text of Ms. A : [34] मध्पमश्चलदलार्धसंस्कृतो मंजेन दलितेन सैव हि मंदजं सकलमेव ध्पमे शीघ्रजं निखिलं परिस्फुटः । ।

[35] इष्टश्छेदहृते फले मृदुफलं प्रोत्थेहते ते ग्रहे। रूपेणैकविवर्धितेन समताश्छेद्रेन यावत्स्फुटः

आद्यं मध्पखेचरान्मृदुफलं शेषाणि शीघ्रस्फुटात्

मध्पं मंदफलं तदूनितचलाश्छेघ्रं च मंदस्फुटे।
[36] परमफलकेन्द्रजीवाघातात्फलजीवया हृतात्कर्ण:

कीटिं विनाथवा स्पात्त्रिज्या दो:फलसमभ्पासात् । फलज्पास्फुटीकरणविधिः पंचमः । Ms. B : 34 c °मेव मध्पमे 35 b °श्छेदेन 35 d °स्फुठे 6. तिथ्याद्यानयनविधिः [तिथिसाधनम्।] भानूनविधोर्भागा द्वादश[१२]भक्ताः फलं गतास्तिथयः ॥

षष्टि[६०]घ्ने गतगम्ये गतिविवरांशोद्धृते नाडयः ॥ १ ॥

[नक्षत्रसाधनम्] त्रि[३]गुणा ग्रहस्य भागा खाब्धि[४०]हता भानि येययाते च । नख[२०]निहते स्वगतिहृते दिनादि भोग्यभुक्तर्क्षभोगः स्यात् ॥ २॥ [अध्यर्धसमार्धभोगनक्षत्राणि]

स्थूलोऽयं स्पष्टोऽसावध्यर्धसमार्धभोगो यः ।
तं वच्म्यधुनाऽभिजितः स्फुटभोगोऽहं विशेषेण ॥ ३ ॥

ब्राह्मोत्तराविशाखादित्यान्यध्यर्धभोगसंज्ञानि । वारुणसार्पार्द्रानिलयाम्यैन्द्राण्यर्धभोगीनि ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : {1] भानूनविधोर्भागा द्वादशभक्ताः फलं गतास्तिर्थषः - षष्टिघ्ने गतिगम्ये गतिविवरांशोद्धृते नाड्यः । [2] त्रिगुणा ग्रहस्प भागाः खादिह्रता भानि येययात च नखनिहते स्वगतिहृते दिनादि भोग्पर्क्षभोगस्स्पात्। [3] स्थूलोयं स्पष्टोसावध्पर्धसमार्धभोगा यः तं वच्म्पधुनाभिजितः स्फुटभोगोहं विशेषेण । {4] ब्राह्मोत्तराविशाखादित्पान्पध्पर्धभोगसंज्ञानि ॥ ॥ वारुणसायाद्रानिलयाम्पेन्द्रान्पर्धभोगीनि ।ll ।l Ms. B.: 4 c °सापाद्रा“ 130 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे अधिकारः11 समभोगीन्यन्यानि समभोगो मध्यमा गतिः शशिनः ॥ स्वदलयुतोऽध्यर्धाख्यो भोगो दलितो हि खण्डसंज्ञः ॥ ५ ॥ [अभिजिन्नक्षत्रस्य स्फुटभोग:]] भगणाश्चक्राच्छुद्धा भोगोऽभिजितोऽथवेन्दुभगणहृताः ॥

क्ष्माहाः फलं भ[ २७]हीनं घटिकाद्यो भ[२७]घ्रशशिभगणाः ॥ ६ ॥ वियुताः क्वहाद् गतिघ्ना भगणविभक्ता विधोः कलादिर्वा ॥ भगणकलाः[२१६००] शशिभुक्त्या भजिताः शेषोऽथवा प्रोक्तः ॥ ७ ॥

!स्फुटनक्षत्रसाधनम्]

द्युचरो भभोगहीनो गतयेया लिप्तिकाः स्वभुक्तिहृताः । दिवसादिभोगो [भवति] द्युच्चराक्रान्तस्य धिष्ण्यस्य ॥ ८ ॥

[अभिजिन्नक्षत्रस्य संस्थितिः।] चैश्वान्त्यांध्नावभिजिच्छ्वणघटीचतुष्टये [४] प्रथमे । तत्रेष्टं भवति कृतं जातस्य मृत्युरचिरेण ॥ ९ ॥ Text of Ms. A : [5] समभोगीन्पन्पानि समभोगो मध्पमा गतिः शशिनः स्वदलयुताध्पर्धाख्यो भागी दलितादखंहमध्पः ॥

[6] भगणाच्चक्राश्छुद्व भोगोभिजिताथवेद्रभगणहृताः

क्ष्माहः फलं भहीनं घटिकाद्यो भघ्नशशिभगणः ।

[7] वियुत्काः क्वाहा गतिघ्ना भगणविभक्ता विधो कलादि वा

भगणकला शशिभुक्त्या भाजिताः शेषोथवा प्रोक्तः ।

[8] द्युचरो भभोगहीनो गतयेया लिप्तिकाः स्वभुक्तिहृता:

दिवसादिभोगो द्युचराक्रांतस्प धिष्ण्यस्प ।

[9] वैश्वांत्पांध्रावभिजिश्छवणघटीचतुष्टये प्रथमे

तत्रेष्टं भवति कृतं जातस्प मृत्पुरचिरेण। परिच्छेद: 6] तिथ्याद्यानयनविधिः 131 [नक्षत्रशशियोगः] षड्भानि पौष्णसंज्ञाद्रौद्राद् द्वादश नवेन्द्रसंज्ञाच्च । प्राङ्मध्यात्यदलेषु व्रजन्ति योगं समं शशिना ।। १० ।। [करणसाधनम्] वीनेन्द्वंशा भक्ता रसैः [६] फलं व्येकमश्व[७]हृतशेषम् । करणं गतागतकला गतिविवरांशोद्धृता नाडयः ।। ११ ।। [स्थिरकरणानि] कृष्णचतुर्दश्यन्ते शकुनिः कुह्वाश्चतुष्पदः प्रथमे । खण्डे परे नागं च प्रतिपत्पूर्वे च किंस्तुघ्नम् ॥ १२ ॥ [योगसाधनम्] रविचन्द्रयोगलिप्ताःखखवसु[८००]भक्ताः फलं गता योगाः । खरस[६०]गुणे गतयेये गतियुतिभक्ते फलं नाड्यः ।। १३ ।। Text of Ms. A : [व्यतिपातवैधृतयोर्लक्षणम्] चक्रार्धे व्यतिपातो रविचन्द्रयुतौ समाज्यमधुयोगात् । विषवच्चायनभेदे क्रान्तिसमत्वे तयोः पतति ।। १४ ।। [10] षड्भाभिपौष्णसज्ञाद्रौद्राद्द्वादश नवैन्द्रसंज्ञाश्च प्रान्मध्पांत्पदलेषु व्रजंति योगं समं शशिना । [11] वीनेन्द्रंशा भक्ता रसैः फलव्पैकमश्चिहृतशेषं करणं गतागतकाला गतिविवररांशोद्धता [12] कृष्णचतुर्दश्पंते शकुनिः कुह्नाश्चतुष्पद प्रथमे खंड च परे भागं प्रतिपत्पूर्वे च किंतुघ्रं । [13] रविचंद्रयोगलिप्ताः खखवसुभक्ताः फलं गता योगाः खरसगुणे गतये गतिघुतिभक्ते फलनाडयः ।। [14] चक्रार्धे व्पतिपातो रविचंद्रपुतौ समाज्पमधुयोगात् विषुवच्चायने भेदे क्रांतिसमत्वे तयोः पत्तति १३१ 132 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकार: II चके वैधृतमेवं क्रान्तिसमत्वे तथायनैकत्वे। [क्रान्तिसाम्ये रवीन्दुपाताः]

ऊनाधिकलिप्ताभ्यो गतियुतिलब्धा द्युगणनाडयः ॥ १५ ॥ स्वफलेन युक्तहीना रवीन्दुपाता

[पातस्य सम्भवासम्भवम्।] विधावयनसन्धो । विदिशोः क्षेपक्रान्त्योः क्रान्त्यूनोऽपक्रमः परमः ॥ १६ ॥

यदि विक्षेपादूनः पाताभावस्तदन्यथा भवति ॥

[अयनसन्धिः] अयनादेः प्रागूर्ध्वं पञ्चाग्नि[३५]भिरंशकैस्सन्धिः ॥ १७ ॥ [चन्द्रक्रान्तिविषये विशेषः]

एकदिशोर्व्यतिपातः क्रान्त्योविदिशोस्तु वैधृतं भवति ॥ दिग्भेदेऽपक्रमणं महदप्यूनं विधोर्ज्ञेयम् ॥ १८ ॥

[पातस्य गतागतत्वम्] विषमपदगे यदीन्दोः क्रान्तिर्महती सहस्रगुक्रान्तेः ॥

भूतोऽन्यथा तु भावी समपदगे व्यत्ययात्पातः ॥ १९ ॥

Text of Ms. A :

[15] त्वक्रे । वैधृतिमेवं क्रांतिसमत्वे तथाघनैकत्वे

ऊनाधिकलिप्ताम्पो गतियुतिलव्द द्युगणभत्कः ॥

[16] स्वफलेन युक्तहीना रवींदुपाता विधावयनसंधौ ।

विदिशो क्षेपक्रांत्पोः क्रांत्पूनोयक्रमः परमः ।

[17] यदि विक्षेपादूनः पात्तोभावस्तदान्पथा भवति

अयनांदेः प्रागूर्धं पंचाग्निभिरंशकैस्संधिः ।

[18] एकदिशोव्पतिपातः क्रांत्पोविदिशोस्तु वैधृतं भवति ।

दिग्भेदोपक्रमणा। महदप्पूनं विधोर्क्ज्ञेयं ।

[19] विषमपदगे यदीन्द्रौ क्रांतिर्महंती सहस्रगुक्रांतेः
भूतोन्पष्था तु भावी समपदगो व्पत्पयात्पातः ।

Ms. B : 15 लब्द 19 d त्पोत: परिच्छेदः 6] तिथ्याद्यानयनविधिः 133 [पातकालसाधनम्]

विवरयुती व्यतिपाते युतिविवरे वैधृते समान्यदिशोः ।
क्रान्त्योः प्रथमो राशिः स्वेष्टघटीभिस्तथान्योऽपि ॥ २० ॥

[प्रथमविधिः] जिन[२४]भागज्यागुणिता जीवास्सर्वास्त्रिभज्यया भक्ताः ।

क्रमजीवाः क्रमलिप्ताः तच्चापान्यन्तरे स्थाप्याः ॥ २१ ॥

गतमैष्यं वा पातं विज्ञाय प्रथमराशितश्चंद्रात् ॥ धनुकलिका विज्ञेयाः खण्डक्रान्तिलिप्तिकास्ताश्च ॥ २२ ॥ शोध्याः प्रथमात् स्थाप्यं खण्डधनुःशेषचापकलिकाश्च । व्युत्क्रमखंडवशात्तत्खण्डधनुर्युति विभजेत् ॥ २३ ॥

भुक्त्यन्तरेण लब्धं दिनादि चैवं गते पाते।

विषमपदस्थे चन्द्रे भाविनि पाते तु पूर्ववत्साध्या ॥ २४ ॥ खण्डधनुःक्रान्तिकलास्तद्धीनास्सकलखण्डकलाः । शोध्याः प्रथमात् स्थाप्यं खण्डधनुर्वजितं चापम् ॥ २५ ॥। Text of Ms. A : [20] विवरघुति व्पतिपातो घुतिविवरवैधृते समान्पदिशौः क्रांत्पोः प्रथमो राशि । स्तथेष्टरातीभिरन्पेपि ।

[21] जिवभागज्पागुणिती जीवास्सर्वास्त्रीभज्पया भत्काः

क्रमाजीवात्क्रमलिप्ता तच्चापान्पंतरे स्छाप्पाः ॥ ॥ |22] गतमैष्प वा पातं विज्ञाय प्रथमराशितश्चंद्रात् । ध्रकलिकाद्विधेया । खंड:क्रांतित्विभिप्तिकास्ताश्च ।

[23] शोध्पाः प्रथमात्स्छप्पं खंडयनुशेषचापकलित

व्युत्क्रमखंडवशाक्तत्तत्खंड्यनुर्युति विभजेत् ॥ ॥

[24] भुक्यंतरेण लव्दं दिनादि चैवं गते पाते।

विषमे पदस्छे चंद्रभाविनि पाते तु पूर्ववत्साध्पा ।

{25] खंडधनुःक्रांतिकलास्तद्वीनास्सकलखेडकलाः

शोध्पाः प्रथमात्स्छाप्यं खंडधनुर्वर्जितं चापे ।

Ms. B: 22 क्रान्तित्विप्तिका 23 c ह्युत्क्रम्° 24 a लब्दं 25 b ०स्तद्धीना० 134 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे । [अधिकारः II

- शेषाः चापकलिकाः खण्डधनुर्वजिते चापे । योज्याः तस्माद्दिनादि पूर्वोोक्तकर्मणा चन्द्रे ॥ २६ ॥ समपदगे संशोध्योऽनेहसा तस्य पातःसमयस्सः । खण्डधनुःक्रान्तिकला आद्यान्न पतन्ति चेत्तदा प्रथमात् ॥ २७ ॥ तत्त्वयम[२२५]घ्नाद्विम्बक्रान्तिखण्डाप्तकलिकाभिः ॥ -

दिग्दर्शिता स्वबुद्धच्या स्पष्टः साध्यो विनेष्टघटिकाभिः ॥ २८ ॥

[द्वितीयविधिः] यदि भूतो भावी वा द्वयोर्विशेषोऽन्यथा युतिहरः ॥ आद्यष्टहतेर्नाडय: प्रथमवशान्मध्यमेताभिः । २९ ॥ तात्कालिकैर्ग्रहैस्तैरसकृत्त्ववशिष्टमध्यनाडीघ्नम् ।

मानेक्यार्धं भक्त प्रथमेनाप्तघटिकाभिराद्यन्तौ । ३० । निजबिम्बापक्रान्त्या रविमानापक्रमाज्जहातीन्दुः । यावत्सममार्गगतस्तावत्पातोक्त्तफलसिद्धिः ॥ ३१ ॥

Text of Ms. A : [26] शेषा चापकलिका खंडधनुर्वर्जिते चापे यो - - - - जपादिना विपरीते कर्मणा चंद्रे । [27] समयदगे संशोध्पोनेहासंनस्प पातसमयस्प । खंडधनुः क्रांतिकल्म आद्यान्न पतंति चेत्तदा प्रथमात् । [28] तत्त्वमयघ्नाद्विचक्रांतिखंडाप्तघटिकाभिः दिग्दर्शिता खबुद्धया स्पष्टस्साध्पो विनेष्टघटिकाभिः । [29] पदि भूति । भावी वा द्वयोर्विशेषोत्पथा युतिर्हार- आद्येष्टहतेर्नाडय: प्रथमवशान्मध्पमेताभिः । [30] तात्कालिकैर्ग्रहैस्तैरसकृत्त्ववशिष्टमध्पनाडीघ्नं । मानिक्यार्ध भक्तं प्रथमेनाप्तघटिकाभिराद्यंतौ । [31] निजविवापक्रांत्पा रविमानापक्रमाज्जहातीन्दुः यावत्सममार्गगतस्तावत्पातोक्तफलसिद्धि: । Ms. B.: 27 a समपदगे 27 c क्रान्तिकला 28 c स्वबुद्धया । परिच्छेदः 6] तिथ्याद्यानयनविधिः 135 [मध्यतिथेः स्पष्टतिथ्यानयनम्] रविशशिफले विधेये मध्यतिथिकलासु रविफलं व्यस्तम् ॥ तिथिविवरांशहृता सा स्पष्टा ग्रहवच्चरार्धेन ॥ ३२ ॥ [रविचन्द्रयोः समलिप्तीकरणम्] तिथिगतयेयघटीध्न्यौ रवीन्दुभुक्ती विभाजिते षष्टया । फललिप्तावियुतयुतौ तिथ्यन्ते समकलौ भवतः ॥ ३३ ॥ गतयेयविकलघ्ने गती रवीन्द्वोर्गमान्तरेण हृते । फललिप्ताभिः प्राग्वद्वियुतयुतौ [[वा] समकलौ स्तः ॥ ३४ ॥ तिथियेययातघटिकातुल्यकलाभिर्युतोनितेन्दुरवी ॥ तिथिलिप्ताभिश्चेन्दुः समलिप्तौ वा विधूष्णकरौ ॥ ३५ ॥ [करणान्ते तिथ्यन्ते पूर्णान्ते मासान्ते वा रविचन्द्रौ] करणान्ते तिथ्यन्ते समौ कलाभिस्तथा च पूर्णान्ते ॥

समभागौ मासान्ते समराशी भास्करेन्दू स्तः ॥ ३६ ॥

Text of Ms. A :

[32] रविशशिफले विधेये मध्पतिथिकलासु रविफलव्पस्तां

तिथिविवरांशहृता सस्पृष्टा ग्रहवच्चरार्धेन

[33] तिथिगतयेयघटोघ्नी रवीन्दुभुक्तिविभाजिते षष्टया ।

फललिप्तावियुतयुतौ तिथ्पंते समकलौ भवतः । [34] गतयेयविकलग्रे गती रवीन्द्रोर्ग्रमान्तरेण हृतेः फललिप्ताभिः प्राद्यद्वियुतयुतौ समकलौ स्तः ॥

[35] तिथययात्तघटिकातुल्पकलाभिर्युतोनितौ चंद्रः

तिथिलिप्ताभिश्चैव समलिप्तौ वा विधूष्णकरौ ।

{36] करणाते तिथ्पंते समौ कलाभिर्जयार्धपूर्णाते ।

समभागा मासार्ति समराशी भास्करेन्दू स्तः । Ms. B : 32 व्यस्तं 35 a तिथयपपत्त° 136 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः II [अवमपातकालः] पतितावमस्य दिवसा मध्यतिथिकलास्स्वतत्त्व[२५]भागोनाः ॥

याता भुक्तिविशुद्धा येयास्स्युर्वसुकृतेः [६४] शुद्धा ॥ ३७ ॥

[सङ्क्रमकाल: पुण्यकालश्च ] गत्यंशहृतं बिम्बं सङ्क्रमकालो ग्रहस्य घटिकादिः ॥ पुण्यतमोऽर्कस्यायं राश्यन्तं त्यजति रविबिम्बम् ॥ ३८ ॥ शशिबिम्बं षष्टिगुणं गतिविवरहृतं च करणतिथ्यन्तम् ॥ गतियुतिहृद्योगान्तं मिश्रफलोऽत्र स्थितो द्युचरः ॥ ३९ ॥ अत एवानिष्टानामाद्यन्तौ तिथिकरणयोगानाम् ।

नेष्टो विष्टेर्वारस्तिथित्रयस्पृक्च यो भवति ॥ ४० ॥

[अधिमासावमयोः पतनकालः] अधिमासशेषकाद्यत्त्वधिमासैराप्यते दिनादिफलम् । तदतीतमधिकशेषहीनाद्रविवासरौघतो लब्धम् ॥ ४१ ॥ Text of Ms. A : [37] पतितावमस्प दिवस्ममध्पतिथिकलास्स्वतत्त्वभागोनाः याता भत्किविशुद्धा येयास्पुर्वसुकृत: शुद्धाः ।

[38] गत्पंशहृतविवं सक्रमकालो ग्रहस्प घटिकादिः।

पुण्पतयोर्कस्पायं शश्पंतं त्पजति रविर्विवो [39] शशिवेम्रषष्टिगुणं गतिविवरिहृतं च करणतिथ्पंतं । गतियुतिहृद्योगांतं मिश्रफलोत्र स्छितो द्युचरः ।

[401 अत पवानिष्टानामाद्यंतौ तिथिकरणयोगानां

निष्टो विष्टेर्वारस्तिथित्त्रयंस्पृक्वयो भवति । [41] अधिमासशेषकाद्यत्त्वदधिमासैराय्पते दिनादिफलं !! - तदतीतमधिकशेषहानाद्रविवासरीगतो लव्दं । परिच्छेदः 6] तिथ्याद्यानयनविधिः 137 पतति दिनैस्तावद्भिस्तद्युतिरधिमासके पतनकालः । स्वान्निर्गमाच्छशिदिनैरेवं प्रोक्तोऽवमस्य विधिः ॥ ४२ ॥ तिथ्याद्यानयनविधिः षष्ठ: ॥ Text of Ms. A : [42] पतति दिनैस्तावद्भिस्तद्द्युतिरधिमासके पतनकालः ॥ स्बान्निर्गमास्छशिदिनैरेवं प्रोक्तकोवमस्प विधिः ॥ तिथ्पानयनविधिष्पष्ट: 7. प्रश्नविधिः [उपोद्घातः] स्पष्टगतावपि वच्मि प्रश्नाध्यायं वि[द्व]द्दैवविदाम् । मतिकुमुदिनीशशाङ्कं कुतन्त्रविन्नागसिहं यत् ॥ १ ॥ [प्रश्नाः]] " यः कोटिभागैः [कुरुते] भुजांशान् भुजांशकैर्वेत्ति च कोटिभागान् ॥ भुजञ्च केन्द्राद् द्युच[रस्य] केन्द्रान्मध्यं स वेद स्फुटखेटचेष्टाम् ॥ २ ॥ कोटच्यंशकैर्यः कुरुते भुजज्यां बाह्नशाकैर्वेत्ति च कोटिजीवाम् ॥ बाहुज्ययाऽग्रामनया च दोर्ज्यां जानात्यसौ स्पष्टगति ग्रहाणाम् ॥ ३ ॥ क्रमज्यया स्वोत्क्रममौर्विकां तया निजक्रमज्यां श्रवणं विनाग्रकम्। भुजज्यया च श्रवणाच्च कोटिकां तया च दोर्ज्यां कुरुतेऽस्तधीमल: ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : [1] स्पष्टगतावपि वच्मि प्रश्माध्पायं विद"दैवविदां । मतिकुमुदिनीशशांकं कुतंत्रविन्नागसिंहं यत् । [2] घः कोदिभागै - - - भुजांशान् भुजांशकैर्वेत्ति च कोटिभागान् । भुजश्च केन्द्र द्युचकेन्द्रात्मन्मध्पे च वेद स्पुटखेटचेष्टां ।

[3] कोद्यंशकैद्यंः कुरुते भुजज्पां वाह्वंशकैर्वेत्ति च कोटिजीवं ।

वाहुज्पयाग्रामनया व दोर्ज्पा जानाम्पसौ स्पष्टगति ग्रहाणां ।

[4] क्रमज्पया स्वोत्क्रममौर्विकां तथा निजक्रमज्पां श्रवण विना ग्रहा:

भुञ्जज्पपा व श्रवणाच्च कोटिकां तया वा दोर्ज्यं कुरुतेस्तधीमलः ॥ Ms. B : 1 b प्रश्नाध्पायं 2 a कोटि भागै: परिच्छेदः 7] प्रश्नविधिः 139 स्पष्टीकरोति बहुधा स्वफलैर्ग्रहान् यो भुक्तीश्च केन्द्रमपि मन्दचलोच्चसंज्ञम् ।

कुर्यात् स्फुटं दिविचरं स्वखगं च मध्यं वेत्ति स्फुटां ग्रहगतिं खलु [दैववि]त्सः ॥ ५ ॥

तुङ्गमेव कुरुते स्फुटग्रहं तद्गति च ख[लु] भुक्तिमैन्दवीम् । यातयेयदिनयोस्तथाद्यजां वेत्यसौ स्फुटगतिं दिवौकसाम् । ६ । मध्यभुक्तिसदृशी स्फुटा गतिः खेचरस्य मृदुकर्णसाधिता । मन्दकेन्द्रमथ तत्र कीदृशं ब्रूहि वेत्सि यदि तत्त्वमीदृशम् ॥ ७ ॥ यातकालमवमावशेषज भूदिनौघखगपर्ययादिना ।

पातकालमवमस्य वेति यः स्यादसावव[म]पातविद्बुधः ॥ ८ ॥

स्पष्टमेव ख{च]रं द्युराशितो वेति वाऽभिहितखेचरोदये । अश्विनस्य खलु वा प्रसाधयेद्यस्स वेत्ति विमलां स्फुटां गतिम् ॥ ९ ॥ ज्याभिविनैव कुरुते भुजकोटिजीवे चापं च यः स्फुटखगं च करोति मध्यम् ॥

तुङ्गात्तथोच्चगतिमध्यगती स्फुटे यश्चेष्टां करामलकवद्द्युसदां स वेति ॥ १० ॥

Text of Ms. A :

[5] स्पष्टीकरोति वहुधा स्वफलैग्रहान्पो भुक्तीश्च केन्द्रमपि मन्दफलोच्चसंज्ञं।

कुर्यात्स्पुष्टं दिविचारं सखगं च मध्पं वेति स्फुठां ग्रहगतिक - - - खलु कित्स:

[6] तुंगमेव कुरुते स्फुटग्रहं तद्गतिं च खभुक्तिमैन्दवीं ।

पातपेयदिनयोस्तथाद्यजं वित्त्पसौ फुटगतिं दिवीकसा ।

[7] मध्पभुक्तिसदृशी स्फुटा गतिः खेचरस्प मृदुकणसाधिता ।

मंदकेन्द्रमथ तत्र कीदृशं ब्रूहि वेत्सि घदि तत्वमीदृशं । [8] यातकालमवमावशेषकं । भूदिनार्धमभपर्ययान्दिना । पातकालमवमस्प वोत्तेयः स्पादसाववपातविद्वध: । [9] स्फष्टमेव खरं द्युराशितो वेति वाभि । हेतखेचरोदये । अश्चितस्प खलु वा प्रसाधयेद्यस्स वेति विमलां स्फुटां गति ।

[i0] ज्पाभिविंर्नैव कुरुते भुजकोटिजीवा चापं च यस्फुटखगं च करोति मर्ध्म ।

तुंगात्तथोच्चगतिमध्यगती स्फुटे यो चेष्टां करामलकवघ्रुसदां सृवेति ॥ ॥ Ms. B.: 8 b °पर्ययाब्दिना 140 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकार: II त्रिज्यासमः कीदृशि शीघ्रकेन्द्रे कर्णो भुजज्यासदृशश्च कस्मिन् ॥ ब्रूहि स्फुटां वेत्सि यदि ग्रहाणां चेष्टां तथाऽग्रान्त्यफलज्यया च ॥ ११ ॥ केन्द्रमिष्टफलतस्ततोऽथवा तद्ग्रहस्य दृगदृश्यकेन्द्रके। वक्रकेन्द्रमनुवक्रकेन्द्रकं तद्दिनानि गणकः स उच्यते ॥ १२ ॥ स्फुटर्क्षभोगं बहुधाऽभिजिद्गति विनिघ्रिनः स्पष्टगतिं च वेत्ति यः ॥ दिवौकसः सङ्क्रमकालनाडिकाः स वेत्ति सम्यग्गणकः स्फुटां गतिम् ॥ १३ ॥ आद्यन्तौ व्यतिपातवैधृतिकयोः पर्वातयोश्च स्फुटं

तिथ्यन्तं करणान्तमेव हि तथा योगान्तमाक्षं तथा ।
यो जानाति समौ खरांशुशशिनौ लिप्तांशराश्यादिकौ

त्रिक्स्पृग् वा दिवसाधिपं स गणको नान्योऽस्ति तस्यापरः ॥ १४ ॥ Text of Ms. A : [11] त्रिज्यासमः कीदृशिं शीघ्रकेन्द्रे कर्णो भुजज्पासदृशश्च कस्मिन् बृहि स्फुटां वेत्सि यदि ग्रहाणां चेष्टंस्तथाग्रांत्पफलज्पया च । [12] केन्द्रमिष्टफलतस्ततोथवा तद्ग्रहस्प दृगदृश्पकेन्द्रके वक्रकेन्द्रमनुवक्रकेन्द्रकं तद्दिनानि गणकस्स उच्पते । [13] स्फुटक्षभोगं बहुधाभिजिद्गतिः विनिन्हिनो स्पष्टगतिं च वेत्ति यः दिवोकसस्संक्रमकालनाडिकास्स वेत्ति सम्पग्नणितस्स्फुटां गतिं । [14] आद्यंतौ व्पतिपातवैधृतिकयोर्मृ... तयोश्च स्फुटां

तिथ्पंत करणांतमेव हि तथा योगांतमाक्षं तथा

यो जानाति समौ स्वरांशुशशिनौ लिप्ताशराश्पादिकौ त्पहस्स्पृग्दिवसाधिपं स गणको नान्योस्ति तस्पापरः । Ms. B : 14 c खरांशुशशिनौ परिच्छेदः 7] प्रश्नविधि: 141 अत्यन्तशीघ्रमथ शीघ्रसंज्ञां निसर्गजातां मृदुसंज्ञितां च ।

सुमन्दवेगां खलु वक्रनाम्नीमतीववक्रां कुटिलां तथैव ॥ १५ ॥ अष्टप्रकारां द्युचरस्य भुक्तिं यः केन्द्रभेदैर्गणकस्तु सम्यक् ॥ १६ ॥

प्रश्नविधिः सप्तमः । इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्फुटसिद्धान्ते स्वनामसंज्ञिते स्फुटगत्यधिकारो द्वितीयः ॥ २ ॥ Text of Ms. A : [15] अत्पंतशीघ्रामथ शीघ्रसंशां निसर्गजांतां मृदुसंज्ञितां च । सुमंदवेगां खलु बक्रनाम्नीमतीतवक्रां कुटिलां तथैवां । [16] अष्टप्रकारा द्युचरस्प भुक्ति य: केन्द्रभेदर्गणकस्तु सम्पक् । प्रश्नविधिस्सप्तमः । श्रीमदानंदपुनायभट्टमहदत्तसुतवेश्वटेरविरचिते स्पुटसिद्धांते स्वनामसंज्ञिति • • • टगत्पधिकारो यः । । III. त्रिप्रश्नाधिकारः 1• विषुवच्छायासाधनविधिः [उपोद्घात:]] त्रिप्रश्नोक्त्या[ऽभिहितं] समस्तमष्टाधिकारजं यस्मात् ॥

त्रिप्रश्नाह्नं तस्मादधिकारं स्पष्टमभिधास्ये ॥ १ ॥

[दिक्साधनविधयः] समभुवि वृत्ते शङ्कोर्मध्यस्थस्य प्रभा क्रमाद्यत्र ॥

प्रविशत्यपैति ककुभौ क्रान्तिवशात्स्तोऽपरैन्द्रत्याख्ये ॥ २ ॥

तुल्यप्रभाग्रयोर्वा पूर्वापरयो: कपालयोर्बिन्दू । कार्यावपक्रमवशादपरैन्द्रयाख्ये दिशौ भवतः । ३ ।। वृत्तं रवौ प्रविष्टे सममण्डलसंज्ञितं प्रभा या स्यात्। समपूर्वापरगा सा सौम्या यत्र ध्रुवः सा स्यात् ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : [1] त्रिप्रश्नोक्त्या निखिलं समस्तमष्टाधिकारजं यस्मात्

त्रिप्रश्नाह्नं तस्मादाधकारं स्पष्टमभिधास्पे।
[2] समभुवि वृत्ते शंकोर्मध्यस्पस्प प्रभा क्रमाद्यत्र

प्रविशत्पपैति ककुभौ क्रांतिवशात्स्तोयरैन्द्राघाख्ये ।

[3] नुल्पं प्रभाग्रयोर्वाः पूर्वापरयोः कलापयोविन्दू ।

कार्यावपक्रमवशादपरैन्द्राख्पो दिशौ भवत:

[4] वृत्तं रवौ प्रविष्टे सममंडलसंज्ञितं प्रभा या स्पात्

समपूर्वापरगा सा सौम्पा घत्र ध्रुवस्सा स्पात् । Ms. B: 3 तुल्यं परिच्छेदः 1] विषुवच्छायासाधनविधिः 143 इष्टाभाभुजकोटीरचितत्रिभुजस्य वा श्रवणतुल्या । यत्रेष्टाभा यावत् तावत्पूर्वापरा कोटिः ॥ ५ ॥ यत्रास्तमेति कश्चिद्युचरः क्रान्त्या विनोदयं याति ॥ वरुणामरपत्योदिशौ | भवेते} क्रमादथवा । ६ । उदयति पौष्णं यत्र श्रवणो वा सा दिगिन्द्रस्य ।

स्थूलाऽथवा प्रदिष्टा चित्रास्वात्यन्तरं विबुधैः ॥ ७ ॥

छायात्रयाग्रजमीनद्व[य]मध्यगसूत्रयोर्युतिर्यत्र ॥

याम्या सोत्तरगोले सौम्या याम्ये ककुब् नृतलात् ॥ ८ ॥

[छायाग्रभ्रमवृत्तम्] छायात्रितयाग्रस्पृक्सूत्रयुतेर्वत्तमालिखेत्तस्य । लेखां न जहात्याभा वनितेव कुलस्थिति कुलोत्पन्ना ॥ ९ ॥ Text of Ms. A : [5] इष्टाभाभुजकोटीरचितत्रिभुजस्प वा श्रवणतुल्पा । यत्रस्पोभा यावत्तावत्पूर्वापरा कोटिः ।

[6] यात्रास्तमोते कश्चिद्युचरः क्रांत्पा विनोदयं याति वरुणापरायत्पोदिशौ पतेते क्रमादथवा ।
[7] उदयति पौष्ण पत्र श्रवणो वा सा दिगिद्रस्प

स्ठूलापवा प्रदिष्टा चित्रास्वात्पंतरं विवुधैः । 8 कायात्रयाग्रगामीनद्वमध्पगसूत्रयुतिर्यत्र याम्पा सोत्तरगोले सौम्या याम्पे ककुघ्नातलात् ।

9 छायात्रितयाग्रस्पृक्स्वूत्रपुतेर्वृत्तमालिखेत्तस्प ॥

लेखा न जहात्पामा वनितेव कुलस्छितिं कुलोत्पन्ना । Ms. B : 5 a ०जकोटी ऽd °त्पूवीपरा 144 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III [ततः द्युदलाभाऽक्षाभाज्ञानम्] याम्योत्तरलेखायां द्युदलाभा वृत्तशङ्कुविवरं यत् । याम्यमुदक्चाक्षाभाऽजतुलादिगते [च दिन]द्युतौ ॥ १० ॥ [छायाकर्णः छाया च] शङ्कुप्रमाणवर्गाच्छायावर्गान्वितात्पदं कर्णः ॥ कर्णकृतेः वाऽर्क[१२]कृतिं विशोध्य मूलं प्रभा भवति ॥ ११ ॥ [विषुवच्छायासाधनविधयः]

कार्यं स्थण्डिलमथवा वृत्तं जलसिद्धमस्तकं विपुलम् ॥ भगणांशाङ्कतपरिधिं स्वस्कन्धसमुच्छ्रुितं च सिद्धाशम् ॥ १२ ॥ तस्यापरभागस्थो दिग्योगन्यस्तदृष्टिरुद्यन्तम् ।

पश्यति यत्र खरांशुं तद्भागज्या रवेरग्रा ॥ १३।। अग्रा द्वादशगुणिता क्रान्तिज्याभाजिता पलश्रवणः । श्रुतिशङ्क्वन्तरगुणितात्तद्योगान्मूलमक्षाभा ॥ १४ ॥ Text of Ms. A

[10] याम्पोतरलेखायां द्युदलाभा वृत्तशंकुविवरं यत्

याम्पमुदघाक्षाभाजनुलादिगताघुते। [11] रंशंकुप्रमाणवर्गाश्छायावर्गान्दितात्पदात्कर्ण: कर्णकृतेः वाकुकृतिं विशोध्प मूलं प्रभा भवति ।

[12] कार्यास्छंडिलमथवा वृतं जलसिद्धमस्तकविपुलं

भगाणाशांकितपरिधिस्वस्कंधवसमुश्छितं च सिद्धांशं । 13 तस्पापरभागछादिग्पोगन्पस्तदृष्टिभाद्यत्तत् । पश्पति पत्र खरांशुं तद्भागज्पा रवेरग्रा ।

[14] अग्रा द्वादशगुणिता क्रांतिज्पाभांजिता पलश्रवणः

श्रुतिशंक्वांतरगुणितातद्योगान्म्रलमक्षाभा । Ms B: 10 c घाम्पमुदद्याक्षा० 10 d •जतुलादिगताद्युते 12 b °स्तकं वि० परिच्छेदः 1] विषुवच्छायासाधनविधिः 145 क्रान्तिज्याग्राकृत्योविशेषमूलं द्युमण्डले कुज्या ।

द्वादशगुणिता कुज्या क्रान्तिज्याहत् पलाभा वा ॥ १५ ॥

सूर्याभिमुखी यष्टिर्धार्या तद्वत् त्रिभज्यया तुल्या ।

यद्वच्छायाभावः शङ्कुस्तल्लम्बकः प्रोक्तः ॥ १६ ॥ तत्पूर्वापरलेखाविवरं बाहुः नृयष्टि[भा]तुल्यम् ।

दृग्ज्या कर्णो यष्टिः द्युदलभुजो दृग्ज्यया तुल्यः ॥ १७ ॥

बाह्वप्रयोः समासो भिन्नदिशोरन्तरं तथैक[दिशोः ॥
शङ्कुतलं शङ्कु (१२) गुणा] तज्ज्या लम्बकोद्धृताऽक्षाभा ॥ १८ ॥

सूर्ये[१२Jघ्ना वाऽक्षज्या लम्बज्याहृच्च पलभा वा ॥ १९ ॥ द्युदलच्छायाभ्यस्ता सूर्याग्रा च स्वदुग्ज्यया भक्ता । फलयुतहीना भुजवद्द्युदलाभा [[वा] पलच्छाया ॥ २० ॥ Text of Ms. A [15] क्रांतिज्पाग्राकृत्पोर्विशेषमूलं घुमण्डले कुज्पा द्वादशगुणिता कुज्पा क्रांतिज्पाहत्पलाभा वा ।

[16] सूर्याभिमुखी यष्टिर्धार्या तद्वत्रिभज्पया तुल्या

घद्वश्छायाभावः शंकुस्तल्लम्वकः प्रोक्तः ॥

[17] तत्पूर्वापरलोखाविचरं वाहु नृयष्टितुल्पं

दृग्ज्पा कर्णों यष्टिर्घुदलभुजो दृग्ज्पया तुल्यः ।

[18] वाह्वग्रयोस्समासो मित्रदिशोरंतरं तर्थकं
                 तिज्पा लंवकोद्धृताक्षाभा
[19] सूर्यघ्रा वाक्षज्पा लंवज्पाहृच्च पलभा वा ।
[20] घुदलश्छायाभ्पस्ता सूर्याग्रा च स्वदृग्ज्पया भक्ता

फलयुतहीना भुजवद्द्युदलाभा पलश्छाया । Ms. B: 15 b oविशष° 16 a ०भिशुत्धीरवी° १४६ वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे अधिकार: III इष्टद्वययोभुजयोर्स्समान्यककुभोर्वियोगसंयोगः । सूर्याहतो विभक्तः शङ्क्वोविवरेणा[क्षभा]ङ्गुलास्स्युः ॥ २१ ॥ अन्योन्यकर्णनिघ्नौ श्रुतिविवरहृतौ प्रभाद्वयोरेबाहू । इष्टे फलविवरयुतिः समान्यककुभोः पलच्छाया ॥ २२ ॥ द्वादशगुणिता वाऽग्रा सममण्डलशङ्कुभाजिताऽक्षाभा ।

स्वधृतिः समशङ्कुहृता रवि[१२]गुणिता वा पलश्रवणः ॥ २३ ॥

त्रिज्या द्वादशगुणिता भक्ता लम्बज्ययाऽथवा कर्णः ॥

समकर्णगुणा कुज्या पलजीवाहत् पलाभा वा ॥ २४ ॥

[स्वदेशाक्षः]

दिनदलदृग्ज्याचापं क्रान्त्या युतवर्जितं क्रियतुलादौ । अक्षोऽदक्षिणदृग्ज्याधनुषोना क्रान्तिरक्षः स्यात् ॥ २५ ॥

Text of Ms. A : [21] इष्टायभुजयोस्सामान्पककुभोर्विशोषसंयोगः सूर्याहतोविभत्कः शकोर्विवरेवाहुगुलास्पुः । [22] अन्पोन्पकर्णनिघ्नो शुतिविवरहृतौ प्रभाद्वपैवह्न । इष्टे फलविवरयुतिः सामात्पककुभोः पलश्छाया

23] द्वादशगुणिता वाग्रा सममंडलशंकुभाजिताक्षाभा

स्ववृत्तिस्समंशंकुहृता रविगुणिता वा पलश्रवणः ॥ [24] त्रिज्या द्वादशगुणिता भक्ता लंवज्पयाथवा कर्ण: समकर्णगुणा कुञ्ज्पा पलजीवाहृत्पलाभा वा ।

[25] दिनदलदृग्ज्पाचाप क्रांत्पा युतवर्जिता क्रियतुलादौ

अक्षो दक्षणदृग्ज्पाधनुषोना क्रांतिरक्षस्स्पात् ॥ | Ms. B: 2ı d शंको 22 b*बाहू परिच्छेदः 1] विषुवच्छायासाधनविधिः १४७ शङ्कुं परिकल्प्य भुजं त्रिभुजेन विलोकयेत् ध्रुवमुदीच्याम्।

यन्त्रेण दृष्टिभुजयोर्विवराग्रा वा पलच्छाया। २६।।

उत्क्षिप्तैकाक्षिर्वा दक्षिणदिशि यस्य मस्तकासक्तम् । ।

पश्यति पौष्णं शङ्कोस्तन्मूलदृगन्तरं वाऽक्षाभा ॥ २७ ॥

त्रिज्याग्राकृतिवियुतेः पदं द्विनिघ्नमुदयास्तसूत्रं स्यात् ॥ उदयास्तसूत्रतस्स्याच्छङ्क्वप्रप्ररोपिणी स्वधृतिः ॥ २८ ॥ नृतलास्तोदयसूत्रान्तरं रवि[१२]गुणं नृहृत्पलाभा वा । स्वधृतिर्वा सूर्यगुणा शङ्कुविभक्ता पलश्रवणः ।॥ २९ ॥ इष्टच्छायाभ्यस्त नृतलं दृग्ज्योद्धृतं पलाभा वा ।

अथवेष्टकर्णगुणितं यष्टिविभक्तं [च] पलभा स्यात् ॥ ३० ॥

अग्रेष्टाभागुणिता दृग्ज्याभक्ता फलेष्टभाभुजयोः ॥ एकान्यदिगुद्भवयोविव[रं]क्यं वा पलच्छाया । ३१ ॥ Text of Ms. A: [26] शंकुं परिकल्प भुजं त्रिभुजेन विलोकयेद्ध्रवमुदीच्पां यंत्रेण दृष्टिभुजयोविवराग्रा वा पलश्छापा ।

[27] उक्षिप्तैकाक्षिर्वा दक्षिणदिकस्प सस्तकासक्तं ।

पश्यति पौष्णं शंकोस्तन्मूलदृगंतरं वाक्षाभा ।

[28] त्रिज्याग्राकृतिवियुतेः पदात्स्वनिघ्नमुदपास्तसूत्र' स्पात् उदयास्तसूत्रतस्स्पाश्छंक्वग्रप्ररापेणी स्वधृतिः ।
[29] नृतलास्तोदयसूत्रान्तरं रविगुणं नहृत्पलाभा वा

स्वधृतिर्वा सूर्यगुणा शंकुविभक्ता पलशपण: ।

[30] इष्टश्छायाम्पस्तं नृतलं दृग्ज्पोद्धृतं पलाभा वा अथवेष्टकर्णगुणितं यष्टिविभक्तं पलभा स्पात् ।

[31] अग्रेष्टभागुणिता दृग्ज्पाभक्ता फलेष्टभाभुजयोः एकात्पदिगुद्भवयोर्विवक्यं वा पलश्छाया । Ms. B : 31 d विवरैक्यं 148 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकार [ अधिकार: III इष्टक्षुतिगुणिताऽग्रा त्रिज्याहृते[ष्टाभावृत्तजाग्रा । इष्टश्रुतिगुणिता बाहुस्तथैव त्रिज्यया भक्त्ता] । ३२ ॥ लब्धेष्टभाभुजान्या पलप्रभा प्रोक्तवद्वा स्यात् ॥ ३३ ॥ प्रोक्तफलाभाकृत्योर्विवरपदेनोदयास्तसूत्रं यत् ॥

तच्छङ्कुभ्रमवृत्तान्तरं पलभेष्टभावृत्ते ॥ ३४ ॥

उज्जयिनीयाम्योत्तरयोजनविषया[५ ]हते[र्फलं यद्] वा।

निजविषयादुत रेखाविषयनिरक्षान्तरं शरा[५ ]भ्यस्तम् ॥ ३५ ॥ रसकृत[४६]हृत्पलभागाः शर[५]गुणगगनाप[४०]हृदक्षाभा ॥ ३६ ॥

विषुवच्छायासाधनविधिः प्रथमः ॥ Text of Ms. A : [32] इष्टक्षुतिगुणिताग्रा त्रिज्याहृद्धे --~~ संगुणानृहतो

[33] लव्देष्टभाभुजात्पा पलप्रभा प्रोतवद्वा स्पात् ।

[34] प्रोक्वफलाभाकृत्पोर्विवरपदेनोदयास्तसूत्रं यत्

तश्छंकुभ्रमवृत्तांतरं पलभेष्टभावृत्ते ।

[35] उज्जयिनीयाम्पोत्तरयोजभविषयाहते - - - वा निजविषयादुत्तुरेखाविषयनिरक्षांतरं शराभ्पस्तं । [36] रसकृतहृत्पलभागाः शरगुणगगनापहृदक्षाभा । विषुवश्छायासाधनविधिः । प्रथमः । Ms. B: 33 लब्दे 2. लम्बाक्षज्यानयनविधिः [अक्षज्यालम्बज्यानयनविधयः]

पलभार्क[१२]वर्गगुणितौ त्रिज्यावर्गौ' पलश्रवणकृत्या । । भत्ताववाप्तमूले पलजीवालम्बजीवे स्तः ॥ १ ॥

अथवा भार्क[१२]कृतिघ्ने त्रिज्ये भार्क[१२]हतश्रवणभक्ते ॥ केवलया श्रुत्या [[वा] लब्धी छायार्कसङ्गुणिते ॥ २ ॥ त्रिज्याकृतिनिहतौ वा भाशङ्कू त्रिज्ययाहतश्रुत्या ।

भक्तौ वा भाश्रुत्या लब्धी त्रिज्याहते भवतः ॥ ३ ॥

त्रिज्ये छायार्क[१२]घ्ने कर्णहते व पलावलम्बज्ये । नृच्छायानिहते वा छायाशङ्कूद्धृते वाऽन्पे ॥ ४ ॥ लम्बज्याकृतिहीनातू त्रिज्यावर्गात्पदं पलज्या वा । पलजीवात्रिज्याकृति[वि]युतिपदं लम्बकज्या वा ॥ ५ ॥ Text of Ms. A : [1] पलभार्कवर्ग:गुणितौ त्रिज्पावर्गौ* पलश्रवणकृत्पा भक्तापवाप्तमूलिं पलजीवालंवजीवे स्तः ।

[2] अथवा भार्ककृतिघ्ने त्रिज्पे भार्कहत्तश्रवणभक्ते

केवलया श्रुत्पा लव्दीश्छायार्कसंभक्ते । ۔۔۔۔ [3 त्रिज्पाकृतितिहतो वा भाशंकुत्रिज्पपाहतः श्रुत्पा भक्तौ वा नाहतया लब्दी त्रिज्पोद्धृते भवतः ।

[4] त्रिन्नेश्छायार्कघ्ने कर्णहृते वा पलार्धलंवज्पे

भूश्छायानिहते वाश्छायाशंकूद्धृते वात्पे 5] लंवज्पोकृतिहीनात्त्रिज्पावर्गात्पदं पलज्पा वा ॥ पलजीवात्रिज्पाकृतियुतिपदं लवकज्पा वा । Ms. B : 2 d लब्दी° 3 d लब्दी 150 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे अधिकारः ।।। कुञ्ज्या भाकर्णघ्ना भावृत्ताग्रोद्धृताऽथवाऽक्षज्या । जिनभागज्याघ्रार्कज्याऽप्रज्याहृदवलम्बज्या । ६ । लम्बज्योनासमेतन्त्रिज्याघातात्पदं पलज्या वा ॥ अक्षज्ययोनयुक्तत्रिगुणवधान्मूलमितरा वा । ७ ।। कुज्याक्रान्तिज्ये वा त्रिज्याघ्ने अग्रया हते ते स्तः । अग्रासमशङ्कुज्ये त्रिगुणघ्ने तद्धूतिहृते वा ॥ ८ ॥ स्वधृति[हृते] वा त्रिज्ये नृतलनरघ्ने पलावलम्बज्ये। अक्षावलम्बकार्मुकहीनत्रिगेहाद् गुणौ वाऽन्ये। ९ । समशङ्कुक्रान्तिनरैरक्षज्यास्ताडिताः क्रमाद् विभजेत् ॥ अग्राकुञ्ज्यानृतलैरवाप्तयो वाऽवलम्बज्याः ॥ १० ॥ लम्बज्याः क्रमशो वा कुज्याग्रानृतलताडितास्तु हरेत् । क्रान्तिज्यासमशङ्कुस्वेष्टनरैरक्षमौर्व्यः स्युः ॥ ११ ॥ Text of Ms. A :

[6] कुञ्ज्पा भाकर्णघ्ना भावृत्ताग्रोद्धृताथवाक्षज्पा

त्रिज्पाजिनभागज्पाघ्नार्कज्पाग्रज्पयाहृदवलंवज्पा ।

{7] लंवज्पेनसमेतत्त्रिज्पाघातान्पदं पलज्पा वा

अक्षज्पयोनयुत्कत्रिगुणवधान्मूलमितरा वा ।

[8] कुज्पाक्रातित्पे वा त्रिज्पाघ्ने अययाहृते ते स्त:

अग्रासमशंकुज्पे त्रिगुणघ्नं तद्वृतिहृते वा । [9] स्वधृति वा त्रिज्या नृतलनरघ्ने पलावलंवज्पे' अक्षावलंवकार्मुकहीनत्रिदेहांद्गुणो वात्ये।

[10] समशंकुक्रांतिनरैरक्षज्पास्ताडिताः क्रमाद् विभजेत अग्राकुज्पानृतलैरवाप्तयो वावलंवज्पा।
[11] लंवज्पाः क्रमशो वा कुज्पाग्रानृतलताडितास्तु हरेत्

क्रांतिज्पासमश्रंकुस्वेष्टनरैक्षमौर्व्पास्स्पु । Ms. B.: 8 a °क्रांति° 8 dतद्धृतिहते 9 d वान्ये [अधिकारः III परिच्छेदः 2] लम्बाक्षज्यानयनविधिः ዓሄፃ जिनभागगुणरविभुजगुणघातः समनरहृतोऽथवाऽक्षज्या । कान्तित्रिभगुणघातः समनरहृतोऽथवाऽक्षज्या ॥ १२ ॥ कुज्याग्रयोरप[क]मगुणाग्रयोरन्तरे त्रिभज्यान्ने । अग्राहृते क्रमात्ते व्यस्तावलम्बज्याक्षज्ये ॥ १३ ॥

श्रुत्यर्कयोः श्रुतिभयोर्विवरे त्रिगुणाहते श्रुतिविभक्ते ॥

उत्क्रमपललम्बज्ये क्रमाल्लम्बपलत्रिभगुणविवरे वा ॥ १४ ॥ अग्रातद्धुत्यन्तर-तद्धृतिसमनृविवरे त्रिभगुणघ्ने।

तदधृत्या प्रविभक्ते चोत्क्रमलम्बपलज्यके स्तः ॥ १५ ॥

नृतलस्वधूतिविशेष-स्वधूतिनृविवरे त्रिमौर्विकाभ्यस्ते ।

स्वधृतिविभक्ते वोत्क्रमलम्बकपलमौर्विके भवतः ॥ १६ ॥

उत्क्रमपललम्बज्याहृतौ पलगुणावलम्बगुणवर्गौ ।

लब्धे त्रिज्यारहिते लम्बाक्षज्ये [क्रमाद् भवतः ॥ १७ ॥

Text of Ms. A : [12] जिनभागगुणरविभुजगुणघातस्समनरहृतोथवाक्षज्पा क्रांतित्रिभगुणघातस्समनरहृतोथवाक्षज्पा।

[13] कुज्पाग्रयोरवमगुणाग्रयोरंतरे त्रिभज्पाघ्ने

अग्राहते क्रमाघ्ने व्यस्ताक्षज्पावलंवज्पे । [14] श्रुत्पंकयोः श्रुतिभयोर्विवरे त्रिगुणांहते श्रुतिविभक्ते । । तत्क्रमलवाक्षज्पे क्रमषललवत्रिभगुणविवृरे वा।

[15] अग्रातद्धृत्पंतरतद्धृतसमवृवरे त्रिभगुणाघ्नो ।

तुद्धृत्पा प्रविभत्कचोत्क्रमपललंविज्पे स्तः ।

[l6] नृपलस्वधूतिविशेषनृविर्वरे त्रिमौर्विकाभ्पस्ते

स्वध्रुतिविभत्के वोत्क्रमपललंवकमौर्विके भवतः ।

{17] उत्क्रमपललंवज्पाहृतौ पलगुणावलंवगुणवर्गो

लंवद्धिज्पारहिते लम्वाक्षज्पे Ms. B: 15 c उद्धृत्या 15 d °पललंबकज्ये 152 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III उत्क्रमपललम्बज्ये] व्यासघ्ने स्वकृतिर्वजिते च पदे ।

पललम्बज्ये व्यासौ तदूनगुणौ ते पदे वा स्तः ॥ १८ ॥

उत्क्रमजीवान्तरकृतिहीनत्रिज्याकृतेर्दलं यत्तत् । पलगुणहृल्लम्बज्या लम्बज्याहृत्पलज्या वा ॥ १९ ॥ त्रिज्यावर्गाद् द्विगुणाद् व्यस्तगुणान्तरकृतिं विशोध्य पदम् । उत्तान्तरोनयुक्तं दलितं पललम्बकज्ये वा ॥ २० ॥ तद्वाऽक्षज्योनं लम्बज्याऽक्षज्याऽवलम्बगुणहीनम् ॥ त्रिज्योत्क्रमाक्षलम्बकगुणान्तरे लम्बकाक्षज्ये ॥ २१ ॥ चरदलजीवाद्युज्यावधोऽग्रया भाजितोऽथवाऽक्षज्या । समकर्णापमजीवाघातोऽर्कहृतोऽथवाऽक्षज्या ॥ २२ ॥ पलभाहुल्लम्बज्या नृतलाप्तात् नृभाक्षगुणघातात् ।

श्रुतिगुणिता क्रान्तिज्या भावृत्ताग्रोद्धृता वा स्यात् ॥ २३ ॥

Text of Ms. A : 18 व्यासघ्नस्वकृतिवर्जिते च पदे पदलंवज्पे व्पासौ तदूनगुणे तौ पदे वा स्तः

[19] उत्क्रमजीवांतरकृतिहीनत्रिज्पाकृतिर्दलं यत्तत् । पदगुणहृल्लंवज्पा लंचज्पाहृत्पलज्पा व ।
[20] त्रिज्पावर्गाद्वद्विगुणाद्व्यद्व्यस्वगुणांतरकृतिं विशोध्प पदं ॥

उक्त्तांतरोनयुक्त' दलित पदलंवकजपे वा ।

[21] तद्वाक्षज्पोनं दललवज्पाक्षज्पावलंवगुणहीनं । । त्रिज्पोत्क्रमाक्षलवकगुणांतरे लंवकाक्षज्पे t
[22] चरदलजीवाद्युज्पावधोग्रया भाजितोथवाक्षज्पा। समकर्णापमजीवाघातोकहृतोथवाक्षज्पा ।
[23] पलभाह्रल्लंवज्पानृतलाप्ते वा त्रिभाक्षगुणघातात् । श्रुतिगुणिता क्रांतिज्पा भावृत्पाग्रोद्धृता वा स्पात्

Ms. B: 19 a तुत्क्रम 20 a-b °गुणाद्व्यस्व° परिच्छेदः।। 2] लम्बाक्षज्यानयनविधिः । 153 तद्धनुषी लम्बाक्षावुत्क्रमधनुषी तथोत्क्रमाह्वाभ्याम् । [अक्ष-अक्षच्छाययोर्दिक्] याम्योऽक्षोऽक्षच्छाया याम्या [अयनचलनम्]

           अजतुलाक्षविवरज्या ॥ २४ ॥
त्रिज्यागुणिता भक्ता परमापक्रान्तिजीवयाऽऽप्तधनुः ॥

देय ग्रहे यदा भा दक्षिणगोलादिगम्यभानुमतः ॥ २५ ॥ महती मेषादिगतच्छायातस्त्वन्यथा शोध्यम् । पातेऽन्यथा विधेयं चायं त्रिप्रश्नकर्मविधौ ॥ २६ ॥

षड्राश्यन्तरिताद् वा भानुमतोऽभीष्टकालिकात्साध्यम् ॥ अयनचलनं स्वबुद्धया गणकेन हि चापचतुरेण ॥ २७ ॥

लम्बाक्षज्यानयनविधिर्द्वितीयः ॥ Text of Ms. A : [24] तद्धनुषी लंवाक्षावुत्क्रमधनुषी तथोत्क्रमाह्लाभ्पां । याम्पोक्षोक्षश्छायायाम्पाजतुलाक्षविवरज्पा [25] त्रिज्पागुणिता भत्का परमापक्रांतिजीवयाप्तधनुः । देयं ग्रहे यदा भा दक्षिणगोलादिगम्पभानुमत:

[26] महती मेषादिगतशछायातस्त्वन्पथा शोध्पं ।

पातोन्पथा विधेपे चापत्रिप्रश्नकर्मविधौ {27] षड्राश्पंतरिताद्वा भानुमतोभाष्टकलिकात्साध्पं । अयतचलनं स्वबुद्धया गणकेन हि चापचतुरेण । लवाक्षज्पानयनविधिद्वितीयः । Ms. B : 25 b °धतुः 26 c विधेयं 27 b °भीष्ट° 3. क्रान्तिज्यानयनविधिः क्रान्तिः परा जिनांशाः [ २४°] पराऽपमज्या जिनांशक[ २४°]ज्योक्त्ता ॥ तद्गुणिताऽर्कभुजज्या त्रिगुणहृदिष्टापमज्या स्यात् ॥ १ ॥ अष्टकृतिद्वगुणिता[२०८ × २] रविभुजजीवा त्रिबाहुखकु[१०२३]भक्त्ता । स्वेष्टापक्रमजीवा तच्चापं क्रान्तिरिष्टा स्यात्। २ ।। अथवा क्रमजीवाभिः प्रागुक्ताभिर्गुणोऽपमज्या स्यात् ॥ क्रान्तिकलाभिमौवीं क्रान्तिकलाः पूर्ववत्साध्याः ॥ ३ ॥ लम्बज्येष्टनृसमनरसूर्यै[१२]र्गुणिता क्रमादिलामौर्वी । अक्षज्यानृतलाग्राक्षाभाहृद्वाऽपमज्याः स्युः ॥ ४ ॥ द्वादशलम्बज्येष्टनृसमनरनिहता क्रमेण वाऽग्रज्या। अक्षश्रुतित्रिभज्यानिजधृतितद्धृतिहृदपमज्याः ॥ ५ ॥ Text of Ms. A :

[1] क्रांतिः परा जिनांशाः परा क्रमज्ष्प जिनांशकज्पोक्ता ।

। तद्गुणितार्कभुजज्पा त्रिगुणहृदिष्टावमज्पा स्पात् [2] अष्टकृतिर्वांगुणिता रविभुजजीव्पा त्रिवाहुखकुभक्ता । स्वेष्टोपक्वमजीवा तच्चापष्क्रांतिरिष्टा स्पात् ।

[3] अथवा क्रमजीवाभिः प्रागुप्ताभिर्गुणोपमज्पा स्पात् ।

क्रांतिकलाभिमौवीं क्रान्तिकलाः पूर्ववसाध्पाः ।

[4] लंवज्पेष्टं नृसमनरसूर्यैर्गुणिता क्रमादिलामौर्वी

अक्षज्पा नृत्तलाग्राक्षाभाहद्वापमज्पास्स्पु ।

[5] द्वादशलंवज्पेष्टनृसमनरनिहता क्रमेण वाग्रज्पा ।

अक्षश्रुतित्रिभज्पानिजवृतितद्वृतिहृदपमज्पाः । परिच्छेदः 3] क्रन्तिजयानयनविधि: 155 अग्राक्षश्रुतिनिजधृतिविष्कम्भदलैर्हृतः समनरो वा । कुज्याक्षाभास्वेष्टनृ[तल]पलगुणनिघ्नोऽपमज्याः स्युः ॥ ६ ॥ अक्षावलम्बजीवाघ्ना त्रिकृतिहृता तु तद्धृतिस्सा स्यात् ॥ नृतलघ्नशङ्कुगुणिता तद्धृतिरथवा स्वधृति[कृति]विभक्ता ॥ ७ ॥ द्वादशपलभागुणिते पललम्बज्ये समश्रवणभक्ते । क्रान्तिज्ये वा कुज्याग्राकृतिविश्लेषमूलं वा ॥ ८ ॥ पलकर्णहतो दिनदलनरोऽर्कहृत् फलकुगुणयुतिविशेषः ॥ याम्योत्तरयोस्तत्त्रिगुणकृतिवियुतिमूलमपमज्या ॥ ९ ॥ पलभाधूतिघातोऽर्क[१२Jविहृतश्छेदोऽग्राहतस्य नृतलस्य ।

प्राप्ता क्रान्तिज्याऽग्राकृतेः समच्छेदाल्लब्धं वा ॥ १० ॥

Text of Ms. A : [6] अक्षाग्रश्रुतिनिजधृतिविष्कंभदलैर्हृतस्समनरो वा कुज्पाक्षाभास्वेष्टनृपलगुणनिघ्नोपमृज्पाः स्पुः । . [7] अक्षावलंवघ्नजीवाघात्तेन हता तु तद्वृत्तिस्सा स्पात् । नृतलघ्नशंकुगुणिता तद्वृत्तिरथवा स्वधृतिभक्ता । [8] द्वादशपलभागुणिते पललंवज्पे समश्रवणभत्के। क्रांतिज्पो वा कुज्पाग्राकृत्तिविश्लेषमूलं वा [9] पलकर्णहृतो दिनदलभरोर्कहृत्फलकुगुणपुतिविशेषः पाम्पोत्तरयोस्तत्त्रिगुणकुतियुतिभूलमयमज्पा

(10) थलभावृतिवात्तोर्कविहृत्श्छदोग्राहतस्प नृतलस्पा

वाप्तक्रांतिज्पाग्राकृतेस्समश्छेदलव्दं वा Ms. B : 6d °पमज्याः 9 c याम्यो° 10 b नृतलस्य । 156 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकारः III कुज्याहता धृतिर्वा छेदविभक्ताऽपमस्य जीवा स्यात् । पलभाग्रावधगुणितो नरोऽर्क[१२]गुणहारहृद्द्वा स्यात् ॥ ११ ॥ द्युज्यात्रिज्याकृत्योर्विशेषमूलं त्वपक्रमञ्ज्या वा ॥ त्रिज्याद्युज्यायोगात् निजान्तरघ्नात्पदं वा स्यात् ॥ १२ ॥ द्युज्यार्क[१२]घातगुणिता चरार्धजीवाऽक्षभात्रिशिब्जिन्योः ।

घातेन हृता लब्धं स्वेष्टापक्रान्तिजीवा वा ॥ १३ ॥

क्रन्तिज्यानयनविधिस्तृतीयः ॥ Text of Ms. A : [11] कुज्पाहता वृत्तिर्वाश्छेदविभक्ता अपमस्प जीवा पलभाग्रावधागुणितो नरोर्कगुणहारहृद्वा स्पात्

[12] द्युज्पात्रिज्पाकृत्पोर्विशेषमूलं त्वयक्रमज्पा वा

त्रिज्याद्युज्पायोगात्रिजांतरघ्नात्पदं वा स्पात् ।

[13] त्रिज्पार्कघातगुणिता वरार्धजीवाक्षसाधुशिंजित्पो

र्घातेन हृता लव्दं स्वेष्टापक्रांतिजीवा वा । क्रातिज्पानयतविधिस्तृतीयः ॥ Ms. B: 11 c °ग्रावधगुणितो 12 a द्युज्या० 12 d •निजांतर° 13 b चरार्धजीवाक्षमाधुशिंजित्पो । 1. The first half of this verse occurs in the original text as त्रिज्यार्कंघातगुणिता चरार्धजीवाऽक्षभाद्युशिञ्जिन्योः which is mathematically incorrect. The error has been rectified by interchanging त्रिज्या and द्युशिञ्जिनि in the edited text. 4. द्युज्यानयनविधिः क्रान्तिज्यावर्गोनात् त्रिज्यावर्गात्पदं द्युजीवा स्यात् । त्रिज्याक्रान्तिज्यान्तरसमासघातस्य मूलं वा ॥ १ ॥ व्यस्तक्रान्तिज्याहृत्क्रान्तिगुणकृतेः फलं त्रिभज्योनम् ॥

द्युज्या वा व्यस्तापमजीवात्रिज्यान्तरं वा स्यात् ॥ २ ॥

क्रान्तित्रिभान्तरज्या द्युज्या वा चरदलजीवया हृता ।

त्रिज्या क्षितिजीवाघ्ना स्वाहोरात्रार्धजीवा वा ॥ ३ ॥

धृतिगुणिता त्रिभजीवा ह्रताऽन्त्यया वा द्युमौर्विंका भवति । शङ्कुत्रिज्याक्षश्रुतिवधादिन[१२]गुणान्त्ययाऽऽप्तं वा ॥ ४ ॥ त्रिज्यानृतलाक्षश्रुतिघातात् पलभाहतान्त्ययाऽऽप्तं वा ॥ अक्षज्याग्राघाते चरगुणभक्तोऽथवा द्युज्या ॥ ५ ॥ Text of Ms. A : [1] क्रांतिज्पावर्गांनात्त्रिज्पावर्गात्पदं द्युजीवा स्पात् त्रिज्पाक्रांतिज्पांतरसमासघातस्प मूलं वा [2] व्पस्तक्रांतिज्पाहृत्क्रांतिगुणहृतिः फलं त्रिभज्पोनं । द्युज्पा वा व्पस्तापमजीवात्रिज्पांत्तरं वा स्पात् [3] क्रांतितिभांतरज्पा द्युज्प वा चरदरजीवया विहृता त्रिज्पा क्षतिजीवाम्राहोरार्धजीवा चा । [4] धृतिगुणिता त्रिभजीवा हृतांत्पया वा द्युमौर्विंका भवति शंकुत्रिज्पाक्षश्रुतिवध्पाद्दिनगुणात्पयाप्तं वा 5 त्रिज्पानृतलाख्पक्षुतिघातात्पलभाहतांत्पयाप्तं व। अक्षज्पाग्राघाते चरगुणभक्तेथवा भुज्पा Ms. B : 3 d °जीवां वा । १५८ वटश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकारः III क्रमगुणपलभात्रिज्याघातोऽर्क[१२]गुण[चर]जीवयाऽऽप्तो वा । पलभाक्षसमनरवधोऽर्क[१२]गुणचर[दलगुण]भक्त्तो वा ॥ ६ ॥ पलभाक्षतद्धृतिवधोऽक्षकर्णचरगुणहत् [च दिवसजीवा] ।

द्युदलधृतिः कुज्योना सौम्ये याम्ये युता द्युज्ये ॥ ७ ॥

द्युज्या वोदग्याम्ये चाग्रगुणं दिनदलनृतलाभ्यस्तम् । दिनदलधृत्या भक्तं फलेन रहितान्विता [धृतिः] सैव ॥ ८ ॥ द्युज्यानयनविधिश्चतुर्थः ॥ Text of Ms. A : [6] क्रमगुणपलभात्रिज्पाघातोर्कगुणजीवयाप्तो वा यलभाख्पगुणसमनरववोर्कगुणचरभक्तो वा

[7] पलभाख्पत्तद्वृतिवयोक्षकर्णचरगुणह्रत्

द्युदलहृतिः कुज्पोना सौम्पपाम्पे युत्ता द्युज्पे । [8] कुज्पा वोदक्ष्त्रिज्पाग्रैयनिजांतराभ्पस्तं दिनदलधूत्पा भत्कं फलयुतरहितान्दिता चैव । द्युत्यानयनविधिश्चतुर्थः ॥ 5. कुज्यानयनविधिः क्रान्तिज्याऽक्षज्याघ्ना लम्बकजीवाविभाजिता कुज्या। विषुवच्छायागुणिता क्रान्तिज्याऽकों[१२]द्धृता वा स्यात् ॥ १ ॥ क्रान्ति ज्याग्राघाते समनरभक्तेऽथवा महीजीवा । वाऽग्रा विषुवद्भाघ्ना पलकर्णविभाजिता कुज्या ॥ २ ॥ अग्राकृतिर्विभक्ता समधृत्या वा फलं कुजीवा स्यात् ।

नृतलाभ्यस्ता वाऽग्रा स्वधृतिविभक्ता महीजीवा ॥ ३ ॥

लम्बत्रिभगुणवधहतसमनुर्वाऽक्षगुणवर्गलब्धं यत् । त्रिज्यार्कसमनृघातात्पलभाघ्नाक्षज्ययाऽवाप्तं वा ॥ ४ ॥* Text of Ms. A : [1] क्रांतिज्पाक्षज्पाघ्ना लंवकजीवाविभाजिता कुज्पा विषुवच्छाघागुणिता क्रांतिज्पार्कोद्धृता वा स्पात् ।

[2] क्रांतिज्पाग्राघाते समनरभक्तथवा महीजीवा ।

वाग्रा विषुवद्भाघ्ना पलकर्णविभाजिता कुज्पा ।

[3] अग्राकृतिर्विभक्ता समधूत्पा वा फलं कुजीवा स्पात्

नृतलाभ्पस्ता चाग्रा स्ववृतिविभक्ता महीजीवा ।

[4] लंवत्रिभगुणवधहतसमनुर्वाक्षगुणवर्गलव्दं यत्। त्रिज्पार्कसमनृघातात्पलभाघ्नाक्षज्पयावाप्तं वा !

Ms. B : 3 b समधृत्या 4 b °ą वर्गलब्दं 1. In verses 4-10(a-b), multipliers and divisors have been wrongly stated as divisors and multipliers. The error has been rectified in the English translation. 160 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [ अधिकारः III वाऽक्षश्रुतिशङ्कु[१२]गुणस्समनरो वाऽक्षप्रभाकृतिहृत् ॥ समनृकृतितद्धृतिवधादग्राकृत्याहृतात् क्षितिज्या वा ॥ ५ ॥ शङ्कुस्वधूतिवधघ्नो नृतलकृतिहृतः समनरो वा । तद्धृतिलम्बगुणसमनृघातोऽग्राघ्नाक्षमौर्विकाह्रद् वा ॥ ६ ॥ वाऽग्राघ्नाक्षज्याहृत्समनरवर्गस्त्रिभज्याघ्नः ॥ तद्धृत्यर्कहतिघ्नोऽग्राक्षाभाघातहृच्च समना वा ॥ ७ ॥ वाऽक्षाभाग्राहतिहृत्समनरवर्गोऽक्षकर्णघ्नः । समनरलम्बगुणस्वधूतिवधोऽक्षगुणनृतलहतिहृतो वा ॥ ८ ॥ त्रिज्याशङ्कुहतिघ्नः समना नृतलाक्षगुणवधहृत् ॥ स्वधूतिरवि[१२]समनरवधः पलभानृतलाभ्यासहृद् वा ॥ ९ ॥ Text of Ms. A : [5] वाक्षश्रुतिलंवगुणस्समनरा वाक्षप्रभाकृतिहृत् । समनृकृतितद्वृतिवधादग्रकृत्पाहता क्षितित्पा वा । [6] शंकुस्वधृतिवधघ्ना वृवलकृतिहृतस्समनरो वा । तद्धृतिलंवयुणसमनुघातोग्राघ्नाक्षमौर्विंकाह्रद्वा 7 याग्राघ्नाक्षज्पाहृत्समनरवर्गस्त्रिभज्पघ्नः तदवृत्त्पर्कहतिघ्नोग्राक्षाभाघातहृसमना वा । [8] वाक्षाभाग्राहतिहृत्समनरवगोंक्षकर्णघ्नः । समनरलंवगुणस्वधृतिवधोक्षगुणनृतलाहतिहृतो वा । [9] षिज्पाशंकुहत्तिघ्नस्समना नृतलार्क्षगुणवधहृत् । स्वधृतिरविसमनरवधः पलभाभृतलाभ्पासहृक्षितिज्पा Ms, B : 6 a °वधघ्नां 7a वाग्राघ्ना° 7 d°हृच्च समना वा ॥ 9 a त्रिज्याशंकु” परिच्छेदः 5] कुञ्ज्यानयनविधिः 161 वाऽग्रानृतलवधहृतः समनरवर्गः स्वधृतिगुणितः ॥ वाऽक्षज्यावर्गहता त्रिगुणकृतिहृता च तद्धृतिः कुज्या ॥ १० ॥ वाऽक्षाभावर्गहता तद्धृतिरक्षश्रवणकृतिह्रत् ।

वा नृतलवर्गनिहता स्वधृतिकृतिहृता च तद्धृतिः ॥ ११ ॥

कुज्या वाऽग्रेष्टशङ्कुघातोऽक्षाभाघ्नः स्वधृतिरवि[१२]हृत् ॥ घातो वाऽक्षगुणघ्नो लम्बज्यास्वधूतिघातहृत्कुज्या ॥ १२ । वाऽग्राभिहतो घातः कुज्या स्वधृतिसमनरहतिहृत् ॥ द्युदलधूतिद्युज्यान्तरमथवा कुज्या

                 [ द्यु]जीवया गुणितः ॥ १३ ॥

उन्नतगुणस्त्रिगुणहृतस्तद्धृतिविवरं महीजीवा ।

द्युज्याहता चरज्या त्रिज्याभक्ता [क्षितिज्या वा] ॥ १४ ॥

Text of Ms. A : [10] चाग्रावृतलवधहृत्तस्ममनरवर्गस्समधृतिगुणितः वाक्षज्पावर्गहतत्रिगुणकृतिहृताश्च तद्वृतिः कुज्पा [11] वाक्षाभावर्गहता तद्वृतिरक्षश्रवणकृतिहृत् । चानुतलवर्गनिहन्ता स्वध्र्पतकृतिहृत्ता च तद्वृत्तिः [12] कुज्पा वाग्रेष्टशंकुघातोक्षाभाघ्रस्स्वध्रुतिरविहृत्। घातो वाक्षगुणाघ्नो लंवज्पास्वधृतिघातहृत्कुज्पा [13] वाग्राभिहतो घात्तः कुज्पस्वधृतिसमनरहत्तिहृत् । द्युदलहृघुज्पातरमथवा कुज्पा जीवया गुणितः

[14] उन्नगुतणस्त्रिगुणहृत्तस्तद्वृत्तिविवरं महीजीवा ।

द्युज्पाहता चरज्पा त्रिज्पाभज्पा Ms. B : 10 a वाग्रावृतल० 11 cवानुतल° 162 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकारः III पलगुणभावृत्ताग्रावधो निजश्रवणहृत् क्षितिज्या वा । क्रान्ति ज्याग्राकृत्योर्विवरपदं वा महीजीवा। १५ ॥ कुज्यानयनविधिः पञ्चमः । Text of Ms. A : 15] पलगुणभावृत्ताग्रावधो निजश्रवणहत्क्षितिक्ष्पा वा क्रांतिज्पाग्राकृत्पोविवरपदं वा मद्वीजीवा ॥ कुज्पानपनविधि: पंचम: । 6. अग्रानयनविधिः परमापक्रमजीवाघ्ना रविभुजजीवा लम्बगुणभक्ता।

अग्रा क्रान्तिज्या वा {त्रिज्याघ्ना] लम्बजीवाहृत्। १ ।।

अक्षश्रवणाभ्यस्ता क्रान्तिज्याऽर्को[१२]द्धृताऽथवाऽग्रज्या । तद्धुतिहताऽपमज्या समनरभक्ताऽथवाऽप्रज्या ॥ २ ॥ स्वधृतिघ्नापमजीवा स्वेष्टनरेणोद्धृताऽथवाऽग्रज्या । कुज्याक्रान्तिज्याकृतिसमासमूलमथवाऽग्राज्या ॥ ३ ॥ · कुज्या त्रिज्यागुणिता पलजीवाभाजिताऽथवाऽग्रज्या । विषुवत्कर्णाभ्यस्ता कुज्या वाऽक्षद्युतिहृताऽग्रा ॥ ४ ॥ तद्धृतिकुञ्ज्याघातान्मूलं पूर्वापरे कुजे वाऽग्रा ।

स्वधृतिघ्ना वा कुज्या नृतलविभक्ताऽथवाऽग्रज्या ॥ ५ ॥

Text of Ms. A : [1] परमापक्रमजीवाघ्ना रविबुधजीवा लंवगुणभक्ता। अग्राक्रांतिज्पा वा [unindicated gaplलंवजीवाहत् । [2] अक्षश्रवणाम्पस्ता क्रांतिज्पार्कोद्धृताथवाग्रज्ष्प तद्वृत्तिहतापमज्पा समनरभक्ताथवाग्रज्पा [3] स्वधृतिघ्नापलजीवा स्वेष्टनरेणोद्धृता।थवाग्रज्पा। कुज्पाक्रांतिज्पाकृतिसमासमूलमथवाग्राज्पा [4] कुज्पा त्रिज्पागुणिता पलजोवाभा । जेत्ताथवाग्रज्पा विषुवत्कर्णाम्पस्ता कुज्पा वाक्षधुतिहृताग्रा । [5] तद्धतिकुज्पाघातान्मूलं पूर्वापरे कुजे वाग्रां

स्ववृतिघावा कुज्पा नृतलविभक्ताथवाग्रज्पा

Ms. B: 5 a तद्वृति 164 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III समनाऽक्षज्यागुणितो लम्बज्याभाजितोऽथवाऽग्रज्या ॥ विषुवच्छायागुणितः समना वाऽर्को[१२]द्धृतोऽग्रज्या ॥ ६ ॥ कुज्यागुणितस्समना क्रान्तिज्याभाजितोऽथवाऽग्रज्या । समना नृतलाभ्यस्तः शङ्कुविभक्तोऽथवाऽग्रज्या ॥ ७ ॥ तद्धृतिरक्षज्याघ्ना व्यासार्धविभाजिताऽथवाऽग्रज्या । अथवाऽक्षच्छायाघ्ना तद्धृतिरक्षश्रुतिहुताऽग्रा ॥ ८ ॥ तद्धृतिरथ नृतलघ्ना स्वधृतिविभक्ताऽथवाऽग्रा स्यात् ॥ तद्धूतिशङ्क्वोर्घातोऽक्षज्याघ्नः स्वधृतिलम्बगुणवधहृत् ॥ ९ ॥ घातः कुज्यागुणितः क्रान्तिज्यास्वधृतिघातहृद्वाऽग्रा ॥ वाऽक्षाभाघ्नो घातः सूर्य[१२]घ्नस्वधृतिभक्तोऽग्रा ॥ १० ॥ [कुज्याशङ्क्वोर्घातस्त्रिज्याघ्नो लम्बनृतलवधहृद्वाऽग्रा । पलश्रुतिगुणितो घातो नृतलार्क[१२]गुणहृतोऽथवाऽग्रा ॥ १०* ॥] Text of Ms. A : [6] समनाक्षज्पागुणितो लवज्पाभाजितोथवाग्रज्पा विषुवश्छायागुणितस्समना वार्कोद्धृतोग्रज्पा

[7] कुज्पागुणितस्समना क्रांतिज्पाभाजितोथववाग्रज्पा

समना नृतलाम्पस्तः शंकुविभक्तौथवायज्पा । [8] तद्वृतिरक्षज्पाघ्ना व्यासार्यविभाजिताथवाग्रज्पा अथवाक्षश्छायांघ्ना तद्वृतिरक्षश्रुतिहृताग्रा

[9] तद्वृतिरथ नृतलघ्ना स्वधृतिविभक्ताथवाग्रा स्पा

कुज्पाशंक्वोर्धातोक्षज्पाघ्नस्खधूतिलंवगुणवधहृत्। [10] घातः कुञ्ज्पागुणितः क्रांतिज्पास्वधृत्तिघातहृद्वाग्रा । वाक्षाभाघ्रो घातस्सूर्यघ्नः स्वधृतिभक्ताग्रा । । Ms. B: 9 स्स्वधृत्ति परिच्छेदः 6] अग्रानियन विधि: 165 स्वध्रतिहतो वा घातो नानृतलाभ्यासभाजितो वाऽग्रा । द्युज्याचर[गु]ण[घा]|तोऽक्षज्याभक्तोऽथवाऽग्रज्या ।। 11 ।। तद्धतिसमनरकृत्योर्विशेषमूलं कुजे वाऽग्रा । भुजशङ्कुतलवियुतियुतिः समानभिन्नाशयोर्वाऽग्रा ॥ १२ ॥ त्रिज्याऽक्षाभागुणिता सममण्डलकर्णभाजिता वाऽग्रा ।

नृतलं समशङ्कोर्यद् रवावुदक्स्थे भवेत्साऽग्रा ॥ १३ ॥

त्रिज्याभावित्ताग्राघाते भाकर्ण[भा]जिते वाऽग्रा । भावृत्ताग्रादृग्ज्यावधे प्रभाभाजिते वाऽग्रा । १४ । अग्रानयनविधिः षष्ठः ॥ Text of Ms. A : [11] स्वध्रुतिहतो वा घातोंत्पावृतलाभ्यासभाजितो वाग्रा । द्युज्पाचरणतः अक्षज्पाभक्ताथवाग्रज्पा । [12} तद्धृत्तिसमनरकृत्पोविशेषमूलं कुजे वाग्रा । भुजगुणशंकुतलवियुतिधुतिस्सचमात्पानयोर्वाग्रा। [13] त्रिज्पाक्षाभिागुणिता समनंरडलकर्णभाजिताग्रा । नृतलं समशंकोद्रवानुदक्स्छे भवेत्साग्रा 14 त्रिज्पाभावृत्ताग्रघातै भाकर्णजिते वाग्रा ॥ भावृत्ताग्रादृग्ज्पावधे प्रभाभाजिते वाग्रा । अग्रानयनविधिः पष्टः ॥ 7. स्वचरार्धज्याप्राणसाधनविधिः [चरार्धज्यासाधनम्]

कुज्या त्रिज्यागुणिता द्युज्याभक्ता चरार्धजीवा स्यात् ।

अन्त्याहता कुजीवा धूतिभक्त्ता वा चरार्धज्या । १ ।। अन्त्योन्नतज्ययोर्वा विशेषशेषं चरार्धजीवा स्यात् । यन्त्रगृहीतद्युदलतिथिघटीविवरनाडिकाज्या वा ॥ २ ॥ पलजीवागुणिताऽग्रा द्युज्याभक्ताऽथवा चरार्धज्या । क्रान्तित्रिभगुणघातोऽक्षाभाघ्नोऽर्का[१२]हतद्युञ्जीवाहृत् ॥ ३ ॥ [अन्त्याक्रान्त्योर्धातोऽग्राघ्नो धृतिसमनृहृच्चरार्धज्या ।] वाऽक्षज्याघ्नो घातो लम्बज्याधृतिवधोद्धृतो वा स्यात् ॥ ४ ॥ [अन्त्याग्राघातः पलगुणगुणतस्त्रिगुणधृतिवधहतो वा ।]

कुज्याघ्रो वा घातोऽग्राधृतिघातोद्धृतो वा स्यात् ॥ ५ ॥

Text of Ms. A : [1] कुज्पा त्रिज्पागुणिता थुज्पाभक्ता चरार्धजीवा स्पात् अंत्पाहता कुजीवा धृतिमत्ता वा चरधिज्पा ।

2] अंग्प्रोन्नतज्पयोर्वा विशेषशेषं चरार्धजांवा वा ॥

यंत्रपृहीतयुदलतिथिघटीविवरनाडिकाज्पा वा

[3] पलजीवागुणिताग्रा घुज्पाभत्ताथवा चरार्धज्पा ॥ क्रांतित्रिभगुणघातौक्षाभाघ्नोकहितघुजीवाह्रत् ।
[4] वाक्षज्पाघ्नो घातो लवज्पाधृतिवधोद्वृतो वा स्पात!

[5] कुञ्ज्पाघ्नो वा घातोग्राधृतिघातोद्धता वा स्पात् । Ms. B : 3 b द्युज्या To 3 d र्काहत परिच्छेदः 7] स्वचरार्धज्याप्राणसाधनविधिः १६७ वाडप्राघाताभ्यासस्तद्धृतिधृतिघातह्रच्चरार्धज्या।।6।। (वाडप्रात्रिभगुणधातोडक्षज्याघ्नो द्युज्यात्रिगुणवधहच्च ।] वाडप्राऽभ्यस्तो घातो द्युज्यातद्धृतिवधेन हृतः ॥ ७ ॥ घातो वा नृतलघ्नो द्युज्या[स्व]धृतिघातहृच्चरार्धज्या क्रान्त्यक्षज्याक्षश्रुतिघातो द्युज्यार्क[12]वधहृद्वा ॥ ८ ॥ द्विज्यासमनरघातो [ऽक्षज्यावर्गेण संगुणितः ॥ लम्बत्रिभगुणवधघ्न]द्युज्याभक्तः फलं चर्धराज्या ॥ ९ ॥ साध्यं यद्वत् कुज्या समनुस्तद्वच्च षोडशधा ॥

अथवैवं षोडशधाऽन्त्यासमनरघाततो धृतिविभक्तात् ॥ १० ॥

क्रान्तिपलत्रिगुणवधो [ लम्बकद्युज्याघातहृद्वा] । ११ ॥ क्रान्त्यक्षज्यासमधृतिघातो द्युज्यासमनृवधहत्तत् । स्वधृतिकुजीवाक्षज्याघातो द्युज्यानृतलवधहृत्1 ॥ १२ ॥ Text of Ms. A : [6] वाग्राघाताभ्पासस्तद्वृत्तिवृतिघातहृच्चराधू'ज्पा ॥

[7] वाग्राभ्पस्तो घातो घुज्पातद्वृतिवधेरहृतः ।
[8] घातो वा वृतलघो घुज्पाधृतिवातहृच्चरधिज्पा

क्रांत्पक्षंज्पाक्षश्रुतिघातो घुज्पोर्कवधहद्वा । [9] त्रिज्पासमनरघातो[unindicated gap]घुज्पाभक्तः कलं चरार्धज्पा [10] साध्पं यद्वत्कुज्पा समनुस्तद्वच्च शोधोडशधा । अथवैवं षोडशधांत्पागमनरघाततो धृतिविभक्तात् [11] क्रांतिफलत्रिगुणवधाप्तं वा

[12] क्रांत्पक्षज्पासमधृतिघातो द्युज्पासमवृवधहृदत् ।

चरार्धज्पास्वधुतिक्रान्पक्षज्पाघातो द्युज्पानृतलवधहत्

Ms B: 12 b °समनुवध° 12d वधहृत्।

The reading स्वधृतिक्रान्त्यक्षज्याघातो द्युज्यानृवधह्रद्वा is also possible. 168 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकारः III समनरपलगुणकृतिहतिरवलम्बद्युगुणघातभक्ता वा । तद्धृतिपलगुणघातोऽक्षाभाघ्नोऽक्षश्रुतिद्युगुणवधहृत् ॥ १३ ॥ कुज्याघ्रो वा घातोऽग्राद्युगुणवधोद्धृतश्चरार्धज्या । -

नृतलहतो वा घातः स्वधृतिद्युज्यावधविभक्तः ॥ १४ ॥

समनरपलगुणधातोऽक्षज्याकुज्याक्षभानृतलगुणितः । द्युगुणगुणो लम्बापमगुणरवि[१२]नृभिराप्तयो वा स्पुः ॥ १५ ॥ पलगुणकृतितद्धृतिघातस्त्रिज्याद्युगुणघातभक्त्तो वा । तद्धृत्यन्त्याश्रगुणकृति[हतिस्त्रिज्याकृति]धृतिवधाप्ता वा ॥ १६ ॥ त्रिज्यातद्धृतिघातोऽक्षाभाकुञ्ज्यानृतलकृतिहतो वा ॥ द्युज्याघ्राक्षश्रवणाग्रास्वधृति[कृति]विभक्तो वा ॥ १७ ॥ वान्त्याकुज्यानृवधात्पलभाक्षाग्रभूगुणगुणैर्गुणितात् । [द्वादशलम्बज्यासमशङ्कुक्रान्तिगुणहरैर्हृते ॥ १८ । Text of Ms. A : [13] उद्वृतिपलगुणाकृतिहतिरवलंवद्युगणघातभक्ता वा उद्धृतिपालगुणाघातोक्षाभाश्घ्नोक्षश्रुतिद्युगुणवधहृत् ।

[14] कुञ्ज्पाघ्नो वा घातोग्राद्युगणवधोद्धृतश्चरार्धज्पा

नृतलहतो वा घानस्स्वधृतिघुज्पावधविभक्त

[15} स्समनरपलगुणघातोक्षज्पाकुजाक्षभानृतलगुणितः

द्युगणगुणो लंवापमगुणरविनृमिराप्तयो वा स्पु:। [16] पलगुणकृतितद्वृतिघातस्त्रिज्पाद्युगणघातभक्त्तो वा उद्वृत्पांत्पाक्षगुणकृतिधृतिवधाप्तोर्धा [17] त्रिज्पा । उत्कृतिघातोक्षाभाकुज्पानृत्तलकृतिहतो वा घुज्पाघ्नैरक्षश्रवणाग्रास्ववृत्तिविभक्तः

[18] वांत्पाकुञ्ज्पानृवधात्पलभाक्षाग्रगुणभुग्जुणैर्गुणिता

Ms. B.: 14b °वधोद्वृत° 14 cवा घातस्स्व° परिच्छेदः 7] स्वचरार्धज्याप्रणसाधनविधि: 169 । अग्रा]धृतिहतिगुणितैस्त्रिज्याकुञ्ज्यानृघात[गुणगुणितात्] ॥ हारैस्तैर्भक्तोऽप्राद्युज्यागुणितैश्चरार्धज्याः ॥ १९ ॥ समनृ[नृ]तलपलगुणहतिरिष्टनरद्युगुणघातभक्ता वा ! त्रिज्या[ग्रा]नृतलवधाद् द्युज्याधूतिघातलब्धं वा ॥ २० ॥ अन्त्याग्रानूतलवधो धृतिवर्गहृतोऽथवा चरार्धज्या । नृतलापमत्रिगुणहतिरिष्टनृदिनगुणवधाप्तं वा ॥ २१ ॥ नृतलान्त्यापमगुणहतिरिष्टनृधृतिघातहृच्चरार्धज्या । धृतिकुगुणपलगुणवधान्नृतलद्युज्यावधाप्तं वा। २२ ॥ क्रान्तिपलगुणधृतिवधाद्द्युज्यानरघातहृच्चरार्धज्या ।

त्रिगुणधृतिवधो द्युज्याहृत्प्रोन्नतगुणान्तरं वा स्यात् ॥ २३ ॥

Text of Ms. A : [19] धृतिकृतिगुणैर्हतात्त्रिज्पाकुञ्ज्पानृघाततोहारैः उक्ते ते वावाप्तुं द्युज्पागुणितैश्चार्धज्पा: [20] समनृतलपलगुणहतिनिष्टनरघुगणघातभक्ता वा त्रिज्पानूतलवधाद् द्युज्पाधृतिघातलव्दं वा । [21] अंत्पाग्रानृतलवधोद्धृतिवर्गह्रतोथवा चरार्धज्पा । नृतलापमत्रिगुणहतिविष्टनृदिनगुणवधाप्तं धा [22] तृतलांत्पापमगुणहतिरिष्टनृधृतिघातहृच्चरार्धज्पा । र्ध्पतेकुगुणपलगुणवधानृतलघुज्पावधाप्त वा। [23] क्रांतिपलगुणाधृतिवधाद्द्युज्पानरघातहृच्चरार्धज्प षिगुणधृतिवधो युज्पाहृतत्प्रोन्नतगुणांतरं वा स्पात् । Ms. B : * 20 d लब्दं वा १७० वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार:।।। [द्युनिशादले] तद्घनुश्चरप्राणास्तैः खखवेदेषवो [ ५४००] युतविहीनाः ॥

सौम्ये विहीनयुक्ता याम्ये द्युनिशादले भवतः ॥ २४ ॥

[चरार्धास्वानयने सामान्यनिर्देशः] प्रत्येकं मौर्व्या बाऽर्धाश्चरासवः प्रोक्तवत्साध्यः ।

भेषु रवेर्दौज्यातः साध्या वा चरदलप्राणाः ॥ २५ ॥

[अजगोमिथुनाद्यानां चरार्धासवः।] अजगोजितुमाद्यानां चरासवो वोक्तवत्साध्याः ॥

तेषु राशिकलाचापेन प्राग्वच्चरखण्डकप्राणाः ॥ २६ ॥

वेन्द्रागा [७१४] कृतगोऽर्काः[१२९४] खगुणेषुभुवो[१५३०]ऽक्षभाहता भक्ताः ॥ · सूर्ये[१२]राप्तधनूषि प्रोतवच्चरखण्डकप्राणाः ॥ २७ ॥ Text of Ms. A : [24] तद्धनुचरप्राणास्तैः खखापदेथु वा युतविहीनाः सौम्प विहीतयुक्तां घाम्पधुनिश्रादले भवतः

[25] प्रत्पकं मौर्व्पा वाधाश्चरासवः प्रोक्तवत्साध्पाः ॥
तेषु रवेदौंत्पांवत्साध्पा वा चरदलप्राणाः
[26] अजगोजित्रमनुद्यानां चरासवो वोतवद्राव

स्तेषु राशिकलाचापेन प्राग्वच्चरखंडकप्राणाः

[27] वेंद्रागाः कृतगोर्काः खगुणेषुभुवोक्षभाहत्ता उक्ताः
सूर्येराप्तधनूंषि प्रोक्तभचरखंडकप्राणाः

| Ms. B: 24 c सौम्यविहीन" 26 a अजगोजित्तम° 27 b क्षमाहत्ता उत्ताः परिच्छेदः 7] स्वचरार्धज्याप्राणसाधनविधिः १७१ [उपसंहारः।] दिक्पालभाजीवानां दिङ्मात्रं साधनानि कथितानि । निखिलानि न शक्यन्ते पर्जन्यस्येव जलधाराः ॥ २८ ॥ स्वचरार्धज्याप्राणसाधनविधिस्सप्तमः ॥ Text of Ms. A: [28] दिक्पालभाजीवानां दिमात्रं साधनानि कथितानि निखिलानि न ज्ञक्यंते पर्जन्पस्पेव जलधारा: । स्वच्चरार्धजपाप्राणसाधनविधिस्सप्तमः ॥ 8. लग्नादिविधिः [राशीना लङ्गोदयासुसाधनम् } अजवृषमिथुनान्तज्या मिथुनान्तद्युज्यया हता भक्ताः ॥ स्वद्युज्ययाऽऽप्त[ध)नुरन्तराणि लङ्कोदयप्राणाः ॥ १ ॥ त्रिगृहद्युज्योना वाऽजादिद्युज्याः स्वजीवयाऽभ्यस्ताः ॥

स्वद्युज्यया विभक्ताः फलोनजीवाः स्वचापानाम् ॥ २ ॥

स्वपरमापक्रमोत्क्रमगुणविवरस्वचापगुणसंहतिभ्यो वा । ज्याखण्डस्वद्युज्यावधाप्तिहींना स्वद्युज्याप्ता ॥ ३ ॥ क्रान्तिज्याऽ[ जा]दिज्याकृतिविवरपदैर्हता त्रिभज्याऽऽप्ता ॥ स्वद्युज्ययाऽऽप्तधनुषोर्विवराण्यथवा निरक्षराश्युदयाः ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : [1] अजवृषमिथुनातज्पा मिथुनातद्युज्पया हता भक्ताः सधुत्पयाप्तनुरंतराणि लंकोदयप्राणाः । [2] त्रिगृहाघुज्पोना वाजाघुज्पास्खजीवयाभ्पस्ताः स्वघुज्पणविभक्ताः फलोनजीवोत्पचापानां ।

[3] खपरापमोत्क्रमगुणविवरस्वगुणचापसंहतिभ्पो वा

ज्पाखंडखद्युज्पावधाप्तहीनखलिप्तानां

[4] क्रांतिज्पादिज्पाकृतिविवरपदैर्हृता त्रिभज्पाप्ता

खद्युज्पयाप्तधनुषोविवराण्यथवा निरक्षनाश्पुदया Ms. B.: 3c °स्वद्युज्या° 3d °स्वलिप्तानां 4 c स्वद्युज्पया° परिच्छेदः 8] लग्नादिविधिः १७३ त्रिज्या[बाlहुज्यान्तरयुतिघातेभ्यो द्युज्याप्तरहितेभ्यः । [त्रिज्याद्विगतहतेभ्यो द्युज्याभक्ताप्तलब्धानाम् ।]

मूलेभ्यो धनुषां वा विवराणि निरक्षराश्युदयाः ॥ ५ ॥

मेषादिक्रान्तिज्याज्यायोगहतात्तदन्तरान्मूलम् । त्रिज्यागुणं द्युजीवावाप्तचापान्तराण्यथवा । ६ । वाऽजादिक्रान्तिज्याज्यायोगहतात्तदन्तरान्निघ्रात् ॥

त्रिज्याकृत्या द्युज्याकृत्याप्तपदधनुरन्तराण्यथवा । ७ ।।

[राशीना स्वदेशोदयासुसाधनम्] ते चाङ्काङ्गाङ्गभुवो[१६६९]ऽङ्गगोऽगशशिनः[१७९६] शराग्निगोच्चन्द्राः[१९३५ ॥ व्यस्तास्तथा चरदलोनयुता निजधाम्नि षट्सु चोत्क्रमतः ॥ ८ ॥ [राशीनामस्तमयकाल-याम्योत्तरसङ क्रमकालसाधनम्] निजसप्तमोदयासुभिरस्तं राशिः समेति नियमेन ॥

लङ्कोदयासुभिः स्वैर्याम्योत्तरवृत्तमायाति ॥ ९ ॥

Text of Ms. A : [5] त्रिज्पाहुज्यांतरपदपातेभ्पो द्युज्पयाप्तसहितेभ्पो मूलेभ्पो धनुर्पावा विवराणि निरक्षराश्पुदयाः

[6] मेषादिक्रांतिज्पागुणज्पायोगहतातुदतरान्मूल

त्रिज्पागुणं द्युजीवाप्राप्तेचापान्तराण्पथवा ।

[7] वाजादिक्रांतिज्पाज्पायोगहतात्तदंतरान्निघ्ना

त्रिज्पाकृत्पा द्युज्पाकृत्पाप्तपदधनुरंत्तराण्पथवा ।

[8] ते चांकांगांगभुवोंगगोगशशिनः शराग्निगोवंद्राः

व्पस्तास्तथा चरदलोनयुतानिजधास्ति षट्गष्वोत्क्रमतः

[9] निजसप्तमोदयासुभिरस्वं राशिस्समेति नियमेन लंकोदयासुभिस्खर्याम्पोत्तरवृत्तमायाति

Ms. B : 5c धनुर्षावा 7 d °रंन्तरा° 8 b शराग्निगोचंद्राः 8 d °धाम्नि 174 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: II। [लग्नसाधने सामान्यनिर्देशः]

द्युगताद्दिवा विलग्नं निशि षड्भयुतं च रात्रिदिनशेषात् ॥

[ लग्नसाधनविधिः] वा सौक्ष्म्यात् तात्कालिकरविभवनागतिकलागुणितः ॥ १० ॥ स्वोदयकालो भक्तो राशिकलाभिः फलासवोऽसुभ्यः ॥

प्रोह्यष्टेभ्यो भोग्यं क्षिपेद्रवौ तदनु यावन्तः ॥ ११ ॥ शुद्धत्यन्त्युदया राशीन् क्षिपेद्रवौ तावतोऽवशेषं च ॥ खगुणघ्रमशुद्धोदयहृद्भागादौ क्षिपेद्विलग्नं प्राक्। १२ ॥

राश्युदयैरेवं तात्कालिकमर्कं प्रसाधयेत्तस्मात् ॥ इष्टद्युगताच्छेत्रमनुपाततः प्राग्विलग्नं वा ॥ १३ ॥ इनशङ्गोस्त्रिज्याघ्नात् मध्यलग्नशङ्कुसम्भक्तात् ।

फलचापयुतं सूर्यं प्राग्लग्नं वा भवत्येवम् ॥ १४ ॥

Text of Ms. A : [10] द्युगताद्दिवा विलग्नं निशि षड्भयुतं च रात्रिदिनशेषा

द्वै सौम्पात्तात्कालिकरविभवनागतकलाकुणितः
[11] स्वोदपकालो भक्तो राशिकलाः फलासवोसुभ्पः

प्राग्ज्ज्पेष्टेम्पो भोग्पं क्षिपेद्रवौ तदनु यावंत: 12] शुद्धयत्पुदया: राष्राशीन्क्षिपेद्रवौ तावतोवशेषं च ॥ खगुणघ्नमशुद्धोदयहृद्भागादौ विलग्नं प्राक्

[13] राश्पुदपैरपातात्कालागमर्क प्रसाधयेत्तस्मात्

इष्टास्छद्युताच्छेत्रमनुपाततः प्रद्यिलग्नं वा

[14] इनशंकोस्त्रिज्पाघ्नान्मध्पन्पालंवघातसंभक्तात्

फलचापघुतं सूर्यं प्रायूग्रं च भवत्पेवं । Ms. B.: 12 a शुद्धयन्त्पुदया: 13c °द्युतात्क्षेत्र° 14 b °मध्यध्न्यालंव° परिच्छेद: 8) लग्नादिविधिः 175 उत्क्रमतो मेषादीन् क्रमेण जूकादिकान् प्रकल्प्य ततः । रात्रिद्युव्यत्ययतः षड्भयुतं प्राग्विलग्नं वा । १५ ॥ [लग्नात् कालसाधनम् } लग्नर्कयोर्गतैष्या अंशा निजभोदयाहता भक्ताः ॥ खगुणैस्तदंतरुदयात् मिश्राल्लग्नासवो ह्यसकृत् ॥ १६ ॥ कलात्मकाद्विलग्नाद् विशोध्य कालात्मकं सहस्रांशुभ् ।

शेषो विलग्नकालो गत्यविशेषाद् भवत्यथवा । १७ ॥

[ अस्तविलग्नम्]

षड्भयुगुदयविलग्नं ह्य[स्तविलग्नं निगद्यते सद्भिः] ॥ १८ ॥

| लग्नसूर्यो यदा एकराशौ तदा लग्नसाधनम्] भोग्यात्कालादूनः कालः खगुणाहतो निजोदयहृत् ॥

भा[गा]दिफलं सूयें संयोज्यं प्राग्विलग्नं स्यात्। १९ ॥

Text of Ms. A : [15] उत्क्रमतो मेषादीन्क्रमेण जूकादिकान्प्रकल्प्प ततः रात्रिद्युत्पत्पयतः पृङ्भयुतं प्राम्विलग्नो वा । 1l6] लग्नार्कयोर्गतैष्पा वंशा निजनोदयाहता भत्काः खगुणैस्तंदतरुपाद मिश्रालग्नासवो ह्यसकृत् [17] कालात्मकाद्विलग्नाद्विशोध्प कालात्मकां त्सहस्रांशुं। शेषा विलग्नकालो गत्पविशेषाद्भवत्पथवा । [18] षड्भघुगदयविलग्न ह्य (19) गात्कालादूनः कालः खगुणाहतो निजोदयहृत् भादिफलं सूर्षे संयोज्पं प्राग्विलग्रं स्पात् 176 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III [लग्नात् कालसाधनम्] एकस्मिन् यदि भवने विलग्नसूर्यौ तदा तयोर्विवरे भागाः स्वोदयगुणिता वियदग्नि[३०]विभाजिताः कालः ॥ २० ॥ [मध्यलग्नं कालश्च] मध्यविलग्नं रविगतगतोदयफलोनितो रविद्युदलात् । पूर्वनतासुभिरुपरि च प्रोक्तवल्लग्नसमरवौ कालः ॥ २१ ॥ [रात्री लग्न-लग्नकालसाधनम्] रजनीशेषाल्लग्नं प्राग्वत् विशोधयेद्द्युपाच्च ।

भोदययुक्त्तात् सूर्ये लग्नसमे शेषकालः स्यात्। २२ ॥

[स्वदेशोदयं विना लग्नकालानयनम् । भानोः लङ्कोदयवत्प्राणास्साध्याश्चरासवश्चापि ।

तद्वियुतिर्मकरादौ कर्कटकादौ युतिः प्राणाः ॥ २३ ॥'

Text of Ms. A :

[20] पृकस्मिन्पदि भवने विलग्नसूर्यौ' तदा तयोर्विवरे भागास्खोदयगुणिता वियदग्निविभाजिताः काल:

[21] मध्यविलग्नं रविगतगतोदयफलोनितो रविद्युदालात् पूर्वनतासुभिरुपरि च घोक्तवल्लग्नसमरवौ कालः 22] रजनीशेषाल्लग्न प्रांनत विशोधयेद्युषाच्च । षड्भधुतं तत्सूर्यें लग्नसेमे शेषकालस्स्पात् [23] मानं लंकोदयात्प्राणास्साध्पाश्चरासवश्चापि तद्वियुतिर्मजरादौ कर्कटादौ पुतिः प्राणाः 1. The reading भानां लङ्कोदयात् is possible but it is not intended here. See BrSpSi, xv. 29 and SiŚe, iv. 30. * परिच्छेदः 8] लग्नादिविधिः १७७ स्पष्टाः स्युर्मेषादौ कर्कटकादौ तु भार्धतः शुद्धाः ॥ जूकादौ भार्धयुताः मकरादौ शोधिताश्चक्रात् ॥ २४ ॥

लग्नाच्चैवं प्राणाः सूर्यकलाभिरूनितास्तथाऽल्पाश्चेत् ॥
खखषड्घनेन[ २१६००] युक्ता विशोधयेल्लग्नकालः स्यात् ॥ २५ ॥

[कालाशज्ञानम्]

उदयाः षष्टिविभक्तः कालांशा नाडिकाः षडभ्यस्ताः ।

दशभिर्वा विघटीभिः कालांशो वाऽसुभिः षष्टच्या ॥ २६ ॥ लग्नादिविधिरष्टमः । Text of Ms. A : 24 स्पष्टाः स्पुर्मेषादौ कर्कयदौ तु मूर्धतः शुद्धाः

जूकादौ भावयुता: मकरादौ शोधिताश्चक्राल्

[25] लग्नाश्चैवं प्राणास्सूर्यभागे ऊनितास्त्वथाल्पाश्चेत् खखषड्वनेन युक्ता विनोदयेल्लग्नकालस्स्पात् [26] उदयाष्पष्टविभत्काः कल्पंशनाडिकाष्पडभ्पस्ताः दशभिर्वा विघटीभिः कालांशो वासुभिष्पष्टया। लग्नादिविधिरष्टमः । 9. द्युदलभादिविधिः [दिनार्धकाले दृग्ज्या-शङ्कु-त्रिज्या-क्षेत्रम्] क्रान्त्यक्षान्तरयोगस्समान्यककुभोर्नतांशकाः खाक्षः । तज्ज्या दृग्ज्या दोर्ज्या नतांशकोनास्त्रिगृहभागाः ॥ १ ॥ उन्नतभागाः कोटिस्तज्ज्या उज्ज्या नरस्तथा शङ्कुः । उन्नत जीवा, त्रिज्या कर्णो यष्टिस्तथा नलक: ।। २ ।। [दिनार्धच्छायादिग्ज्ञानम् । सौम्यक्रान्तेः स्वपलेऽल्पे याम्या द्युदलभाऽन्यथा सौम्या ।

द्युज्यातो लम्बज्या यदि महती स्यात्तदाऽप्येवम् ॥ ३ ॥

[दिनार्धनतांशज्ञानम्] द्युज्याधनुः समेतं पलेन स्वकेन यदा त्रिभादूनम् ॥ याम्याऽन्यथेतरा भा तत्त्रिभविवरं नतांशाः स्युः ॥ ४ ॥ Text of Ms. A [1] क्रात्पक्षातरयोगस्समान्पककुभोन्नतांशकाः खाक्षाः त्तज्ज्पा दृग्ज्पा दोर्ज्पा नतांशकोनास्त्रिगृहभागाः

[2] उग्नतभाग: कोटिस्तज्ज्पा वज्पां नरस्तथा शंकुः

। उन्नतजीवा त्रिज्पा कर्णो याष्टिस्तथा नलकः।

[3] सौम्पक्रांतेस्खलेपे । याम्पा द्युदलभान्पथा सौन्पा

द्युज्पातो लंवज्पा यदि महती स्पातदाप्पेवं [4] द्युज्पाधनुस्समेतं पलेन समेत यदा त्रिमादूनं याम्पेन्पथेतरा भा तत्त्रिभविवरं नतांशाः स्पुः Ms. B : 4 c माin place of भा परिच्छेद: 9] द्युदलभादिविधिः : 178 लम्बक्रान्त्योयोंगस्त्रिभाधिकश्चेद् द्युखण्डभा याम्या ।

सौम्याऽन्यथा त्रिभोनं तन्नतभागास्स्युरथवैवम् ॥ ५ ॥

[दिनार्धच्छायाछायाकर्णो] दृग्ज्या द्वादशगुणिता शङ्कुविभक्ता प्रभा द्यु[द]लगेऽर्के ॥

त्रिगृहज्या सूर्य[१२]गुणा शङ्कुविभक्ता द्युदलकर्णः। ६ ।

[दिनार्धकालिके धृत्यन्त्ये] द्युज्या कुज्योनयुता याम्योत्तरगोलयोदिना[धं]धृतिः ॥ त्रिज्या चरज्ययैवं वियुतयुता स्याद्दिनार्धान्त्या ॥ ७ ॥ [दिनार्धशङ्कुः] लम्बज्यापमजीवासमनरसूर्ये[१२]र्धृतिः पृथ[ग्गुjणिता । त्रिज्याग्रातद्धृतिपलकर्णैर्भक्ता नराः क्रमशः ॥ ८ ॥ द्युज्यान्त्ययोश्च घातो गदितैर्गुणकारकैः पृथग्गुणितः ॥ त्रिज्यागुणितैहरैर्विभाजयेच्छङ्कवो वा स्यु:। ९। Text of Ms. A : [5] लग्नं क्रांत्पोयोंगस्त्रिभाधिकश्चेद् द्युखंडभा याम्पा सौम्पान्पथा त्रिमोनं तन्नतभागास्पुरथवैषां । [6] दृग्ज्पा द्वादशगुणिता शंकुविभक्ता प्रभा घुलगेर्के त्रिगृहज्पा सूर्यगुणा शंकुविभक्ता घुदलकर्ण: [7] द्युज्पा कुज्पेनयुता याम्पोत्तरगोलयोदिनाधृतिः त्रिज्पा चरजपयैवं वियुतयुता स्पाद्दिनार्धात्पा

[8] लंवज्पापमजीवासमनरसूर्यैः धृतिः पृथ ~णिता

त्रिज्पणात्तद्वृतिपालकर्णेर्भत्का मराः क्रमशः ।

[9] द्युज्पांतयोश्च घातो गटितैर्गुणकारको पृथगुणित

त्रिज्पागुणितैर्हतः विभाजयेश्छकवो वा स्पु: Ms. B : 5 a ०त्रिमा° 5d °मागास्युरथवैषम् । १८० वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे अधिकारः ।।। गुणहारान्तरगुणितौ धृतिघातौ केवलैस्त्रिभज्याघ्नैः । हारैः हृतौ फलोना धृतिरथवा शङ्कवः क्रमशः ।। १० ।।

घातस्त्रिज्याहतहरगुणकान्तरसङ्गुणस्त्रिगुणनिघ्नैः। छेदैर्भक्ते फलवियुते घाते शङ्कवो वा स्युः ।। ११ ।।

द्युज्याघ्नगुणकनिहतान्त्यानन्तरहारहृन्नरा वा स्युः । वैतद्गुणहारान्तरनिहताऽन्त्या तैर्ह्रता हारैः ।। १२ ।।

फलरहिताऽन्त्या [द्युज्यागुणिता त्रिज्याहृता] नरा [वा स्युः] । वाऽन्त्यौगुणितैर्गुणकैर्हता द्युजीवा पृथक् क्रमशः ।। १३ ।।

भक्तानन्तरहारैर्नरा द्युजीवाः पृथग्गुणिताः वोक्तगुणहारविवरैर्गुणिताश्छेदैहृताः फलसमेताः ।। १४ ।।

द्युज्या गुणके हारान्महति विहीनाऽल्पके तु[ततः । अन्त्यागुणिता भक्ता त्रिभजीवया] नराः [क्रमशः] ।। १५ ।।

Text of Ms. A : [10] गुणहारांतरगुणितौ घृतिघातौ केवलंस्त्रिभज्पाप्तैः हारैः हृतौ फलोनघृतिरथवा शंकवः क्रमशः [11] घातस्त्रिज्पाहतहरगुणकांतरसंगुणास्त्रिगुणनिघ्नैः छेदैर्दर्भक्तैः फलवियुते घाते शंकवो वा स्पुः [12] घुज्पाघ्नगुणकनिहतांत्पानंतरहारहृन्नरा वा स्पुः वैतद्गुणहारांतरनिहतांत्पैतैहृता हारैः [131 फलरहितांत्पेव [unindicated gap] नरा वांत्पागुणितैर्गुणैर्हता घुज्पा[unindicated gap} [14] भत्कानंतरहारैर्नरा धुजीवा पृथग्गुणिता वोक्तगुणहारविवरैर्भक्ताश्छेदैर्हूता फलसमेत्ता [15] द्युज्पा गुणके हारान्महति विहीनाल्पके तु [umindicated gap ] नराः परिच्छेदः 9] द्युदलभादिविधिः 181 अमोत्क्रमगुणनिहिताः पूर्वगुणाश्छेबगुणकविवरेण ।

त्रिगुणाहतेन युक्ता विवराण्येतैर्हता वाऽन्त्या ॥ १६ ॥ भक्ताऽनन्तरहारैः फलरहितान्त्यैव शङ्कवः क्रमशः ।

वाऽनन्तरहारहृता तदन्तरविवरहता' वाऽन्त्या ॥ १७ ॥ चरबलगुणगुणकहतेर्गुणहारान्तरहतत्रिभगुणेन । सह विवरं भेदाः स्युस्तदनन्तरहारविवरैक्यम् ॥ १८ ॥ सौम्येतरयोर्घाताः सौम्येप्यैक्यं यदा चरगुणघ्रात् ॥

गुणकाद् गुणहारान्तरहतत्रिभज्या भवेदूना ॥ १९ ॥ भेदगुणाऽनन्तरहारहृताऽथ वियुग्युता भवेद्द्युज्या ॥
द्युज्या वा घातगुणाऽनन्तरहारोद्धृता नराः प्राग्वत् ॥ २० ॥

प्राग्घातत्रिज्याकृतिविवरं त्रिभगुणकृतेवियोज्य नरैः [१२] ॥ [संगुणिते च फलं यत्तदनन्तरहार]हृन्नराः प्राग्वत् ॥ २१ ॥ Text of Ms. A : [16] अपमोत्क्रमगुणानिहताः पूर्वगुणश्छेदगुणकविवरेण त्रिगुणाहतेन घुत्का विवराण्पेतैर्हतां धत्पिा ।

[17] भत्कानंत्तरहारैः फलरहितांत्पेव शंकवः क्रमशः

वानंतरहारह्रता तदंत्तरविवरहता वांत्पा

[18] सदलगुणकहतेर्गुणहारांतरह । तत्रिभगुणेन

सृह विवरं भेदास्पुस्तदनंतरहताविवरैकयं ।

[I9] सौम्पेतरयोर्धातास्सौम्पेप्पेकयं पदा चरगुणाघ्नात्

गुणिकाद् गुणहारांतरहत्तत्रिभज्पा भवेदूना [20] भेदगुणानंतरहारह्रतास्सौप्त वियुग्पुतो भवेद्युज्पा घुज्पा - र्धाघातगुणानंतरहारहता - नता:

[21] प्राग्घातर्त्रिज्पाकृतिविवरं त्रिभगुणकृते तज्ज्नरैर्वीकृनरौ: प्राग्वल्

Ms. B : 21 d वीक्तनरो: प्राग्व 1. A better reading would be तद्विरविवरहता १८२ वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे अधिकार: II। [लम्बज्योना त्रिज्या त्रिज्याघ्ना त्रिभगुणकृतेरूना । तदनन्तरहारहृता तद्गुणिता च धृतिदिनदले शङ्कुः] ॥ २२ ॥

एवं योगवि[योगैर्बहुश: साध्या नरा द्युदले]।

[दृग्ज्याशङ्क्वोः मिथः प्रसाधनम्।]

दृग्ज्याशङ्कू प्राग्वन् मिथः प्रसाध्यौ भुजाग्रावत् ॥ २३ ॥

[ इष्टशङ्कुः] पलगुणपलभाकुज्याग्रज्याभिर्धूतिः पृथग्गुणिता । त्रिज्याक्षश्रवणाग्रातद्धृतिभक्ता च नृतलानि ॥ २४ ॥' , अथवा धृत्यन्त्याद्यैः कथितगुणैः प्रोक्तहारकैः प्राग्वत् ।

नृतलानि तत्कृतिवियुग्धृतिवर्गान्मूलमथवा ना ॥ २५ ॥

वोक्त्तगुणैर्गुंणितो ना लम्बज्यार्का१२]पमगुणसमनरहृत् ।

नृतलानि तानि हारैर्गुणितानि नरा गुणहृतानि । २६ ॥

Text of Ms. A : 22 लंबज्याकोनयुती [unindicated gap}त्रिगुणाकृतेर्पदि वा वस्ति--णाश्ट धृति: [unindicated gap) 23पतेद्युतौदगवि ( unindicated gap दृग्ज्पाशंकुं प्राग्वन्मिथः प्रसाध्पौ भुजाग्रावत् । [24] पलगुणपलभाकुज्पाभूजाभिवृतिः पृथगुणिता त्रिज्पाक्षश्रवणाग्राउद्धृतिभत्का च नृतलानि [25] अथवा धृत्पांत्पाद्याः कथितगुणैः प्रोक्तहारकेः प्राग्वत्। नृतलानि तकृतिवियुग्वृतिवर्गान्मूलमथवा ना 126] वोक्तगुणैर्गुणितो ना लंवज्पाकार्पमयुणसमनरहृत्। नृतलानि तानि हारैर्गुणितानि नरा गुणहृतानि Ms. B: 24 d उद्वृति परिच्छेद: 9) द्युदलभादिविधिः 183 [दृग्ज्यानृतलयोः साधनम्] द्विज्याधुतिकृतिवियुतेरप्राप्तं चाप्रयोनयुग्दलितम् ॥

नरतलवृग्ज्ये याम्ये दृग्ज्यानृतले तथा सौम्ये । २७ ।

त्रिज्याधुत्योर्योगस्तदन्तरेणाहतोऽग्रया भक्त: ।

लब्धफलाग्राम्यां वा प्राग्वन्नृतलं तथा दृष्ज्या ॥ २८ ॥

[दिनार्धच्छाया-छायाकर्णौ] द्युज्यन्त्याघाताप्तत्रिगुणकृतिगुणपलकर्णो भकर्णः ॥ त्रिज्याऽक्षकर्णगुणिता [स्वधू]तिभक्ता वा द्युदलकर्ण: ॥ २९ ॥ अग्रा[त्रिगुण]हतिरक्षश्रुतिहता द्युगुणान्त्ययोर्वधविभक्ता । भावृत्ते स्वाग्राऽग्राक्षश्रवणहता धृतिविभक्ता वा ॥ ३० ॥ तत्पलभाविवरैक्यं द्युदलाभा सौम्ययाम्ययोर्वा स्यात् । दृग्ज्याऽक्षश्रुतिगुणिता तद्धृतिभक्ता द्युदलभा वा ॥ ३१ ॥ Text of Ms. A : [27] त्रिज्पाध्रृत्तिकृतिवियुतेरग्राप्तं चाग्रयोनयोनयुग्दलितं । नरतलदृग्ज्पे पाम्पे दृग्ज्पानृतले तथा सौम्पे घाम्पे युतिर्दुग्ज्पा [28] त्रिज्पाधृत्पोर्योंगस्तदंतरेणाहतोग्रया भक्तः । लव्दफलाग्राभ्पां वा प्राग्वग्न्नृतलं तथा दृग्ज्पा [29] द्युज्पांत्पाघाताप्तं त्रिगुणकृतगुणयलकर्ण तकर्ण: त्रिज्पाक्षकर्णगुणिता - तिभक्त्ता वा घुदलकर्ण:

[30] आग्राकृतिरकश्रुतिहताम्पुगणात्पयोर्वधविभक्ता

भावृत्ते स्वावाग्राक्षश्रवणहता धृति । वेभक्ता

[31] तत्पलभाविवरैक्यं घुदलाभा सौम्पयाम्पयोर्वा स्पात्

दृग्ज्पाक्षश्रुतिगुणिता तद्धृतिभक्ता घुदलभा वा Ms. B : 31 d तद्वृति 184 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे । अधिकार: III द्युदलाक्षकर्णयोगस्तद्विवरघ्नश्छायान्तरभक्त:। फलमक्षभया। रहितं द्युदलच्छा[या] भवत्यथवा ॥ ३२ ॥ वा भावृत्ताग्रोनयुते विपरीते दिनार्धपलभे स्तः । सौम्ये याम्ये पलभादिनार्धभे स्तोऽथवा गोले ॥ ३३ ॥ भावृत्ताग्रोनयुक्त[घ्ना] द्विगुणाक्षाभा पलश्रवणवर्गे । देया याम्ये शोध्या सौम्ये मूलं द्युदलकर्णः ॥ ३४ ॥ त्रिज्याधृतिविश्लेषोऽक्षश्रुतिनिहतो विभाजितो धृत्या ।

फलवियुगुत च समेतोऽक्षश्रुतिरितरद् द्युदलकर्णः ॥ ३५ ॥

द्युज्यान्त्याघातत्रिगुणकृतिविशेषोऽक्षकर्णसङ्गुणितः । द्युज्यान्त्याहुल्लब्ध्याऽक्षश्रुतिरूनयुतोऽपि द्युदलकर्णः ॥ ३६ ॥ Text of Ms. A : [32] घुदलाक्षकर्णयोगस्तद्विवरघ्रांगुलया भक्त्त: फलमक्षभया। रहितं घुदलश्छा भवत्पथवा ।

[33] वा भावृत्ताग्रोनयुक्तं दलितं दिनार्धपलभे स्तः

सौम्पे याम्पे पलभादिनार्धभे स्तोथवा गोलो [34] भादृताग्रोनयुता द्विगुणाक्षाभा पलश्रवणवर्गे देया याम्पे शोध्पा सौम्पे मूलं घुदलकर्ण:

[35] त्रिज्पावृत्तिविशोवोक्षश्रु । तिनिहतो विभाजितो वृत्त्पा

फलवियुगुदत्क्समेतोक्षश्रुतिरितरद्युदलकर्ण: [36] घुज्पांत्पाघातत्रिगुणकृतिविशेषोक्षकर्णसंगुणित: घुज्पायुतिहृद्वा श्रुतिहृद्वाक्षश्रुतिराप्पोकुर्धुदलकर्णः 1. The manuscript text of 36(c-d) may be reconstructed also as द्युज्यान्त्याहतिहृद्वाक्षश्रुतिराभ्यामुक्तवद्द्युदलकर्ण: ॥ परिच्छेद: 9} द्युदलभादिविधिः 185 कुञ्ज्यान्त्याधातहतोऽक्षश्रवणचरत्रिभगुणघातो वा ।

द्युबलश्रुति:

कुजीवान्त्याघातश्चरदलत्रिगुणयोश्च ॥ ३७ ॥ तद्विवरमक्षकर्णप्रताडितं प्रथमघातह्रल्लब्ध्या । वियुगन्वितोऽक्षकर्णः प्राग्वद्द्युदले भवेत्कर्णः ॥ ३८ ॥ । त्रिज्याधृतिविश्लेषस्तद्योगहतोऽक्षकर्णसङ्गुणितः ॥ अग्राधृतिहतिहृत्फलपलभाविवरं द्युदलभा वा ॥ ३९ ॥ [धृत्यन्त्याद्यज्यानयनम्] सार्धरसाष्टभुज[२८६]घ्नी पलश्रुतिस्तद्धता त्रि[भ]ज्या च । धृत्या द्युज्यागुणयाऽन्त्यया ह्रते वा श्रुती फलगुणार्का:[१२] ॥ ४० ॥ पलकर्णहतात्त्रिज्यावर्गाद्वा धृतिर्द्युखण्डकर्णेन । ब्रिज्याहतेन, स्वधृतिर्घाताताद्वा त्रिज्यया लब्धम् ॥ ४१ ॥ Text of Ms. A : [37] कुज्पांत्पाघ्नहृदक्षश्रवणाग्रात्रिगुणघातो बा घुदलश्रुतिः कुजीवांत्पाघातोग्रात्रिगुणयोश्च [38] तद्विवरमक्षकर्णप्रभाताडिततत्प्रथमघातहृल्लव्पा - वियुगन्वितः कर्णः प्राग्वद्युदले भवेत्कर्णः [39] त्रिज्पाधृतिविश्लेषस्तद्योगहतोक्षकर्णसंगुणितः अग्राधृतिहत्तिहृत्फलपलभोविवरं घुदलभा वा 40 सावरसाष्टभुजघ्ना पलश्रुतितद्धता त्रिज्पा च धृत्पा युज्पागुणयांत्पया हृते वा श्रुती फलयुजोर्का:

[41] पलकर्णहतात्रिज्पाववर्गाद्घातो घुखंडकर्णेन

त्रिज्पाहतेन वधृतिघर्षांताद्वा त्रिज्पया लंब्द । Ms. B : 38 c वियुगव्नितः ।। 41 ।d लंब्द 186 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [ अधिकारः III घातो द्युज्याभक्त्तो वाऽन्त्याऽन्त्याहृद्युमौर्विका वा स्यात् । द्युज्यागुणिता वाऽन्त्या त्रिज्याभक्ता धृतिर्भवति ॥ ४२ ॥ पलकर्णहता त्रिगुणकृतिः कर्णघ्नद्युजीवयाप्ताऽन्त्या । कर्णान्त्याघातहृता लब्धा द्युज्या ततो भवति ॥ ४३ ॥ द्युगुणत्रि[गु]णान्तरघ्नाऽन्त्या त्रिज्याहृत्फलोनिता स्वधृतिः ॥ कुगुणोनचरगुणगुणाऽन्त्या चरगुणहृत्फलोनिता [स्व]धृतिः ॥ ४४ ॥ [द्युदला]|द्विलोमजीवाऽधिकक्रमज्याधिकाऽथवाऽन्त्या स्यात् । धृतिरथवा चरजीवागुणिता कुञ्ज्योद्धृता वाऽन्त्या ॥ ४५ ॥ [स्थितिविशेषाः]] सौम्या [यत्राक्ष]समा क्रान्तिस्तत्र द्युखण्डदृग्ज्या नास्ति] ॥

[ना] त्रिज्या च, कुजस्थे दृग्ज्या त्रिज्यैव, नरो [नास्ति] ॥ ४६ ॥

Text of Ms. A : [42] घातो द्युज्पाभत्तो वांताह्रद्युमौर्विका वा स्पात् कुज्पागुणिता वात्पा ग्रज्पाभत्का धृति - - ति

{43] पलकर्णहतत्रिगुणकृतेर्कर्णघ्नद्युजीवयाप्त्पात्पा

कर्णान्त्पाघातहृता लव्द घुज्पा ततो भवति ।

[44] घुगुणत्रि - णांतरजीवाघांत्पा त्रिज्पाहृत्फलोनिता वधृतिः

वा कुगुणचरणगुणगुणांत्पा चरगुणहत्फलोनिता धृतिः ॥

[45] --- द्विलोर्मजीवाधिकाक्रमज्पाधिकाथवात्पा स्पात् । धृतिरथवा वरजीवागुणिता कुञ्ज्पोद्धृता वांत्पा
[46] सौम्पा "*" " समः क्रांतिस्तत्र घुखंडदृग्ज्पोना

त्रिज्पा च कुजस्छे दृग्ज्पा त्रिज्पैव नरो Ms. B : 42e ०वांत्या° 45 c चरजीवागुणिता परिच्छेदः 9] द्युदलभादिविधिः 187

अक्षविलोमज्याऽस्रं [०] त्रिज्या लम्बज्यकैव सम्प्रोक्ता ।

त्रिज्यैव भवेद्द्युदले नष्टच्छाये धृतिः स्पष्टा ॥ ४७ ॥ [आनन्दपुरदशपुरयोः धृतिः] अक्षश्रवणाभ्यस्ता त्रिज्या वा द्वादशोद्धृता भवति ।

[अय]नान्तगे रवाविह दिनदलभानौ दशपुरे च ॥ ४८ ॥

द्युदलभादिविधिर्नवमः ॥ Text of Ms. A : [47] क्षविलोमज्पोघ्रा त्रिज्पा लंवज्पयो --प्तयुता त्रिज्पैव भवेभवेद्यदले नष्टश्छाये धृतिस्पष्ट। [48] अक्षश्रवणाभ्पस्ता त्रिज्पा वा द्वादशाद्धृता भवति --- नातरगे रवाविह दिनदलभानो दशपुरे व । घुदलभादिबिधिर्नवमः । Ms. B : 47 धृतिस्पष्टा 10. इष्टच्छायाविधिः [नतोन्नतकालौ} द्युदलाकान्त:का[लो] नतोऽर्ककुजान्तरुन्नतो ज्ञेयः । [उन्नतवियु]]ग्दिनार्धं [नत]न्नतोनं समुन्नतकम् ॥ १ ॥ [ उन्नतज्या]

चरदलवियुतसमेतात्समुन्नतात् सौम्ययाम्ययोर्जीवा ।
उन्नतजीवा [जीवा] यथा कलाभ्यस्तथासुभ्यः ॥ २ ॥

{स्वान्त्या ] सा चरदलगुणयुक्ता सौम्ये याम्ये विश्वजिता स्वान्त्या ।

अन्त्या नतोत्क्रमज्याविश्वजिता [वा] भवेत्स्वान्त्या ॥ ३ ॥

[ स्वधृतिः ततश्शङ्कुः] द्युज्याधुतिकुज्याभिर्निहता स्वान्त्या पृथक्पृथग्भक्ता । त्रिज्यान्त्याचरजीवाभिराप्तयस्स्वधृतिसंज्ञास्स्युः ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : [1] घुदलाकात:का "ततोर्कभुजांतरुततो ज्ञेय

--- --- घिनाव न्नतोनं समुन्नतकं
[2] चरदलविघुतसमेत्तात्समुन्नतात्सौम्पयाम्पयो जीवा

उन्नतजीवा यथा कलाभ्पस्तथासुम्पः

[3] सा चरदलगुणयुक्ता सौम्पे याम्पे विवजिता स्वाघा

अंत्पेनन्तोस्क्रमज्पाविवर्जिता भवेत्स्वांत्पा

[4] द्युज्पाधृतिकुज्पाभिनिर्हता स्वोत्पा पृथक्पृथग्रक्वा ।

त्निन्पांत्पाचरजीवाभिराप्तयस्स्वधृतिसंज्ञास्स्पुः Ms. B: 1 b Pन्नतो 2 a ०समेत्रान्समुन्नता° 2 b °न्सोम्पयो 2c पथा 3 d Pविवजिता परिच्छेदः 10] इष्टच्छायाविधि: 186 उन्नतजीवा वा गुणितहृताऽऽप्तं कुजीवया युतविहीनम् ॥ सौम्येतरयोः स्वधृतिः तस्याः शङ्क्वादिकं प्राग्वत् ॥ ५ ॥ [शङ क्वानयने विविधा विधयः] स्वधुतिस्वान्त्ये गुणिते द्युदलनरेण क्रमाद्दविभत्ते च । धृत्यन्त्याभ्यां लब्धावभीष्टकालोद्भवौ शङ्कू॥ ६ ॥ स्वधृतिविवजितधूत्या नतोज्ज्यया1 वा हतो द्युदलशङ्कुः । धृत्याऽन्त्यया विभक्तः फलोनितस्सैव वेष्टनरः ॥ ७ ॥ मध्यज्यालम्बगुणा विरविलग्नांशमौर्विका भता। त्रिगृहज्ययाऽथ शङ्कुं जगुरेवं गोल[त]त्त्वज्ञाः ॥ ८ ॥ [छाया-छायाकर्णौ ] अन्त्याधृतिमध्यनरा द्युदलश्रवणाहताः पृथग्भक्ताः । स्वान्त्यास्वधृतीष्टनरैरिष्टश्रवणाः क्रमेण स्युः ॥ ९ ॥ Text of Ms. A : [5] उन्नतजीवैवा गुणितहृत्ताप्तं कुजीवया युतविहीनं । सौम्पेतरयोस्स्वधृतिः तस्पाः शंक्वादिकं प्राग्वत्

[6] स्वधृते स्वांते गुणिते द्युदलनरेण क्रमाद्विभक्ते च

धृत्पोंत्पान्पां लव्दावभीष्टकालोसवौ शंकू

[7] स्वधृतिविवर्जिताधृत्पा नतज्पया वा हतो घुदलशंकुः

धृत्पांत्पाघीविभक्तः पलोनितस्सैव चेष्टनरः ।

[8] मध्पज्पालंवगुणा विरविलग्नांशमौर्विका भत्का ।

त्रिगृहज्पयाथ शंकु जगुरेवं गोलत्वज्ञा:

[9] अंप्त्पत्पधुतिमध्पनरा घुदलश्रवणाहताः पृथग्भक्ता

स्वांभ्पास्वधृतीधृनरेरिष्टश्रवणाः क्रमेण स्फुः । 1• नतोज्ज्यया =नत +उज्ज्यया 190 वटेश्वरसिद्धान्ते विप्रश्नाधिकारे [अधिकारः III वाऽन्त्याधृतिमध्यनरास्स्वान्त्यास्वधृतीष्टशङ्कुभिरिहीनाः ॥ भक्ताः फलं [च] सैकं द्युदलश्रवणघ्नमिष्टाः स्युः ॥ १० ॥ द्युदलश्रवणघ्नान्त्यादिकृतिभ्योऽर्काहतस्वहारकृतीन् ।

त्यक्त्वा पदानि विभजेद्यथोत्तहारैरभीष्टाभाः ॥ ११ ॥

[दृग्ज्या] अथवा पदानि गुणयेद्रविहृतेष्टशङ्कुना हारैः ।

स्वान्त्यादिभिः प्रविभजेदभीष्टदृग्ज्याः क्रमेण स्युः ॥ १२ ॥

[दिनार्धशङ्कुरिष्टशङ्कुश्च } क्रान्त्युत्क्रमगुणरवि[१२]हतिरक्षश्रुतिह्रत्पलोत्क्रमज्यायुक् । विवरं तत्स्वान्त्याघ्नं त्रिज्याहृत्फलवियुक्त्तु स्वेष्टनरः ॥ १३ ॥ Text of Ms. A : [10] वांत्पाधृतिमधूनरास्स्वांत्पाखधृत्तीष्टशंकुमिहीवाः भक्ताः फले सैकयं घुदलश्रवणघूमिष्टास्पु ।

[11] र्द्युदलंश्रवघ्नांत्पादिकृतिभ्पोकीहतोकुहाराकृती

त्पत्क्वा पदादि विभजेद्यथोक्तहारैरभीष्टार्थाः

[12] अथवा पदानि गुणयेद्रविनिष्हतेनेष्टकुशंना हारै:

स्वात्पादिभिः प्रविभाक्षयेदभीष्टदृग्ज्पाः क्रमेण स्पुः [13] क्रांत्पुत्क्रमगुणरविहरिरक्षश्रुतिह्रत्पलोत्क्रमज्पाघृग् विवरं तत्स्वांत्पघ्नं त्रिज्पाहृत्पलविघुक्त सेष्टनरः Ms. B: 10 a oमधुनरा° 10 d श्रवघ्नमिष्टास्स्पु: 11 b °भ्योक7ि 11 d Between द्योक्त and श्रवघ्नमिष्टास्स्यु: the mss. have हाराकृतीप्त्पक्वा पदादि विभनेद्यथोक्त, which is repetition by oversight of the matter preceding it. 12 कुंशं 12 c भाजयेद 13 b ०ज्याघुग् परिच्छेदः 10] इष्टच्छायाविधि: 191 अन्त्ये च द्युदलेतरे विवरोनत्रिज्यया हते ते वा। व्यासार्धहते लब्धी द्युदलनराभीष्टशड्कू स्तः ॥ १४ ॥ विवरोनत्रिज्याघ्ना स्वान्त्योनान्त्या त्रिभज्यया भक्ता ।

फलवियुतो मध्यनरोऽभीष्ट[नरः फल]युतो मध्यः ॥ १५ ॥

[दिनार्धेष्टछायाकर्णौ ] त्रिज्योन्नतगुणविवरं स्वान्त्याहृद्द्युदलकर्णसङ्गुणितम् । तद्युग्द्युदलश्रवणोऽभीष्टोऽभीष्टो वियुग्द्युदलजो वा ॥ १६ ॥ तिथि[१५}गुणिता द्युद[ल]हता समुन्नतज्याऽनुपातजीवा स्यात् । स्थूलाऽन्त्याहृत्। स्वान्त्या त्रिज्यागुणिता फलं स्पष्टा ॥ १७ ॥ अनुपातज्यागुणितो द्युदलनरस्त्रिज्यया हतोऽभीष्टः ।

त्रिज्याघ्नः खश्रवणोऽनुपातहृत्त्वभीष्टकर्णः स्यात् ॥ १८ ॥

Text of Ms. A : [14] अंत्येवं द्युदलनरो विवरोनत्रिज्पया हते ते वा व्यासार्धहते लव्दी द्युदलनंराभीष्टशंकू स्तः

[15] विवरोनत्रिन्पा । घ्नास्वांत्पोनांत्पा त्रिभज्पया भक्ता

फलवियुतो मध्यनरोभीष्टो युतो मध्यः । [16] त्रिज्पानतगुणविवरं स्वांत्पाहृद्युदलकर्णसंगुणितं । तघुश्छदलश्रवणौभीष्टाभीष्टां वियुग्पुदलजौ वा

[17] तिथिगुणिता घुदहता ससुन्नतज्पानुपातजीवाभ्पां स्छूलांत्पाहृत्स्वांत्पा त्रिज्पागुणित्ता फलं स्पष्टर:
[18] अनुपातज्पागुणितौ घुदलनरस्त्रिज्पया हतोभीष्ट:
त्रिज्पघ्नः खश्रवणोनुपात्तहृत्त्वतीष्टस्स्पात् 192 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकारः III

[स्वान्त्या ततश्शङ्कुश्च] सौम्ये यदोन्नतरहितचरार्धतः ज्या तया चरज्योना ।

स्वान्त्या स्याच्छङ्कक्वाद्यं यथोक्तविधिनैव संसाध्यम् ॥ १९ ॥

[ स्वधृतिः ततश्शङ्कुश्च ]

धृतिकुञ्ज्याद्युज्याभिर्गुणिता ज्या[ऽन्त्या]चरत्रिगुणभक्ता । लब्धोनिता क्षितिज्या स्वधृतिः प्राग्वन्नरस्तस्याः ॥ २० ॥

[छाया-छायाकर्णौ ] भावृत्ताग्राक्षज्याघाते कुञ्ज्योद्धृते द्युतिश्रवणः । भावृत्ताग्रालम्बकघाते क्रान्तिज्ययाऽऽप्ते वा ॥ २१ ॥ भावृत्ताग्रात्रिज्यावधेऽथवा भाजितेऽग्रया भवति । त्रिज्याभुजाड्गुलिवधे भुजज्यया [भाजिते] वा स्यात्। २२ । भावृत्ताग्रादृग्ज्यावधेऽग्रया भाजिते भवेच्छाया । २३। Text of Ms. A : [19] सौम्पे दान्नत्सहिता चराद्वृतज्पा तया वरज्पोना

त्स्वांत्पा स्पाश्छंक्वाद्यं यथोक्तविधिनैव संसाध्पं ॥
[20] धृतिकुज्पा - घुज्पाभिर्गुणिता ज्या - चरत्रिगुणभक्ता

लव्दोनिता क्षितिज्पा स्वधृतिः प्राग्वं नरस्तस्पाः ।

[21] भावृत्ताग्राक्षन्पाघातो कुज्पाद्वृते द्युतिश्रवणः भावृत्ताग्रालंवज्याकघाते क्रांतिज्पयाप्ते वा ।
[22] भावृत्तावधोयवा भाजितेग्रया भवति

त्रिज्पाभुजांगुलिवधे भुजज्पया वा स्पात्

[23] भावृत्ताग्रादुग्ज्पावधेग्रया भाजित्ते भवेश्छाया

Ms. B: 20 लब्दो परिच्छेद: 10] इष्टच्छायाविधि: 193 [तत. शङ्कुदृग्ज्ये] त्रिज्याऽर्का[१२]भाभ्यस्ते कर्णह्रते शङ्कुमौर्विकादृग्ज्ये । दृग्ज्या सूर्या[१२]भ्यस्ता प्रभाहृता वा भवेच्छङ्कुः ॥ २४ ॥ [धृतिः, उन्नतं, उन्नतकालश्च।]

तद्घृत्यग्रात्रिज्याक्षश्रुतिभिस्ताडितः पृथक् शङ्कुः ॥ समनृष्कान्त्यवलम्बज्यासूर्यै[१२]र्भाजितो धृतयः ॥ २५ ॥

प्रोक्त्तगुणध्नैर्नृतलैर्वाऽग्राकुज्याक्षगुणपलभाह्रत् । स्वधृतिः कुज्योनयुता सौम्येतरयोर्भवेद् गुण्यः ॥ २६ ॥॥ त्रिज्याचरजीवाभ्यां गुणितो गुण्यो द्युगुणकुगुणभक्तः । तद्धनुरूनसमेतं चरासुभिः स्यादुन्नतकम् ॥ २७ ॥ द्युदलश्रवणहताऽन्त्या स्वेष्टश्रवणोद्धृता फलस्य धनुः । चरदलहीनयुतं वा समुन्नतं सौम्यदक्षिणयोः । २८ । Text of Ms. A : [24] त्रिज्यार्काभाम्पस्ते वार्णहृते शंकुमौर्विकादिग्फ्रे दिग्न्पा सूर्याभ्पस्ता प्रभाहृता वा भवेश्छकु:

[25] उद्धृत्पाग्रात्रिज्पाक्षश्रुतिभिस्ताडितत्पृथक् शंकुः । समनृक्रांत्पवलंवज्पासूर्येर्भाजित धृतयः
[26] प्रोक्त्तगुणघ्नैर्नृतलवाग्राकुञ्ज्पाक्षगुणपलेभाह्रत्

धृतिकुज्पौनसमेता सौम्पेतरयोर्भवेद् गुण्पः [27] त्रिज्पावरजीवाम्पोर्गुणितो गुण्पो घुगुणकुगुणभक्तः । तद्वनुऊनसमेत चरासुमिः प्रागुन्नातकं । [28] द्युदलश्रवणहतांत्पा स्वेष्टश्रवणोद्धृता फलस्ष्प धनुः - चरणामयुतहानं वा समुन्नतं सौम्पदक्षिणयोः Ms. B : 25 b ताडितः पृथक् शंकुः ।। 26 ।d सोम्येतर 27 a त्रिज्याचर° 27 c °समेतं चरा° 28 c ०युतहीनं 194 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे अधिकार: III फलवियुगन्त्योत्क्रमगुणधनुर्नतं दिनदलात्त्रिभज्यायाः ॥ अधिकात्क्रमेण चापत्रिगृहकलायुङ्नताः प्राणाः ॥ २९ ॥ द्युदलेष्ट[कर्ण]विवरहतान्त्येष्टश्रुतिहृता फलोनस्य । अन्त्यस्य धनुः प्राग्वच्चरदलयुक्तोनमुन्नतकम् ॥ ३० ॥ त्रिज्यागुणितः शङ्कुः मध्यज्यालम्बहृत्फलस्य धनुः ॥

द्युदलघटीघ्नं तिथि[१५]भिविभाजितं वोन्नतः कालः ॥ ३१ ॥

त्रिगुणचरार्धगुणाभ्यां हता धृतिर्द्युगुणकुजगुणहृदन्त्या । चरदल[गुण]वियुक्समेता धनुः स्यात्प्राग्वदुन्नतकम् ॥ ३२ ॥ कुज्या धृतेर्न शुद्धयति चेत्तद्विवरं समुक्त्तगुणनिघ्नम् ॥ हारहते फलधनुषा चरार्धहीनं समुन्न्तकम् ॥ ३३ ॥ Text of Ms. A : [29] फलवियुगंत्पोक्रमगुणधनुर्ततं दिनदलास्त्रिभज्पायाः अधिकात्क्रमेण चापत्रिगृहकलाधुंनीती: प्राणाः। [30] द्युदलेष्टविवरहतात्पेष्टश्रुतिह्रता फलोनस्प त्रिगुणस्प धनुः प्राग्वच्चरदलयुत्क्रोनमुन्नतकं ।

[31] त्रिज्पागुणिताः शंकु मंध्पज्पालंवहृत्फलस्प धनुः

SSSMSSSSSS LSS गोलविदां लग्नमत: प्रोक्तवत्कालः द्युदल ----------- प्तधनुः

द्युदलघटीघ्नं तिथितिविभाजितं वोन्नतः कालः
[32] त्रिगुणतरामगुणाभ्पां हता धृतिर्घुगणभूतगुणहृदत्पा चरदलविघुक्समेता धनुः - - - - प्राग्वदुन्नतकं।
[33] कुज्पा धृतेर्न शुद्धयति चेत्तद्विवर समुत्कगुणामिर्घ्ना

हारहते फलयुक्वरार्धहीनं समुन्नतकं Ms. B: 29 b ०र्नतं 29 d ०कलीधुंनीती: 30 b cहृता परिच्छेदः 10] इष्टच्छायाविधि: 185

अन्त्या[या]श्चरार्धजीवा न विशुद्धयति चेद्विशेषचापेन ।
- हीनं चरार्धमथवा दिनगतशेषोन्नतः कालः ॥ ३४ ॥

[गुणहारगणितम्] गुणहारान्तरनिहते गुण्ये हारोद्धृते फल देयम्।

महति गुणके स्वहाराद्गृष्णके शोध्यं तथा लघुनि ॥ ३५ ॥

हारगुणयोगनिघ्ने गुण्ये हारेण भाजिते शोध्य:। [गुण्यस्तदाऽऽप्तमथवा]ऽन्त्यफलं भवेत्सुस्फुटं नित्यम् ॥ ३६ ॥ द्वित्र्यादिगुणघ्नोऽन्त्यो गुणको हारस्तथैव हारहतिः ॥ गुणगुण्यवर्गघाते हारकृतिहृते फलस्य पदम् ॥ ३७ । गुणगुण्यवधः फलहृद्धारो हारहृदवाप्तिराप्तिहतः ।

हारो वधो [वधो] गुणहृतो गुण्यो गुण्योद्धृतो गुणकः ॥ ३८ ॥

Text of Ms. A : [34] अंत्पाश्चरार्धजीवा न विशुद्धयति चेद्विशेषचापेन हीनं चरार्धमथवा दिनगतशेषोन्नंतः कालः ॥

[35] गुणहारांन्तरनिष्हते गुण्पे हारोद्धृते फलं देयं ।

महति गुणके खहाराद्गुणके शोध्पं तथा लग्रनि

[36] हारगुणयोगनिघ्ने गुणो हारेण भाजिते शोध्प:
                 अंत्पफले भवेत्सुस्फुटं नित्पं ।
[37] द्वित्रांत्पगुणांत्पौ गुणको हारस्तथैव हारहतिः

गुणगुण्पवर्गघातैहारवर्तिहृते फलस्प पदं [38] गुणगुण्पवधः पलहृद्धारो हारहृदवाप्तिराप्तिहतः हारो वधो गुणहृते गुण्पो गुण्पोद्घृतो गुणकः ।

                  इष्टश्छायाविधिर्दप्पमः । ।

Ms. B : 35 ० स्वहाराद्गुणके 36 d अंत्यफलं 196 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [ अधिकार: III [ व्यस्तविधिः]

गुणको हारो [हारो] गुणकः क्षेपः क्षयः [क्षयः] क्षेपः ।
मूलो कृतिः कृतिः पदमन्ततो व्यत्ययाद्विलोमविधौ ॥ ३९ ॥

[उपसंहारः।] गुणकारगुण्यराशी गुण्यगुणाख्यौ यथा भवत ज्ञेयौ ।

एवं छायानयनं बहुधा कालो विलोमेन । ४० ॥

इष्टच्छायाविधिर्दशम: । Text of Ms. A : [39] गुणको हारो गुणकः क्षेपः क्षपः क्षेपः मूले कृति: कृतौ पदमाद्यतो व्पत्पयाद्विलोमविधौ [40] गुणकारगुण्पराशी गुण्पगुणाख्पौ घथा भवेज्ज्ञेयौ

एवं श्छायानयनं दहुधा कालौ विलोमेनु

इष्टश्छायाविधिर्दप्त्पमः । । Note : The order of the last four verses (vss. 37-40) has been changed. Their order in the original mss. is : 40, 39, 37 and then 38. 11. सममण्डलप्रवेशविधिः [रविदिग्ज्या रव्यग्रातोऽधिका चेतादा रविशङ्कुः] समदृङ्मण्डलविवरात् क्षितिजे जीवा निगद्यते दिग्ज्या । तत्कृतिरग्राकृत्या हीना कृतशक़[१४४]ताडिता निहता। १ ।। त्रिज्याकृत्या प्रथमोडप्रारव्य[१२]क्षभाहतिर्निहता ॥

त्रिज्यावर्गेण तथाऽपरो विभक्तौ स्फुटौ तौ च ॥ २ ॥ दिग्ज्यार्क[१२]घातकृत्यक्षाभात्रिज्यावधवर्गयोः । योगेनाद्यादन्यवर्गयुतान्मूल युतोनितम् ॥ ३ ॥

अन्येन सौम्येतरयोगोंलयोर्याम्यदिग्यदि नरः । [रविदिग्ज्या रव्यग्रातो हीना चेतदा रविशङ्कु:] सूयें उत्तरगोलस्थे समवृत्तादुदग् रवौ । ४ ।।

पदे न युक्त: स्यादन्यः समदक्षिणगे रवौ ।
अग्रया यत्र दिग्ज्योना दिग्ज्यावर्गोनिता कृतिः । ५ ।

Text of Ms. A : [1] समदृ मंडलविवरोत्क्षितिजे जीवा निगद्यते दिग्ज्पा श्रुतिरग्प्राकृत्पा हीना कृतिशक्रताडिता निहत्ता

[2] विज्पाकृत्पा प्रथमोग्रारव्पक्षभाहत विधुता

त्रिज्पावाहतेनूपापरो विभक्तो स्फुटौ तौ चा [3] दिग्ज्पार्कघातकृत्पक्षाभात्रिज्पावधवर्गयो: योगानाघनन्पवर्गयुतान्मूल घुतोनित [4] अन्पेन सौम्पेनतरयोगोलयोर्दिग्विदिनरः सूर्य उत्तरयाम्पस्छे समवृत्तादुदग्रवौ

[5] पदेन युक्तश्वीदिभ्रा समदक्षिणगे रवौ

अग्रया यत्र दिग्ज्पोभा दिग्ज्पावर्गोंनेता कृतिः। Ms. B : 3 ।d द्युतोनितं 4 a सोम्पेततरयो° 198 वटेश्वरसिद्धान्ते विप्रश्नाधिकारे अधिकारः ।।। अग्रायाः प्राग्वदाद्यान्यौ आद्योनादन्यवर्गतः ।

यत्पदं तेन हीनाढयोऽपरः शङ्कुः यथाक्रमम् ॥ ६ ॥

[दिवौकसां स्फुटशङ्कुः}

स्फुटमानार्धयुक्शङ्कुधनुषोज्र्या दिवौकसाम् ।
मध्यभुतवसरांश[1/15 ]कलिकोना स्फुटो नरः ॥ ७ ॥

[रवेः समशङ्कुः] रविभुजजिनमौर्व्योर्वधात्पलज्याहृतात् समः शङ्कुः ॥

उत्तरगोले स्वाक्षादल्पक्रान्त्यामयं [ग्राह्य:] ॥ ८ ॥

क्रान्तिज्या त्रिगुणाघ्ना पलज्यया भाजिता समना । पलकर्णहता चापमजीवाऽक्षभाहता समना ॥ ९ ॥ वाऽप्राक्रान्तिज्याहतिरुर्वीजीवोद्धृता समः शङ्कुः । स्वधृतिघ्नापमजीवा नृतलहता समनरो भवति ॥ १० ॥ Text of Ms. A : [6] अग्रायाः प्रापदाद्यात्पावाद्योनादन्पवर्गतः यत्पदं तेन हीनास्तोपनः शंकुः यथाक्रमम

[7] स्फुटमानार्धयुश्छंकुधनुषोज्पा दिवौकासां।

मध्यभुत्केवासरांशे कालकोटेः स्फुटो नरः [8] रविभुजाजेनमौर्व्पोर्वघात्पलज्पाहृतात्समः शंकु उत्तरगोले खाक्षादल्पष्क्रांत्पामयं

[9] क्रांतिज्पा दिगुणघ्नायलज्पया भाजिते समोना ।

पलकर्णहता चापमजीवाक्षिभाहृता समता

[10] वाग्राकांत्रिज्पाहतिरुर्वीजीवोद्धृता समः शंकुः

स्वधृतिघ्रापमजीवा नृतलहता समनरो भवति Ms. B : 6 a द्यान्पा 6 d यथाक्रमम् 8 c स्वाक्षा>

II परिच्छेदः 11] सममण्डलप्रवेशविधिः 199

लम्ब[ज्या]ग्राघातात्पलज्यया भाजितात्समनरो वा ।

द्वादशगुणिता वाऽग्रा विषुवच्छायोद्धृता समना ॥ ११ ॥

इष्टनराभ्यस्ताऽग्रा नृतलविभक्ताऽथवा समः शङ्कुः । तद्धृत्यग्राकृत्योविशेषमूलं समनरो वा ॥ १२ ॥ [समच्छायाकर्ण:]

द्वादशगुणिताऽक्षज्या क्रान्तिज्याभाजिता समश्रवणः ॥ लम्बज्याऽक्षाभाघ्ना क्रान्तिज्याहृत्समः कर्णः ॥ १३ ॥

ज्याऽक्षाभाभ्यस्ता वाऽग्राभक्ता समश्रुतिर्भवति ॥ त्रिज्याऽक्षश्रुतिघातात्तद्धृत्याऽऽप्तात् समः श्रवणः ॥ १४ ॥ त्रिगुणपलाभाकृतिहतिरक्षश्रुतिकुगुणघातहृत्कर्णः । वाऽक्षाभाघ्राऽक्षज्या कुज्याभक्ता समः श्रवणः ॥ १५ ॥ Text of Ms. A : [11] लंवाग्राघातात्पलज्पया भाजितात्समनरो वा द्वादशगुणितावाग्रा विषुवश्छायोद्धृता समना

[12] इष्टनराभ्पस्ताग्रा नृतलविभक्त्ताथवा खसमः शंकु:

उद्धृत्पग्राकृत्पोविशेषमूलं समनरो वा [13] द्वादशगुणिताक्षज्पा क्रांतिज्पाभाजिता समश्रवण: लंबज्पाक्षाभा घ्रा क्रांतिज्पाहृत्समः कर्णः [14] त्रिज्पाक्षाभाभ्पस्ता वाग्राभक्ता समश्रुतिर्भवति त्रिज्पाक्षश्रुतिघातात्तद्वृत्पाप्तं समः श्रवणः [15] त्रिगुणपलभाकूतिहतिरक्षश्रुतिकुगुणघातहृत्कर्ण: वाक्षाभाघ्नाक्षज्पा कुज्पाभक्तास्समाः श्रवणः Ms. B : 12 b स्वसम: 200 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे { अधिकारः III [ रवेः समशङ्कुः]

पलकर्णार्ककुगुणहतिरक्षाभाकृतिहृता समो ना वा । लम्बत्रिगुणकुगुणहतिरक्षज्याकृतिहृता समना ॥ १६ ॥

भक्ते तयैव [श्रुत्या ] वा स्याल्लम्बकगुणाक्षकर्णबधः ॥ १७ ॥ त्रिज्येष्टक्रमगुणवधोऽक्षज्याहृतः समो ना वा ॥ प[ल]कर्णेष्टनरकुगुणवधोऽक्षभाघ्ननृतल[हृ]तो वा ॥ १८ ॥ नरधृतिकुगुणाभ्यासो नृतलकृतिहृतोऽथवा समः शङ्कुः ॥ धृतिकुगुणार्क[१२]वधो वाऽक्षाभानृतल[घात]ह्रत्समना ॥ १९ ॥ लम्बगुणकुगुणधुतिहतिरक्षज्यानृतलघातहृत्समना । तद्धृत्यग्रायोगात्तद्विवरघ्नात्पदं समना ॥ २० ॥ द्युगुणचरज्याघातो लम्बगुणघ्नो[ऽक्षगु]णकृतिहृत् [समना] ॥ [घातोऽ]र्क[१२]गुणोऽक्षाभाहताक्षगुणहृत्समो ना वा ॥ २१ ॥ Text of Ms. A :- [16] पलकर्णार्ककुगुणहातरक्षाभात्कृतिहृतास्तथोना वा लंवत्रिगुणकुगुणहत्तिरक्षऽषाकृतिहृता समना।

[17] भक्त्तो तयेव वा स्पाल्लंवकगुणाक्षकर्णयधः
[18] त्रिज्पष्टत्रिगुणवधोक्षज्पाहंत --- मां ता वा

यकर्णष्टनरक्तगुणवधोक्षभाघ्ननृतल - तो वा । [19] नरधृतिकुगुणाभ्पासा नृतलंकृतिहृतोथवा समः शंकु: धृतिकुगुणाकवधो वाक्षाभावृतलहृत्समना । [20] लम्वगुणकुगुणधृतिहतिरक्षज्पानृतलद्यातहृत्समना तद्धुत्पग्रायौरधातुद्विवरघ्नात्पदं समना । {21] द्युगुणवरज्पाद्यातो लम्वगुणघ्न---- णकृतिहृतो र्कगुणोक्षाभाहताक्षगुणहृत्समो ना वा Ms. B : 16 b °रक्षाभान्कृति° 19 c °कुगुणार्क० 20 a लम्ब” 21 b लम्बगुणध्न परिच्छेदः 11 ] सममण्डलप्रवेशविधिः 201

क्रान्तिज्याघ्रो घातः कुज्याक्षज्यावधोद्धृतः समना ॥
[अथवा क्रान्तिज्याघ्नात् त्रिगुणतद्धृतिचरगुणहतेः साध्यः ॥ २२ ॥ किन्त्वत्र भागहरणं हारैरन्त्याहतैर्भवति। २३ ॥

[ शङ्कुभ्रमवृत्तस्य विष्कम्भः] त्रिज्याग्रा[युति]वियुतिहतिर्दिनदलनृतलाप्तमन्वितमनेन । नृतलेनाभाशङ्कोस्स्याद् भ्रमवृत्तस्य विष्कम्भः ॥ २४ ॥ [छायाभ्रमवृत्तस्य विष्कम्भः] तत्कालभुजादिनार्धच्छायायोगान्तरं समान्यदिशोः । भुजवगॉनच्छायावर्गातद्वर्ग:संयुताल्लब्धम् ॥ २५ ॥

द्विगुणेन तेन विवरेणाप्तं रविभाभ्रमच्छेदः।
सोऽपि द्विगुणोऽङ्गुलभाभ्रमवृत्ते भवति विष्कम्भः ॥ २६ ॥

Text of Ms. A : [22] क्रान्तिज्पाघ्नो जातः कुज्पाक्षज्पावधाद्धृतः समना दुद्धृतिचरगुणहतेस्साद्यः ।

[23] केन्त्वत्र भागहारणं हारैरंत्पाहर्तर्भवति ।
[24] त्रिज्पाग्राहतिवियुतिदिनदलनृतलाप्तमन्वितमनेन

नृतलेताभाशङ्कोस्स्पात्क्रमवृत्तस्प विष्कम्भ: ।

[25] तत्कालभुजादिनावम्वायायोगान्तरं सामान्पादिशोः । भुजवर्गातस्छायावर्गातद्वर्गसंपुताल्लब्धम् ।
[26] द्विगुणेन येण विवरेणायं रविभाभ्रमछेद:

सोपि द्विगुणोङ्गुलगाभ्रमवृत्त भवति । विष्कम्भः । Ms. B 24 al °वियुतिदिन० 24 C नृतलेना’ 25 2 °दिनवम्बा° 25 b सामान्या दिशोः 26 b °भ्रमच्छेदः 26 ।d भ्रमवृत्ते २०२ वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रशनाधिकारे [अधिकार: III [समदृग्ज्या-समच्छाये} दिनदलदृग्ज्योनहतात्तस्मान्मूलं वदन्ति समदृग्ज्याम् ॥ अङ्गुलग[णिlतादेवं सममण्डलभाङ्गुलानि स्युः ॥ २७ ॥ [उन्नतकालसंज्ञकं द्युगतशेषम्] त्रिगुणापमगुणरवि[१२]हतिरक्षाभाद्युगुणघातहृदवाप्तेः ।

चापं चरार्धयुगिने स[मlवलयगते द्युगताशेषम् ॥ २८ ॥

त्रिगुणाग्रार्ककृति[१४४}वधोऽक्षाभाद्युगुणाक्ष[कर्ण]हतः ॥

तच्चापं चरदलयुग्वोन्नतभर्के समवलयगे ॥ २९ ॥

[अ]र्ककृति[१४४]त्रिगुणकुगुणघातोऽक्षाभाकृतिद्युगुणवधहृत् । तद्धन्व[युक्चरार्ध सममण्डलगस्य उन्तकम् ॥ ३० ॥ Text of Ms. A.: [27] दिनदलदृग्ज्पोजनहतात्तस्मान्मूलं वदन्ति समदृग्ज्पात् । अङ्गुलगताथेवं सममण्डलभाङ्गुलानि स्फुः । {28] त्रिगुणायमगुणरविहतिरक्षाभाद्युगुणद्यातहृदवाप्तेः । चापं चरार्धयुगिनस - वलपगते द्युगातशेषम् । {29] त्रिगुणाग्रार्ककृतिविधौक्वाभाधुगुणाक्ष ” ****** हृतः

तच्चायं चरदलघुग्पोन्नतमर्छे समवलयगे वा

{30] र्छकृतित्रिगुणकुगुणद्यातोक्षाभाकृतिघुगणवधहृत्

तद्दन्वचरार्ध सममण्डलगास्पुरुन्तकम्

[समवृत्तगे रवौ नतोन्नतकालौ]

समवृग्ज्या त्रिगुणहता द्युज्याभक्ता फलस्य यद्धन्वम् ।

तत्समवृत्ते संक्षेपान्नतोन्नतौ वोक्तवद् बहुधा ॥ ३१ ॥

सममण्डलप्रवेशविधिरेकादशः ।

Text of Ms. A :

[31]

समदृग्ज्पा त्रिगुणहता द्युज्पाभक्ता फलस्प“न्वनम् ।

तत्समवृत्ते संक्षेयान्नतोन्नतौ वोक्तवद्वहुधा ।

Vss. 28-31 above have been transposed to this place from the end of section 12 where they were irrelevant.

सममण्डलप्रविशविधिरेकादशः ।

12. कोणशङ्कुविधिः

[कोणशङ्कुसाधनाय प्रथमविधिः] त्रिज्याकृतिदलमग्राकृतिवियुगिनकृतिहतं भवेदाद्यः ॥ अन्योऽर्कपलाभाग्रावधोऽक्षभाकृतियुतैद्विनगैः [७२] ॥ १ ॥॥ भक्तावाद्यान्यकृतियुतस्य पदं युतमुदग्वियुग्याम्ये । अन्येन कोणना स्याद्वियुगुदगपि लघु पदान्नाऽन्यः । २ ॥ [द्वितीयविधिः]

इष्टाग्रान्तरकृत्या द्विगुणितयोदग्वियुक्र्त्रिगुणवर्गात् ।

मूल कोणनरो वा पलभाघ्नोऽर्कविहृदिष्टमसकृदेवम् ॥ ३ ॥ दक्षिणगोले चेष्टयुताग्रयोक्तविधिना विदिङ्ना स्यात् । तस्माद्दृग्ज्याकर्णच्छायाः संसाधयेत् प्राग्वत् ॥ ४ ॥ [आद्यान्यहाराणां रूपान्तराणि] अग्राकृत्या हीना त्रिगुणकृतिः द्विगुणया द्विभक्ता वा । गुण्यो वाऽग्राकृत्या हीनं त्रिगुणस्य वर्गार्धम् ॥ ५ ॥ Text of Ms. A : [1] त्रिज्पाकृतिदलमग्राकृतिवियुगिनकृतिहतभ्मवदाद्याः । अन्पोर्कपलाभाग्रावधोक्षभाकृतिपुतैर्द्धिनगै:

[2] भत्तावाघोन्पकृति:पुतस्प पदं पुतमुदग्पिपुग्पायो

अन्पेन कोणना स्पाद्विध्रुगुदगपि लघु, यदनात्पः । [3] इष्टाक्रान्तरकृत्पा द्विगुणितयोदग्पियुक्तिगुणवर्गात् । मूलं कोणनरो वा । यलभाघ्र्पोर्कविहृदिष्टमसकृदेवम्

[4] दक्षिणगोले चेष्टपुजागाह्युक्तविधिना विदिङ्ना ग्पात्

तस्मादुग्पाकर्णछाया संसाधयेत्प्राग्वत् ।

[5] अग्राकृत्पा हीना त्रिगुणकृतिः द्विगुण्पया विभागोन्प:
गुप्पो वाग्राकृत्पा हीनं द्विहीनं त्रिगुणस्प वर्गार्धम् । परिच्छेदः 12] कोणशङ्कुविधिः  205

लम्बगुणकृतिगुणोऽसावाद्योऽन्योऽग्राक्षलम्बगुणघातः । त्रिगुणापमपलगुणहतिरन्यो वा त्रिगुणलम्ब[कु]गुणवधः । ६ । अक्षगुणकृतिघ्नस्समना वाऽक्षत्रिगुणकृतियुतिदलं हारः ॥

तयोः पलज्याकृतियुग्वा लम्बगुणकृतिदलं चैव ॥ ७ ॥
ताभ्यां प्रा[ग्वत्साध्यो] वि[दिङ्न]रो
                     वाऽन्यसाधने हारः ॥
आद्यान्ययोस्तु राश्योः पलभाक्षश्रुतिकृतियुतिदलम् ॥ ८ ॥

अन्यो वाऽपमजीवाक्षश्रुतिपलभावधोऽथवा कुज्या ।

पलकर्णार्कहता वा समनरगुणितोऽक्ष[भा]]वर्गः ॥ ९ ॥

[पलश्रुतिं त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुः] अक्षश्रुत्याऽभ्यस्तास्समनृक्रान्तिकुगुणाग्रशिञ्जिन्यः ॥

त्रिगुणहृताः कोणनरस्ताभ्यः प्राग्वत्पलश्रुतौ त्रिगुणे ॥ १० ॥ त्रिज्याह्वाक्षश्रुत्याऽनयाग्रयेष्टोनयुक्तया प्राग्वत् ॥
साध्यो विदिङ्नरो वा सौम्येतरगोलयोरसकृत्। ११ ॥

Text of Ms. A :

[6] लम्छगुणकृतिगुर्णोसावाद्याद्योग्राक्षलम्वगुणघातः

त्रिगुणायमयलगुणहृतिरन्पो वा त्रिगुणलम्छगुणवधः [7] वान्योक्षगुणकृतिघ्नस्समना वा त्रिगुणाकृतियुतिदलं हारः तयोत्पलज्पाकृतियुग्पा लम्छगुणकृतिश्चैव [8] ताभ्पां प्र ----यो वि ------ रे---- गवाद्यसाधन हारः आद्यन्तयोः तु राशिपोः यलभाक्षश्रुतिकृतियूतिदलम् [9] अन्पो वायमजीवाक्षइतियलभावधौथवा कुद्या पलभग्नार्कहता वा समनरगुणितोक्षवर्गः

[10] अक्षश्रुत्काभ्पस्तास्सन्नृक्रान्तिकुगुणाग्रशिञ्जिन्पः

त्रिगुणकृताः कोणनरस्ताभ्पः प्राग्वत्पलश्रुतौ त्रिगुणे

[11] त्रिज्पाह्याक्षश्रुत्पानपाष्टयौष्टघोनयुक्तया प्राग्वत् ।

सख्पो विदिङ्नरौ वा सौम्पेतरगौलपौरसकृत् 206 वटश्वरसिद्धान्ते लिप्रश्नाधिकारे [ अधिकारः ।।। {आद्यान्यहाराणां रूपान्तराणि} मुण्यापमगुणकृतिहतिराद्योऽन्योऽग्रापमक्षितिगुणहतिः ॥ समनाकुज्याकृत्योर्वधोऽथवाऽभ्यस्तयोर्हारः ॥ १२ ॥ कुगुणाकृतियुतापमगुणकृतिदलं [वाऽग्राकुगुणाकृतियुतिदलम् । [अग्रां त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुः)

वाऽग्रा[पमjकुगुणसमनरा अग्राघ्नास्त्रिभज्यया भक्ताः ॥ १३ ॥ लघुकास्तैः कोणनरः प्राग्वत्त्रिज्यां प्रकल्प्याग्राम् ॥ १४ ॥

लघ्वग्रयेष्टयुतया याम्ये सौम्ये तथेष्टवियुजा वा ॥ त्रिज्यामग्रां कृत्वा विदिङ्नरः प्राग्वदसकृत्स्यात् ॥ १५ ॥ [आद्यान्यहाराणां रूपान्तराणि1 [स]मनरकृति[गुण्यवधः] प्रथमोऽन्योऽग्राकृतिसमनृवधो वा ॥ तद्धृत्यग्रापमगुणवधः कुगुणसमनृतद्धृतिवधो वा ॥ १६ ॥ Text of Ms. A : [12] गुणपोपमगुणकृतिराद्योन्पोग्रायमक्षितिगुणहतिः समनाकुञ्ज्पाकृत्पोः । वधोथवाभ्पस्तयोहारः

[13] कुगुणकृतियुतायंमगुणहृतिदलं

[14] वाग्राग्राकुगुणसमनरा अग्राघ्रास्त्रिभज्पया भक्ताः लघुकास्तैः कोणनरः प्राग्वत्त्रिज्पा प्रकल्प्पाग्रम् । [15] लध्वग्रयेष्टयुतया याप्पे सौप्पे तथाष्ठ्युजा वा । त्रिज्पामग्रां कृघा विदिनीरः प्राग्वदसकृत्स्पात्

[16] मनरकृतियठः प्रथमोन्पोग्राकृतिंसमनृयधो वा

उद्धृत्पासमनरवधः कुस्मरणसमनृतद्धृतिवधो वा Mis. B : 12 dः °तयोहारः 14 c Before लघुकास्तै: the mss. have लघु followed by 51 ciphers, which is irrelevant, 1.5 b, तथSP $5 d विदिर्नारः परिच्छेदः 12] कोणशङ्कुविधिः 207 तद्धृत्यग्राकृत्योर्युतिदलमनयोर्ग्रकीर्त्यते हारः । समनृकृतिदलयुगग्राकृतिरथवाऽऽभ्यां विदिङ्नरः प्राग्वत् ॥ १७ ॥ [तद्द्वृति त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुः] वाऽपम[कु]गुणाग्रासमनरास्तु तद्धृतिहतास्त्रिगुणभक्ताः ॥

लघुका विदिङ्नरास्तैः प्राग्वत्त्रिज्याह्वतद्धृत्या ॥ १८ ॥ इष्टयुतयोनया वाऽनयाऽग्रया कोणनोक्तवत् साध्यः ॥ याम्योत्तरप्योरसकृत्त्रिज्याह्वां तद्धूर्ति कृत्वा। १९ ॥

[आद्यान्यहाराणां रूपान्तराणि इष्टनृ[कृ]तिगुण्यवधः प्रथमोऽन्योऽग्रेष्ट[तृ]नृतलवधो वा ॥ धृत्यग्रापमगुणहतिरन्यो वा धृतिनूकुगुणवधः ॥ २० ॥ नृतलकृतिष्हतः समना वाऽन्यो नृतलधृतिकृतियुतिदलं स्यात् । हारस्तयोर्नुतलकृतियुतनृकृतिदलमथवोक्तवच्चान्यत् በ ♥ፃ ከ Text of Ms. A : [17] उद्घूत्पग्राकृत्पोर्युतिदलमनयोः प्रकीत्पंते हारः । समनृकृतिदलपुगग्राकृतिरथवाभ्पां विदिङ्नरः प्राग्वत् ।

[18] वायमगुणाग्रासमनराः तु तद्धृतिहतास्त्रिगुणभक्ताः

लघुका दिविदिङनाराः तै: प्राग्वत्रिज्पाहुउद्धृत्पा

[19] इष्टयुतयौनया वानयाग्रया कौणेनौक्तयत्साध्पः

याम्पोत्तरयोरसकृत्त्रिज्पाह्वात्तद्धुति कृत्वा

[20] इष्टतृतिगुणपवधः प्रथमौन्पौग्रेष्टनृतलवधो वा

धृत्पाग्रापमगुणहतिरन्पो वा धृतिनृकुगुणवधः

[21] नृतलकृतिहतः समना वान्पो तृतलवृतिकृतियुतिदलं स्पात् । हारस्तयोर्नृतलकृतियुतर्वृकृतिदलमथवाक्तेवश्चानृत्

Ms. B : 21 c °नृतलकृतियुतर्नृकृति° 208 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III [धृति त्रिज्यां प्रकल्प्य कोणशङ्कुः]

धृतिगुणिताः त्रिगुणहृता अग्रापमकुगुणसमनरा लघुकाः ॥
तैः प्राग्वत्कोणनराः साध्याः त्रिज्यां प्रकल्प्य धृतिम् ॥ २२ ॥

[इष्टच्छायाकर्णं त्रिज्यां कृत्वा कोणशङ्कुः] इष्टश्रवणाभ्यस्ता अग्राद्यास्त्रिज्ययोद्धृता लघुकाः ।

तैरपि विदिङ्नरो वा त्रिज्यामिष्टश्रुतिं कृत्वा ॥ २३।

इष्टयुजा वियुजा वा साध्यो लघ्वग्रया विदिक्शङ्कुः ॥ असकृद्याम्योत्तरयोः त्रिज्याह्नेनेष्टकर्णेन ॥ २४ ॥ [कोणशङ्कुच्छायादिग्ज्ञानम्] समचतुरश्रे क्षेत्रे कोणनरः स्याद् भुजेऽधिके कोटेः ॥

महति नते नैऋत्यां भाख्याऽल्पतया तर्थशान्याम् ॥ २५ ॥

Text of Ms. A ; [22] धृतिगुणितः त्रिगुणहृता अग्रायमकुगुणसमनरा लघुकाः तैः प्राग्वत्कोणनरास्साध्पाः त्रिज्पां प्रकल्प्प वृतिम्

[23] इष्टश्रवणाभ्पस्ता अग्राद्यास्त्रिज्पायोद्धता लघुकाः

तैरपि विदिङ्नारौ वा त्रिज्पामिष्टश्रति कृत्वा

[24] इष्टयुजा वियुता वा साध्पौ लध्वग्रया विदित्कङ्कुः ।

असकृद्याम्पोत्तरयोः त्रिज्याह्रैनेष्टकर्णेन [25] समचतुरश्रक्षेत्त्रे कोणनरस्स्पात् भुजेधिके कोटिः महति नते नैनृभ्पा भाज्पाल्पतपा तथैशान्पाम् । Ms. B: 23d ०श्रतिं 24 a वियुजा बा 24 b विदित्छंकुः परिच्छेदः 12] कोणशङ्कुविधिः 209 वाभावृत्ते कोणे भाख्याऽऽग्नेय्यां नरोन्नते वाऽल्पे । ।

महति तथा वायव्यां घटिकाः प्राग्वद्विदिक्शङ्कोः ॥ २६ ॥

कोणशङ्कुविधिद्वादशः ॥ Text of Ms. A : [26] वाभावृत्ते कोटे: भाख्पाग्नेष्पा नरोनते वाल्पे । महति तथा वायव्पा घटिकाः प्राग्रद्विङ्नासमं शङ्कोः Four verses occurring here in the manuscript have been transposed to the end of Section 11 Which was their appropriate place. See vss. 28-31 of Section 11. कोणशंकुविधिद्वादशः । 13. छायातोऽर्कानयनविधिः · [सौम्ययाम्यगोललक्षणम्]

द्युदलार्कनतः प्राग्वत् खाक्षः तदक्षभावशाद् दिशौ स्तः ॥ गोलोऽल्पपले खाक्षाद्याम्यस्सौम्योऽधिके ज्ञेयः ॥ १ ॥

द्युदलद्युतेः प[ला]भा लघ्वी चेद्दक्षिणोऽधिका सौम्यः ॥ याम्या द्युदलाभा चेन् नित्यं सौम्यो भवेद् गोलः ॥ २ ॥ [कुलीरादि-मकरादि-अयनलक्षणम्। द्युदलद्युतेरुपचयः कुलीरराशेर्मृगादपचयः स्यात् । [रविक्रान्तिः]

खाक्षाक्षान्तरयोगस्समान्यककुभोरिन क्रान्तिः ॥ ३ ॥ खाक्षाभावात्कान्तिर्पलतुल्या द्युदलाभा यतो नास्ति ।

[प्रविभुजज्या]

क्रान्तिज्या त्रिज्याघ्ना जिनलवगुणह्रता रविभुजज्या स्यात् ॥ ४ ॥

Text of Ms. A : [1] द्युदलाभः प्राग्वत् वाक्षाः तद्दिक्षभा दिशो ** स्ता गौलौल्पयले स्वाक्षाद्याय्पस्सौम्पौधिके ज्ञेय: [2] घुदलाद्युतिः प - भा लघी वेद्दक्षिणोधिका सौम्पः पाम्पा दिषुवद्भा चेन्नित्पं सौम्पो भवेद्गोलेः [3] द्युदलाद्युतेरुपचयः कुलीरराशेः मृगादयधघस्स्पात् । खक्षाक्षान्तरयोगस्समान्पककुभोरिनक्रन्तिः । [4] खाक्षाभावोत्क्रातिर्वलतुल्पा घुदलभा यतो नास्ति । क्रान्तिज्प त्रिज्पाघ्राक्षाभा । चरजिनेलवगुणाहतिहृत्ता रविभुजज्पा वा Ms. B: 1 b तद्दिक्षुभा 1 c °पले * परिच्छेदः 13] छायातोर्कानयनविधि: 211 [द्युज्याचरनृतल]हतिरवलम्बगुणसमवृत्तनूभिर्गुणिता । पलजीवाग्रानृजिनांशजीवाहतेर्ह्रता दोर्ज्या ॥ ५ ॥ वाऽक्ष ज्याघ्नस्समना जिनांशजीवाहृतोऽर्कबाहुज्या । तद्धृतिरक्षज्याघ्ना मिथुनान्ताग्रोद्धृता वा स्यात् ॥ ६ ॥ लम्बज्यातद्धृतिवधात् मिथुनान्तसमनृहृतादिनभुजज्या ॥ तद्धृतिपालगुणघातोऽर्कत्रोऽक्षश्रुतिजिनांशवधहृद्वा ॥ ७ ॥ [त्रिज्यासमनर]घातोऽक्षगुणकुज्येष्टनृतलाहतः पृथक् । भक्तस्त्रिज्याग्राधृतिगुणया जिनांशमौर्व्या दोर्जीवा ॥ ८ ॥ त्रिज्याग्रानृहतिर्वा धृतिजिनलवगुणवधोद्धृता दोर्ज्या । भावृत्ताग्रात्रिज्यालम्बज्यासंहतिर्भक्त्ता ॥ ९ ॥ भाकर्णान्त्यापमज्यावधेन लब्धं रवेर्भुजज्या वा । Text of Ms. A : [5] हतिरवलंछगुणसमनत्तनूभिर्मुणिता यलजीवाग्रानृतलेजिनांशजीवाहतैहता दौर्ज्पा [6] वारवाक्षज्पाघ्रस्सामनाजिनांशजीवाहृतोर्कछहुज्पा उद्वृतिरक्षज्पाघ्ना मिथुनात्ताग्रोद्द्वत्ता वा स्पात्

[7] लछज्पातदुतिवधान्मिथुनान्तसमनृहृतादिनभुजज्पा

तद्वृतिपलगुणद्यातोर्कध्रोक्षश्रुतिजिनांशवंधकृता [8] घातोलगुणमथेष्टनृभिराहताः पृथग् भक्तः त्रिज्पाग्रावृतिगुणया जिनांशमौर्व्पा दौजीवा ॥

[9] त्रिज्पाग्रात्रिहतिर्वा धृतिजिनलवगुणवधोद्वृता दौर्ज्पा

भावृत्ताग्रात्रिज्पालंछज्पासंहतिर्भक्त्ता ॥ Ms. B : 5 d °जितांश° 6d मिथुनान्ताग्रो° २१२ वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III

[त्रिज्या] समदृग्ज्याघ्रा स्वनतज्याहृद्द्युमौर्विका [स्यात्] ॥ १० ॥ द्युज्यातः क्रान्तिज्या प्राग्वत्तस्याश्च सूर्यबाहुज्या ॥
प्राग्वज्ज्याभ्यः क्रान्तिस्ततोऽर्कदोर्ज्या विधेया वा ॥ ११ ॥

[शाश्वतदिवसः]

लम्बसमायां क्रान्तावुदयास्तमयौ न तिग्मगोर्भवतः ॥
तत्र वियद्येयकला मध्यार्कगमोद्धृता दिवसाः ॥ १२ ॥

अथवाऽक्षज्यातुल्या कुज्या द्युज्यासमाऽक्षशिञ्जिनी वा स्यात् । त्रिज्यासमाऽथवाऽग्रा चरार्धजीवा च तत्रैवम् ॥ १३ ॥ [ज्ञातग्रहाज् ज्ञेयग्रहानयनम्।]

ज्ञातज्ञेयग्रहयोरुदयान्तरजा ये भोदयासवः ॥

ज्ञातादर्कवदेतैर्लग्नं ज्ञेयस्य मानं तत् ॥ १४ ॥ Text of Ms. A :

[10-11]भाकर्णान्त्पाकृत्पावधेन लद्धं रवेर्भुजज्पा वा

द्युज्पातत्क्रान्तिज्पा प्राग्वज्ज्पाभ्पः क्रान्तिस्ततौर्कदौर्ज्पा विधेयेचम् । प्राग्वत्तस्पाश्च सूर्यछाहुज्पा समदृग्ज्पाघ्ना स्वनतज्पाहृघुमौर्विका त्पदतः ।

[12] लंछसमायां क्रान्ताबुदपास्तमयाया न तिग्मयौर्भवत:

तत्र वियदयेयकला मध्पगमार्कोद्दूता विवसाः [ 13] अथवाक्षज्पातुल्पा कुज्पा घुज्पागमाक्षशिञ्जिनी वा स्पात् । त्रिज्पा समामथवाग्रा चरावजीवा च तत्रैवम् ।

[14] ज्ञातज्ञेयग्रहयोरुह - - वान्तरा - -” ग्रो ** **

ज्ञातादर्कवदेतैर्लग्नं ज्ञेघंस्प मांनं तत्। Ms. B : 10 b लब्दं 13 c समासथवाग्रा 13 d तत्वैबम् ॥ 14 ।e °र्कचदेतै* परिच्छेदः 13] छायास्तोऽर्कानयनविधिः २१३ [चन्द्रास्तोदयकालात् तिथिज्ञानम्] अस्तोदयं तु याभिः शुक्लेतरपक्षयोः प्रयातीन्दुः ॥

रात्रौ घटिकाभिस्ता दलितास्तिथयो विनिदिष्टाः ॥ १५ ॥

[रविभुजतः रविज्ञानम्]

सवितुर्भुजगुणचापं प्रथमपदे भास्करस्तदेव स्यात् ।
भार्धाच्च्युतं द्वितीये सभार्धमपरे भतश्च्युतं चान्त्ये ॥ १६ ॥

[ऋतुलक्षणानि]

ऋतुलक्षणात्पदानां समभिव्यक्तिर्यतः स्फुटा भवति ॥

ऋतुलक्षणान्यतोऽहं संक्षेपात् कानिचिद्वक्ष्ये ॥ १७ ॥ [वसन्तऋतुलक्षणम्]

विकचविचित्रपुष्पतरुसौरभसंवलितानिले मधौ मधुकरवृन्दगीतविरुते कलकोकिलकोमलस्वने ।

मलयजपङ्कजे हिमरुचिस्फुरतारलतास्त्रगुज्ज्वले प्रवरविलासिनीजनकरोज्झितवार्यभिषिक्तमानिनि ॥ १८ ॥ Text of Ms. A : [15] - स्तो • योका-ि क्लेतरय - योः प्रयातींदुः रात्रौ घटिकाभिस्ता दलतास्तिथयौ विर्निदिष्ठः [16] सवितु°र्णचापं प्रथमयदे भांस्करस्तदेव स्पात् भावा - तं द्वितीचे सभावमयरे तयश्च्पुतं चान्त्पे । [17] ज्ञनुलक्षणोः पचनां समभिव्यक्तिर्यतः स्फुटा भवति ज्ञतुलक्षणान्पेताहं संख्येयात्कानिचेद्वृक्ष्ये । [18] विकचविचित्रयुष्पतरुसौरभसंवलितानिले मघौ मधुकरचंद्रगीतविरुते कलकेविलकोमलस्वने मलयजयंकजै हेमरुचिरास्छरतारलतास्रगुज्ज्पल प्रकचिलासिनीजनकरोज्कितवार्यभिषिकुमानिनि Ms. Bः 15 d विर्निदिष्टः 17 a ज्ञतु° 18 a पुष्प° 214 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकारः III ܕ विकसितकर्णिकारसदशोकसुचम्पकचूतमञ्जरी- बकुलपलाशपुष्पजनितस्फुटवन्यसुसम्पदुज्ज्वलम् । कुरबकपारिभद्रतरुभिश्च सुपुष्पितकोणिभिर्वनं

बहति सुचित्रभित्तिरुचिमत्र षडङ्घ्रिकुलाकुलं महत् ॥ १९ ॥

[ग्रीष्मऋतुलक्षणम्।]

भवति सहस्रदीधि[तिविभाव]खरस्वर[दाहको]ऽनिलो
दहतितरां तनूरनलमुर्मुरचूर्णवृतेश्व मेदिनी । अविरतदाववह्निभवधूमततीमलिनीकृता दिशो
बहलरजःप्रपुंजकलुषं [क्रियते] शुचिशुक्रयोर्वियत् ॥ २० ॥

[वर्षाऋतुलक्षणम्।] जलदभूतौ यदाम्रफलसंगपिशंगितमेदिनीतलं धूतनवपल्लवप्रतनुशाखिलतान्तनिरस्तभग्रहम् । विवुधजनप्रव[ति]तसुधासरिशीतलवायुनाऽन्वितं

भवति घनं प्रफुल्लनवमल्लिकया सुरभीकृतानिलम् ॥ २१ ॥

Text of Ms. A : [19] विकसितककिकारसदशोकेसुचण्पकचूतमत्र्जरी छकुलयलाशयुष्पजनितस्फुटवंकसम्पदुज्ज्पलम् । कुरवकमारिभद्रतरु-ि श्च सुयुष्पितकोणिभिधनं

वहति सुचित्रभित्रिरुचिमत्र षडंह्निकुलाकुलं महत् ,
[20] भवति सहस्रविधि " " " ** वस्वरंस्वर निल;
हहतितरा तनूरनलमुर्मुरदूर्णक्तेव मेदिनी अविरतदाववह्निभवघूमततीमलिनीकृता दिशो

छहलरज:प्रयुंजकलुषं शुचिशुक्रयोर्वियत् 21 i मलदमृत्ते। यदाम्रफलसंगपिशंगितमेदिनीतल द्यतनवयल्लप्रतनशाखिलतांतनिरस्तभग्रहम् विवुधजनप्रव - तितसुधासितशीतलयुमान्वितं भवति घनं भवति प्रफुल्लनवमल्लिकया सुरभीकृतानिलम्। Ms. B: 19, b °पटुज्ज्वलम्। 19 c सुयुष्यित° 20 b ०मुर्मुरटूर्ण० ०ते च परिच्छेदः 13] छायातोर्ऽकानयनविधि: 215 वधदमरेशचापमचिरांशुल[ता]निशिताग्रसायकं

गवलकुलच्छविः प्रतिरवीन्दुमृगद्विषलुब्धको महान् । रसितसुगीतगोविरहिणीं हरिणीमिव भित्तिसंवृतां गतशशलांछनैणनयनां विनिहन्त्यलमम्बुदागमे ॥ २२ ।

प्रियकशिलीन्ध्रनीलकुटजार्जुनकेतकपुष्पजासव- प्रसवमदोल्लसन्मधुकरीमृदुमन्द्रप[टुlस्वनानिलम् । मुदितशिखण्डिताण्डव[समोद]चकोरकनादसुन्दरं हरिततृणेन्द्रगोपकततीन्द्रधनुश्श्रियशोभिकाननम् ॥ २३ ॥ [शरदऋतुलक्षणम्।] धवलविहंगमप्रतिष्यता पदवन्दनचर्चाचतानना नवविकचाब्ज[चारु]नयना कलहंससुकोमलस्वना । स्फुरदुरुतारकानिकरमौक्तिकहारलताविभूषिता निखिलकलाकला[पकलिता विलस]न्नवयौवना शरत् ॥ २४ ॥ Text of Ms. A : [22] दवदुभशचायमविरांशुल *" निशिताग्रसायकं गवलकुलछवि: प्रतिरवीदुमृगदुदलंव्दको महान् रसितसुगीतगीर्विरहिणीहरिणीमिव भित्तिसंवृतां गताश्पणांक्षणनवलने विनिहंत्पलमम्बुदागमे [23] प्रयलसिलिंद्रनीलकुटजार्जुनकृतवपुष्पजासव- प्रसवमदोल्लसधुकरीमृदुमंद्रपस्वनानिल- - मुदितशिस्वडिताण्डवचकोरकनादसुंदरं हरितर्यणंदुगोष्यकततेंद्रधनुश्चरशीभिकाननम् ।

[24] धवलविहंगमप्रतियतौ पदवव्दनचर्चिकानना

नवविवचाब्जनयना कलहंमसुकोमलस्वना स्फुरदुरुतारकानिकरमौक्तिकहारलताविभूषिता

निखिलकलाकल “ - - → --> नृन्नवयौवना शरत्

Ms. B : 22 b °मूबम्छुदलंब्दको महान् 216 वटेश्वरसिद्धान्ते स्फुटगत्यधिकारे [अधिकारः III [हेमन्तशिशिरऋतुलक्षणम्। तुहिनचयावृतो दिनमणिर्फलिनीवनक्लिष्टमानसं क्वचिदधयो हिमोत्पतनतोऽप्यनलोंऽशुततीव हैमने । अपटुमरीचिरुष्णकिरणश्शिशिरे शिशिरस्समीरणो वहलतुषारदृष्टिकलुषं वियदिक्षुरसे प्रसन्नता ॥ २५ ॥ [विषुवायने] विषुवदजतुलादौ षट्कानि [भानि ] मृगादेः ॥

उदगयनमथान्यत् कर्कटादेर्भषट्कक्रम्। २६ ॥

[विष्णुपद-षडशीतिमुख-सङ्क्रान्ती} स्थिरभवनमुखाप्तेऽर्के [यत्] पदं विष्णुनाम ॥ द्वितनुभवनसङ्ग[मjर्कस्य षड्वन्द्यमाहुः ॥ २७ ॥ Text of Ms. A : [25] तुहिनचपोदिनघलमलीत्फलिनीवनविष्टमान पच्चिदधयो हिमोत्पतनलोपानिलोंदहनततीव हैमने । अययुर्मरीविरुष्णकरिणीश्चिशिरे शिशिरस्समीरणो वहलतुषारदृष्टिकलुषौ विचदिक्षुरसे प्रसन्नता। [26] विषुवदजतुलादि गच्छतीन मृगादेः उदगयनमथान्पः कर्कटादेद्भषट्कम् [271 स्तिरभवनमुखस्तेर्के पदं विष्णुनाम

द्वितनुभवनसांगर्कस्प षड्वन्द्यमाहुः

Ms. B: 25 a °चयोदिनष्वल° 25 b °ततीवं हैमनै। 25 d बहल° परिच्छेदः। 13] छायातोऽर्कानयनविधिः २१७ [वसन्तादिऋतुषट्कम्] द्वौ द्वौं वसन्तादृतवोऽत्र राशी मेषादितस्तिग्ममयूखचारात् ।

ग्रीष्मश्च वर्षा शरदाह्वयोऽन्यो हेमन्तसंज्ञश्शिशिरः षडत्र ॥ २८ ॥

[चैत्रादिमासानां मध्वादिसंज्ञाः] चैत्रादिमासा मधुमाधवाख्यौ शुक्रः शुचिश्चैव नभोनभस्यौ । इषस्तथोर्जश्च सहस्सहस्यौ तपस्तपस्यावृतवोऽथ वेदात् ॥ २९ ॥ छायातोऽर्कानयनविधिः त्रयोदशः ॥ Text of Ms. A :

[28] द्वौ द्वौ वसन्तादृतवोत्र राशी मेषादितस्तिग्ममयूखवारा:

ग्रीष्मो च वर्षा शरदाह्वपोन्पो हेमन्तसंज्ञश्चिशिरष्वडत्र [29] चैत्रादिमासा मधुमाधवाख्यौ शुक्रः शुचिश्चैव नभोनभस्पौ इषस्तथोर्जश्च सहस्महस्पौ तपस्तयस्पावृतवोथ वेदात् ।। छायातोः:कायनविधिः प्रयोदश: । Ms. B : 28 ।d °शिरष्षडत्र 29b शुक्लः 29d चेदात् ॥ 14. छायापरिलेखविधिः [छायावृत्ते भुजकोटयग्रादयः] प्राग्वन्नृतलाग्रैकयं वियुतिश्च भुजः प्रभाहतो भक्तः ॥ निजदृग्ज्ययाऽङ्गुलैस्स्यात्तदक्षामायुतिविवराद्धि भाग्रा ॥ १ ॥ अग्राड्गुलिका चैषा भावृत्तेऽक्षप्रभा नृतलसंज्ञा ॥ उदयास्तसूत्रमस्मिन् प्रसाधयेदङ्गुलैविधिवत् ॥ २ ॥ दृग्ज्याकृतेविशोध्यावग्राबाहृोः कृती पृथङ्मूले ।

आद्यमुदयास्तसूत्रं द्विगुणं कोटिर्भुजस्यान्यत् ॥ ३ ॥ उदयास्तसूत्रमग्रा [भु]जकोटी रवि[१२]गुणानि [नृ]हृतानि । अङ्गुलानि वा श्रुत्या हतानि विभजेत् त्रिभगुणेन ॥ ४ ॥

[छायाग्रभ्रमवृत्त-शङ्कुभ्रमवृत्तयोरालेखनम्] सलिलसमायामवनौ स्वेष्टाभाकर्कटाल्लिखेद् वृत्तम् । [याम्योत्तररेखायामथ स्वदिशि] दिनार्धभा केन्द्रात्। ५ । Text of Ms. A : [1] प्राग्वन्नृतलाग्रेक्यं वियुतिच्च लुजाः प्रभाहतौ भक्तः निजदृक्ष्पषांगुलैस्स्पातद्धाकृतिविवरादि समग्रा।

[2] अग्रांगुलिना चैवं । भावृत्तेदप्रभा नृतुलसंज्ञा

उदपास्तत्रसूमस्मिन्प्रसाधयेदंगुलैर्विधियत् ।

[3] दृग्ज्पाकृतिर्विधिशोथ्पावग्राछहृोः कृती पृथभूली

अद्यमुवयोसुसूत्रद्विगुणं कोटिर्भुजस्पान्पत् ।

[4] उदयास्तसूत्रमग्रा - जकोटी रविगुणानि हृतानि
अंगुलायौ वा श्रृत्पा हतानि विभभौत्रिभगुणेन ।
[5] सलिलसमायामवनौ स्वेष्टाभा ककैठा लिश्चाहु दिनार्दभा केन्द्रात्।

Ms. B : 1c निजदून्ज्पषा° 3 d०भुजस्पात्पत्। 5 b कर्केठालिश्चाहु परिच्छेदः 14] छायापरिलेखविधि: २१६ तद्व्यत्ययाद्भुजाभ्यां मध्यच्छायाप्रबिन्दुना मत्स्यौ । तद्याम्यसौम्यगोले तन्मुखपुच्छावगाहिसूत्रयुगम् ॥ ६ ॥ बद्ध्वा तत्सम्पाते कर्कटकं वा निधाय वक्त्रेण। बिन्दुत्रयावगाहिच्छायावृत लिखेत् स्पष्टम् ॥ ७ ॥

परिधि न ज[हा]त्याभा' स्वकुलस्थितिमिव कुलोद्गता नारी । शेषैबिन्दुभिरेवं शङ्कुभ्रमवृतमालेख्यम् ॥ ८ ॥

[अत्र स्पष्टीकरणम्] गोले सौम्येऽपि यदा याम्यो बाहुस्तदोत्तरभुजाभ्याम्।

सौम्याभया च वृत्तं छायायाः शेषबिन्दुभिः शङ्कोः ॥ ९ ॥
याम्या चेद्द्युदलाभा तदग्रविपरीतदिग्भुजाग्रस्तु।
छायावृत्तं शेषैः शङ्कोर्भ्रममण्डलं विलिखेत् ॥ १० ॥

दक्षिणगोले सौम्यच्छायायोत्तरभुजाग्रकैवृत्तम् ।

छायाभ्रमस्य शेषैर्भ्रमवृत्तं परिलिखेच्छङ्कोः ॥ ११ ॥

Text of Ms. A : [61 तद्वत्पायाभुजाम्पां सौप्पछायाग्रछिंदुना मत्स्पौ। तद्यायासौप्पगोले तन्मुखयुछावगाहि सूत्रयुगं [7] वद्ध्वा तत्संयाते कर्कटक या निधाय वक्त्रेण

लिदुंत्रयायगाहि छायावृत्ते लिखेब्रसा
[8] यरिघिर्नजत्पाभा स्वकुलस्तितपिव कुलोद्गता नारी

शेषेविन्दुभिरेवं शंकुभ्रमवृत्तया लेख्पम्

[9] गौले सौम्पेपि पदा याम्पी वाहुस्तदौत्तरभुजाम्पां सौम्पालयाववृत्तछायायाशेषविंदुभिशंको:

[10] याम्पा चे - द्युदलाभा उदग्रविपरीतदिग्भज्ञाग्रैः तु छायावृत शेषै: शंकोभ्रममण्डलं विलेखेत्

[11 ] दक्षिणगोले सौभ्पाछायाग्रोत्तरभुजाग्रकैवृंत्तं

छायाभ्रमोवशेषेभ्रमवृत्तं परिलेखेछंकोः

Ms. B: 7 c लिटंत्रया 9बाहु”

1. त्यजत्याभा is also possible. 220 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III [दिग्विशेषे भाप्रदर्शनम्]

दृश्यन्ते यत्राभाभ्रममण्डलपरिधिना दिशालेखाः । तच्छङ्क्वन्तरमाभाः प्राच्यपराऽर्के समवलयगे ॥ १२ ॥

कोणगते कोणाभा याम्योत्तरवृत्तगे दिनार्धाभा । [छायाऽभावस्थितयः] जूकाद्येऽर्को न विशेत् समवलयमथोत्तरे खाक्षे ॥ १३ ॥ अध्यर्धगृहगुणाच्वेद्याभ्याग्रा समधिका विदिशि नोऽर्कः । दिनदलदृग्ज्या त्रिज्या सौम्ये दिनदलभानौ नवति च खाक्षे ॥ १४ ॥ [ शङ्कु-छायाग्रयोर्भ्रमणम् ]

दिङ्मध्ये छायाग्रं निधाय शङ्कोर्दिनेशवद्भ्रमणम् ॥ केन्द्रस्थितस्य शङ्कोः छायाग्रं भ्रमति विपरीतमिनात् ॥ १५ ॥

[गृहपटल विदार्य, तैले दर्पणे जले वा रविदर्शनम्} गृहमध्यगपरिलेखात् कर्णस्थित्या विदार्य गृहपटलम् । दिग्योगस्थितदृष्टिः पश्यति सूर्य ग्रहं वेष्टम् ॥ १६ ॥ Text of Ms. A : [12] दृशन्ते यत्राभभ्रममण्डलपरिधिना दिशालेखाः तछंक्वंतरमाभाः प्राच्पुष्परार्के समवलयःगे 13] कोरागते कोणाभा याम्पोतरवृत्तग दिनावाभा जूकोत्पत्को न विशेस्समवलयमथोत्तरे खाक्षी 14] ध्पवगृहगुणाच्चेद्याप्पाग्रा समधिना विदिशिनौर्क: दिनदलदृग्ज्पा त्रिज्पा सौम्पे दिनदलुभानौ भवति च खाक्षे

[15] दिग्पे छायाग्रं निघाय शंकोदिनशचद्भ्रमणम्

केंद्रस्तितस्प शंको छाफाग्रं भ्रमति वियरीतमिनात्

[16) गृहमध्पगपरिलेखा कर्णखित्पा विदाय गृहयटलं

दिग्पोगस्तितदृष्टिः यश्पति सूर्यं गूहं वेष्टम् । Ms. B. : 12 a दृशत्ते 13 a कोणगते 15 d छायाग्रं 16d गृहं परिच्छेदः 14] छायापरिलेखविधि: २२१ तैलेऽथ दर्पणे वा जलेऽथवा शङ्कुमार्गविन्यस्ते ॥ शङ्क्वप्रस्थितदृष्टिर्दिनमपि पश्येद् भ्रमन्तमिनम् ॥ १७ ॥ केन्द्रगवंशाग्रदृशा विलोकयेच्छङ्कुमार्गगं द्युचरम् ।

शङ्कुच्छिद्रपथा वा पश्यति तद्विद्धमिव सूर्यम् ॥ १८ ॥

[ग्रहभाना दर्शनम्]

ग्रहभानामप्येवं निजस्फुटेनापमेन संसाध्यम् ।
दर्शनामपि तैलादौ व्याधागास्त्यषिसंघस्य ॥ १९ ॥

[पलभा-पलकर्ण-संस्थितिः] दद्याद् भुजवदिनाग्रां तदग्रयोस्तूदयास्तमयसूत्रम् ॥ तच्छायावृत्तान्तरमक्षच्छायाङ्गुलानि स्युः ॥ २० ॥ तच्छङ्कुमस्तकान्तरमक्षश्रवणो [छायावृत्तपरिलेखः] ऽथवा न्यसेत्केन्द्रम् ।

यत्स्यात्तदिष्टकेन्द्रं तस्माद्वृत्तं लिखेद् विमलम् ॥ २१ ॥

Text of Ms. A : [17] तैलेथ दर्यणे ज जलेथवा शंकुमार्गविन्पस्ते शंक्वग्रस्तितदृष्टिदिनमपि यश्पे भ्रममन्तमिनम् [18] केंद्रगवम्सागदृशा विलोकयेछकुमार्गगं ह्यपरमा शंकुच्छितृं । प्रर्वार्यश्पति तद्विद्धमिव सूर्यम् ।

[19] ग्रहभानामय्पेचं निजस्फुटेनायमेन संसाध्पम्

दर्शनमपि शैलादौ व्पघाणख्पर्षिसंद्यस्प [20] दद्याभूजवदिताग्रात्तदग्रयौस्तुदयास्तनयसूत्रम् । तछायावृत्तान्तरयक्षछायांगुलानि स्पुः ॥ [21] तछंकुमस्तकांतरमक्षद्रवणोक्षभान्पसत्केंद्रम् यस्पांत्तदक्षेकेंद्रं तस्माद्वृत्तं लिखेद्विफलम्। Ms. B: 20 c वृत्तान्तर २२२ वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III

सिद्धाशं घटिकाङ्कं खटिकालेखाश्च केन्द्रगाः कार्याः ।
[अथ शङ्कुभ्रमवृत्तं] तद्वद्भाभ्रमणमपि लेख्यम् ॥ २२ ॥
यस्माद् विमले वृत्ते शङ्कुच्छायाभ्रमौ स्फुटौ भवतः । तात्कालिकाच्च सूर्यात् क्रान्त्याद्यं साधितं स्पष्टम् ॥ २३ ॥

[वेधाद् ग्रहभगणज्ञानम्] साध्या यत्नैर्भुचरा द्वितीयदिवसेच तद्विशेषकलाः । युगरविदिवसाभ्यस्ताः खखषड्घनभाजिता युगे भगणाः ॥ २४ ॥ [वेधाद् ग्रहाद्यानयनम्] रविभूसङ्गादर्को विधुरविसङ्गद्विधुविधुखगानाम्। योगात्समस्तखचरा ग्रहभयुतेः क्षेपकध्वकाः ॥ २५ ॥ [ग्रहोच्चपातक्षेपभगणपठने हेतुः]

स्पष्टगतिर्भुचराणां ग्रहोच्चपातैर्विना न सम्यगतः ।

क्षेपाः पठितास्तेषां स्वायुषि भगणाः कृता धात्रा ॥ २६ ॥ छायापरिलेखविधिश्चतुर्दशः ॥ Text of Ms. A : [22] सिद्धांशं घटिकांक खटिकालेखाश्च केंद्रगाः कार्या:

                     तद्वद्वाभ्रमणमविसख्पम् ।
[23] यस्माद्विमले वृत्ते शंकुंछायाम्रमौ स्फुटौ भ्रमतः
तत्कालिकाश्च सूर्यात्क्रान्त्पाद्यं साघितं स्पष्टम् ।
[24] साध्पा यत्नैर्द्युचरा द्वितीयदियस व तद्विशषकलाः

युगरविदिवसाभ्पस्तः स्वस्वषड्वनभाजिता युगे भगणाः [25] रविभूमङ्गरविर्को विधुरविसंगाद्विधुबिधुखगानाम्। योगात्संमस्तस्वावरा ग्रहभयुतिः क्षषकध्रुवका:

26] स्पष्टगतिर्द्युचराणां ग्रहोश्चयातैर्विना न सम्पगतः

कार्यावसिताः त्वेषां स्वायुषि भगणाः कृता धात्रा ।

               छापायरिलेखविधिश्चातुर्दशः ।। ।
Ms. B: 26 b  दपातेर्विना  26 c तेषां Col. परिलेख 15. स्फुटः प्रश्नाध्यायः

[उपोद्घातः ]

त्रिप्रश्नप्रश्नसंख्यां कथमपि गणकैः शक्यते नावगन्तुं भानाडीज्याविधीनामत इह लघुकं स्पष्टशब्दार्थयुक्तम्।
प्रश्नाध्यायं विधास्ये नृपसदसि समाकर्ण्र्य यद् गोलबाह्याः
म्लानि यान्त्य[प्र]बोधा मतिमलपटलोद्दोलनेन प्रचण्डम् ॥ १ ॥

[प्रश्नाः]

भाप्रवेशनविनिर्गमनाद् यो भात्रयेण ककुभः कथयेद् वा ॥ भान्वपक्रमपलैश्च विना यो भाभ्रमं प्रकथयेद् गणकः सः ॥ २ ॥

वेति दिशोऽपमभा[ग्र]पलैर्यो वेति द्युतिभ्रमतो द्युदलाभा । मध्यदिनद्युतितोऽर्कमवैत्य स्वाक्षजभां कुरुते गणकः सः ॥ ३ ॥ वीक्ष्य रवेरुदयं रविविद् यो यष्टिविधेनिखिलोर्ध्वमिति वा । वेत्ति पलश्रवणं [पल]भामप्यक्षगुणादपि भाविधिवित् सः ॥ ४ ॥ Text of Ms. A :

[1] त्रिप्रश्रप्रश्ररांख्या कथमपि गणकैः शक्यते नावगंतुम् ।

मानाडयज्पाविधीनामत इहृ लघुकं स्पष्टशब्दार्थमुच्पे: प्रश्नाध्पायं विधास्पे नृपसदसि समाकण्य यद्गोलवाह्याः

म्लानि यान्त्पवोधामतिमलयटलोर्दूलनैक प्रचंधम्

[2] भाप्रवेशनविधिर्गमनाद्यो भात्रयेण ककुभः कथयेद्वा भान्पयक्रमयलैः च विना यो भाभ्रमं प्रकथयेद् गणकस्स [3] वेति दिशो यमभा यलैर्यद्धेत्ति दिद्युति उमणो गुणादपि भा । मध्पदिनद्युतिमर्कमवेत्प स्वाक्षजभां कुरुते गणकस्सः

[4] वीक्ष्प रवेारुदयं रविविद्यो यष्टिविधिर्निखिलोर्ध्वमिति वं
वेति यललश्रवणं भा मण्यगुणादयि भाविविवित्सा

Ms. B : 1 d यान्न्यबोघा°, °मलपटलो° 4 b °मिति २ 224 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III विषुवद्युतिवित्त्वनेकधा लम्बज्याक्षगुणौ प्रसाधयेत् । द्यु[द]लद्युतिसूर्यविच्च यः स्वाक्षांशान् कथ[ये]त् स तन्त्रवित् ॥ ५ ॥ द्यु[ज्या]पमज्याचरमौर्विकाग्राकुज्यादिकाभ्यो बहुधा मिथस्ताः । करोति मध्याह्नतमारिजाभां बहुप्रकारं गणकाग्रणीस्स: ॥ ६। समयाम्योत्तरोद्भवाभीष्टस्वविदिङ्नरांश्च यो वेत्ति । एकप्रकारजानिह मद्विहितादन्यतस्स गणकोऽस्ति ॥ ७ ॥ इष्टभां च सममण्डलप्रभां कोणभां च बहुधा करोति यः ॥

ताभ्य एव बहुधाऽर्कमानयेत् कालमिष्टमथवा स तन्त्रवित् ॥ ८ ॥

चरखण्डपलांशविद्रविं कुर्यादिष्टचरार्धतोऽक्षभाम् । स्वपलद्युतितश्चरार्धकं त्रिप्रश्नोक्त्तमवैति स स्फुटम् ॥ ९ ॥ Text of Ms. A :

[5] विषुवद्द्युतिवित्वनेकधा लम्छज्पाक्षगुणौ प्रसाधयेद्
द्युल । द्युतिसूर्यविध्पयः । स्वाक्षांसान्कथत्स तंत्रवित्
[6] द्युसमृज्या चरमौर्विकाग्रा कुज्पादिकायो वहुधा मिथस्ता:

करोति मध्याह्नतमादाभा वहुप्रकारं गणकाग्रणीस्म: ।

[7] समयाम्पातुरभ्पुजाभीष्टस्थविदिङ्नराश्च यो वेत्ति ।

पकप्रकारजानिह मद्विहितादन्पतस्म गणकोमे ।

[8] इष्टभां च सममण्डलभां च कोणभां व वहुधा करोति यः

ताल्प पच वहुधार्कमानपेत्कालमिष्टमथवा स तंत्रवित् ।

[91 चरखण्डयलांशविद्रविं कुर्यादिष्ठचरावतौक्षभम् ।

स्वयलद्युतितच्चरार्धकं त्रिप्रस्तोक्रमवति स स्फुटाम् । Ms. B: 7 a °तुरभ्फजा° d1 °प्रस्तोक्त्त° परिच्छेदः 15] स्फुटः प्रश्नाध्याय: 225 इनशङ्कुमध्यलम्बकजीवाकज्ञो यः करोति रविलग्नम् । अस्मत्कृततन्त्रविधे[रन्यतो] गणकाग्रणीः स इह ॥ १० ॥ राशिकालविरहेण वेत्ति यो लग्नतिग्मकरमध्यनाडिकाः । उन्नतं नतमहर्दले कुजान्नुद्युतेर्दिनपतिं [स] तन्त्रवित्। ११ ॥ बाहुकोटिदिवसार्धभाङ्गुलैरिष्टभालिखितमण्डले पुमान् । शङ्कुभाभ्रममवैत्यहर्घटीस्तत्प्रभाञ्च गणकोऽस्तधीमलः ॥ १२ ॥ । मन्दिरस्य पटलं विदार्य यस्तद्गतं दिनकरं प्रदर्शयेत् । तैलदर्पणजलादिगं तथा वंशकाग्रनिहितं स तन्त्रवित्। १३ ॥ मिथुनभान्तमुपागततिग्मगौ शरकृति[२५]र्घटिकाः क्षणदा [यदा] । पलमिति गद तत्र सुमित्र भो यदि वटेश्वरतन्त्रकृतश्रमः ॥ १४ ॥ " घटिकाद्वितयं क्रियोदयो याते प्रान्तमहर्पतौ नराः ॥ जितुमस्य वदन्ति वासरं यत् तद् ब्रूहि पलांशकानपि ॥ १५ ॥ Text of Ms. A :

[10] इनशंकुमध्पलम्छकजीवाज्ञो यः करोति रविलग्नम् ।

अस्पकृततत्त्रविघेद्गणकाग्रणीस्म इह । [11] राशिलग्नविरहेण वेत्ति यो लग्नतिग्मकरमध्पनाडिकाः । उन्नतं नतमहर्दले कुजानुद्युतेर्दिनयतिं तन्त्रवित्।

[12] राहुकोटिदिवसावभांगुलै: इष्टभालिखितमण्डले युमान् । शंकुभाम्रममेवैत्पहृद्योटीस्तत्प्रभाञ्च गणकोस्तधीमलः ।
[13] मंदिरस्प यटलं विवार्य यस्तद्गतं दिनकरं प्रदर्शयेत् ।

तैलदर्पणजलादिगां तथा वंशकाग्रनिहितं सा तन्त्रवित्। [14] मिथुनभान्नमुपागततिग्मरुवौ शरकृतिः घटिकाः ।। क्षणदा य । यलमिति गद तंत्र सुयित्र यो यदि विवित्रसुतंत्रकृतश्रमः ।

[15] घटिकाद्वितयं क्रियादयौ याते प्रांतमहर्यतौ शराः
जितमस्प वदन्ति वासरं यत्तद्ब्रहियलांशकानयि 226. वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकारः tII

नवा[९]भाड्गुलानि द्युखण्डे खरांशो: पलांशा नखा [२०] यत्र तत्रास्ति मित्र ! घनध्वान्तविध्वंसकल्पः स्फुरतिग्मतेजोनिधिः तत्र कीदृग् दलेऽह्नः ॥ १६ ॥ तुलार्धमागते रवौ दशा[१०]ड्गुला दिनार्धभा ।

कियत् सुतूर्णमत्र मे पलप्रमाणमुच्यताम् ॥ १७ ॥

रसवर्ग[३६]|मिता विषयेऽक्षलवा मिथुनान्तगते नलिनीसुहृदि । दिवसस्य घटीद्वितये च गते वद तूर्णमशी[त]गुभाप्रमितिम् ।॥ १८ ॥ तुलात्र्यंशप्राप्तोऽहिमकिरणमालाञ्चिततनुः

हुताशाशासंस्थो विषय उदयं यत्र कुरुते ।
कियानक्षस्तस्मिन् यदि गणितगोलौ गुरुगृहे
त्वयाऽधीतौ सम्यक् प्रथय मम तूर्णं वदत भो ॥ १९ ॥

षट्कृतिः [३६] पललवा जिनांशका [२४°] यत्र भास्वदुदयाग्रकोत्तरा । तत्र भुक्त्तमहिमांशुमालिना बूहि धिष्ण्यवलयस्य किं दिने ॥ २० ॥ Text of Ms. A : 16] नवालांगुलानि द्युतखण्डे खरांशोः यलाभा नखा यत्र तत्रास्ति मित्त्र

द्यनध्वांतविध्वंसकल्पः स्फुरत्तिग्मतेजोनिधिः तत्र कीदृग्दलौह्नः [17] तुलाछमागते रवौ दशांगुला दिनाछमा

कियत्सुतूर्णमत्र मे यलप्रमाणमुच्पताम् ।

[18] रसवमंमिता विषयेच्चलबा मिथुनान्तगते नलिनीसुहृदि दिवसस्प घटीद्वितये च गते वद तूर्णमशीगुभाप्रमितिम्
[19] तुलात्रपंशं प्राप्तोहिमकिरणमालार्चिततनु

हुताशशासंस्थो विषय तदयं यत्र कुरुते किपलक्षस्तस्मिन्पदि गणितगोलौ गुरुगृहे

त्वयाधीतौ सम्पत्कथय मम तूर्ण वदत भा
[20] षट्कतिः याललवा जिनांशका पत्र भास्वदुदपाग्रकोत्ररा

तत्र भुक्तमहिमांशामालिना बूहि घिष्ण्यवलयस्प कि दिने ।

Ms. B : 18 a विषयेन्चलवा 19 a *मालार्चितनु 20 b °कोत्तरा परिच्छेद्भः 15] स्फुटः प्रश्नाध्यायः २२७

परमोच्चगर्तेऽशुमालिनि यत्राक्षो वियदग्नयों[३०]ऽशकाः। वद तत्र हविर्भुजो दिशि भा पट्टे कियती भुनक्त्यलम् ॥ २१। । त्रिघन[ २७]प्रमिताः पलांशका नलिनीबंधुरलित्रिभागगः ॥ हुतभुग्दिशि रक्षसां तथा कियतीं [बू]हि गतः करोति भाम् ॥ २२॥ स्मररिपुदिश याते भानौ प्रभा नृप[१६]सम्मिता भुजमिति[रिना] व्यंशोपेता [१२६] नता घटिकाश्च षट् [६] । दहनकिरण य: साक्षांशान् करोत्यचिरादलं

जगति गणितं गोलं स्पष्टं स वेत्ति सुनिर्मलम् ॥ २३ ॥

हुतवहककुभ गते तमारौ नतघटिकाश्च षड[६]ष्टि[१६]सम्मिता भा। पलमितिमहिमद्युतिप्रबाहुं कथयति गोलदृशाऽस्तधीमलोऽसौ ॥ २४ ॥ Text of Ms. A :

[21] यरमोच्चमुयागतौशुमालिन्पत्राक्षो वियदग्रयांशकाः

वद तत्र हविर्भुजो दिशि भा पत्र कियती युनक्त्यलम्

[22] विद्यनप्रपिता: यलांशका नलिनीछंधुरनित्रिभागगः

कुतभुग्दिशि रक्षसां तथा किपतीं ह्रि गतः करोति तान्।

[23] स्मररिपुदिशं याते भानौ प्रभा वृद्ध्यमप्सिता ।

भूजमिति त्र्पंशौयेता नता घटिकाश्च षट्

दहृनकिरणं य: स्वाक्षांशात्करोति अविरादलं
जगति गणितं गोलं स्पष्टं स वेत्ति सुनिर्मलम् ।

[24] हुतवहककुभं गतो तमोरौ नतघटिकाश्च षडष्टिसम्मिता भा यलमितिमहिमद्युतिप्रछलं कथयति गौलदृशास्तघीमलौसौ । Ms. B : 22 b°धुरलित्रिभागगः ।। 24d ०धीमलोसौ । 228 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे [अधिकार: III मेषान्ते स्थाणुदिक्स्थोऽभ्युदयति हरिजे कथ्यतामक्षमानं वीणाभूत्प्रान्तगो वा द्रुतकनकनिभो वा वृषान्ते विवेच्यम् । वह्नयाशायां तुलान्ते क्षितिजवलयगः कीदृशेऽक्षेऽभ्युदेति

चापान्ते वृश्चिकान्ते हरितहरिरथो बूहि गोलोपपत्त्या ॥ २५।।

हरिजवलये वीक्ष्याभ्यस्तं भवाम्बुधिसम्प्लवं कनककलशाकारं बिम्बं रवेर्ध्रुवतारकम् ।

कथयति ध्वान्तारातिं युगस्य च यद्गतं
पटुतरमतेः पादौ तस्य प्रणौमि समाहितः ॥ २६ ॥

द्वादश[१२]ड्गुलमिते भुजकोटी [अग्निगे दिनकरे] पलभागाः ।

यत्र सप्तयमला [ २७] वद तस्मिंस्तूर्णमुष्णकिरणं यदि वेत्सि ॥ २७ ॥

षट्ट्कृतिः [३६] पललवाः समवृत्ते तिग्मगोविषयवर्ग[२५]मिता भा । यत्र यत्र नलिनीवनबन्धुं बूहि वेत्सि यदि तन्त्रपयोधिम् ॥ २८ ॥ Text of Ms. A : [25] मेषेन्ते स्पाणुदित्स्थोभ्पुदयति हरि । जे क्वाद्यत्तामक्षयानं वीणानृत्प्रान्तगो वा द्रुतकनकनिभौ वा वृषान्ते विवकाम्। वह्नत्याशायान्तुलान्ते क्षितिजलवलयगः कीदृशेक्षेभ्पु देति वायान्त वृश्चिकान्ते हरितहरिररप्पो ब्रूहि गोलोययत्त्पा 26] हरिजवलये वीक्ष्याभ्पन्तं भवांबुधिसंप्लवं

कनककलशाकारं छिंचं रवेर्ध्रुवकारकम् ।
कथयत्ति ध्वान्तारातिं युगास्प च यद्गतं

वटुतरमतेः यादौ तस्प प्रणौरम समाहितः ।

[27] द्वादशगुलयिते भुजकोटी रक्षमं यलभायाः

पत्र सप्तियमला वद्व तस्मिंस्तूर्णमुष्णकिरणं यदि वेत्सि [28] षट्कृतिः यललवास्समवृत्ते तिग्मगोविषमवर्गमिता भा यत्र तत्र तलिनीवनछंधु बूहि वेत्सि पदि तत्रययोधिम् ।

Ms. B: 25 b हुतकनक” 28 b. तिम्मगोविषम परिच्छेदः 15] स्फुटः प्रश्नाध्यायः 229

खाभ्रवेदनयना [ २४००] नतासवः तिग्मगौ च सममण्डलस्थिते ॥ भाङ्गुलानि नव [९] यत्र त[त्र] मे प्रोच्यतां पलदिवाकरौ क्रमात्। २९ ॥ वल्लकीभूदवसानमागतः कुङ्कुमारुणरुचिर्गभस्तिमान् ।

नास्तमेति पलशिञ्जिनीं जनाः कीर्तयन्ति कियतीं वदाचिरात् ॥ ३० ॥

यत्र वेददहनाः [३४] पलांशकाः तिग्मगौ च मिथुनान्तसंस्थिते ॥ वह्निपूर्वदिशि मध्यगे रवौ तत्र शङ्कुमितिमुच्यतां बुधाः ॥ ३१ ॥ यत्र शून्यतुरगाः [७०] पलांशकाः क्वोदयं ब्रजति तत्र भानुमान् ॥ केन वाऽस्तमुपयात्यनेहसा कीदृशश्च सविता प्रचिन्त्यताम् ॥ ३२ ॥ सकृदुद्गत एव भानुमान् दृश्योऽह्नां सदल शतं [१५०I यदा। कियती पलशिञ्जिनी तदा किं भुक्तं रविणा वदाशु नः ॥ ३३ ॥ क्रान्त्यक्षभागैः कुरुते विना यो हिमाहिमाशोर्ग्रहणप्रभेदान् । सिद्धान्तमस्मविहितं विहाय पादौ प्रणौम्यस्य सुचारुबुद्धेः ॥ ३४ ॥ Text of Ms. A :

[29] स्वाभ्रवेदलयला तानसुवस्तिग्मव समण्डलस्थिते

भांगुलानि नव यत्र त मे प्रांच्पतां पलदिवाकरौ क्रमात्।

[30] बल्लकीभृदवसानमागतः कुकुमारुणरुचिर्गभस्तिमात्

नास्तमेति यलशिञ्जिनीं जनाः कीर्तपन्ति कियतीं वदाविरात्। [31] यत्र वेददहृनाः यलांशकास्तिग्मगौ च मिथुनान्तसंस्घिते वहिपूर्वदिशि मध्यगे रवौ तत्र शेकुमितिमुच्पतां बुधाः

[32] पत्र शुन्पतुरगाः यलांशका क्वोदयं व्रजति तत्र भानुमान्

केन वास्तमुयायात्पनेहसा कीदृशष्व सविता घविन्त्पताम्। [33] सकृदुद्गत पव भानुमां दृश्पोह्नां सदल शतं पदा कियतीं पलशिब्जिनीं तदा कि भुक्त रविणा वदाशु नः ।

[34] क्रांत्पक्षभागैः कुरुते विन यो हिमादिमांछोग्रहणेप्रभेद

सिद्धान्तमस्मद्विहितं विहाप यादौ प्रणौम्पस्प सुचारुवृद्धे:

Ms. B: 31 d बुधा: २३0 वटेश्वरसिद्धान्ते त्रिप्रश्नाधिकारे (अधिकार: III

करणवासरधिष्ण्यतिथीः क्रमात् द्युतिमवेक्ष्य दिनाधिपतेस्तु यः ॥ गणयतीह शशाङ्कदिवाकरौ प्रतितसद्यशस्वेन स उच्चकैः ॥ ३५ ॥ अवमकाधिकभूमिसुतादिकाः कुमुदिनीनलिनीसुहृदौ विना ॥ ३६ ॥ स्फुटः प्रश्नाध्यायः पञ्चदशमः ॥ इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते भट्टगोविन्दावतारिते त्रिप्रश्नाधिकारस्तृतीयः ॥ ३ ॥ Text of Ms. A : [35] करणवासःधिष्ण्पतिथीः कमात् । द्युतिमवेक्ष्प दिनाधियते तु यः गणयतीह शशांककरामल प्रततसद्यशसेन स उश्वकैः [36] अवमकाधिकभूमिसुतादिकाः कुमुदिनीतनिनीसुहृदौ विना स्फुटः प्रश्राध्यायः पंचदशमः । श्रीमदानन्पपुरायभट्टमहदत्तसुतवठोश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुतसिद्धांन्ते मट्टगोविंदावतारिते त्रिप्रश्नाध्पापस्तृतीयः ॥ ॥ Ms. B : 35 d उच्चकै: IV. चन्द्रग्रहणाधिकारः [उपोद्घातः] प्रत्ययो जगति सर्वजनीनः शीतगूष्णकरयोर्ग्रहयोः स्यात् ॥ वच्म्यतः स्फुटमहं शिशिरांशोः प्रग्रहाद्यखिलमेव समासात् ॥ १ ॥ [ग्रहाणा श्रुत्यानयनम्] कक्ष्याऽयुत[१००००]घ्ना रदधीद्विकाङ्ग[६२८३२]विभाजिता स्युः श्रुतियोजनानि । व्योम्नोऽथवा तत्त्वरस[६२५]घ्नवृत्ताद्भगोऽग्नि[ ३९२७]भक्तात् स्वक[श्रुत्यवाप्तिः] ॥ २ ॥ [रविचन्द्रयोः श्रुत्यानयनम्]

खरसै[६०]विभजेदुडुश्रुतिं कर्णः स्यादहिमांशुमालिनः ॥

अथवा दशभिः [१०] समाहतं व्यासार्धं शशलां[छ]नश्रुतिः ॥ ३ ॥ इतरेतरकक्ष्यया हतौ कर्णौ' वा स्वककक्ष्ययोद्धृतौ । दिनरात्रिपयोर्निशीथिनीदिनभर्त्रो: श्रवणौ। क्रमादिह । ४ ।। Text of Ms. A :

[1] प्रत्पयो जगति सर्वजनीरश्वीतगुष्णकरयोर्ग्रहणे स्पात् ।

वक्पतः स्फुटमहृं शिशिरांशोः प्रग्राह्याघाखिलमेव समासात्

[2] कक्ष्पायुतघ्ना रदधीद्विकोगो। विभाजिताः स्फु: श्चुतियोजनानि

व्पोम्रोथवा तत्वरसघ्नवृत्ताद्भागोग्निनिघ्नस्वककक्ष्पयाप्तम् ।

[3] खरसैर्विभजेदुर्तश्रुतिं कर्णः स्पादहिमांशुमालिनः ।

अथवा दशनिस्समाहतं य्पासार्धं शशलांनश्रुतिः [4] इतरेतरवक्ष्पया हतौ कर्णौ वा स्वकाकक्ष्ययोद्धृतौ दिनरात्रिययोनिशीथिनीदिनमर्त्रों: श्रवणौ। क्रमादिह । Ms. B : 1 d प्रग्राह्याद्या 2 c तत्त्वरसघ्नo ३३२ वटेश्वरसिद्धान्ते चन्द्रग्रहणाधिकारे [अधिकार : IV [रविचन्द्रयोः श्रुतियोजनानि ] इषुभुजङ्गशराङ्कशराब्धयः [४५९५८५] श्रुतिरशीतकरस्य निशापतेः । नगतुरङ्गगुणाम्बुधिवह्मयो [३४३७७] हावनिखेचरयोविबरं च तत्।। ५ । [रविचन्द्रयोः स्फुटकर्णौ' ] स्वाविशेषकलिकाश्रवणघ्नं व्यासखण्डविहतं स्फुटमाहुः । मध्यभुक्तिनिहतः श्रवणो वा स्पष्टयाऽथ विहृतो निजभुक्त्या । ६ । स्पष्टकर्ण इह सूरिभिरुक्तो ध्वान्तशत्रुरजनीकरयोर्वा । [रविचन्द्रयोः बिम्बयोजनानि] द्वीन्दुतोयधिकृता [४४१२] रविबिम्बं व्योमवह्निदहनाः [३३०] शिशिरांशोः ॥ ७ ॥ [भूभादैर्ध्यं तमसः मानञ्च।]

भास्करश्रुतिरिलामितिनिघ्ना भूनभानुभजिता द्युतिरुर्व्याः ।

सेन्दुकर्णरहिता कुमितिघ्ना भोद्धृता च तमसः खलु मानम् ॥ ८ ॥ वेनकर्णहृदिलार्कविशेषश्चन्द्रकर्णनिहतो विफला भूः ॥ ९ ॥ Text of Ms. A :

[5] इषुलभुजंघ्नशतांकशराध्वयः श्रुतिरशीतकरस्प निशायतेः नगतुरंगमगणाम्छुधिवह्नयो ह्यवनिखेटरपोर्विवरं च तत् ।
[6] स्वाधिशेषकालिकाश्रयणघ्नं व्यासखण्डविहृतं स्फुटमाहुः

मध्यभुक्तिनिहितः श्रवणो वा स्पष्टयाथ विहृतो निजभुक्तया

[7] स्पष्टकर्ण इह सूरिभिरुक्तो ध्वान्तोशत्तूरजनीकरयोर्व्वा

द्वीन्दुतायविकृता रविविंर्छ व्योमवह्निदाहनाश्चिशिरांशो [8] भास्करश्रुतिरिलायितिनिघ्ना भूनभानुभाजिता द्युतिरुर्व्पो स्सेंदुकर्णरहिता कुपितौघ्री स्वोद्घृता व तमसः स्वलु मानम् ॥ [9] वेनकर्णहृदिलार्कविशेषश्चंद्रकर्णनिहतो विफला भू: Ms. R: 7 c °विंछं श्लोकाः १०-१४] रविचन्द्रतमोबिम्बसाधनम् २३३ शशिकर्णहतोऽथवा भुवः व्यासः कुद्युतिभाजितः फलम् ॥ अपनीयमिलाप्रमाणतः शेषं स्यात्तमसः प्रमाणकम् ॥ १० ॥ [कलात्मकानि बिम्बानि ]

रविचन्द्रतमःप्रविस्तरास्त्रिज्याघ्ना रविचन्द्रचन्द्रजैः ॥ विभजेत्स्फुटकर्णकै: क्रमात् तद्विम्बानि कलागतानि [वै] । ११ ॥

कुमिति-क्षि[ती]नविस्तरान्तरे चन्द्रार्कश्रवणोद्धृते हते । त्रि[भ]मौर्विकया फलान्तरं मानं वा तमसः कलागतम् ॥ १२ ॥ गतिफलं निजमध्यमभुक्तिहृत् सुर[३३]हतं स्वमृणं च सुरेषु[ ३३]तः ॥

गतिवदेव मिती रविसोमयोरिह वदन्त्यथवा कलिकागते ॥ १३।।

[प्रकारान्तरेण रविचन्द्रतमोबिम्बसाधनम्]

अमरा[३३]भिहता स्फुटा गतिर्भक्ता मध्यमयाऽथवा मितिः ॥ नख[२०]हृज्जिन[२४]हृत् स्फुटा गतिर्मानेऽज[११]हता रवेः स्फुटे ॥ १४ ॥

Text of Ms. A :

[10] शशिकर्णहताथवालुचः । व्पा ** सः स्वद्युतिराजितः फलम् ।

अयनीयमिलाप्रमाणाः शेषं स्पात्तमसः प्रणाहम् ।

[11] रवितंद्रतमःप्रविस्तरास्त्रिज्पाघ्ना रविचंद्रचंद्रजै:

विभजत्स्फुटकर्णकै: क्रमात् तद्विठानि कलागतानि

[12] भुतमितिक्षिनहिस्तरान्तरे चंद्रार्कश्रवणोद्धृत हते - चिमौर्षिकया फलान्तरं मान वा तमसः कलागतम् ।

[13] गतिफलं निजमध्पमशुक्तिहृत् । सुरहतं स्वमृणं च सुरेषु तत् गतिवदेव मिती रविसौमयौरिह वदन्त्पथवा कलिकागते ।

[14] अभरासिहता स्फुटा गतिभक्ता मध्पमयाथवा मितिः

नस्वहृज्जनहृचफुटा गतिर्मानेजहता रवेः स्फुटे ।

Ms. B : 1 1 b चन्द्रजै: 1 1 d तद्निंगतिकला [may also be read as तद्विंवानिकला

12 c चिमौषिकया 13 c रचिसौमयौ 14 a अमरा० 14 b भक्वा २३४ वटेश्वरसिद्धान्ते चन्द्रग्रहणाधिकारे अधिकार: IV दृग्[२]गुणा तिथि[१५Jहृता विधोर्गतिर्भूपयोधि[४१]गुणिता त्रिरुद्व[११३]हृत्॥

उष्णगोविवरमाप्तयोस्तमोमानमिष्टमथवा कलात्मकम् ॥ १५ ॥

तत्त्वानि [ २५] लिप्ता विकलास्तुरङ्गा [७] रवेविधोरक्षदिशो [१०५] जिनाख्यः [२४] । त्रिज्याहतास्ता मृदुकर्णभक्ताः

फलान्तरं वा तमसः प्रमाणम् ॥ १६ ॥
निजभुक्तिफलान्तराहता भुक्त्या मध्यमया स्वया हृताः ।
गतिवत् स्वमृणं फलं स्वकं तास्वेवान्तरकं तमोमितिः ॥ १७ ॥ अथवा स्फुटभुक्तिताडिता भक्ता मध्यमयाऽन्तरं तमः ॥

त्रिगुणः सुर[३३]ताडितोऽथवा सूर्येन्द्वोमृदुकर्णहृन्मिती ॥ १८ ॥ [ शशिविक्षेपानयनम्} तत्कालपातसहितात्समलिप्तचन्द्रदोर्ज्या खमै[२७०Jरभिहतां विभजेत् त्रिमौर्व्या। सौम्यः क्रियादभिहितस्त्वितरश्च जूकाद्विक्षेपकः शिशिरगोः कलिकादिकः स्यात् ॥ १९ ॥ Text of Ms. A : [15] दृगुणा तिथिहृता विधोर्गतिभूयेपाधिगुणिता त्रिरुद्रहृ दुप्णगोर्विवरमाप्तयोस्तमोमानमिष्टमथवा कलात्मकम्

[16] तत्वानि लिप्ता विकलास्तुरंगा रविर्विधोरक्षंदिशो जिनाख्पाः त्रिज्पातितास्ता मृदुकणभक्ताः फलान्तरं वा तमसः प्रमाणम् ॥ [17] निजभुक्तिफलान्तराहताद्भक्तया मध्पमया स्वया हृता

गतिवत्खेमृणां फलं स्वकं तास्वैवान्तरकं तमोमितिः [18] अथवा स्फुटभुक्तितात्रिता भक्ता मध्पमयान्तरं तमः त्रिगुणः सुररात्रितोधवा सूयेन्द्वोमृदुकर्णहन्मिती {19] तत्कालयातमहितात्समलिप्तवंद्वघोर्ज्पा खभैरभिहतां विभजेत्रिमौर्व्या सौम्पः क्रियाटभिहितास्त्वितरश्च जुकाद्विक्षेपकः शिशिरगौः कलिकादिकस्स्पात् । श्लोका: २०-२४} स्थितिविमर्दखण्डसाधनम् २३५ सपातचन्द्राद् भुजशिञ्जिनी वा व्यासाङ्घ्रिभक्ताऽक्षगुणेन्दु[१३५]निघ्ना । क्षेपश्शतकात्री[१००] त्रिनगार्क[१२७३]हृद्वा कुबाण[५१]भक्त्ता कृत[४]सड्गुणा वा ॥ २० ॥ [ग्रासमानम्] छादकः शिशिरदीधितेस्तमो भास्करस्य हिमगुर्यतस्ततः ॥ ध्वान्तचन्द्रमितिसंयुतेर्दलाच्छेपकेन रहिताद्विधोर्ग्रहः ॥ २१ ॥ ग्राह्यतस्समधिकः समस्तकः खण्ड एव लघुको मुनीरितः ॥ मानसंयुतिदलाद्यदाधिक: क्षेपको न हि भवेद्ग्रहस्तदा । २२ । [ दृश्यमानम्] अन्तरेण तिमिरेन्दुखण्डयोः क्षेपके विरहितेऽवशेषकम्।

दृश्यते नभसि शीतगोर्यदा नावशेषमखिलस्तदा ग्रहः ॥ २३ ॥

[स्थितिविमर्दखण्डे]

ग्राहकस्य दलमूनसंयुतं ग्राह्यमानशकलेन वर्गयेत् ॥ क्षेपवर्गरहितात् पृथक्पदे लिप्तिकाः स्थितिविमर्दखण्डयोः ॥ २४ ॥

Text of Ms. A : [20] सयातमहितचंद्राभुजशिञ्जिनी वा व्पासहताक्षगगुणैन्दुतक्त्ता क्षपेशशतघ्नी त्रिनगार्कहद्वा कुछाणभक्त हृत्तसंगुणा वा रा

[21] छादकः शिशिरदीधितेः तयां भास्करस्प हिमगुर्यतः ततः । ध्वान्तचंद्रमितिसंयुतोग्दला क्षयेकेन रहिताद्विधोर्म्रह।

[22] ग्राह्यतस्समधिकस्समस्तकः खलु खण्ड पव लघुको मुनीरितः मानसंपुतिदालाप्पदौधिकाः क्षेपको त हि भवेद्गहस्तदा ।

[23] अन्तरणे तिमिरेदुमानायाः क्षेपको विहितौवशेषकम् ।

दृश्पते नभसि शीतगोत्रतवच्छेषमव्रतिखिलस्तदाग्रहः ।

[24] ग्राहकस्प दलमूनसंयुतं ग्राह्यमानशकलेन वर्गयेच

क्षेयवर्गरहितान्मृषक्षदे लिप्तिकाः स्पितिविमर्दस्रण्डयोः । Ms. B : 20 b°नक्त्ता 20c क्षपेशतघ्नी 21 dक्षेपकेन रहिताद्विधोर्ग्रहः ॥ 23 c ०गोन्न° 23 d °तवेछे° 24 c क्षेपवर्ग° 3. वटेश्वरसिद्धांतेचन्द्रग्रहणाधिकारे [अधिकार: IV मितियोगविशेषखण्डके ग्राह्यग्राहकयोः शरान्विते ।

रहिते च परस्पराहते मूलं वा स्थितिखण्डको [भवेत्] ॥ २५ ॥

[असकृत्कर्मणा तयोः स्थिरीकरणम्]

गत्यन्तरांशभजिते घटिकादिके ते स्थित्यर्धसड्गुणगतेवियदडग[६०]लब्धम् । प्रग्रासमुत्तिजखगेष्वृणवृद्धिसंज्ञं तत्क्षेपकात् स्थितिदलादसकृत् तु साध्ये ॥ २६ ॥

स्थित्यर्धलिप्ताभिहताः क्रमाद्या गत्यन्तररांशैः विभजेदमीषाम् । भुक्ती: फल प्रग्रहमोक्षकाले क्षयस्स्वमेष्वेवमनिश्चलत्वे। २७ ॥ [प्रग्रहमोक्षादिकालसाधनम्]

स्थित्यर्धनाडीवियुतः समेतः स्फुटः तिथिः प्रग्रहमोक्षकालौ ॥ विमर्दखण्डं च विधेयमेवं निमीलनोन्मीलनसिद्धिहेतोः ॥ २८ ॥ पर्वणः स्थितिदलेन पुरस्तात् प्रग्रहो भवति चोपरि मोक्षः ॥ प्राङ्निमीलनमथोपरि दृष्टं शीतगोरिह विमर्ददलेन ॥ २९ ।

Text of Ms. A : [25] मतयोगनिशेषस्वण्डको गाह्यग्रातकर्योः शरान्विते

रहितं च यथास्वमाहते मूलं वा स्छितिखण्डको ।
[26] मत्पंतरांशभजिते घटिकादिके ते स्थित्पवसद्गुणगते वियदंगलब्धमू
प्रग्रासमुक्तिजखगष्वृणमृद्विसंज्ञं तक्षेयकास्थितिदलाद्यसकृत्वसाम्पे । [27] स्थित्पछलिप्ताभिहताः क्रमाद्या गत्पन्तरांशै: विभजेदमीषाम् । भुक्ती: फलं प्रग्रहमाक्षकाले क्षयस्वमेष्वेवमनि । श्चलवे

[28] स्वित्पवनाडीवियुतः समेतः स्फुट: तिथिः प्रग्रहमोक्षकालौ विमर्दस्वण्डं च विधेयमेवं निमीलनोन्मीलनमिधिहेताः ॥

[29] पर्वणस्स्थितिदलेन युरस्तात्प्रग्रहो भवति भुपरिमोक्षः

प्राङ् निमीलनमथोपरि दृक्त' शीतगोरिह विमर्ददलेन Mis. B : 25 a गतिशेषखण्डको 25 c रहितं व 26 dतक्षेप० श्लोका: ३०-३४] इष्टकाले ग्राससाधनम् २३७ स्फुटपर्वणि मध्यमग्रहः स्थित्यर्धक्यघटीमिता स्थितिः ॥ निखिलस्थगितस्य नाडिका योग: स्पष्टविमर्दखण्डयोः । ३० । [इष्टकाले ग्राससाधनम्]

पर्वणस्त्वगतभोगनाडिकासड्गुणाः स्फुटगमान्तरांशकाः । उष्णशीतकरयोर्भुजाऽग्रका स्वेष्टकालिकनिशाकृतः शरः ॥ ३१ ॥ कृतियोगपदं तयोः श्रुतिः छाद्यछादकस्वमानयोगतः ॥ दलितादपनीय तां श्रुति ग्रासः शिष्टमभीष्टकालिकः । ३२ ॥

ग्राह्यबिम्बयुतकर्ण[मानतः ग्राह्यग्राहकप्रमाणभेदकम् । शोधितं भवति यत्समागतं तत्स]मुज्ज्वलमुशन्ति शिष्टकम् ॥ ३३ ॥ [निमीलनोन्मीलनकाले भुजकोटी] मानान्तरार्धेन समौ तु कर्णौ निमीलनोन्मीलनकालजातौ ।

बहू विमदर्धकलासमानौ तत्कालविक्षेपसमे च कोटी ॥ ३४ ॥

Text of Ms. A : [30] स्फुटयर्वणि मध्पमग्रहः स्थित्पवैक्यघटीमिता स्थितिः निखिलस्थगितस्प नाडिका योग: स्पष्टविमदविण्डयो: [31] पर्वणस्त्वगतयोपनाडिकाः सङ्गमाः स्फुटगमान्तराशकाः उष्णशीतकरयोर्भुजाग्रका स्वेष्टकालिके तिशाकृतः शरः [32] कृतं योगपदं तयोः श्रुति छाद्यछादकसमानयोगतः दलितादमनीय तां श्रुतिं ग्रासः शिष्टमभीष्टकालिकः

[33] ग्राह्यविवपुतकर्ण [unindicated gap)
                 मुज्ज्पलमुशन्ति शिष्टकम् ।
[34] मानान्तरार्धेन समौ तु कर्णौ निमीलनौन्मीलनं कालं जातौ

छाहुविमदीवकलासमानौ तत्कालविक्षेयसमे च कोटी । Ms. B : 30 d •विमर्दखण्डयो: 33 a oबिंव० २३८ वटेश्वरसिद्धान्ते चन्द्रग्रहणाधिकारे [अधिकारः IV [इष्टग्रासात् कालसाधनम्] वीष्टग्रासं मितियुतिदलं तत्कृतिः क्षेपकृत्या हीना तस्याः पदमिह भुजो भुक्तिविश्लेषभागैः ॥ भक्तो नाडच्यस्तदवधिविधोः क्षेपकेनासकृत्ताः प्राक्पश्चात्तत्स्फुटतरतिथिर्यः प्रयातः स्थिरत्वम् ॥ ३५ ॥ [अक्ष-दिग्वलनसाधनम्।] प्रग्रहमध्यमग्रहणमोक्षनतासुविलोममौर्विकाः

स्वाक्षभया हताः स्वपलकर्णहृताः फलचापलिप्तिकाः ॥ प्रागपरार्धयोर्भवलयस्य समुत्तरदक्षिणेन ते

भत्रितयाधिके क्रमगुणोऽभ्यधिकस्य युतस्त्रिभज्यया ॥ ३६ ॥ अग्राऽक्षजीवानृतलक्षितिज्याहता नतव्यस्तगुणाः क्रमाद्वा ॥ विभाजितास्तद्धृतिभत्रयज्यास्वधृत्युदग्राभिरुषन्ति दिग्ज्याः ॥ ३७ ॥ Text of Ms. A

[35] वीष्टग्रामम्मितियुतिदलं तत्कृतिः क्षोपकृत्पा

हीना तस्पाः यदमिह भुजो भुक्तिविश्लेषभागैः

भक्ता नाडयस्तदवधिविधोः क्षेपकेनासकृत्ता प्राक्पश्वात्तत्स्फुटतरतिथिर्ययथाताः स्थिरत्वे ।
[36] प्रग्रहमध्पमग्रहणमोक्षणतासुविमलोमौर्विकाः

स्वक्षभया हताः स्वयलकर्णहृताः फलवायलिप्तिकाः । प्रागपरार्धपोर्भकवयस्प समुत्तरक्षक्षिणोन्नते भर्त्रितयाधिके क्वमगुणोभ्पधिकस्पा युतस्त्रिभज्पया

[37] अग्राक्षजीवान्नृतलक्षितिज्पाहृता नतव्यस्तगुणाः क्रमाद्वा विभाज्प ताद्धुतिभत्रयज्पास्ववृत्पुदग्राभिरुषन्ति दिग्ज्पाः

Ms. B: 36 b फलवाप श्लोकाः ३८-४०] वलनसाधनम् 239 [अयन-दिग्वलनसाधनम्] ग्राह्यात् त्रिगेहाभ्यधिकाद् विलोमात् क्रान्तिज्यका तत्क्रमचापलिप्ताः । ग्राह्यायनांशाकलितास्त्रिगेहे युक्तस्य वा गोलवशाद्दिगस्य ॥ ३८ ॥ [स्फुटदिग्वलनसाधनम्] दिग्ज्याचापक्रान्तिविक्षेपकाणां तुल्याशानां संयुतिविप्रयोगः । मिन्नाशानां शेषजीवा भचक्रे काष्ठाचक्रे स्वेष्टवृत्तेऽनुपातात्' ॥ ३९ ॥ [अङ्गुलस्य कलामानम्] उन्नताः स्फुटदिनार्धभाजिता नाडिकाः फलसमन्वितास्त्रयः । अङ्गुलस्य कलिका यवोदरैरङ्गुलं च वितुषैरिहोरगैः [८] ॥ ४० ॥ [अस्य प्रयोगः] विक्षेपाणां ग्राहकग्राह्यमित्योः छेदश्चेष्टग्रासकस्यापि चोक्तः ॥ Text of Ms. A : [38] ग्राह्यत्त्रिगोहाभ्पधिकाद्विमलोमा क्रान्तिज्पका तत्क्रमचायलिप्ताः ग्राह्यायनांशाकलिताः शिगते युक्तम्प वा गोलवशाद्दिशंकाः । [39] दिग्ज्पावायक्रान्तिवियक्षकानां तुल्पांशानां संयुतिविप्रयोग: भिन्नांशानां शषजीवा भवक्रे काष्टावक्क्र स्वष्टवृत्तनुयातात् । [40] न्नउता स्फुटदिनार्धभाजिता नाडिकाः फलसमघितास्त्रयः । अङ्गुलस्प कलिका षवोदरैरङ्गुलं च चितुषेरिहोरगैः । [41] चिक्षेयानां ग्राहकग्राह्यमित्पो छादश्चेष्टग्रासकपिस्प चोक्त: Ms. B.: 38 b°चापलिप्ता: 39 dकाष्टावत्क्रंस्वष्टवृत्तेनुपातात् ॥ 1. The reading a काष्वत्क्रंस्वष्टवृत्तेनुपातात् is also correct. २४० वटेश्वरसिद्धान्ते चन्द्रग्रहणाधिकारे [अधिकार: IV [प्रग्रहस्य दिक्]

क्षेपैर्व्यस्तैः प्रग्रहो पूर्वभागे बिम्बस्येन्दोः पश्चिमे स्यात् खरांशोः ॥ ४१ ॥

इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते भट्टगोविन्दावतारिते चन्द्रग्रहणाधिकारश्चतुर्थः ॥ ४ ॥ Text of Ms. A: क्षेपैर्व्पस्तैः प्रग्रहे पूर्वभागे विवस्पॅदोः यक्षिमस्पा खरांशोः । श्रीमदानंदपुंरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरकिंचितेस्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धांते भट्टगोविंदाचतारिते चंद्रग्रहणाधिकारश्चतुर्थ: ॥ । Ms. B 41 d विबस्येन्दोः पछिमस्पा रविग्रहणाधिकारः 1. लम्बनविधिः [उपोद्घातः ] गणितगोलविदामपि विभ्रमः भृशमिनग्रहणेऽस्ति यतस्ततः ॥

गणितमत्र मयोदितमुत्तमं मतिमतामतिविस्मयकारि यत् ॥ १ ॥ मत्सरिणे परतन्त्रविदे वा देयमिदं शपथैरपि नैव ।
दास्यति चेत्सुकृतायुषनाशो भक्तिमते स्वसुताय च देयम् ॥ २ ॥

[लम्बनस्य सम्भवासम्भवम्] । वित्रिभलग्नसमे दिननाथे लम्बननाश इहाभ्यधिकोने । तद्भवति क्षयवृद्धिविधायि स्पष्टतिथेरसकृच्च सकृद्वा ॥ ३ ॥ [नतेः सम्भवासम्भवम्।] वित्रिभक्रान्तिभवांशगणैर्यदाऽक्षो न समो हि तदाऽवनतिर्भवेत् । Text of Ms. A :

[1] गणितगोलविदामपि विभ्रम भृशमिनग्रहणेत्र यतस्ततः

। ’ कतममत्र मयोदितमुक्तंम मतिमतामतिविस्मयकारि यत् । [2] मत्सरिणे। परतन्त्रविंदे वा यदेयमिदं शपथैरपि नैव दास्पति वेत्सुकृतायुभिनाशो भक्तिमते स्वसुताय च देयम् ।

[3] वित्रिभलग्नसमे दिननाथे लंवननाश इहाश्पधिकेन।

तद्भवति क्षयवृद्धिविधाचि स्पष्टतिथेरसकृच्च सकृद्वा । [4] त्रिभवतिनरुतांशकैर्म्मदक्षजः दिगिहा च नतोर्मवेत् । Ms.B: 1 तनुत्तभं 4कैर्य्यदक्षज: 4 bą नतोर्भत् २४२ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V [पञ्चज्यासाधनम्]

तद्द्युगतेन' नरः स्वचरासुभिः स्वाक्षगुणेन निजद्युदलज्यया ॥ ४ ॥ तत्त्रिज्ययोर्वर्गविशेषमूलं दृक्क्षेप एवं सवितुर्नृदृग्ज्ये ॥ मध्याहृलग्नागतमध्यजीवा लग्नोदयाग्रा रविवद्विधेया ॥ ५ ॥

[मध्यलग्नसाधनम्]

भवन्ति लङ्काभ्युदयासवोऽत्र ये दिनार्धतिथ्यन्तरजा द्युखण्डयोः ॥ क्षयस्वमर्कें प्रथमद्वितीययोर्गृहाणि तावन्ति हि मध्यलग्नके। ६।

सहित रात्रिदलेन विपर्वणा विभदलेननिरक्षजभोदर्यैः । वियुतमाध्यदिनावधि उत्क्रमात् द्युदललग्नमुशन्त्यथवा बुधाः ॥ ७ ॥ [मध्यज्यासाधनम्।]

तदपक्रमस्वाक्षयोर्युतिर्जूकादेर्वियुतिः क्रियादितः ॥

विवरस्य गुणो भुजः स्मृतो मध्यज्या च तदग्रका नरः ॥ ८ ॥ ext of Ms. A : तद्दुवितं न नरः स्वचारासुभिः स्वत्तगुणेन निजद्युचरेज्पया

[5] तत्त्रिज्पयोवर्गविशेषमूलं हक्षेय पवं सवितुर्नुदृग्ज्पा

मध्पाह्रलग्नानतमध्पजीवो लग्नोदपाग्रा रविवद्विधेघा

[6] भवन्ति लग्नाभ्पुदयासवौत्र ये दिनार्धतिथ्पतुरजा द्युखण्डयोः

क्षयस्वमर्के प्रथमद्विताययोगृहाणि तावन्ति हि मध्यलग्न

मयराह्नं वात्कृतं वा निरक्षभवनोदयैर्भवेत्
[7] सदिनरात्रिदलेन वियर्वण्प विभदलेन निरक्षभवनोदये

विहितमाद्यदिनावदुक्रमा घुदललग्रमुशन्त्पथवा बुधाः। [8] तदयक्रमेणाक्षयोयुतिर्जूकार्दविसुतिः क्रियादितः विकस्प गुणो भुजाः स्भृतो मंधूज्पा व उदग्रका नरः Ms. B: 4 c तदुवितं 6 b घुस्वण्डयो 6 c द्वितींययो 7 c क्रभाद् 1. The original reading seems to be तद्द्युइतेन (= तद्+ द्यु+ इतेन) परिच्छेदः 1 ] लम्बनविधिः २४३ [दृग्गतिसाधनम्।]

दृक्क्षेपदृग्ज्याविवरैक्यराश्योर्घातात्पदं [दृग्गतिसंज्ञकं स्यात्] ॥ ९ ॥

[मध्याह्रदृग्गतिसाधनम्]

वृक्क्षेपमध्यगुणयोगविशेषघातान्मूलं द्युखण्डदलदृग्गतिसंज्ञकं स्यात् ।
तच्छङ्कुवर्गविवरात्पदमीरितं वा शङ्क्वन्तरैक्यवधमूलमुशन्ति चैतत् ॥ १० ॥

[प्रकारान्तरेण महल्लघुदृग्गती तयोर्योगान्तरे च] दृग्ज्यामध्यज्यासमासोऽन्तरिघ्नो युक्तः स्वल्पादृग्गतिज्याजकृत्या । तस्मान्मूलं दृग्गतिर्भूयसी तल्लघ्व्या योगो भूस्तदाप्तोऽन्तरं स्यात् ॥ ११ ॥ अन्तरेण सहितोनिता मही द्वयुद्धृता च महती लघीयसी। मध्यदृग्गुणकृती हृते मही वाऽन्तरेण फलयोर्यदन्तरम् ॥ १२। [प्रकारान्तरेण लघुदृग्गतिः।] मध्योदयज्याभिहति निहन्याद् दृक्क्षेपवृत्तोद्भवशङ्कुमौर्व्या ॥ व्यासार्धवर्गेण विभाजयेद्वा यत्तत्फलं सा लघुदृग्गतिज्या ॥ १३ ॥ Text of Ms. A :

[9] दृञ्क्षेमदृग्ज्पाविवरैक्यराशिपोः घातात्पदं तयोर्वा

[10] दृक्षेपमध्पगुणयोगविशेषघातान्मूलं द्युराण्डदलदृग्जतिसंज्ञिकं स्पात् । तच्छंकुंवर्गविवरात्पदमीरितं वा शंक्वंतरंक्यवधमूलमुशंति चैतत् । [11] दृग्ज्पामध्पज्पासमासोन्तरघ्ना वुक्तः खल्पदृगतिज्पाजकृत्पा तस्मात्मूलं दृग्गतिलूपसी तल्लघ्वा यांगो भूस्तदाय्तोन्तरं स्पात् [12] अन्तरण सहितानिता मही द्युद्धृता व तहाती लघीयसी मध्पदृग्गुणाकृती कृत महे वान्तरेण फलयोर्यदन्तरंम् ।

[13] मध्पोदयज्पाभिहितं निहत्पाद्दुत्क्षेपवृतोद्धवाशंक्तुमोर्व्पा व्पासार्धवर्गेण विभाजयेद्वा यत्तत्फलं सा लघुदृग्गतिज्पा।

Ms. B: 9c दृञ्क्षमदृग्ज्या° 11 d ल्लध्वी °13 a निहन्या b °शंकु° マ?? वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V [रविमध्यलग्नयोः दृग्ज्याशङ्कुसाधनम्]

दृक्क्षेपवर्गौ। पृथगन्वितौ वा भूयाल्पभूखण्ड[क]वगिताभ्याम् । हीने तु तच्छङ्कुकृते: पदे स्तो दृङ्मध्यजीवे नरमौर्विके वा ॥ १४ ॥

[लम्बनसाधनविधयः] दृग्गति: पृथगिलादलाहता स्पष्टसूर्यशशिकर्णयोजनैः ।

भाजिता फलविशेषलिप्तिका लिप्तिकादि तिथिपर्वलम्बनम् ॥ १५ ॥

दृग्गतिः कृत[४]गुणाऽथवा हृता त्रिज्ययैव घटिकादिलम्बनम् ॥ तत्तिथौ क्षयधनं यथोक्तवल्लम्बनस्फुटं इहोदितोऽसकृत् ॥ १६ ॥ स्फुटभुक्तिविशेषसङ्गुणा तिथि[१५]निघ्नत्रिगृहज्ययोद्धृता ॥

अथवा स्फुटदृग्गतिः फलं तिथिवत्तद्घटिकादिलम्बनम् ॥ १७ ॥

Text of Ms. A : [14] दृक्षेपवर्गौघथगव्वितौ बा। झृपाल्पभूखण्डवर्गिताभ्पाम् होते नुरतछंकुकृते पद स्तो दिदृङ्मध्पजीवे नरमौर्विर्क वा

15] दृग्गतिः पृथगिलादलाहता स्पष्टसूर्यशशिकर्णयौजर्न:

भाजिता फलविशेषलिप्तिका नाडिकादि तिथियश्वलवनम्। {16] दृग्गतिः कृतगुणथवा कृता त्रिज्पयेव घटिकादिलंवनम्। तत्तिथौ क्षयघनं यथोवक्तवल्लंवनस्फुट इहोदितो मकृत ।

[17] स्फुटभुक्तिविशेषसद्गुणा तिथिनिघ्नत्रिग्रहज्पयोद्धृता ।

अथवा स्फुटदृग्गतिः फलं तिथिवत्तद्घटिकादिलंघनम् अथवायमजीवया ह्रता त्रिभमौर्व्पा विहिता व दृग्गतिः+

हलं तिथिवत्तुद्घाटिकादि लंवनन्

1. This line is repetition by oversight of 18 (a-b).

2. This line is also repetition by oversight of 17 (c-d).

Ms. B : 14 b भूपाल्प 14 c हीते तुरत 16 a Between कृत and गुणथवा the mss. have वल्लंवनस्फुट इहोदितो सकृद् which is repetition of the same matter in 16 d. परिच्छेद: 1 ] लम्बनविधिः 245 परमाप[म]जीवया हता त्रिभमौर्व्या विहृता च दृग्गतिः । स्वसुरां[३३]शसमन्वितं फलं जगुरुच्चैः स्फुटलम्बनासवः ॥ १८ ॥ वृक्क्षेपदृक्कर्मनराः कृत[४]घ्नास्त्रिज्योद्धृताः स्युर्घटिकादिकं यत् ॥ कृत्योर्विशेषात्पदमाप्यते यद् वदन्ति सन्तः स्फुटलम्बनं तत् ॥ १९ ॥ आद्यन्तयोर्वर्गविशेषयुक्तान्मध्यान्तयोर्वर्गविशेषराशेः।

मूलं भवेद्दृग्गतिसंज्ञकं वा दृक्क्षेपदृङ्मध्यगुणत्रयेषु ॥ २० ॥

[लघुलम्बनसंज्ञकं मध्याह्नलम्बनम्] लघुदृग्गतितोऽपि लम्बनं साध्यं पूर्ववदल्प[के] क्षयः ॥

द्युदले त्रिभहीनलग्नतो मध्याह्ने स्वमथाधिके ततः ॥ २१ ॥

[पुनः लम्बनसाधनविधयः] जलधि[४]संगुणिताः क्षितिलिप्तिकास्त्रिभगुणेन हृताः फलनाडिकाः ॥ लघुदिवादललम्बन[व]र्जिता महदुशन्त्यथवा स्फुटलम्बनम् ॥ २२। Text of Ms. A : [18] प्रथवायजीवपा हता चिभमौर्व्पा विहिता च दृग्गतिः स्वसुरांशसमन्वितं फलं जगुरुश्चैः स्फुटलंछनासवः

[19] दृक्षेयदृक्कर्मनराः कृतघ्नास्तिज्पोदिताः स्फुर्घटिकादिलंवनम्

कृत्पौविशेयान्पदमाघयौर्यद्वदन्तिसन्तः स्फटलम्वनं तत् ।

[20] आद्यन्तयोर्वर्गविशेषयुक्तात्मध्पान्तयोर्वर्मविशेषराशेः

मूलं भवेल्लंछनसंज्ञकं वा दृक्षेयदृङ्मध्पागुणोक्यपवम् ।

[21] लघुदृग्गत्तितोयि लम्छनं साध्पं मूर्ववदल्पक्षपः

द्युदले त्रिभहीनलग्नतो मध्पाह्ने स्वमथाधिकोनके ।

[22] जलधिसंगुणिताः क्षितिलिप्तकास्त्रिभगुणेन कृताः फलनादृिकाः लघुदिनावनलंवनजिता महदुशन्त्पथवा स्फुटलंवनम् ।

Ms, B: 18 b विभमौर्व्या 22 c ०बनलंबन० २४६ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [ अधिकारः V अवनिखण्डविशेषकृता[४]हतिः त्रिगुणहृद्घटिकाः स्वमृणीकृताः ॥ क्षितिघटीष्वथवा महदल्पके द्वि[२]भजिते स्फुटमध्यमलम्बने ॥ २३ ॥ दृक्क्षेपशङ्कू पृथगल्पभूयोभूखण्डहीनौ कृतसङ्गुणौ च । त्रिज्योद्धृतौ लब्धघटीभिरूनौ नाडीगतौ ताविह लम्बने च ॥ २४ ॥ फलान्तरं वा लघुलम्बनाढ्यं महन्महद्धीनमथाल्पकं वा ) फलैक्यहीनेऽपि विधेयमेवं दृक्क्षेपनाडीनरवर्गनिघ्नौ ॥ २५ ॥

ह्रतौ स्वनाडीनरशङ्कुवगौ दृक्क्षेपनाडीनरवर्गहीनौ।  अवाप्तकाभ्यामथवा पदे ये स्फुटाल्पके लम्बनके प्रदिष्टे । २६ ॥

[सकृद्विधिना लम्बनसाधनम्। हन्याद् दृङ्नरदृग्गती परमया क्रान्त्याऽग्रबाहू हरेद् ।

दृक्क्षेपस्य नरेण कोटिरहिता त्रिज्याऽह्नि युक्ता निशि ॥

Text of Ms. A :

[23] अवनिखण्डविशेषकृताहतिः त्रिगुणहृद्दटिकाः स्वगुणंवनाः

क्षितिघटीष्वथवा महदल्पके द्विभजिते स्फुटमध्पमध्पलम्छने। [24] दृक्षेम्छनौयशंकु पृथगल्पभूपो घूखण्डहीनौ कृतसङ्गुणी च त्रिज्पोद्धृतौ लव्धघटीभिऊनौ नाडीगतौ ताविह लंछने च ।

[25] फलान्तरं वा लघुलम्छनौर्न महन्मद्धीनमथाला वा

फलैकोहीनेपि चिधेयमेवं दृक्षेपनाडीनरदस्रनिघ्नी [26] हृतौ स्वनाडीनरशंकुवर्गाप्यवाप्तकाभ्पानथवा फलेप्तः दृक्षेयनाहीनरवर्गिते ते स्फुटाल्पके लम्छमके प्रदिष्टे।

[27] हन्पाद् दृङ्नरदूग्गती यरमया क्रान्प्राग्रवाहू हरे

दृक्षेपम्प नरणे कोटिरहिता त्रिज्याह्नि षुक्ता निशि Ms B: 23 b हृद्धटिका: 23 c °घटीष्वथवा° 24 c लब्ध° परिच्छेदः 1] लम्बनविधि: 247। तद्दोर्वर्गसमासमूलभजितो दृक्क्षेपनादोर्गुणो लब्धप्राणमितं सकृत्स्फुटतिथौ प्राग्वत्स्फुटं लम्बनम् ॥ २७ ॥ [सकृल्लम्बने विशेषः] विधेयमादौ सकृदुत्तलम्बनं तदूनयुक्तादसकृत् पुनर्न तत् । स्थिरत्वमेत्यल्पतरप्रयासतो अतोऽन्यथा तन्महता स्थिरं भवेत् ॥ २८ ॥ [प्रकारान्तरेण लम्बनसाधनम्] दृक्क्षेपदृग्ज्ये निजशङ्कुभक्ते सूर्या[१२]हते स्तोऽङ्गुलभे तयोश्च ॥ अन्योन्यकर्णाहतयोः कृती ये तदन्तरान्मूलमिताङ्गुलानि ॥ २९ ॥ गुणगुणश्रवणेन दिवाकृतः प्रविभजेदिह लम्बननाडिकाः ॥ श्रवणयोर्द्वययोस्तु हतेर्पदं खलु गुणं रविकर्णहृदत्र वा ॥ ३० ॥ རྨི་ [प्रकारान्तरेण दृग्गतिसाधनम्] ॆ भास्वत्त्रिभोनितविलग्नविशेषजीवा दृक्क्षेपशङ्कुगुणिता त्रिगृहज्ययाऽऽप्ता ॥ स्याद्दृग्गतिदिनकराभिहताऽथवा स्याद् दृक्क्षेपकर्णभजितादपि विस्फुटा सा ॥ ३१ ॥ Text of Ms. A : तद्वोर्वर्मसमासम्छुनम्

[28] द्वनमुक्तादसकृत्फनस्ति

स्थिरत्वमेत्पल्पतरप्रयासतो यतोन्पथा तन्महता स्थिरौ भवेत् [29] दृक्षेपदृग्ज्पे निजशंकुलक्त्ते सूर्याहते स्तोङ्गुलभतयाश्च अत्पोन्पकर्णहतयोः कृती ये तदन्तरान्मूलनिताङ्गुलानि

[30] गुणगुणश्रवणेन दिवाकृतः प्रविभजैदिह लंछननाडिकाः

श्रवणयोगविशेषयुतेपदम्वतगुणं रविकर्णहृदत्र वा ।

[31] भास्वत्त्रिभोनितविलग्नविशेषजीवा दृत्क्षेपशंकुगुणिता त्रिग्रहज्पायाप्ता

म्पा । दृग्गतिदिनकराभिहताथवा स्पात् दृक्षेयकर्णभजतानिकटायाः : Ms. B : In place of 27 c-d and 28 a, Ms. Breads: तद्वोर्वर्मसमासम्छुलभजितो दृक्षेपनादोर्गुणो लघञ्प्राणमितं सकृत्स्फुटतिपौ प्रीग्वत्स्फुटं लम्छनम् ।

विधेयमादौ सकृटुप्तिलम्छनम् ट्कनमुक्तादसकृत्फनस्ति २४८ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकार: V

[प्रकारान्तरेण सकृल्लम्बनसाधनम्] त्रिभरहितविलग्नादर्कहीनाद्भुजाग्रे त्रिकुलवरद[ 32/13]भक्ते त्रिज्ययाग्रोनयुतात्।

दृगदृगुडुकलापे तद्भुजावर्गयोगात् पदविह्रदिषुजो ना काष्ठतो1 दोर्गुणो वा ॥ ३२।

[तत्र विशेषः ]

सकृदेवमिहापि लम्बनं प्राग्वद्दृग्गतितोऽपि साधयेत् ॥ द्युदलत्रिभहीनलग्नयोरन्तर्ज्यात इह द्युखण्डजम् ॥ ३३ ॥

लम्बनविधिः प्रथमः ॥ Text of Ms. A : [32.] त्रिभरहितविलग्नादर्कहीना भजाग्रे त्रिकुलवरदभेक्ते त्रिज्पयाग्रीनयुक्तां दृगदृगुडुकलाये तद्भुजावर्गयोगात्पदविहदिसवाना काष्टिता दौगुणो ता । [33] सकृदेवमिहाविलंवनं प्राग्वद्ग्गतितोपि साधये च । द्युदलत्रिमहीनलग्रपौरन्तर्ज्पात इह द्युस्वण्डम्। लम्छन्नविधिः प्रथमः | Ms. B : 32 c °कलापे 32 d °सवाता 33 a °लंबनं । 1. काष्ठतो इषुजो ना=दृक्क्षेपना 2. अवनतिविधिः [साधनविधिः] त्रिभोनलग्ने दिनखण्डदृग्ज्ये रवीन्दुविक्षेपवियोगयुत्या । दृक्क्षेप आद्यादि नयेद् रवीन्द्वोः विधोस्तथा स्याच्च यथैव भानोः ॥ १ ॥ [इन्दुक्क्षेपसाधनम्]

दृक्क्षेपचापं त्रिगृहोनलग्नक्षेपोनयुक्तं विषमान्यदिक्स्थम् । तज्ज्येन्दुदृक्क्षेप इनस्य चास्य इन्दोरितान्या निजसाधनैर्वा ॥ २ ॥

[नतिसाधनम्।]

निजमन्दकलाश्रवणाभिहतस्त्रिगुणेन हृतः स्फुटतां स इयात् । कुदलाभिहतौ निजयोजनगश्रुतिसम्भजितौ नतिके तु फले ॥ ३ ॥

अथवा स्फुटभुक्तिताडितौ दृक्क्षेपौ त्रिगुणेन भाजितौ । । तिथि[१५]भिश्च फले नती स्फुटे स्वे कक्ष्याप्रतिमण्डले तयोः । ४ ।। Text of Ms. A :

[1] त्रिभोनलग्नदिनस्वण्डदृग्ज्पे रवेन्दुविक्षेयविलोमवृत्पा ।
सः विक्षेयाआर्क्यादिहर्दैद वीछ्रो विधार्यथाव भानोः

[2] दृक्षेपलापत्रिग्रहोनलग्नक्षेयोनयुक्तं नु सामात्पदिक्स्र्थं उज्पेन्दुदृक्षये इनैस्प चास्प इन्दोरिताक्रया निजसाधनैर्वा [3] निजमव्दकलाश्रवणाभिहतास्त्रिगुणेन हृतः स्फुटतां समियात् कुदलाभिहिता निजयोजनगश्रुतिसम्छजितौ नतिके तु फले

[4] अथवा स्फुटभुक्तिताडितौ दृक्षेयौ त्रिगुणेन भाजितौ

तिथिभिश्च फले नती स्फुटे खे कक्ष्याप्रतिमण्डे तयोः Ms. B: 1 c हृदैर्दवीछ्रो 2b तु 4 d स्वे * 250 वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकार: V मध्यमौ क्षितिदलाहतौ हृतौ मध्यमश्रवणयोजनैर्नती ॥ ५ ॥ मध्यभुक्तिताडितौ [च वा ] दृक्क्षेपौ तिथिभाग[1/15]ताडितौ ॥ मती त्रिगुणभाजितौ क्रमात् [सूर्याचन्द्रमसोः कलागते] ॥ ६ ॥ [चन्द्रस्य स्फुटा नतिः] योगान्तरं भिन्नसमाशयोर्यन्नत्योर्नतिस्सा शशिनोऽर्कबिम्बात् ॥ तात्कालिकक्षेपयुतोनिता सा प्रमान्यदिक्त्वात् स्फुटतामुपैति ॥ ७ ॥ अवनतिविधिद्वितीयः । Text of Ms. A : [5] मध्यमौ क्षितिदलाहिनीतो कृतौ मध्पमश्रवणयोजनैर्नती

[6] मध्पभुक्तिताडितौ दृक्ष्केयौ तिथिलागताडिता वा

नती त्रिगुणभाजितौ क्रमात्। [7] योगान्तरं तुल्पसमाशयोर्यन्नत्पोन्नतिस्सा शशिनोर्कविम्छात् । तात्कालिकक्षेयवुतौनिता शा सामानदिक्त्वा स्फुटतामुयैति । । अवनतविधिद्वितीयः । Ms. B : 7 d मुपैति After vs. 7, B wrongly inserts प्रागासमध्यग्रहमेक्षकालवि from vs. 2 of the next section. • 3, स्थितिविमदर्धविधिः [स्थितिविमर्दार्धादिसाधनम्]

[प्रथमविधिः]
स्थितिविमर्ददले शशिवच्च तद्वियुगुपेततिथेः करणागतात् ॥ असकृदत्र विलम्बननाडिका ग्रहणमोक्षतिथिस्तु परिस्फुटा ॥ १ ॥ प्रग्रासमध्यग्रहमोक्षकालविश्लेषतो ये स्थितिखण्डके स्तः। निमीलनोन्मीलनसिद्धिरेवं तन्मध्यविश्लेषविमर्दखण्डे ॥ २ ॥

[द्वितीयविधिः]

मध्यलम्बननिजान्तरयुक्तं तत्स्फुटं भवति खण्डकद्वयम् ।
लम्बनं महदनन्तरागतात् प्रग्रहोत्थमृणमल्पकं धनम् ॥ ३ ॥ मौक्षिकं धनमनल्पकं भवेदल्पकं ऋणमतोऽन्यथा यदा ॥
वजितं स्थितिदलं तदा स्वकं लम्बनान्तरफलैः स्फुटं भवेत् ॥ ४ ॥ स्वर्णयोर्यदि विपर्ययस्तदा लम्बनैक्यसहितं स्थितेर्दलम् ।

Text of Ms. A : [1] स्छितिविमर्ददले शशिवच्च तद्वियुगुयेततिथे।

करणागतात् असकृदत्र विलम्छननाडिका ग्रहणमोक्षतिथिस्तु परिस्फुठा ।
[2] प्राग्रासमध्पग्रहमेक्षकालविश्लेषन्द्रोषेस्थितिखण्डके स्ता

निमीलनोन्मीलनसिद्धिरेवं तत्कामध्पविश्लेषविमर्दखण्डे

[3] मध्पलम्छननिजान्तरयुक्तं तत्स्फुटे भवति मर्दद
लंवनं महदनंतरागता प्रग्रहोत्थमृणमल्पक धनम्

[4] मुक्तिकं धनमनुल्पक भवेदल्प वृणमतौन्पथा यदि वर्जितं तिथिदलं तथा स्वंकं लवनांतरफलै: स्फुटं भवेत्। [5] स्वर्णयोर्यदि विपर्ययस्तदा लवनैक्यसहितं स्छितेर्दलम्। Ms. B : 1 ।d परिस्फुटा ॥ 2 b स्तः 4 c स्वकं 5 b लबनै° २५२ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V [इष्टकाले ग्रासानयनम्] 'प्रग्र[ह]स्थितिदलेष्टकालयोः वीष्टसंज्ञमनयोर्यदन्तरम् ॥ ५ ॥ मध्यमस्थितिदलेन ताडितं स्पष्टहृत्स्फुटतरं हि वीष्टकम्। स्पष्टभुक्तिविवरांशसङ्गुणं तद्[भु]जस्तदवधेविधोरिषुः ॥ ६ ॥ कोटिका कृतिसमासतस्तयोः मूलमत्र समुदीरिता श्रुतिः । [छाद्यछादकदलैक्यतस्त्यजेच्छिष्टमत्र भवतीष्टग्रासकम्] । ७ ।। [परिलेखार्थ चन्द्रबिम्बे संस्कारविशेषः]

स्फुटचन्द्रगतिः खखाग्नि[३००]भिर्लब्धाश्चन्द्रकलार्ध[त]स्त्यजेत् । ग्रहणे सवितुर्यतो रविस्तीक्ष्णः स्वच्छतनुर्निशाकरः ॥ ८ ॥

अत एव विमर्दखण्डके स्थितिखण्डे परिलेखपूर्व[क]म्।

अमुना विदधीत रात्रिपस्फुटबिम्बेन न शीतगुग्रहे। ९ ।

Text of Ms. A : मध्पमस्थितिदलेन ताडित स्पष्टहृत्स्पुटतरं हि वीष्टकं

[6] प्रग्रस्थितिदलेषुकालयो वीष्टसंज्ञामनयोर्यदन्तर

स्पष्टभुक्तिविवरांशसङ्गुणम् ॥ तत्जस्तदवधे विधोरिष्टः 7 कोटिका कृतिसमासतस्वपोः मूलमिष्टइषुटीरितः श्रुतिः ।

[8] स्फुटचद्रगते खसाग्रिमिः लव्वाचंद्रदलार्कस्त्पजेत् ॥
ग्रहृष्णे सवितुयतो रविस्तीक्ष्णः स्वछन्नतनुर्निशाकरः
[9] अत पव विमर्दखण्डके स्तितिखण्डे परिलेखयूर्वम्

अमुना विदधीत रात्रिपः स्फुटविम्छेन नरशीतगुग्रहे Ms. B : 6 a °योर्वी° 7 a °स्घपोः 7 b म्लल° 8 a ०ग्निभिः 9 b परिलेस्वयूर्वम् 1. Vss. 5(c-d) and 6 (a-b) of the manuscript text have been interchanged to bring them in the correct order. परिच्छेद: 3 स्थितिविमदधिविधिः 253 [वलनादिकर्म] चन्द्रवच्च वलनादिकाः क्रियाः [ग्रहणद्वयोः दिग्विपर्ययकारणम्]

भूप्रभां विशति [शीत]दीधितिः ॥

स्वग्रहे रविमिनग्रहे यतो दिग्विपर्ययकृतो ग्रहद्वयोः ॥ १० ॥ स्थितिविमर्दार्धविधिस्तृतीयः ॥ Text of Ms. A; [10] वंद्रयश्च वलनादिका क्रिया भूप्रभां विशति दीधितिः स्वग्रहे रविमिनग्रहे यती दिग्विर्यर्यकृतो ग्रहस्वतः । । स्थितिविमर्दार्धविधिस्तृतीयः ॥ ॥ 4. परिलेखविधि: [उपोद्घातः]

स्पष्टाः परिलेखे स्युः [प्रग्रहण]ग्रासविशेषा यस्मात् । स्फुटमस्माद्वक्ष्येऽहं [सूर्येन्दुग्रहण]परिलेखम् ॥ १ ॥

[सामान्यपरिलेखविधिः]

[वृत्तत्रयलेखनम्]

ग्राह्य लिखेत्कर्कटकेन भूमौ तन्मानखण्डाङ्गुलसम्मितेन । बिम्बार्धयोगप्रमितेन चान्यत् त्रिज्याख्यमन्यत्त्रिगुणायतेन ॥ २ ॥ एकत्र केन्द्रत्रयमस्त्यमीषां रेखा तथा प्रागपरायतैका । याम्योत्तरा तत्तिमितोऽपि तत्र [त्रिज्यावृत्ते वलनदानम्]

त्रिज्याख्यवृत्ते शिशिरोष्णदीप्त्योः ॥ ३ ॥
प्राक् स्पर्शमोक्षप्रभवं विमुक्तिप्रग्रा[स]जं दिग्वलनं च पश्चात् ॥ याम्योत्तरे ज्यार्धवदत्र देयं सौम्येऽथ याम्ये त्वपसव्यवृत्या ॥ ४ ॥

Text of Ms. A : [1] स्पष्टाः परिलेखे स्पुः ग्रासविशेषा यस्मात् स्पुटमस्माद्वक्ष्पे परिलेखम् । [2] ग्राह्यं त्विखेत्कर्कटकेन भूयौ तन्मानखण्डङ्गुलिसम्मितेन विन्छार्धयोगप्रमितेन चान्पत्स्थित्पर्धमन्पत्त्रिगुणायतेन [3] पकत्र केंद्रत्रयमप्पमीषां रेस्वा तथा प्रागयरायतेक याम्पोतुरा तत्तिमितोति तात्रा त्त्रिज्पाक्षवृत्ते शिशिरोष्णदीप्त्पोः । [4] प्राक्स्पर्शमोक्षप्रभवे विमुक्तिप्रागाजे दिग्वलनो च यश्चरत् । याम्पोतुरे ज्पाधवदतुकेश सौख्पेन सौम्पे त्वपसव्पवृत्पा Ms. B : 2 a लूयौ 3 c °ति तात्ता परिच्छेदः 4] परिलेखविधि: 255 प्रसार्य याम्योत्तरयोदिशोरपि यथोक्तवन्मध्य[म]दिग्गुणस्ततः ॥ तदग्रसूत्रत्रितयं स्वकेन्द्रगं विरच्य तेम्यः स्थितिमण्डले क्रमात् ॥ ५ ॥ [मानैक्यार्धवृत्ते चन्द्रविक्षेपदानम् ।

क्षेपौ स्वकाष्ठाभिमुखौ प्रसार्यौ प्रग्रासमुक्तिप्रभवौ स्वसूत्रात्। ज्याबद्रवेर्व्यस्तदिशो हिमांशोः केन्द्रात्स्वसूत्रे ग्रहमध्यजातः ॥ ६ ॥

[स्पर्शमोक्षबिन्द्वोः मध्यग्रासमितेश्चानयनम्।]

ग्राहकप्रमितकर्कटेन तत् खण्डयेन्निजशराग्रतः क्रमात् । ग्राह्यबिम्बवलयं ततः स्फुटाः स्पर्शमुक्तियुतिमध्यमग्रहाः ॥ ७ ॥

स्पर्शमोक्षशरकेन्द्रसङ्गतं ग्राह्यबिम्बपरिधि स्पृशत्यलम् ।

यत्र तत्र कथितोऽथवा स्फुटः प्रग्रहो ग्रहबिमोक्षसम्भवः ॥ ८ ॥

व्यासार्ध वा मध्यविक्षेपहीनं स्वे दिक्सूत्रे दिङ्मुखाद्यत्र तस्मात् । खण्डच्यो ग्राह्यो ग्राहकाधयितेन मध्यग्रासः कर्कटेन स्फुटः स्यात् ॥ ९ ॥ Text of Ms. A : [5] प्रसार्य याम्पोत्तरयोर्दिशोरपि यथोक्तवन्मध्पदिगुणस्ततः उदग्रसूत्रत्रितयं खगेन्दुगं विरव्प तेन्पः स्थितिमण्डलक्रमात्

[6] क्षेपौ स्वकाष्टाभिमुखौ प्रसायौ प्रसायौ प्रगासमुक्तिप्रभावो खमूत्रात्

ज्पावद्रवर्व्पस्वदिशो हिमाशोः केंद्रात्स्वसूत्रे ग्रहमध्पजातः ।

[7] याहकप्रमितकर्कटेन तत्स्वातापोनिजशराग्रतः कमात्

ग्राह्यविमवलयं तयतस्स्फुटास्पर्शमुक्तिमितिमघ्पमग्रहाः [8] स्पर्शमोक्षशरकेंद्रसङ्गतं ग्राह्यपरिधिं स्पृशत्पलम् यत्र तत्र कथिताथबा स्फुटः प्रग्रहे । ग्रहग्विमोक्षसंभवः ।

[9] व्पासाःर्ध वा मध्पविक्षेयहीनं स्वे दिक्सूत्रे दिङ्मुखाद्यत्र तस्मात्

खण्द्यो ग्राह्यो ग्रादकावायतेन मध्पग्रासः कर्कटेना स्फुटः स्पात् Ms. B: 5c स्वमूत्रात्, 5d firfith's fitt 6 a sists occurs only once. 6 b स्वमूत्रात् 8 b पाह्य° 8 dप्रपहे 256 वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V [ग्राहकमार्गलेखनम् अभीष्टग्रासप्रदर्शनञ्च ]

विक्षेपत्रयमण्डलैझषयुगं तद्वक्त्रपुच्छस्पृशोः

रज्ज्वोः संयुतितो लिखेदिषुशिरस्संछेदिवृत्तं महत् ॥

मार्गो ग्राहकजः स्पृशेच्छ्_तिमुखं केन्द्राद्यतो ग्राहकव्यासार्धायतकर्कटेन विलिखेद् ग्रासं त्वभीष्टं ततः ॥ १० ।

[प्रग्रहमोक्षबिन्द्रोरानयनम् ] बिम्बान्तरालश्रवणेन चैव प्रग्रासमोक्षावथ [चा]वधायौ । ११ । [सर्वग्रहणपरिलेख:)

सर्वच्छन्नानेहसा दिग्गुणो वा प्राग्वद् देयो मध्यदिग्ज्या शरो वा ।

इष्टग्रासोन्मीलनं वा तथैव

                      [इष्टकाले बाहुकोटिकर्णसूत्राणि]

तत्कालेषुः कोटिका बाहुसूत्रे ॥ १२ ॥

दोः कोटयग्रे केन्द्रतः कर्णसूत्रं

दोःसंसक्तं Text of Ms. A : [10] विक्षयत्रयामण्डलैर्झषयुगं तद्वक्त्रपुछस्पृशौ रज्ज्पोस्संयुतिता लिखेदिषुशिरस्संछेदिवृत्तं मह मागीं ग्राहकजः स्पृशेच्छ्रुतिमुखममुं केद्रादातो ग्राहकं व्यासाधीयतकर्कटेन विलिखेद्गासं तुभीष्ट तत:। [11 ] विम्छोत्तरावश्रवणेन चैवं प्रासमीक्षावाथ वधार्यो

[12] सर्वछन्नानेहसां दिग्गुणो वा प्राग्वद्दयो मध्पदिग्ज्पावधायो इष्टग्रासोन्मीलनं वदेष स्तत्कालेषुः कोटिकावाम्पसूत्रे ।.

Ms. B: 10 a विक्षेपसंभव: il यत्रयामण्डलै 12 a Both mss. have इष्टग्रासोन्मालनो वदेष स्पशमाक्षात् before सर्वछन्नानेहसां. This is repetition by oversight of 12 c. 12 b वधायो is repetition by oversight of वधार्यो in 11 b. 12 d Both mss. have कोटिकोटिका in place of कोटिका परिच्छेदः 4] परिलेखविधि: 257 [ शशिरविग्रहणयोः विशेषः]

प्राङ्मुखो ग्रास इन्दोः । प्रत्यग्बाहुः मुक्तिकाले खरांशो: व्यस्तस्तस्माद् ग्राहकार्धेन खण्डम् ॥। ॥ १३ ॥

[त्रिज्यावृत्ते परिलेखविधिः]

स्पर्शमुक्तिजशरौ समाहतौ त्रिज्यया मितिदलेन भाजितौ । त्रिज्यकाख्यवलये स्वदिङ्मुखं केन्द्रतश्च कथितोऽत्र मध्यमः ॥ १४ ॥ ग्राहकं परिलिखेद् ग्रहादिकं ज्ञातुमिष्टमिह खण्डघमण्डले । प्राग्वदिष्टजनिमीलनादिकं स्वैर्महद्वलनकैहि मण्डले ॥ १५ ॥

[मानैक्यार्धवृत्ते परिलेखविधिः] दिग्ज्याः प्रमाणदलयोगसमाहताः स्युः त्रिज्योद्धृता मितिसमासदलाख्यवृत्ते ।

नेयौ तदग्रगशरौ ग्रहमोक्षजातौ मध्यात्स्वदिङ्मुखमभि ग्रहमध्यबाणः ॥ १६ ॥
द्विमण्डलेऽन्यदुक्त्तवन्निमीलनेष्टपूर्वकम् ।

त्रिभज्यकाख्यमण्डले यथा तथा यथोक्तवत् ॥ १७ ॥ Text of Ms. A :

[13] दोः कोद्यग्रे केन्द्रतः कर्णसूत्रं दोस्संसक्तं प्राङ्मुखो ग्रास इन्दोः

प्रत्पग्वाहु मुक्तिकाले खशराशोः व्पस्तस्तस्माद् गासकार्धेन खण्डम् । [14] स्पर्शमुक्तिजशरौ समाहितौ त्रिज्पया मितिदलेक भाजितो त्रिज्पकाक्षवलये खदिङ्मुस्वा: केंद्रतस्प कथितोत्र मध्पमः।

[15] ग्राहक परिलिखेद् ग्रहादिकं ज्ञातुमेत्य इहा स्वण्डयमण्डले

प्राग्वदिष्टजनिमीलनादिकं खैर्मवद्वलनकौर्द्विमण्डले ।

[16] द्वग्ज्पाः प्रमाणदलयोगसमाहताः स्पुः । त्रिज्पाद्धृता मितिसमासदलाख्पवृत्ते

चेर्या स्वदग्रगशरौ ग्रहमोक्षजातौमध्पात्सुदिङ्मुखमरिभिग्रहमध्पवाणः [17] द्विमण्डलेन्त्पदुक्तवन्निमीलनेःष्टपूर्वकम् त्रिभज्पकाक्षमन्डलं विहृता यथोक्तवत्

Ms. B : 14 c स्वदिङ्मुस्वाः 15d स्वै° 16 d •ৰাগঃ २५८ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V'

[ग्राह्मवृत्ते परिलेखविधिः] प्रग्रहग्रहविमुक्ति[जौ] शरौ ग्राह्यखण्डगुणितौ तदग्रतः ॥ मानयोगदलभाजितौ न्यसेत्। केन्द्रतोऽवितथमेव मध्यजम् । १८ । दिग्गुणं स्वमपि खण्डयेत्तथा ग्राहकार्धमितकर्कटेन तत् । ग्रासमानमितरे शराग्रयोर्वा स्थिती ग्रहविमोक्षयोः स्फुटे ॥ १९ ॥ तद्विभेदि ककुभां समागमान्मानयोगदलसूत्रमानयेत् ॥ २० ॥ तदग्रमध्येषुसुमण्डलैर्झषद्वयेन वृत्तं गतिमाह तैरिदम् ।

अभीष्टकर्णौ ग्रहमोक्षसम्भवौ निमीलनोन्मीलनजौ च केन्द्रतः ॥ २१।
प्रसारयेद् ग्राहक[मा]र्गसंस्पृशौ विधुग्रहे प्रागपरौ विपर्ययात् । इनग्रहेऽस्माच्च लिखेन्निजाकृतिं यथोक्तवच्चान्यदपि प्रसाधयेत् ॥ २२ ॥

{त्रिज्यावृत्तमानैक्यार्धवृत्तपरिलेखयोः कोटिदानम् } त्रिज्यकाभिनिहतैवमग्रका मानयोगदलसङ्गुणा हृता । कर्णकेन विधिवत्प्रसारिता त्रिद्विवृत्तपरिलेखयोरपि ॥ २३ ॥ Text of Ms. A : [18] ग्रडकेग्रहविभक्ति शरौ ग्राह्मखण्डगुणितो उदग्रत:। मानयोगदलभाजितो न्यसेत्केन्द्रता वितथमेव मध्पजम् ।

[19] दिग्गुर्ण स्वमभि खण्डयोत्तभो ग्राहकार्कमिहकर्कटेन तत् । ग्रासमानमितरो शराग्रयुग्वामती ग्रहविमोक्षयोः स्फुटे ।
[20] तद्विभेदि ककुभात्समागमात्मानयोगदलसूत्रमानयेत्।
[21] उदग्रमध्पेषुसुमण्डलेर्झषद्वषेन वृत्तं गतिरादृतेरिदम् । . अभीष्टकर्णग्रहमाक्षसंभवौ निमीलनोन्मीलनजौ च केन्द्रत:

[22] प्रसारये ग्राहकर्गसंस्पृशौ विधुग्रहे प्रागपरी विपर्ययात् । इनग्रहेस्माच्च लिखेनिजाधृति यथोक्तवत्तेवोक्तवदन्पत् । (23] त्रिज्पकाभिनिहितैवमग्रगा मानयोगदलसंगुणा हृता

कर्णकेन विधिवत्प्रसारिता द्वित्रिवृत्तयरिलेखयोरपि

Ms. B: 23 c Between कर्णको and विधि Ms. B inserts 'गत इयो प्रथममध्पमयोर्विशेष' due to oversight. See 25 a. परिच्छेदः 4] परिलेखविधि:259 [इष्टकाले ग्रासानयनम् ]

संछादकद्वयशरान्तरमिष्टनाडीनिघ्नं हृतं स्थितिदलेन फलाङ्गुलाः स्युः ॥
[ताञ्चाङ्गुलान् सुविधिना खलु ग्राहकस्य मार्गे प्रदाय गणयेन्निजग्रासमानम्] ॥ २४ ॥

[इष्टकाले चन्द्रविक्षेपसाधनम्] संछादकप्रथममध्यमयोर्विशेषः क्षिप्त्योरभीष्टघटिकागुणितो विभक्तः ॥ स्थित्यर्धकेन च युतो लघुको विहीनो ज्येष्ठः शरः शरमुशन्ति तमिष्टसंज्ञम् ॥ २५ ॥ [इष्टकर्णाद् इष्टघटिकासाधनम्] इ[ष्ट]कर्णगुणिते शरान्तरे मध्यमश्रुतिहृतोनयुक्तके । सायकः सकृदथाग्रसंज्ञको ऽस्मादभीष्टघटिकाः प्रसाधयेत् ॥ २६ ॥ [स्थित्यर्धनाडीभिः ग्राह्यग्राहकमानसाधनम्।] गत्यन्तरांशगुणितस्थितिखण्डनाडीवर्गो युतः शरकृतौ [च] पदं द्विनिघ्नम् ॥

मानान्तरोनसहितं दलितं प्रमाणे ग्राह्योनमावृतिरथावृतिहीनमन्यः ॥ २७ ॥

Text of Ms. A :

[24] संछादकादानिशरान्तरमिष्टनाडीनिघ्नं हारवक्थितिदलेन फलाङ्गुलै: स्पात्
[25] संछादके गत इषो प्रथममष्पमयोर्विशेष: क्षिप्त्पोरभीष्टघटिकागुणितो विभक्ता

स्तित्पर्धफलयुतो लघुको विहीनो जोष्टः शरः शरमुषन्ति तमिष्टसंज्ञम् ।

[26] इ - कर्णगुणिते शरान्तरं मध्पमेषुतिकृलोनयुकेन

सायको सकृदथाग्रसंज्ञकास्मादभीष्टघटिकाः प्रसाघयेत् । [27] गत्पन्तरांशगुणिताः णिताः स्थितिस्वण्डनात्द्यै वनीकृतः शरकृतौ पदम् । स्विनिघ्नम् । मानान्तरोरसहितं दलितं प्रमाणे ग्राद्योनमावृतिरथावृतिहीमन्पः २६० वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V [इष्टवृत्ते परिलेखविधि:]

इष्टे वृत्ते वलनं त्वनुपातात्सारयेत्ततः केन्द्रात् ।
वलनदिशि स्वक्षेपौ यथादिशं क्षेपकान्तमध्यगतौ ॥ २८ ॥
द्वावपि मध्यग्रहणे स्पर्श मोक्षे च बाहुकर्णाग्रे ।

एवमभीष्टे काले परिलेखा एकवृत्ते स्युः ॥ २९ ॥ [ग्रहणकाले ग्राह्यबिम्बस्य वर्णनिरूपणम्] प्रग्रासमुक्तिसमये शशभृत् सधूम्रः खण्डग्रहे शितिवपुः स्वदलाधिकश्चेत् ॥

आताम्रकृष्णतनुरुत्कपिलः समस्तश्छन्नस्तथाऽन्यदुडुपश्च सकृष्णताम्रः ॥ ३० ॥

[ग्रहणयोरनादेश्यम्] स्वबिम्बसूर्याशक उष्णतेजसोर्न तेजतैक्ष्ण्यात् स्थगितोऽपि दृश्यते । हिमद्युतेः स्वच्छतनुत्वतः सुखं विलोक्यते खे मितिषोडशांशकः ॥ ३१ ॥ परिलेखविधिश्चतुर्थः । Text of Ms. A : [28] इष्टे वृत्ते वलनं त्वनयातात्साधपेत्ततः केंद्रात् । वलनदिशि स्वक्षेयो यथादिशं क्षेयकान्तमध्पगतौ

[29] द्वावपि मध्पग्रहणे स्पृशे मोक्षे च वाहुकर्णाग्रे

एवमभीष्टे काले परिलेखा पक वृत्ते: स्पुः [30] प्रग्रासमुक्तिसमये शशभृत्सधूम्रः खण्डग्रहे शितिवयुः स्वदलाधिकश्चेत् अंताम्रकृष्णतनुरुत्कपिलः समस्तछन्नस्तयान्नरुडुपश्च सकृष्णताम्रः । [31] खभिन्नसूर्यश उष्णतेजसोर्न तैक्ष्ण्पात्स्थगितोयि दृश्पते हिमद्युतेः स्वच्छतनुत्वतः सुखं विलोल्पते ले मितिषोडशांकः । परिलखविधिश्चतुर्थ: । 5. पर्वज्ञानविधिः [ग्रहणसम्भवः क्षेपकपरिभाषा च] प्रान्तगे शशिनि मासपक्षयोः पातयुक्त इह भार्धचक्रयोः ॥

ग्रास उष्णशिशिरांशुमालिनोः क्षेपकोऽगतगतांशकास्तयोः ॥ १ ॥

[विक्षेपव्यासादिसाधनम्।]

क्षेपकः स्वतिथिभागवर्जितः सायका[५]भिनिहतः कलागतः ॥ चन्द्रसूर्यतमसां प्रविस्तराः पूर्ववत्स्थितिविमर्दखण्डके ॥ २ ॥

[मध्यग्रासमानम्]

मध्यमेन्दुश्रुतिसङ्गुणोऽथवा शीतगोः स्फुटश्रवोद्धृतः स्फुटः ॥ तद्विहीनमितियोगखण्डकं मध्यमग्रहणमानमीरितम् ॥ ३ ॥

[चन्द्रग्रहणविषये स्थितिमर्दार्धसाधनम्) स्फुटभुक्तिविशेषभागहृत् क्षेपो मध्यम एव वर्गितः ॥ प्रकृ[तिश्रु]ते[२१४]रपनीय1 यत्पदे ते चेन्दो: स्थितिमर्दखण्डके ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : [1] प्रान्तगो शिशिनि मासयक्षयोः यातयुक्ता इह भार्धचत्क्रुयोः

ग्राम उष्णशिशिरांशुमालिनोः क्षेयको गतगतांशकास्तयोः ।

[2] क्षेयकः स्वतिथिभागपर्जितस्सायकाभिनिहितः कलागतः चंद्रसूर्यतमसां प्रवस्तिराः प्रर्ववस्थितिविमर्दखण्डके । 3) मध्पमेन्दुगतिसङ्गुणोथवा शीतगोः स्फुटसमोद्धृतः स्फुटः तद्विहीनमितियोगखण्डके मध्पमे ग्रहणमून। मीरितम् । [4] स्फुटभुक्तिविशेषभागहृक्षेपौ मध्पम एव वर्गितम् प्रकृतेरपनीय दृक्षयेदमिन्दो: स्थितिमर्दखण्डके 1. The reading really is प्रकृतेरपनीय, and प्रकृति is used to mean both 21 and 4. The letters तिश्रु have been inserted within square brackets to make the meaning obvious to the reader. २६२ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [ अधिकार: V

[सकृद्विधिना स्थित्यर्धयोरानयनं स्पर्शमोक्षकालिकक्षेपसाधनञ्च] शरशकल[1/2]पलैर्युत विहीनं स्थितिदलमोजपदे वियुक्समेतम् । भवति युजि पदे तदाद्यमन्त्यं स्थितिदलक्षेपकलाः शरेऽन्यथा स्युः ॥ ५ ॥
स्पर्शमोक्षसमये शिलीमुखौ स्तो विमर्दशकलं निमीलने ।

दर्शने स्थितिदलोक्तकर्मणा भास्करग्रहणमेवमेव हि ॥ ६ ॥ [ लम्बनसंस्कारः] नतघटिकाङ्ग[६]समाहतिरंशाः स्वमृणमिने परपूर्वकपाले । [तदपमचापपलांशयुतोनं त्रिभरहितं द्युदले नतशङ्कू॥ ७ ॥ खरसनाग(८६०)हता नतमौर्विका] द्युदलशङ्कुगुणा त्रिभमौर्विहृत् । भवति लम्बनमुक्त्तकपालयोः तिथिघटीष्वसकृत्स्वमृणं क्रमात्। ८ । [नतिसंस्कारः] द्वि[२]गुणा नतशिञ्जिनी हृता क्षितिशक्रै[१४१] र्न[ति]लिप्तिकामितिः ॥ तत्कालशरोनसंयुतस्स्पष्टोऽतिग्मकरस्य सायकः ॥ ९ ॥ Text of Ms. A : [5] शरशकलयलैपुतं विहीनं स्तितिदलमौजयदं विपुक्समेतत्। भवति युजि यदे तदत्र्पमर्त्पं स्थितिरलदद्वल्पकल्पः शरेन्पथा स्पुः [6] स्पर्शमोक्षसमपे शिलेमुखौ स्तो विमर्दशकलं निमीलने दर्शने स्थितिदलोक्तकर्मणा भास्करग्रहणमेवमेव हि। [7] नतघटिकाङ्गसमाहतिरंशाः स्वमृणमिने यरैयुर्वकयाले 8 द्युदलशंकुगुण्पत्रिभमौर्विका भवति लंवनमुक्तकयालयोः तिथिघटाष्वसकृत्खमृणं क्रमात् [9] द्विगुणा नतशिञ्जिनी हृता क्षितिशक्रैर्नतिलिप्तिकाविधिः तत्कालशरौनसंयुतास्स्पष्टास्तिग्मकरस्प सापक: Ms. B : 5 c तदन्त्यमर्त्य | 8 c ०लंबनमुक्वकयालयोः 9 d°स्तिग्मकरस्य सायकः • परिच्छेदः 5] “ पर्वज्ञानविधि: 263

[सूर्यग्रहणविषये स्थित्यर्धविमदर्धवलनादिसाधनम्]

साधयेदकृतलम्बना तिथिर्लम्बनं स्थितिदलोनसंयुतात् ॥ तत्तिथावसकृदत्र पूर्ववत् स्पर्शमोक्षसमयौ परिस्फुटौ ॥ १० ॥ स्पर्शमध्यमविमुक्त्यनेहसामन्तरे स्थितिदले परिस्फुटे । एवमेव हि विमर्दखण्डके. प्रोक्तवच्च वलनादिकाः क्रियाः ॥ ११ ॥ [रव्यादीनां षाण्मासिकचालनम्] ग्रहणाद्ग्रहणं तदोर्ध्र्वगं जिज्ञासुगृहपूर्वक क्षिपेत् । प्रकृतग्रहमध्यभास्करे चन्द्रेऽशादि तदुच्चपातयोः ॥ १२ ॥

पञ्च[५] संकृति[ २४]रुडूनि[ २७] षट्[६] क्रमात् : पञ्च[५] दृग्दृश[२२]गणा[१२]स्त्रिसायकाः [५३] ॥

गोभुवो [१९] भुजकृता [४२] रसेषवो [५६] नन्दका [९] द्वियमला [२२] महीकृताः [४१] ॥ १३ ॥ Text of Ms. A : [10] साधयेदक्षतलम्छना तिथिर्लम्छनं स्थितिदलोनसंयुतात् । तत्रिथावसकृदत्र पूर्ववत्स्पर्शमोक्षसमयौ परिस्फुटौ [11] स्पर्शमध्पमविमुक्तनेहसामन्तरस्थितिदले परिपरिस्फुटे पवमेव हि विमर्दखानाके प्रोक्त्तवच्च वलनादिकाः क्रियाः [12] ग्रहणाद्ग्रहणे सदोर्ध्वगं जिज्ञासुर्गुहफृर्वकम् क्षिग्पत् । प्रकृतग्रहमध्पभास्करे चंद्रशादि तदुच्चपातयोः [13] यंच मंकृतिरुडूनि षट्क्रनिषद् क्रमात्पंचदृग्दृशगुणास्त्रिसायकाः गोभुवो भुजकृता रसेषवो नन्टका द्वियमला महीकृताः Ms. B : 10 c तत्तिथा० 11 b °मन्तरे स्थितिदले २६४ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V [तिथेः षाण्मासिकचालनम्]

पूर्ववत्स्फुटविधि विनाऽपि यो वारयुग्म[२]मज[११]नाडिकाः क्षिपेत् ॥ एवमेव दिवसेन वेत्त्यसाविन्द्विनग्रहणसम्भवादिकम् ॥ १४ ॥

पर्वज्ञानविधिः पञ्चमः ॥ Text of Ms. A : [14] पूर्वववत्स्फूटविधिं दिनाधिये वारा पुग्ममजनाडिकाः क्षियेत् पवमेव दिवसेन वेत्पसारिर्द्धिनग्रहणसम्भवायुतम् । । यर्वज्ञानविधिः पंचमः । । Ms. B : 14 a त्स्फुटविधिं 6. लघूपकरणविधिः [ स्पष्टतिथिसाधनार्थं प्रथमविधिः] [क्षयकल्पना]

अवमशेषयुगाधिकसंहतेः कुदिनलब्धयुतोऽधिकशेषकः ॥ हिमगुमासहृतांशकपूर्वकं रविविधूच्चयुतं क्षयसंज्ञकम् ॥ १ ॥

[रविचन्द्रयोः केन्द्रसाधनम्।] भूदिनाप्तमवमावशेषकाद्यातमासदिनसंयुतं पृथक् ॥ विश्व[१३]सङ्गुणमृणोनितं क्रमात् केन्द्रके रविहिमांशुमालिनोः ॥ २ ॥ [स्पष्टतिथ्यानयनम्] तत्फले सविकलं स्वकेन्द्रके स्पष्टवच्च ऋणसंयुते स्फुटे । उत्तवच्चरदलं स्वदो:फलं सूर्यदो:फलमथाध्वकर्मजम् ॥ ३ ॥

नाडिका रवि[१२]हृतान्यमून्यलं प्राक्तनावमघटीष्वृणं [ध]नम् ॥ उक्तवद्रविभवा विपर्ययात् स्यात्स्फुटा गततिथिस्त्विनोदयात्

Text of Ms. A :

[1] अश्वमशेषयुगाधिकसंहतेः कुदिनलव्धयुतोधिकशेषकः

हिमगुणमासहृतांशकपूर्वकं रविविधुश्च युतं क्षयसंज्ञकम् ।

[2] भुदिनाप्तमवमावशेषकाद्यातयासदिनसंयुतं पृथक्

विषमंगुमृणोनितं क्रमात्केन्द्रके रविहिमांशुमालिनोः ।

[3] तत्फले रविकलं स्वकेद्रके स्पष्टयङ्कनगसंवृतत्

उतवच्चरदलं स्वदो:फलं सूर्यदो:फलमथाघ्पकर्मजम्

[4] नाडिका रविहृन्पमून्पलं प्राक्तनावमघटीष्दृण - नम् ।

उक्तवद्रविभवा विप्रर्ययात्स्पात्स्फुटा गततिथिस्त्विनोदयात् Ms. B : 1 b 9लब्ध° २६६ वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे (अधिकार ː5 षष्टे[६०]रपनीय तां भवेद्येया ते नखर्शल[७२०]सङ्गुणे । रविचन्द्रगमान्तरोद्धृते स्यातां स्पष्टतरे, [द्वितीयविधिः]

                 फलानि वा ॥ ५ ॥

प्रविभज्य गमान्तरांशर्कर्नाडयः पूर्ववदिन्दुवासरैः ॥

लब्धासु वियद्रसा[६०]हतान्नाडीषु त्ववमावशेषकम्। ६ ।

[तृतीयविधिः]

शशिवत्सरमासवासरैः द्युगणे सङ्गुणिते क्रमात् क्वहैः ॥
लब्धा तिथिरुतपूर्वका स्पष्टा प्रोक्तफलैर्यथोक्तवत् ॥ ७ ॥

[प्रकारान्तरेण रविचन्द्रयो: केन्द्रसाधनम्]

द्युगणे जिन[२४]वर्गताडिते वसुधीखाङ्गकृतो[४६०८८]निते हृते ॥ गोऽष्टाग्निखमूच्छंनै[ २१०३८९]र्भवेत् केन्द्रं वा भगणादिकं रवेः ॥ ८ ॥

खाज[११०]गुणे द्युगणे शशिकेन्दं क्वग्निखराम[३० ३१]हते भगणाद्यम् ॥ ९ ॥ मण्डलादि हिमतिग्मतेजसोः केन्द्रके कमलजोद्भवावधेः ॥ १० ॥ Text of Ms. A : [5] षष्टेरयनीय नां भवेद्येया ते नखशौलसंगुणे रविचंद्रगमान्तरोद्धृते स्पातां स्पष्टेतरे फलानि वा [6] प्रविभज्प ममान्तरांशकैर्नान्न्पः प्रर्ववदिन्दुवासरैः लद्वास्त्र वियुग्रसाहतान्नाडीषु त्ववमावशेषकम् । [7] शशिवछरसासवासरै: द्युमणे सङ्गुणिते क्रमात्क्वहै लंघातिथिरुक्तपूर्वका स्पष्टा प्रोक्तफलेर्यथोक्तवत्

[8] द्युगणे क्रियवर्ग:ताडिते वसुधीखाङ्गकृतोनिते हृते गोष्टाग्निखमूछनैर्भवेत्केन्द्रं वा भगणादिक रवेः ।

[9] खाजगुणे द्युगणे शशिकेन्द्रं क्वग्निखखमहते दिनोत्करे

[10] मण्डलादि हिमतिग्मतेजसः केन्द्रको कमलजोद्भवाद्रवेः

Ms. B: 5 cरविबंद्र 9 b क्वग्निखरामहते परिच्छेदः 6] लघूपकरणविधिः 267 [सपातचन्द्रस्य युतिसंज्ञस्य साधनम्।] पातचन्द्रभगणैक्यताडिते भाजिते कुदिवसैरहर्गणे । पर्ययादि युतिसंज्ञकं स्फुटं चन्द्रकेन्द्रजफलेन चोक्तवत् ॥ ११ ॥ खखदन्तकृता[४३२००]हतेऽथवा नवषट्पञ्चशरागरुद्र[११७५५६९]हृत् । द्युगणे युतिरुक्तवत्स्फुटा त्रिरसाब्ध्यब्धि[४४६३]समास्वृणं कला।।12।। [युतिचन्द्रकेन्द्रयोः कलियुगादिक्षेपशोध्यौ] कलेर्गतादहर्गणाद्युतौ क्षिपेद् गृहाणि षट् [६] ।

विशोधयेद् गृहत्त्रयं [३] सुधामयूखकेन्द्रतः ॥ १३ ॥

[क्रान्तियोजनपिण्डिकाः] अजभूतबधो[११x ५]ऽष्टखेन्दवः [१०८] कृतबाणावनयो[१५४]ऽभ्रगोभुवः[१९०] गुणभूयमला: [२१३] कुदृग्भुजा [२२१] भदले योजनपिण्डिका भुजे । १४ ॥ [दृक्क्षेपसाधनम्।]

षड्[६jगुणितास्तु गतास्तिथिनाडयः स्वं सशिवं [११] रविकेन्द्रलवेषु ॥ तत्क्रमयोजनकं स्वनिरक्षस्थानयुगान्तरयोजनपिण्डे ॥ १५ ॥

Text of Ms. A : [11] याताचंद्रभगणैक्यताडिते भाजिते कुदिवसैरर्हगणे यर्यायादि युतिसंज्ञकं स्फुटं चंद्रकेंद्रजफलेन चोक्तवत्।

[12] खखदन्तेहृताहतोथवा नवषद्यवखराङ्गभद्रहृत् ।

द्युगणे पुतिभक्तवत्स्फुटा त्रिरसाव्ध्यग्निसमास्वृणं कला

[13] कलेर्गतादहर्गणाच्पुतौ क्षिपेद् गृहाणि षट्।

विशोधये गृहन्त्रयं सुधामपूखकेद्रत:

[14] अजभूतवधोष्टस्वेन्देवः कृतवाणावनयोत्रगोभुवः

गुणिभूयमलाः कुदृभ्मुजा रुदलै योजनयिण्डिका भुजे।

[15] षड्गुणिता तदथा तिथिनाद्यः स्वन्ते सशिवं रविकेंद्रद्रलेषु ।

योजकानिरक्षस्थानयुगान्तरयोजनपिण्डे 298 वटेश्वरसिद्धान्ते रविग्रहणाधिकारे [अधिकारः V तौलितो धनमृणं क्रियादितो दोः कुवृत्तचरणरतिदूनितः ॥ कोटिरग्नियम[२३]योजनैर्धनुस्तेन चोक्तवदिहाग्रदोर्गुणौ ॥ १६ ॥ [ लम्बनानयनम्] क्रमेण जीवा नतनाडिकाभ्यो हताऽग्रमौर्व्या त्रिगुणार्धकृत्या ।

हृता भवेल्लम्बननाडिकास्तास्तिथौ क्षयःस्वं विधिवत्पुनश्च ॥ १७ ॥

[ नतेः चन्द्रशरस्य चानयनम्।] मध्यभुक्तिविवरेण ताडितं दोर्गुणं तिथि[१५]गुणत्रिभज्यया ॥ भाजयेदवनतिर्भुजावशादिन्दुबाणयुतवर्जिता स्फुटा । १८ ॥ [वलनादीनां साधनम्]

प्राग्वदक्षवलनानि साधयेत्केन्द्रतोऽज[११]लवसंयुताद्रवेः ॥ उत्क्रमापममिनस्य शीतगोः केन्द्रगोलविपरीततद्दिशम् ॥ १९ ॥ अन्यदुक्तवदशीतगु[ग्रहे] क्षेपकादि विधिवत्प्रयोजयेत्। दिक्प्रदर्शनमिहेरितं मया युक्तितश्च सकलं विचिन्तयेत् ॥ २० ॥

Text of Ms. A :

[16] तौलिनो घनमृणं क्रियादितो दोः कुवृत्तचरणस्तद्वनितः कोटिरग्नियमयोजनैर्घनुस्वेन वोक्तवदिहाग्रदे । गुणौ ।

[17] क्रमेण जीवा नतनाडिकाभ्पो हताग्रमौर्व्पा त्रिगुणार्धकृत्पा हृता भवेल्लम्छमनाडिकास्तास्तिथौ क्षयः स्वं चिधिचत्पुनश्च । [18] मध्पभुक्तिविवरेण ताडितं तद्दोर्गुणं तिथिगुणं त्रिभज्पया भाजयेदवनतिर्भुजावशादिन्दुछाणयुतवर्जिता स्फुटा

[19] प्राग्वदक्षवलनानि साधयेत्केन्द्रभोजलवसंयुताद्रवेः

उपक्रमायमपिनस्प' शीतगोः केन्द्रगोलविपरीततद्दिशम् ।

[20] अन्पदुतवदशीतगुछेद्यकादि विधिवत्प्रयोजयेत्।

दिक्प्रद्रर्शनमिहेरितं मया युक्तितश्च सकलं विचिन्तयेत् । Ms. B: 16d दिहाग्रदोगुणौ । 17 c ‘लम्छन° 17d चिचिचत्पुनश्च । परिच्छेदः 6 लघूपकरणविधिः 269 ]मध्यलग्नसाधनाय स्थूलविधिः[ नतशरां[५]शविवजितसंयुतो दिनपतिर्गगनार्धकलग्नकम् ॥ [जिनांशतुल्येऽक्षांशे स्थूलविधिना लम्बनाद्यानयनम्] त्रि[३]हततच्छ्.तिसप्त[७४]विभाजिता तिथिविहीनयुता घटिकादिकम् ॥ २१ ॥ लम्बनं धनमृणं यथोक्तवत् तत्तिथेर्गगनकाश्यपी[१०]हता ॥ पादहीननगसंकृते[२४७-1/4]ह्रता कर्णकेन नतिकाऽत्र पूर्ववत् ॥ २२ ॥ [उपसंहारः।] चन्द्रपाततुहिनांशुभास्करक्रान्तिलम्बपलशिञ्जिनीर्विना ।

प्रोदितं ग्रहणयुक्तिमध्यमं तन्त्रविद्भिरपरैः सु[दुस्तरम् ॥ २३ ॥ ·

लघूपकरणविधिः षष्ठः ॥ Text of Ms. A : [21] नतशरोशविवर्जितसंयुतो दिनपतिर्गगनार्धकलग्नकम् । त्रिहततछुतिसप्तजिताजिना नतविहीनहता घटिकादिकम् ।

[22] लम्छनं धनमृणं ययोक्ववत्तत्तिथोर्गगनकाश्रुतीहता।

यादहीननगसंकृति तथा कर्णकेन नतिकात्र यूर्ववत् । [23] चंद्रयाततुहिनांशुभास्करक्रान्तिलम्छयलशिञ्जिनीर्विना प्रोदितं ग्रहणयुक्तमध्पमः तत्रविद्भिरपरैः सुस्तदुम् । । लघूयकरणविधिः षष्टः । । Ms. B : 21 a नतशरांश" 22 d. तततिकात्र 7. छेद्यकप्रश्नविधिः विषुवद्वलनायनाख्ययोर्दिग्ज्याभिः त्रिगुणस्य मण्डले । ग्रहमध्यविमुक्तिसंस्थितिं जानन्तः परिलेखविद्वराः ॥ १ ॥ मानयोगदलमण्डलेsथवा ग्राह्यमानवलयेऽपवर्त्य वा ॥ वृत्तयुग्मपरिलेखकावुभौ वेत्ति य: स परिलेखतत्ववित् ॥ २ ॥ निमीलनोन्मीलनके तथेष्टग्रासं स्वकर्णाग्रभुजैर्विदध्यात् ।

मार्गेण वा छादकसंज्ञकस्य स्वदिगुणैर्वा गणकः पटुस्सः ॥ ३ ॥

अध्वकालममृतद्युतिग्रहाद् वेत्ति मार्गगतयोजनान्यतः ॥ छाद्यछादकमिती च मध्यमाद् ग्रासतस्स पटुरुच्चकैर्भुवि ॥ ४ ॥ प्रासमिष्टसमयादभीष्टकाद् ग्रासतश्[च] समयस्य नाडिकाः ।

पर्वणः स्वतिथिनाडिकाः क्रमात् वेत्ति यस्स। गणकाग्रणीर्मतः ॥ ५ ॥

Text of Ms. A : | i] विषुवद्वलनायमाख्पयोदिग्ज्पाभिः विगुणस्प मण्डे ग्रहमध्पविमुक्तिसंस्छितं जानन्तः परिलेखदिद्धरः ।

[21 मानयोगदलमण्डेलेथवा ग्राह्यमानवलयेयवन्पय:

वृत्तयुग्मपरिलेखकावुर्भा वेत्ति यस्स परिलेखतञ्ववित्

[3] निमोलनोन्मीलनके तथेष्टग्रासं स्वकर्णाग्रभुव्रैर्विदध्पात्

। मार्गेण वा छादलकसंज्ञकस्प रवदिग्नणैर्वा गणकः यष्टुस्सः ।

[4] अध्वकालममृतद्युतिग्रहाद्वेत्तिमार्गगतयोजनान्पतः

कादकाधुतिर्मितीदमध्पमाद्गासतस्स, पटुरुश्चकैर्भुवि ।। 5 ग्राममिष्टसमयाभीदष्टकाद् गासतस्समयं स्वनाडिकाः । यर्वचस्वतिथिनाडिकाः क्रमाद्वेत्ति यस्स गणकाग्रणीर्मतः ।

Ms, B: 1, c संस्थितं 2 बुभी 3d पटुस्सः · परिच्छेदः 7] छेद्यकप्रशनविधिः 271

पातचन्द्रदिनकृत्पलापमेभ्यो विना ग्रहणके शशीनयोः ॥ • वेत्ति तस्य चरणाम्बुजद्वयं सेव्यते विगतमत्सरैः सदा ॥ ६ ॥ कुजे समुद्यन्तमवेक्ष्य तिग्मगुं हिमद्युतिं वा समवेक्ष्य तन्मितिम्। महीमितिं लम्बनतोऽथवा नतेः स तन्त्रवित्तोयधिमेखलावनौ ॥ ७ ॥ छेद्यकप्रश्नविधिः सप्तमः ॥ इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते भट्टगोविन्दावतारिते रविग्रहणाधिकारः पञ्चमः ॥ ५ ॥ Text of Ms. A :

[6] यातचन्द्र दिनकृत्पलायमन्पो विना ग्रहेणके शशीनयो:

वेति तस्प वरणाम्छुजद्वयं सेव्पते विगतमत्सरेवुस्सदा ।

[7] कुजे समुद्यन्तमवेक्ष्य तिग्मगुं हिमद्युतिं वा समचेक्ष्प तन्मितिम् ।

महीमितिलम्छततोथवा नतेः सतद्वृवित्तयेधिमेस्वलावमौ ॥ छेद्यकप्रश्नकविधिस्सप्तमः । । श्रीमदानन्दयुरीयभट्टमहदत्तसुतश्चटेश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्त भट्टगोविन्दावतारिते रविग्रहणाधिकारः पंचमः ॥ ॥ Ms. B : 7 b समवेक्ष्प तत्मितिम् । 7 c महीमिति° Col. °वटेश्चर° VI. उदयास्तमयाधिकारः [उदयास्तमयस्य दिक्] प्रागुदेति लघुरल्पभुक्तिकोऽस्तं व्रजत्यलघुभुक्तिरुष्णगोः ॥ ज्येष्ठभुक्तिरलघुस्समुद्यति स्वल्पभुक्तिरपरेऽस्तमेत्यलम्। १ ॥ पश्चाद्विधुभार्गवेन्दुजा उद्यन्त्यर्कजभूजसूरयः । प्राच्यां ज्ञसितौ च वक्रगावस्तं व्यस्तदिशि स्वदृग्वशात् ॥ २ ॥ [उदयास्तमय-कालांशाः] कालांशकैर्नव[९]भिरुष्णुगुलुप्तदी[प्ति]र्दृश्यो भृगुर्गुरुबुधार्किकुजाः क्रमेण ॥ तैर्द्वयन्तरैस्तुहिनदीधितिरर्क[१२]संख्यैः वक्री बुधश्च वसु[८]भिर्भृगुनन्दनोऽपि ॥ ३ ॥ [ग्रहाणां परमशराः]

तुरग[७]शिव[११]शिलीमुखा[५]ङ्क[९]नन्दाः[९] तिथि[१५]गुणिताः कलिकाः शरो महीजात् ॥
समुदगपमवत्तथा च याम्यो दिविचरपातयुतौ क्रियात्तुलाच्च ॥ ४ ॥

Text of Ms. A : [1] प्रागुदेति लघुकल्पभुक्तिकोस्तं व्रजत्पलघुभुक्तिरुष्णगोः ज्पेष्टरुक्तिरलघुस्समुद्यति स्वल्पभुक्तिरपररुतमेत्पलम् ।

[2] यश्चाद्विधुर्भावेर्गनुजा उद्यन्तार्कजभूजसूरयः

प्राच्पा ज्ञसितौ च वक्रगावस्तव्यस्तदिशिखदिग्दृशः ।

[3] कालाशकैर्नवभिरुष्णगुलुप्तदीर्दृश्पो नुगुर्गुरुबुधार्किकुठः क्रमेण

तैद्द्वन्तरैस्तु हिनदीघितिरर्कसंख्पैः वक्री वुधश्च वसुभिर्नुगुनन्दनोयि ।

[4] तुरगशिवशिलीमुख्पङ्कनन्दास्तिथिगुणिकाः कलिका शरो महीज्पत्।

समुदगयमवत्तोयथां ग्राम्पो दिविचरयातयुतौ क्रियातुलाच्च । Ms. B.: 2 a पश्चा° °भावेर्गन्दुजा 4 b शरौ श्लोकाः ५-६] अयनदृक्कर्मसाधनम् २७३

[इष्टशरसाधनविधयः]

पातेऽथ फलं चलोद्भवं व्यस्तं स्वद्युच्चरात्परिस्फुटः ॥ स्फुटपा[तयु]ताद् ग्रहाद् गुणश्छेपघ्नश्चलकर्णहृच्छरः ॥ ५ ॥ करणागतपातसंयुतान्मन्दस्पष्टखगाद्गुणोऽथवा ।

परसायकताडितो हृतश्चलकर्णेन तदिष्टसायकः ॥ ६ ॥

चक्राच्च्युतपातवर्जितान्मन्दस्पष्टदिवौकसोऽथवा ।

जीवा परबाणसङ्गुणाऽभीष्टेषुश्चलकर्णभाजिता ॥ ७ ॥

उक्त्तवच्च भगणाच्च्युतपाते शीघ्रजाः फलकलाः स्फुटपातः । तद्वियुत्स्फुटखगाद् गुणो वा कर्णहृच्छरहतश्छर इष्टः ॥ ८ ॥ [अयनदृक्कर्मसाधनविधयः] सब्रिगेहखचरोत्क्रमज्यका ताडिता परमयाऽपमज्यया । क्षेपकेन च हरेत् त्रिमौर्विकावर्गितेन फलमत्र दृक्कलाः ॥ ९ ॥ Text of Ms. A :

[5] पातेघफलं चलाद्भवं व्यस्तं स्वद्युचरात्परिस्फुटः ॥ स्फुटयाताद्ग्रहाद्गुणा क्षेयघ्नश्वलकर्णहृछर:
[6} करणागतयातसंपुतान्दर्यः स्पषुखगाद्गुणो यचा

यरसायकत्पडितो हृतश्चलकर्णेन समिष्टसायकः

[7] चक्क्राच्चुतयातर्वजितान्मन्दस्पष्टदिवौकसाथवा

जीवा परवाणसङ्गुणाभीष्टेषुश्चलकर्णभाजिता ।

[8] उत्तवच्च भगणच्पुतपाते शीघ्रजाः फलकलाः स्फुटपातः

तद्वियुत्स्फुटस्वगागुणो वा कर्णहृछरहतश्छर इष्टः ॥

[9] सत्रिगेहखचरोत्क्रमजीवा ताडिता यरमया परज्पया

क्षेपकेन व हरेत्त्रिमौर्विकावर्गितेन फलमत्र दित्कालाः । Ms. B : 5 a चलांद्धवं 5 d °श्चलकर्ण० 6 b *न्दर्पः 9 b परमया परज्यया 274 वटेश्वरसिद्धान्ते उदयास्तमयाधिकारे अधिकार: VI त्रिभयुतखचरस्य वोत्क्रमज्या शरगुणिताऽब्धि[शराब्धि]बुद्धि[८४५४]भक्ता ।

अयनविशिखयोः समान्यदिक्त्वे ऋणधनमम्बरगे फलं दृगाख्यम् ॥ १० ॥

ग्रहभुजगुणवर्जिता त्रिभज्या जिनलव[२४']मौर्विकयेषुताडिता च । त्रिगुणकृतिहृताऽयनेषुकाष्ठासमविषमे तु ऋणं धनं ग्रहेषु ॥ ११ ॥ ग्रहदोगुणवर्जिता त्रिभज्या विक्षेपाभिहताऽथवा विभक्ता । कृतबाणकृतोरगैः [ ८४५४] फलं स्यात् प्राग्वद् व्योम्निचरे दृगाख्यलग्नम् ॥ १२ ॥ त्रिभयुग्द्युचरोत्क्रमापमज्या शरघातात्त्रिगुणाप्तमुक्त्तवद्वा । विवरं त्रिगुणोद्धृतं शरत्र परमेष्टापमयोर्ग्रहे यथोक्त्या। १३ ॥ परमापमबाणसंहतिः त्रिगुणाप्ता गुणकः कलादिकः । त्रिगुणेषुवधोऽब्धिसायकश्रुतिधी[८४५४]हृद् गुणकोऽथवा भवेत् ॥ १४ ॥ भत्रयाधिकखगोत्क्रमापमज्यागुणौ गुणगुणौ विभजेच्च तौ । तीर्थकृल्लव[२४']गुणत्रिमौविकाभ्यां क्रमादुदितवच्च फलं ग्रहे। १५। Text of Ms. A; [10] त्रिभयुक्तस्वरचस्प वोत्क्रमज्पा शरगुणिताद्धिवुद्धिरुक्ता अयनविशिखयोस्सामान्पदिव्क्ते फलमृणमम्छरगोधने मृगाख्पाः ! 11] ग्रहभुजगुणवर्जिता त्रिभज्पा जिनलवयोर्विकयेषु गुणाहता च त्रिगुणकृतिहतायनेषुकाष्टासमविषमत्वज्ञणं ग्रहं धनेषु [12] ग्रहदोर्गुणवर्जिता त्रिभज्या र्विज्ञेयाभिहताथवा विभक्ता। कृतवाणकृतोरगैः फलं स्पात्प्राग्वद्योम्निवरे मृगाक्षलग्नम्

[13] त्रिभयुग्द्युचरोत्क्रमायमज्पा विक्षेपा शरघातात्त्रिगुणाप्तमुत्तवद्वा विवरं त्रिगुणोद्धृतं गरघ्नं यरमेष्णुयमयो ग्रहेथथोक्त्या
[14] परमायमवाणंसंहते त्रिगुणाप्तं गुणवत्कलादिकः

त्रिगुणोषुवधोच्चिसायकश्रुतिधीहृद्गुणकोथवा भवेत् ।

{15] भत्रयाधिकस्वगाः क्रमायमज्यागुणौ गुणगुणौ विभर्यजतौ

तीर्थकृल्लवगुणत्रिमौर्विकाभ्पां क्रमादुदितवत्फलं ग्रहे।

Ms. B : 10 c °दिक्त्वे 11 c ०पनेषु।” 12 b विक्षेपाभि° 15 b °पजतौ श्लोकाः १६-२१] स्फुटदृक्कर्मसाधनम् २७५
ज्यौ पमौ गुणहतौ क्रमाद्ग्रहात्त्रिज्यया जिनलव[२४']ज्यया हृतौ ।

लब्धहीनगुणके यथोक्तवत् खेचरे भवति दृग्विलग्नकम् ॥ १६ ॥ ज्योतिषस्त्विषुगुणः परापमस्वेष्टकापमवियुग्गुणाहतः । व्यासभेदजिनभाग[२४°]शित्र्जिनीभ्यां हरे गदितवद् ग्रहे फलम् ॥ १७ ॥ [अक्षदृक्कर्मसाधनम्] विषुवत्प्रभया हतः शरो रवि[१२]भक्तो हद्युदयास्तगे ग्रहे । धनदिग्विशिखे क्षयं धनं स्वमृणं याम्यशरे दृशे खगे ।। १८ ॥ अथवेषुपलज्ययोर्वधाल्लम्बज्याप्तकला यथोक्तवत् ॥ १९ ॥ [स्फुटदृक्कर्मसाधनम्] ·

अपरं शरतो यदीरितं दृक्कर्म द्युचरे स्फुटं न तत् ॥ स्फुटदृग्गणितैक्यकृच्च यत् तद्दृक्कर्म विधास्यतेऽधुना ॥ २० ॥ द्युचरापमधन्वबाणयोदिक्साम्ये युतिरन्यथाऽन्तरम् ।
अपमस्फुट उक्त्तवत्ततो मध्याच्चापमतश्चरासवः ॥ २१ ॥

Text of Ms.A:

[16] ज्यौ यमौ गुणहतौ क्रमाद्ग्रहात्त्रिज्पा जिनलवज्पया हृतौ

लब्धहीतगुणके यथोक्तवत्स्वेचरे भवति दृग्विलकग्नम् [17] ज्योतितस्त्रिभगुणः परायमस्वेष्टकायमचियुद्गुणाहतौ व्यासभेदजिनभागशिज्जिनीत्पा हरेद्गदितवद्ग्रहे फलम् [18] विषुवत्प्रभयाहतः शरौ रविभक्तेत्पुदयास्तगे ग्रहे समदिग्विशिखे क्षये धनं स्वमृणं याम्पशरे दृशे। कुजे [19] अथवेशुपलज्पयोर्वधाल्लम्छज्पप्तकला यथोक्तवत् ।

[20] अयरं शरतो यदीरितं दृत्कूर्म द्युचरे स्फुटं न तम्

स्फुटदृग्गणितैक्यकृच्च यत् तत् ॥ दृत्कुर्म विधास्पतेधुना ।

[21] द्युचरायमुधत्ववाणयोदिंक्साम्पे द्युतिरत्पथान्तरम् ।

अयमस्फुट उक्त्तवत्ततो मध्पश्चायमतश्चरासवः

Ms. B: 16 c लगहीन 18 c क्षपे 20b दृक्कर्म 20 dदृक्कर्म 276 वटेश्वरसिद्धान्ते उदयास्तमयाधिकारे  अधिकार: VI. तद्युतिर्विवरमन्यतुल्ययोः काष्ठयोः फलमुदक्शरे क्षयः ॥

दक्षिण स्वमुदयेऽस्तगेऽन्यथा दृग्ग्रहे यदि दिवौकसः स्फुटः ॥ २२ ॥ उदयास्तविलग्नसंज्ञकः [उदयास्तमयकालसाधनविधयः] प्राग्भोग्या द्युचराद्ववेर्गताः । पश्चाद्विपरीतमुद्गमे प्राणा मध्यगृहोदयैर्युताः ॥ २३ ॥ त्रिशद्[३०]भजिताः खषड्[६०]दृताः कालांशा घटिकाः षडु[६]द्धृताः ॥ २४ ॥

तेषु निजोक्तदृगंशमहत्सु व्योम्निचरोऽभ्युदितो[ऽल्प]सु नैव ॥ २५ ॥

राशिकलाभिहताः समयांशाः क्षेत्रलवा उदयासुविभक्ताः ॥ अर्कखगान्तरभागमहत्सु तेषु खगोऽस्तमितोऽल्पसु दृश्यः ॥ २६ ॥ ऋज्वजुखेटगमोनयुजाप्तं तद्विवरं समयो रविभुक्त्या। २७ ॥ घटिकाद्वितयेन वा विधुर्दृश्योऽर्कान्तरितो यथोक्तवत् ॥ सितजीवबुधार्किभूमिजाः त्र्यंशत्र्यंशयुजा हि सार्धया ॥ २८ ॥ Text of Ms. A :

[22] तद्युतिर्विपरमत्पत्तुल्पयोः काष्टयोः फलमुदत्करे क्षयः

दक्षिणे स्वमुदयास्तगेत्पथा दृग्ग्रहो यदि दिवौकसः स्फुटः ।

[23] उदयास्तविलग्नं संज्ञकः प्राग्भोम्पा द्युवराद्रवेर्गतः

यश्चाद्विपरीतमुद्गमे प्राणा लध्यगृहोदयाहता:

[24] त्रिशद्भजिताः खलुषड्घृताः कलांशा घटिका' ष्वदुद्धृताः ।
[25] तेषुतिजाकंदृगंशयहत्स्पुव्योम्निचरोम्पुदितौसुनैव

[26] राशिकलामिहिताः समयांशाः क्षेत्रलवा उदयासु त्रिभक्ताः । अर्कखगान्तरभागमतत्सु तंयुखगास्तोल्पसु दृश्पः [27] ज्ञज्वजुखेटगमोनषुजाप्तं तद्विवरं समयो रविभुक्त्या

[28] घटिकाद्वितयेन वा विधुदश्योत्कान्तरितो यथोक्तचत्

सितजीववुधार्किभूमिजाः त्र्यंशत्त्र्यंशयुजादिववया ।

Ms. B: 23 b प्राग्भोग्या” 26 b विभक्ता: 1 26 d तेषु खगा” श्लोकाः २9-३२] दृश्यादृश्यादिनिरीक्षणविधिः २७७

नाडयाऽभ्युदयन्ति भार्गवो घटघा त्र्यंशयुजा विलोमगः ॥

वक़ी घटिकाद्वयेन विद् खेगार्कान्तरनाडिका यदा । २९ ॥ वह्वन्योऽभ्युदितस्तदा ग्रहः स्वल्पा वाऽस्तमितोऽन्तरासवः ॥ भुक्तश्धन्तरभाजिता ग्रहे व्यस्ते भुक्तिसमाससंहृताः ॥ ३० ॥
दिवसा उदयस्य कीर्तिता गतगम्या द्युसदोऽस्तगस्य वा । समयान्तिकसूर्यखेचरौ कृत्वा निश्चलतान्तमाचरेत् ॥ ३१ ॥

[दृश्यादृश्यादिनिरीक्षणविधिः] खेचरभ्रमगशङ्कुमस्तके भाड्गुलेन च धृते दिवौकसः ।

दर्शयेत् क्षितिभुजोऽत्र यन्त्रके ऽदृग्युतिस्थितिदृशोऽन्यदुष्करम् ॥ ३२ ॥

इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते भट्टगोविन्दावतारिते उदयास्तमयाधिकारः षष्ठः ॥ ६ ॥ Text of Ms. A :

[29] नाद्याभुदयन्ति भार्गवो घद्या त्र्पंशयुजा विलोमगः

चक्री घटिकाद्वयेन विंस्वेगर्कार्तरनाडिका यदा [30] छाह्योभ्पुदितस्तदा ग्रहः स्वल्पा अस्तिगतोन्तरासवः भुक्त्यन्तरभाजिता ग्रहे व्पस्ते भुक्तिसमासंहृताः [31] दिवस उदयस्प कीर्तित: गतगम्पा द्युसदोस्तगस्प वा समयन्तिकसूर्यस्वेचरौ कृत्वा निश्चलतान्तमाचरे [321 स्वेचरभ्रमगशंकुष्यस्तके भाड्गुलेमयघुते दिवौकसः दर्शये क्षितिभुजोत्र यत्रयके दिग्पुतित्थितिदृश्पोन्पदुष्करम्। । श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्चरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते भट्टगोविन्दावतारिते उदयास्तमयाधिकारष्षष्ठः । । Ms. B : 29 a नाद्याभ्युदयन्ति VII. श्रृङ्गोन्नत्यधिकारः

1. शृङ्गोन्नतिविधिः

चन्द्रोदयः [ उपोद्घातः]

रविचन्द्रभुजांशभिर्विधोः साध्यः पूर्ववदुद्गमोऽसिते ॥
निशि चास्तमयः सितेऽन्यथा नैतत्स्याद्वदनान्तरांशकैः ॥ १ ॥

[ चन्द्रोदयास्तकालसाधनम् } [मासस्य प्रथमचरणे]

उदयेऽह्नि सितेऽर्कचन्द्रयोरुक्तः प्रोक्तवदुद्गमो विधोः ॥ सभखण्डविधूष्णतेजसोदिवसान्तेऽस्तमयः क्षपाकृतः ॥ २ ॥
नक्तं वाऽस्तमयः सभार्धयोः स्फुटदृग्विधिनाऽन्तरासवः ॥ शीतांशोरसकृत्तदन्तरात् भगणार्धयुतार्कचन्द्रयोः ॥ ३ ॥

[मासस्य द्वितीयचतुर्थचरणयोः} असितेऽर्कमृगाङ्कयोः सिते षड्गेहाधिकभानुसोमयोः ॥

उदयो रजनीद्युशेषतो असकृद्विधिना हिमद्युतेः ॥ ४ ॥

Text of Ms. A : [1] रविचन्द्रहिमांशुभिर्विधोः साध्पः पूर्ववदुद्गमः सिते निशि चास्वमयंस्सितेन्पथा नैकद्याद्वदनोन्तरान्तगै: [2] उदयेह्नि सितेर्कचंद्रयोर्नोक्तं प्रोतवदुद्गमो विधो: सभखण्डविधूम्रतेजसोर्दिनयान्तेस्तमयोः क्षयाकृतः ।

[3] नक्तं वास्तसमयस्सभागयौः स्फुटदृग्विधिनान्तरासवः शीतांशोरसकृदन्तरात् भदलार्धयुतार्कत्वंद्रयोः
[4] असितेर्कमृगाङ्कयोः सिते षड्गेगाधिकारभानुसोमषोः

उदयौ रजनीद्युशेषतौ असकृदृग्विधिना हिमद्युतिः परिच्छेद: I चन्द्रोदयः 279. तपर्नणभृतोः सभार्धयोः दिनशेषेऽस्तमयोऽसिते सिते ॥ भदलाधिकचन्द्रसूर्ययोः क्षणदाशेष इहैणलक्ष्मणः । ५ । [चन्द्रस्य चालनविधिः असकृत्कर्मविधिश्च।] अवधेर्गतयेयनाडिकागुणिता चन्द्रगतिः खषङ्[६०]दृता । फलहीनयुतो विधुः पुनः कालो दृग्विधिना स्फुटोऽसकृत् ॥ ६ ॥ [पौर्णिमाया चन्द्रोदयस्वरूपम्]

युतेनर्क्षः षड्भिर्हरितहरिणा स्पष्टहरिणः समः सम्पूर्णाङ्गः प्रवरवनितावक्त्रहरिणः ॥

उदेत्युच्चैः कान्त्या विदधततमस्कं कुवलयं रथा[ङ्गा]नां प्रेमद्विषि मुकुलिताब्जं कुवलयम्। ७ ॥ [पौणिमायां उदित वन्द्रस्य अस्तमितसूर्यस्य वा स्वरूपम्]] सितपर्वणि सान्थ्यगक्षितावुडुधामनि भदलाग्रसंस्थितौ । । तपनामृतगू सुहाटकपूथुघण्टाविव शक़दन्तिनः ॥ ८ ॥ Text of Ms. A : [5] तयनैणभृतौः सभार्धयोर्दिनशेषेस्तमयेसिते सिते भदलाधिकचंद्रसूर्ययोः क्षणदाशेष इहेणलक्ष्मणः

[6] अवधेर्गतवेयनाडिकागुणिता चंद्रगतिः स्वषद्गता

फलहीनयुतो विधुः पुनः कालो दृग्विधिना स्फुटोसकृत्

[7] पुतेनर्क्षे थद्धिर्हरितहरिणा स्पष्टहरिणः

समः सम्पूर्णाङ्गः प्रवरवनितावक्वहरिणः

उदेत्पुश्चैः कान्त्या विदधतमस्कं कुवलपं
रथानां प्रेमद्विषिनुकुलव्दाः कुवलयम्
[8] सितयर्वणि सन्ध्पः कृता वुडुधाम्नो भययाश्चसंती

तवनामृतगुसुहाटका पृथुघण्टाविव शुन्पदन्तिन: Ms. B: 5 a तपनैण० 6 a °तवेप° 6०°नपुतो 7 a षुतेनर्क्षष्षद्धिर्हरित० 8 a सितपर्वणि 8 b भयपाचं सं तौ i 280 वटेश्वरसिद्धान्ते श्रृङ्गोन्नत्यधिकारे [अधिकार: VIII चन्द्रच्छाया

[चन्द्रच्छायासाधनकालः]

स्वल्पकोऽभ्युदयलग्नतोऽधिकः शीतगुर्यदि निजास्तलग्नतः ॥ [निर्मले दिवि] तदास्य दर्शनं भां विषाणगुरुतां च साधयेत् ॥ ९ ॥ [स्पष्टे चन्द्रक्रान्तिद्युज्ये]

तात्कालिकादेणभूतोऽपमज्या चापं स्वविक्षेपवियुक्समेतम् । भिन्नैकदिक्स्थं शशिनोऽपमोऽयं स्पष्टो द्युञ्जीवाद्यमतोऽर्कवत् स्यात् ॥ १० ॥

[चन्द्रस्य दिनमान-चरार्धसाधनम्।]

शीतगोरुदयदृग्रविलग्नका षड्भयुग् दृगभिधास्तलग्नकम् । [स्वोदयैर्दलघटीविशेषिता नाडिकास्तिथिमिताश्चरार्धकम्] ॥ ११ ॥

Text of Ms. A : [9] स्वल्पकोभ्युदयलग्नतोधिकः शीतगुर्यदि निजाख्पुलग्नतिव तदास्पदर्शने भाविषा (षाणभूगुता च साधयेव । तीक्षालिकादेणभृतोयमज्पा चायं स्वविक्षेयवियुक्तमतत् भिन्नोत्प) (दिक्स्थ शशिनोपमोयं स्पष्टो फजीवाद्यमृतोर्कवत्स्पात् शीतगोरुदवदृग्विलग्नकात्षद्भयुग्दृ) णभृगुतां व साधयेत् । [101 तात्कालिकादेनभृतोपमज्पपावापं स्वविक्षेयवियुक्समेतत् भिन्नोन्पदिक्स्थं शशिनोपमोयं स्पष्टो द्युञ्जीवाद्ययतोर्कवत्स्पात् । [11] शीतगुरुदयदृग्विलग्रका षड्रयुग्मृगभिधास्तलग्रकम् Ms. B: 9 The bracketed portions do not occur in this ms. 9 d साधयेव । 10 a-b तात्क्षालिकादेणभूतोयमजपाचापं स्वविक्षेपवियुक्समतत् 10d °फजीवाद्यमृतोर्कवत्स्यात् ॥ 11 a शीतगोरुदवदृग्विलग्नकात् b °दृशभिधा° After 11 a-b and before 12 स्वोदयैर्मलघटीविशेषिता नाडिकास्तिथिमिताश्चरार्धकम् । . Vs. 11 (c-d) has been reconstructed with the help of Ms. B. परिच्छेदः 1] चन्द्रच्छायासाधनम् 281 [ग्रहस्य दिनमानम्] स्फुटभुक्त्यसुसंयुताः सदा खरसाः स्पष्टतरं त्वहनिशम् ॥

द्युचरस्य समीरितं बुधैर्गणितस्कन्धविशेषभाजनैः ॥ १२ ॥

[चन्द्रच्छायासाधनम्] दिनशेषविधूदयासवैः सहिता रात्रिगतासवोऽप्यलम् ॥ · रविवन्नरचन्द्रदीपयोर्भा चन्द्रभ्रमेण भुजादि च ॥ १३।। प्राग्लग्नदृक्चन्द्रमसोर्विलग्नासभार्घदृग्रात्रिपयोविशेषात् । स्वभोदयैरुन्नतजासवो वा प्रभाद्यमेतैरहिमांशुवत्स्यात्। १४ ॥ [पूर्वापरकपालयोः चन्द्रस्य नतनाडीसाधनम्] स्वेष्टकालकृतमध्यलग्नतः प्राग् विधुः समधिकोऽल्पकोऽपरे । अन्तरे द्युदललग्ननाडिकाः प्राग्वदेव नतसंज्ञिकाः तयोः ॥ १५ ॥ Text of Ms. A : [12] स्फुटभुक्त्यसुसंयुताः सदा खरमा स्पष्टतरं त्वहर्निशम् द्युचरस्प समीरितं वुधैर्गणितस्कन्दविशेषभाजनै:

[13] दिनशेषविधूदयासवः सहिता रात्रिगतासवोय्पलम्

रविवत्रारकर्णदीप्तयोर्भा चंद्रभ्रमेण भुजादि च [14] प्राग्लग्रदृक्कंद्रमसो विलग्नशभावत्मृग्रात्रिययोरथान्तरः स्वभौदपैरुन्नतकासवो वा प्रभाद्यमेतैरहिमाशुवत्स्पात् ।

[15] स्वेष्टकालकृतमध्पलग्नतः प्राग्विधुः समधिकोल्पकोयरे अन्तरे द्युदललग्ननाडिकाः प्राग्वदेव ततसंज्ञिकाः तपोः

Ms. B: 12b खरसास्यष्ट° c°द्युवरास्फसमीरितं 13 a °विधूघासवस्सहिता b रात्रिगृता० ० रविवन्नर• d °र्मावन्दधमेण 14 a प्राग्लग्नदृक्श्चंद्रमसौ विलग्न° 1. Ms. B breaks off here. For the rest of the work Ms. A only has been used. 202 वटेश्वरसिद्धान्ते श्रृङ्गोन्नत्यधिकारे अधिकार: VII [चन्द्रस्य स्फुटविम्बसाधनम्] शशिशङ्कुधनुर्युतोनितं स्फुटबिम्बार्धकलाभिरुज्ज्वले । असिते वियुगान्वितं स्फुटं पक्षे प्रागपरार्धयोः क्रमात् ॥ १६ ॥ [चन्द्रस्य याम्योत्तरवृत्तसंक्रमणकालः]

एवमिष्टसमयप्रसाधिताः शीतगोर्विधिवदुन्नतासवः । तद्द्युखण्डसदृशा यदा तदा शीतगुर्द्युदलगो भवत्यसौ ॥ १७ ॥

चन्द्रश्रृङ्गोन्नतिः [बाहुकोटिकर्णसाधनम्] बाहुमुक्तवदभीष्टकालिकां शीतगोर्दिनकृतश्च साधयेत्। तत्समासविवरं भुजः स्फुटो भिन्नतुल्यककुभोदिगस्य तु ॥ १८ ॥ अन्तरेऽर्कभुजतो विपर्ययादिन्दुबाहुककुभन्यथा भवेत् । दृग्गुणस्वभुजवर्गयोः क्रमादन्तरस्य पदमिन्दुभास्वतोः ॥ १९ ॥ तत्समासविवरं कपालयोराद्य अन्यसमदिक्समुत्थयोः ॥ चन्द्रतिग्मकरशङ्कुजीवयोरन्तरैक्यमपरस्त्वहनिशोः ॥ २० ॥ Text of Ms. A : [16] शशिशंकुधनुर्यतोनितं स्फुटविवाधकलाभिरुज्ज्वले असिते वियुगन्वितं स्फुटं यक्षे प्रागपरार्धयोः क्रमात् [17] पवमिष्टसमयप्रसाधिताः शीतगोविधिवदुन्नतासवः । तद्द्युस्वण्डसदृशा यदा तदा शीतगुर्गुदलगो भवत्पसौ

[18] वाहुयुक्तवदभीष्टकालिका छीतगोर्दिनकृतः च साधयेत्

उन्ममासविवरं भुजस्फुये भिन्नतुल्पककुभोदिशस्प नु [19] अन्तरेर्के भुजजे विपर्ययाद्विम्दुवाहुककुभन्पथा भवेत् दग्गुणस्खभुजं वर्गयोः क्रमादन्तरस्प वदमिन्दुभास्वतोः [20] तत्समासविवरं कलाययोराद्य इन्द्रकमिदिक्तमुत्थयोः चंद्रतिग्मकरशंकुञ्जीवयोरन्तरैक्यमपरस्त्वडनिशोः ॥ परिच्छेदः 1] चन्द्रश्रृङ्गोन्नतिः २८३ अपरेतरवर्गसंयुतेः पदमग्रेन्दुभुजाग्रमध्यगा ।

अग्राभुजवर्गयोगजं मूलं कर्ण इनेन्दुमध्यगः ॥ २१ ॥

वीनसोमदलदोर्गुणोऽथवा दृग्[२]गुणः श्रवणकोऽन्तरं तयोः ॥ तद्भुजाकृतिविशेषतः पदं कोटिरेणधरदोर्मुखान्तरम् ॥ २२ ॥ [सितसाधनम्।] वीनचन्द्रविपरीतशिञ्जिनी तज्ज्यया त्रिभगुणो युतः त्रिभात्। चन्द्रबिम्बदलसंगुणोद्धृतः त्रिज्यया सितमिति जगुर्दिवा ॥ २३ ॥ विरवीन्दुदलांशसंगुणं दलमिन्दोः शरवेद[४५]हृत्सितम् ॥ नवतेर्भदलाच्युतं निशि सन्ध्यायां सितयोगखण्डजम् ॥ २४ ॥ [परिलेखसूत्रसाधनम्।

[प्रथमविधिः]

सितचन्द्रदलान्तरं हृतिस्तद्भक्तं शशिखण्डवर्गितम् ॥ फलयुग्घृतिरधिता भवेत्सूत्रं तत्परिलेखसंज्ञितम् ॥ २५ ॥ Text of Ms. A : [21] अपरेतरवर्गसंयुते. यादमग्रेन्दुभुजाग्रमध्पगा

अग्रभुजवर्गयोगजं मूलं कर्ण इनेन्दुमध्पग:

[22] वीनसोमदलदोर्गुणो वा दृगुणो श्रवणकोन्तर तयोः तद्भुजाकृतिविशेषतः यदं कोटिरेणधरदोन्मुखान्नरम्

[23] वीनचंद्रविपरीतशिञ्जिनी त्रिज्पाया त्रिभगुणो युतं त्रिभाक् चंद्रविम्छदलसंगुणोकृतस्त्रिज्पया सितमितं जगुर्दिवा
[24] विरवीन्दुदलांशुसंगुणं दलमिन्दु: शरस्वेदहृत्सितम्

तवतेर्भदलाच्च्युतं निशि सध्यायां सितयोगस्वण्डजम् ।

[25] सितवंद्रजलान्तटं हृतिस्ततिस्तद्भक्त' शशिस्तण्डवर्गितम् । फलयुत्कृतिरन्विता भवेत्स्तुतं तत्परिलेखसंज्ञितम् २८४ वटेश्वरसिद्धान्ते श्रृङ्गोन्नत्यधिकारे अधिकार: V।।

सितशशिपरिमाणार्धान्तरस्येह वर्गः शशिमितिदलवर्गस्तद्द्वयोगस्य खण्डः ॥ शशिपरिमितिभेदश्वेतदूरेण [भ] क्तो भवति लिखनसूत्रं श्रृंगसंस्थान इन्दोः । २६ । [द्वितीयविधिः]

शुक्लमानशशिमानभेदयोरन्तरेण शशिभेदमाहतम् ।

दृक्[२]समं हरनिशाकरार्धयोरन्तरद्विगतसंयुतं हरेत् ॥ २७ ॥ अन्तरेण कर[२]संगुणेन यल्लभ्यते तदिह वाऽपि सूत्रकम्। [तृतीयविधिः]

मानपादकृतिरुद्धूता युता शुक्लभामितिदलान्तरेण वा ॥ २८ ॥

[अङ्गुलीकरणम्] भुजकोटिकर्णमितयः स्वेष्टविभक्ताः स्फुटाङ्गुलानि स्युः । अङ्गुललिप्ताभक्ताः शशिसितपरिलेखसूत्रकलाः ।॥ २९ ॥ Text of Ms. A : [26] सितशशिपरमाणार्धान्तरस्पेह वर्गः शशिमितिदलयोगे सतियोगावतंसो शशिपरिमितिदलयोगे सत्रियोगावतंसो

शशियरिमितिभेदश्चेतदूरेण क्वौ

भवति लिखनसूत्रं श्रृगसंस्थान इक्षोः ।

[27] शुक्लमानशशिमानभेदयोरन्तरेण शशिदभेमाहृतम्

द्विसमन्नरनिशाकरार्धयोरन्तरं द्विगतसंयुतं हरत्

[28] अन्तरेण करसद्भुङ्गुणेन पल्लभ्पते तदिह वापि सूत्रकम्

मानपादकृतिरुद्धुता युता शुक्लमापितिदलान्तरेण वा [29] भुजकोटिकेटिकर्णमितयः स्वेष्टविभक्ताः स्फुटाङ्गुलानि स्पुः अङ्गुललिप्ताभक्ता शशिमितयरिलेस्वसूत्रकलाः २८५ परिच्छेद: 1] शृङ्गोन्नतिपरिलेखविधिः चन्द्रशृङ्गोन्नतिपरिलेखः [परिलेखविधिः प्रथमः] बिन्दुं परिकल्प्यार्कं तस्माद्बाहुं स्वदिङ्मुखं देयम् । तन्मुखतोऽग्रां प्राचीं सिते प्रतीचीं नयेत् कृष्णे ॥ ३० ॥ तच्चिह्नयुजं कर्णं कर्णाग्रासंयुतौ लिखेच्चन्द्रम् । शुक्ले परतः शुक्लं प्राक् कृष्णे कर्णसूत्रवशात् ॥ ३१ ॥ सितशृङ्गोन्नतिसिद्धयै विलिखेत् परिलेखसूत्रमानेन । शुक्ले मानार्वसमं वाऽर्धजीवया [समं] शुक्लम् ॥ ३२॥ [परिलेखविधिः द्वितीयः] अथवोदयास्तलग्नस्वोदयजीवेन्दुबाहुयुतिविवरम् । प्रहयुतिवद्दिक्कभुजः कोटिस्तात्कालिको विधुना ॥ ३३ ॥ तद्भुजकृतियुतिमूलं श्रुतिरिष्टेनावर्तनं एषाम् । वीनेन्द्वंशाः शुक्लं सितेऽसिते भार्धवजिताः कृष्णम् ॥ ३४ ॥ Text of Ms. A: [30] छन्दुं परिकल्य्पार्कं तस्माद्वाहुं स्वदिङ्मुस्वा देयात् तन्मुखतोग्रां प्राची सिते प्रतीचीन्तयेत् कृष्णो [31] तच्चिह्नं युजकर्णं कर्णावासंयुतौ लिखेच्चंद्रम् । शुक्ले परतः शुक्लं प्रान्कृष्णे कर्णसूत्रवशात् [32] सितशृङ्गोन्नतिसिद्धयं विलिस्वेत्परिलेयसूत्रमानेन शुक्ले मानार्धसममाधजीयया शुक्लम् । [Between सितशृङ्गोन्नतिसि and द्वय the ms. has °ते प्रतीचन्तयेत् कृष्णे । तच्चिह्ने युजकर्णं कर्णं वा संयु

which is repetition of 30d-316 by oversight.]

[33] अथवोदयास्तलग्रस्बौदलजीवेन्दुवाहुयुतिविवरम् ग्रहपुतिवदित्कभुजकोटिस्तात्कालिकी विधुना [34] तद्भुजकृतियुतिमूलं श्रुतिरिष्टेनापवर्तनं येषाम् । वेमेन्द्वंशाः शुक्रं सितेसिते भारवर्जिताः कृष्णम् 286 वटेश्वरसिद्धान्ते श्रृङ्गोन्नत्यधिकारे अधिकार: VI।. चन्द्राङ्गुलबिम्बगुणं खधीन्दु[१८०]भक्तं तदङ्गुलानि स्युः ॥ निजदिशि बाहुः चिह्नात्तदग्रतः प्राङ्मुखी कोटिः ॥ ३५ ॥

शुक्लेऽसिते प्रतीच्यां कर्णः प्राग्वदग्र[द्वय]युतिगविधुः ॥ कर्णस्तत्प्रागपरे तन्मत्स्याद्दक्षिणोदीच्यौ ॥ ३६।

श्रुतिसूत्रे परभागात् सितमसितं प्राङ्मुखं सितासितयोः ॥ तद्याम्योत्तरबिन्दुत्रयभित्परिलेखनं तिमियुगेन ॥ ३७ ॥ [परिलेखविधिः तृतीयः] वोदयलग्नेन्द्वोः प्रागपरकपालेऽस्तलग्नहरिणभूतोः । क्रान्त्यन्तरसंयोगः समान्यककुभोः ककुप्प्राग्वत् ॥ ३८ ॥ शशिभाश्रुत्यक्षश्रुतिगुणितः सूर्या[१२]हतत्रिगुणभक्तः ॥ अथवेन्दुभाश्रुतिघ्नो निजावलम्बज्यया भक्तः ॥ ३९ ॥ फलपलभायुतिविवरं लग्नाद्याम्योत्तरे विधौ बाहुः।

द्वादशिकाऽग्रा कर्णो भुजाग्रयोर्वर्गयुतिमूलम् ॥ ४० ॥

Text of Ms. A : [35] वंद्राङ्गुलविम्छगुणं विधेन्दुभक्त' तदङ्गुत्वानि स्पुः निजदिशि वाहुश्चिह्नात्तदग्रेतः प्राङ्मुखी कोटिः

[36] शुक्लसिते प्रतीवी कर्णः प्राग्वदग्रयुतिगविधुः

कर्णस्तत्प्रागयरे तन्मनाग्दक्षिणोदीच्पो

[37] श्रुतिसूत्रे परभागात्सितासितं प्राङ्मुखं सितासितयोः तद्याम्पोतुरविंदुत्रयमित्परिलेखनात्तिमियुगेन

[38] वोदयलग्नोर्केन्द्वोः प्रागयरकपालेः नुलग्रहरिणमृत्पोः क्रान्त्पन्तरसंयोगः सामान्पककुभोः ककुप्प्राग्वत् ।

[39] शशिभाम्प्रुत्पक्षश्रुतिगुणिताः सूर्यतस्त्रिगुणभक्तः

अथवेन्दुमाश्रुतिघ्नो निजावलम्छज्पया भक्तः

[40] फलयलभायुतिविवरं लग्नाद्याम्पोतुरो वेधौ वाहु
र्द्वादिशिकाग्रा कर्णौ भुजाग्रयोर्वर्गयुतेर्मूलम् । परिच्छेदः 1] श्रृङ्गोन्नतिपरिलेखविधिः 287

रविरहितेन्दुर्द्विगुणः शुक्लमजादौ विशोध्य जूकादौ ।

तत्संकृतेः [२४] सितं स्यादनुष्णुगोर्द्वादशाङ्गुले बिम्बे ॥ ४१ ॥ परिलेखः पूर्वोक्त्या क्षितिपष्टपट्टादिपूक्तवद्वाऽतः ।
असितविहीनं बिम्बं सितमसि[तं सि]तविहीनं तत् ॥ ४२ ॥

[परिलेखविधिश्चतुर्थ:] सिद्धाशे वेन्दुमिते केन्द्रात्प्राक् प्राङ्मुखीं न्यसेत् कोटिम् । पश्चादपराभिमुखीं तदग्रतो व्यस्तदिङ्मुखं बाहुम्। ४३ ॥ तन्मुखशशिकेन्द्रस्पृक्कर्णः पूर्वापरेऽत एव विधौ ॥

तत्तिमितः परिशेषे प्रोक्तवदन्यत् सितासितयोः ॥ ४४ ॥ श्रुतिवृत्तमध्यसंस्थे चन्द्रे वा प्रोक्तवत्कोटिः ॥

बाहुस्तदग्रतोऽतः कर्णः प्राग्वद्विधिवदन्यत् ॥ ४५ ॥

[परिलेखविधिः पञ्चमः]

वेन्दुमिते सिद्धाशे विधु[द]लगुणितः स्वकर्णहृद्बाहुः । पश्चादपरकपाले व्यस्तदिशि प्राग्यथायातः ॥ ४६ ॥

Text of Ms. A : [41] रविरहितैर्द्वन्द्विगुणः शुक्लमेजाद्वौदौ विशेद्य जूकादौ तत्संकृतैः सितं स्पादनुष्णगौर्द्वादशाङ्गुले विम्छौ

[42] परिलेखः प्रर्वाक्त्या क्षितियटयट्टादिषूक्तवद्यतः

असितविहीतं विम्छं सितमसितविहीनं तत्

[43] सिद्धावेशेन्दुमती केन्द्रात्प्राङमुखीं न्पशेत्कोटिम्

यश्चादयराभिमुखीन्पदग्रेतोत्पतः तदिङ्मुखं वाहुमु

[44] तत्मुखशशिकेन्द्रस्पृत्क्कर्णः यूर्वापरेप्तपव विधौ

तन्त्रिमितः यरिशेषे प्रोक्तवदन्पत्सितासितयोः

[45] श्रुतिवृत्तयोः मध्पसंस्थे चंद्रे वा प्रोक्तवत्कोटिः

वाहुः तदग्रतोतः कर्णः प्राग्वद्विधिवदन्पत्

[46] बेन्द्रमिते सिद्द्वांशे विधुलगुणितः स्वकर्णहृट्वाहुः

यश्चादयरकयाले व्पस्तदिशि प्राग्पथायत: 288 वटेश्वरसिद्धान्ते श्रृङ्गोन्नत्यधिकारे [अधिकार: VII सः पश्चिमाद् वलनवद्देयः कर्णानुगे भुजासूत्रे ॥

पश्चाद्धागाच्छुक्ल शुक्ले कृष्णेऽसित देयम् ॥ ४७ ॥ तद्याम्योत्तरवलयाग्रमीनयुगमध्यसूत्रयोः सङ्गात् ।
परिलेखः सितश्शृङ्गोन्नतिसिद्ध्यर्थं हरिणभर्तुः ॥ ४८ ॥

[श्रृङ्गोन्नतिः] -

दोदिशि नतं विशिखं समुन्नतं तिग्मतेजसः ककुभि ।

शुक्ले विम्बार्धसमे शशभृल्लाटीलला[टतट]तुल्यः। ४९ ॥ उन्नतमुदेति पूर्वं विषाणमस्तं समेति तत्पश्चात् ॥ अविकचकेतककोटौ मधुकरसङ्गजश्रियं दधानमिव । ५० । [चन्द्रस्य प्रथमकला]

स्मरकोदण्डलतेव प्रथमकला दृष्टिमेति तुहिनांशोः ।
विभ्रन्ती शुभ्राभासुभ्रूभ्रूविभ्रमाभ्रान्तिम् ॥ ५१ ।

परिलेखविधिः पञ्चमः [इति शृङ्गोन्नतिविधिः प्रथमः] Text of Ms. A : {47] सायश्चिमावलेनवछेषाः कणानुगे भुजासूत्रे यश्चाद्भागाच्छुक्लं शुक्ले कृष्णे सितं देयम्

[48] तद्याम्पोतुरवलनाग्रामीनयुगमध्पसूत्रयोः सङ्गात्

परिलेखा सितश्रृङ्गोन्नतिसाध्पर्ध हरिणधातु

[49] दोर्दिशि नतं विशिखं समुन्नतं तिम्मतेजस: ककुभि
शुक्ले विम्छार्धसमे शशभूल्लाटीललातुल्प:

[50] उन्नतमुदेति यूर्वं विषाणयस्तं समेति तत्पश्चात् अविकचकेतुककोठोन्मधुकरसङ्ग”’श्रियं दधानमिव [51] स्मरकोदण्डतलेव प्रथकला दृष्त्क्वमेति तुहिनांशो:

विभ्रन्ती शुभ्राभासुधूधूविम्रमाम्रान्तिम् । ।

परिलेखविधि: पचमः । । 2. प्रश्नविधिः प्रतिदिनमिन्दोः शुक्लं तदुद[य] कालं तदस्तकालं च । बहुधा परिलेखविधिं प्रतिक्षणं शृङ्गसंस्थानम् ॥१॥ विलिखति पटेऽथ पट्टे कुड्यादौ वा विधूदयज्ञः सः । प्रथमोदये हिमांशुं ग्रहं ग्रहयुति द्वयोरथवा ॥ २ ॥ ग्रस्तमिनं चन्द्रं वा वंशाग्ने दर्शयेदपरदेशात् । दर्पणतैलाम्बुगतं योऽसौ ब्रह्मा नमस्तस्मै ॥ ३ ॥ प्रश्नविधिः द्वितीयः। इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते भट्टगोविन्दावतारिते शृङ्गोन्नत्यधिकारः सप्तमः ॥७॥ Text of Ms. A: [1] प्रतिदितमिन्दोः शुक्लं तदुदकालं तदस्तकालं च बहुधा परिलेखविधिप्रतिक्षणं श्रृङ्गसंस्थानम् । [2] लितिखति यदेथ यट्टे कुद्यादौ वा विधूदयज्ञः सः । प्रथमोदये हिमांशुं ग्रहं ग्रहयुतिर्द्वयोरथवा [3] ग्रस्तमिनं चंद्रं वा वंशाने दर्शयोदयरवेशात् दर्यणतलाम्छुगतो योसौ ब्रह्मा नमः तस्मै । प्रश्नविधि द्वितीयः॥

श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमदत्तसुतोवटेश्वरविचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटप्रसिद्धान्ते मट्टगोविन्दावतारिते श्रृङ्गोन्नत्पथिकारस्सप्तमः ॥ 11 VIII. समानाधिकार: 1. ग्रहयुतिविधिः कदम्बप्रोतीया युतिः [युतिकालिकग्रहसाधनम्] भुक्तद्यन्तरेण विभजेद् ग्रहान्तरं वक्रिणोर्युतिर्व्यस्ता ॥ प्रतिलोमे चैकस्मिन् महति च येयाऽल्पके याता । १ ।। दिनगुणनिजगतिलिप्ताः स्वमृणं ग्रहयोः समैष्यगतयोगे ॥ वक़गतेविपरीतं तुल्यौ भवनादि विकलान्तौ ॥ २ ॥ अथवा निजगतिगुणितं ग्रहान्तरं गतिविशेषसम्भत्तम् ॥ गतियोगेन विलोमे प्राप्तकलाभिः समौ प्राग्वत्। ३ ॥ [ ग्रहाणां मानलिप्ताः]

शर[५]दिक्[१०]तिथि[१५]नख[२०]तत्त्वैः[२५] शशिकर्णगुणैस्त्रिमौर्विका भक्ताः ।
त्रिदश[३३]गुणाः सितगुरुबुधशन्यसृजां मानलिप्ताः स्युः ॥ ४ ॥

Text of Ms. A : [1] भुक्त्यन्तरेण विभजेद् गहान्तरं वक्रिणोर्युतिर्व्पस्ता प्रतिलोमे चैकस्मिन्महति च येयाल्पके याता

[2] दिनगुणनिजगतिलिप्ताः स्वमृणं ग्रहयोस्समेष्पगतियोगो

वक्रगतेर्विपरीतं तुल्पौ भवनादि विकलान्तौ

[3] अथवा निजगतिगुणितं ग्रहान्तरं गतिविशेषसंभक्तम्

गतियौमन विलोमे प्राप्तकलाभिस्समौ प्राग्वत् ।

[4] शरदितिथिनखञ्वैश्चलकर्णगुणोस्त्रिमौर्विकामक्त्ता ।

त्रिदशगुणो सितगुरुवुधशन्पसृजां मानलिप्ताः स्पुः परिच्छेदः 1] ग्रहयुतिविधिः 291 [युतिकाले ग्रहान्तरम्] मन्दस्फुटाद्दिविचरात्तत्कालभवात्स्वपातयुक्ताज्ज्या।

निजबाणगुणा भक्ता स्वशीघ्रकर्णेन विक्षेपः ॥ ५ ॥ स[म]भिन्नदिशोः शरयोविवरैक्यं खेचरान्तरं ज्ञेयम् ॥
दिक्छरयोगे शरवद्दिगन्यथाऽनल्पबाणस्य । ६ ।

[भेदयुतिः।]

बिम्बैक्यार्धाच्छुद्धे विवरे भेदोऽत्र भेदकोऽधःस्थः ॥ इन्दुग्रहणवदखिलः स्थित्यर्धाद्यो विधिः कार्यः ॥ ७ ॥

[चन्द्रविभेदः]] चन्द्रविभेदेऽवनतिर्विधू[द]याल्लम्बनं च संसाध्यम् ॥

भेदे वेष्टग्रहयोर्निजोदयाल्लम्बनावनती ॥ ८ ॥

[युतिकालेऽक्षदृक्कर्म] दृष्टिफलं स्वनतघ्नं स्वदिनार्धहृतं समग्रहे प्राग्वत्।

विवरे हयुतरखचरे सौम्यविधिर्दक्षिणे याम्यः ॥ ९ ॥

Text of Ms. A :

[5] मन्दस्फुटाद्दिविवरात्तत्कालभवात्स्वायातयुक्ताज्ज्पा

निजवाणगुणा भक्ता । त्रिस्वशीघ्रकर्णनविक्षेयः [6] सभित्त्रदिशोः शरयोर्विवरैक्यखेवरान्तरं क्षेपः

दित्कुरयोगे शरवद्विध्पस्ताल्पवाणस्प
[7] विम्छैक्यार्धाछुद्वो विवरे भेदोत्र भेदकोधःस्थः

इन्दुग्रहणवदखिलस्तित्पर्धाद्यो विधिः कार्यः

[8] चंद्रविभेदेवनतिर्विधूपालम्छनं संसाध्यम्

भेदवेष्टग्रहयोर्निजोदयाल्लम्छनाद्वतती

[9] दृष्टिफलं स्वनतघ्नं स्वदिनार्धहृतं समग्रहे प्राग्वत्

विवरो द्योत्तरखचरे सौम्पाविघिर्दक्षिणे याम्प: 292 वटेश्वरसिद्धान्ते समागमाधिकारे [अधिकार: VIII [कलाकरयोः सम्बन्धः] उदयास्तयोः कलानां द्वासप्तत्या [७२] करोऽथ मध्याह्ने । षट्सहितया नवत्या [९०+६] तदन्तरे चानुपातेन ॥ १० ॥ समप्रोतीया युतिः

[समप्रोतीययुत्यध्ययने हेतुः]
त्वष्ट्रास्वातिवदुदये दृग्योगे यद्यदन्यथाऽस्तमये ॥
तत्तत् स्याद् दिविचरयोदृग्गणितैक्यं ब्रवीम्यस्मात् ।। ११ ॥

[समप्रोतीययुतिकालसाधनम्] अधिकदिनोदितगुणितादूनदिनादधिकवासराप्तं यत् ॥ तच्चोनदिनाभ्युदितादधिकं भावी गतोऽन्यथा योगः ॥ १२ ॥ तद्विवरमाद्यमेवं द्वितीयमपि चेष्टनाडिकाभिः स्यात् ॥ गतयोरन्तरघटयाऽन्यथा समासेन भाजयेत् प्रथमम् ॥ १३ ॥ इष्टघटीसंगुणितं प्रथमवशादाप्तघटिकाभिः ॥

भूताऽथ भाविनी वा समकलकाला[द]भ्युतिः ग्रहयोः ॥ १४ ॥

ग्रहयुतिविधिः प्रथमः Text of Ms. A : [10] उदयास्तयोः कलानां द्वासप्तत्पा करोथ मध्याह्ने

म्रट्सहिताया वनत्पा तदन्तरे वानुयातेन

[11] त्वाष्ट्रास्वातिवदुदये दृग्पोगे यद्यदन्पथास्तमये यद्यत्स्पाद्दिविचारयोर्दृगातिरैक्यं व्रवीम्पस्सात्

[12] अधिकगुणोदिनोदितगुणितादधिकवासराप्तं पत्

तच्चोनदिनाभ्पुदितादधिकं भावे गतोन्पथा योगः [13] तद्विवरमाद्यमेवं द्वितीयमयि देष्टनाडिकाभिः स्पात् गतयोयान्तरयुत्पान्पथा सस्पसेन भाजयेत्प्रथमात् [14] इष्टघटीसंगुणितं प्रथमवशादाप्तघटिकाभिः भूताथ भाविनी वा समकलकालाम्पुतिः ग्रहयोः । ग्रहयुतिविधिः द्यथप्तः ॥ 2. भग्रहयुत्यादिविधिः [नक्षत्रध्रुवकाः] मेषेऽष्ट[८]नखै[२०Iरंशैगवि विदलैस्तै[७ई,१९ई]स्त्रि[३]सप्त[७Iभिजितुमे । त्र्य[३]ष्टि[१६]धृति[१८]भिः कुलीरे वसु[८]भै:[२७] सिहे जलधि[४]नखै:[२०] षष्ठे। १ ।।

राम[३]धृति[१८]भिस्तुलायां द्वी[२]न्द्रा[१४]तिधृति[१९ मि]रलिनि कु[१]मनु[१४]नख[२०]भे:[२७] धनुषीभ[८]नखै[२०Jर्मकरे विंशति[२०]त्रिघनै[२७]र्घटे नग[७]त्रिशै:[३०] ।। २ ।।
मीनेऽश्विन्यादीनि द्युचरैर्योगं व्रजन्ति

[अगस्त्यलुब्धकध्रुवकौ] जितुमांशे । सप्ताविंशे[२७]ऽगस्त्यः तद्विशे [२०] लुब्धकध्रुवकः ॥ ३ ॥ [योनः भावी गतो वा]

ध्रुवकादूनेऽभ्यधिके द्युचरे भावी गतो योगः ।
अन्यद् ग्रहसंयुतिवद्

Text of Ms. A :

[1] मेषेष्टनस्वैरेशैर्गवि विदलेस्तृस्त्रिसप्तभिर्जित्तमे

त्र्यष्टिधृतिभिः कुलीरे वसुभैः सिहे जलधितसैः षष्टे

[2] रामधृतिभिस्तुलायां द्वीन्द्रातिधृतिरलिनि क्तमनुनस्वैः

धनुषीप्रमानरैवर्मकरै विश्वात्रिद्वनैर्घटे नगत्रिशैः [3] मीनेश्विन्पादीनि द्यत्वरैयोगं व्रजन्ति निजमांशे सप्ताविंशोगस्त्पाष्वद्विशे लुब्धकध्रुवकः

[4] ध्रुवकादूनेभ्पधिके द्युवरो भावी गतो ग्रहयोगः

अव्पद्ग्रहसंयुतिवद् ध्रुवक्रकान्त्पतः क्षेयाः 294 वटेश्वरसिद्धान्ते समागमाधिकारे [अधिकार: VIII

[नक्षत्रक्षेपा:]] ध्रुवकक्रान्त्यन्ततः क्षेपाः ॥ ४ ॥ दश [१०] सूर्याः [१२] पञ्च [५] शराः [५] दिशः [१०] शिवाः [११] षड् [६] वियन् [०] नगाः [७] शून्यम् [०] ॥

सूर्या [१२] विश्वे[१३]शौ[११] द्वौ [२] सप्तत्रिशद् [३७] भुजौ [२] रामाः [३] ॥ ५ ॥
वेदा [४] नव [९] षड् [६] ऋतवः [६] कृतर्तवः [६४||[ खाग्नयो [ ३०] ऽङ्गरामाः [ ३६] खम् [०] । तीर्थकृतः [२४] षड्यमलाः [ २६] ख[०]मंशका अश्विनादीनाम् ॥ ६ ॥
ब्राह्मैन्द्रमूलमैत्राग्नेयानां खाग्नयः [३०] कलाः खकृताः [४०] ॥ वैश्वापविशाखानां खभुजा[२०]स्त्वाष्ट्रस्य संशोध्याः । ७ ।।
व्रीणि ब्राह्मात् सार्प द्वितयं हस्ताद् द्विदैवतात् षट् ॥
एतानि दक्षिणदिशि विक्षिप्तान्यन्यानि चोत्तरतः ॥ ८ ॥

[ व्याधागस्त्ययोः क्षेपौ] याम्ये क्षिप्तो व्याधः खकृतै[४०]रंशैः नगाचलै[७७]श्च मुनिः ॥ [भेदयुतिः।] बिम्बैक्यदलाच्छुद्धे समदिक्क्षेपान्तरे भेद: ॥ ९। Text of Ms. A : [5] दश सूर्याः पंच शरा दिशः शिव ष्वह्वियन्नगाः शून्पम् सूर्या विश्वेष्टौ द्धी सप्तत्रिंशद् भुजो राम: [6] वेदा नव षदृतवः कृतन्नवः स्वाग्रयोगरामः स्वम् तीथकृतष्वत्द्यमलाः स्वमंशका अश्विनादीनाम् [7] व्राह्मैव्दमूलमैत्राग्नेयानां खाग्नयः कलाः स्वकृताः वैश्चायिविशास्वानां स्वभुजस्त्पाष्ट्रम्प संशौध्पः ।

[8] त्रीणि व्रह्मात्सार्यं द्वितीयं हस्ताद्घिर्दवता अवद्वः

पतान्नि दक्षिणदिशौ क्षिप्तान्पन्पानि वोतुरत:

[9] याम्पे क्षिप्तो व्पाधः खकृतैरंशैः तगाचलैश्च मुनिः

छिम्वैकदलाछद्वे समदिक्षेयान्तरे भेद: Note. Vs. 8 is exactly the same as KK (= Khandakhādyaka), I, ix. 13. परिच्छेदः 2] भग्रहयुत्यादिविधिः 295 [रोहिणीशकटभेदः]] गवि सप्तदशे [१७] भागे याम्यः सार्धा[१½]शको यस्य । विक्षेपो रोहिष्या भिनत्ति शकटं दिविचरोऽसौ ॥ १० ॥ - [चन्द्रेण रोहिणीयोगताराभेदः]

छादयति योगतारां हिमगुर्याम्येन परमविक्षिप्तः ॥ ११ ॥

[नक्षत्राणां तारासंख्या]

गुण ३]शिखि[३]षडि[६]षु[५]शिखि[३ कु१]कृत[४]- गुणा[३]ङ्ग[६]शर[५]दृग्[२]भुजे[२]षु[५]कु[१]कु[१]वेदाः[४] । कृत[४]गुण[३]शिवा[११]क्षि[२Iशिखि[३Jपुं[३]- गुण[३]कृत[४]शत[१००]यम[२]यमल[२]|दन्ताः[३२] ॥ १२ ॥ साभिजितं धिष्ण्यानां तारासंख्येयमश्विनादीनाम्।

[योगतारालक्षणम्]

ज्ञेयाऽत्र योगतारा महीयसी सर्वतारासु ॥ १३ ॥

[नक्षत्राणामाकृतयः]

हयमुख-भग-क्षुर-शकट-हरिणशिरो-रत्न-मन्दिरे-ष्व-रिणाम् ।
भित्तेः शय्या-मञ्चक-कर-मुक्ताफ[ल]-प्रवालानाम् ॥ १४ ॥

Text of Ms. A :

[10] गवि सप्तदशे भागे याम्पं साधांशकं । यस्प

विक्षेयो रोहिण्या भिनत्ति शकटं दिविचरोसौ ।

[11] छादेयति योगान्तरां हिमगुर्योर्म्पेन परिविक्षिप्तः

[12] गुणशिखिषडिषुशिखिकृत्तगुणागशरदृग्भुजेषुक्तक्त्तवेदः कृतगुणशिवाष्टिशिखियुंगुणकृतशतपपमयमलादन्ताः

[13] साभिजितां धिष्ण्पानां तारासंख्पेयमश्चिनादीनाम्

ज्ञेयात्र ये। गतारा महीयसी सर्वतारासु । । [14] हयमुखभगक्षुरशकटहरिणशिरोरत्नमन्दिरेष्वरिणाम्। मित्तेः शद्यायंवककरमुक्ताफप्रवालानाम् 296 वटेश्वरसिद्धान्ते समागमाधिकारे [अधिकारः VIII तोरण-वलि-कुण्डल-के{सरिलाङ्गुल-शय्या-गजरदानाम् स्तम्बेरमकर्ण-त्रयचरण-पटह-वलय-मञ्चानाम्] ዘ ፃሂ ከ पर्यङ्क मृदङ्गकयोः सदृशानि च भान्यश्विन्यादीनि । [ध्रुवतारा]

तिम्याकृतिताराणां ध्रुवतारा तनुतारा मध्ये ॥ १६ ॥

[नक्षत्रोदयास्तकाले उदयलग्नम्]

अपमः शशिवद् ध्रुवकाद् ध्रुवकक्षेपोनसंयुतः स्पष्टः ॥ मध्यस्फुटापमाद्यच्चरासवस्तद्युतिविशेषः ॥ १७ ॥
भिन्नैकदिशोः स्पष्टाश्चरासवो भोदयांस्त्यजेत्तेभ्यः ॥
उत्क्रमतः सौम्येभ्यो याम्येभ्योऽव्यत्ययेन फलम् ॥ १८ ॥
क्षयं धन प्रागपरे स्वर्णं षड्भान्विते विलग्ने स्तः ।

[भानां दृश्यादृश्यत्वम्]

स्वेन्द्रां[१४]शाप्तभोदयफलयुत्तोदयलग्नेन तुल्येऽर्के। १९ ॥ भानामुदयोऽस्तमयः स्वफलभखण्डोनितास्तलग्नसमे ॥ अस्तोदयलग्नेऽल्पे भमदृश्यमतोऽन्यथा दृश्यम् ॥ २० ॥

Text of Ms. A : [15] तोरणवलिकुण्डलके [16] पर्यङ्कमृदङ्गकयोः सदृशानि च मात्पश्चिन्पादीनिः तिम्पाकृतिताराणां ध्रुवतारा तनुतारा मध्पे [17] अयमः शशिवद्ध्रुवका ध्रुवकक्षेयोनसंयुतस्स्पष्टः मध्पस्वुष्टायमाध्पंवरासवस्तद्युतिविशेषः । 181 भिन्नैकदेशोः स्पष्टाश्चरासवो भोभयात्त्पज्पेत्तेभ्पः

तत्क्रमतः सौभ्पैभ्पो यामेभ्पोव्पपेन फलम्

19] क्षपवृद्धी प्रागपरै --णं भावान्वितं विलग्ते स्त: स्वेन्द्रप्तलोदयफलयुक्तोदयलग्ने तुल्येर्के ई20] भानामुदयास्तमये स्वेफलभस्वण्डोनितास्तुलग्नसमे ॥ अस्तोदयलग्ने “ भमदृश्यमतोन्यथा दृश्यम् परिच्छेदः 2] । भग्रहयुत्यादिविधिः 297 [भानामस्तदिवसाः] अस्तार्कोनोदयरविलिप्ता रविगति[लिप्ता]हतास्तदहस्ततिः । [ सदोदिततारकाः] उदयरवेरस्तरविर्यदि भूयान्नास्तमेति तदिनो भम् ॥ २१ ॥ [क्रान्तिविषये विशेषः] चरदलयोगे काष्ठा स्फुटापमादन्तरे ककुब् ज्ञेया । [अगस्त्यस्थ दृश्यादृश्यकालः] सिहेऽक्षांशसमेऽर्के केषाञ्चिदगस्त्यमुन्युदयः ॥ २२ ॥ [मतान्तरम्]

[अन्येषां मतमेवं] पलभा द्विकृता[४२]हता हृता विशिखैः [५]। लब्धफलोनसंयुताः षडगा [७६] वसुनन्दकाः [९८][क्रमशः ॥ २३ ॥ [एतेन समे वाऽर्के]ऽदृग् दृश्यः स्फुटभास्वरो मुनिः ॥ २४ ॥

Text of Ms. A : [21] अस्तार्कोनोदपरविलिप्ता रविगतिलिप्ताहृतास्तदहस्ताताः उदयरवेरस्तरवर्येदि भूयान्नास्तमेति तदिनो भम् [22] चरदलयोगे काष्टा स्फुटायमादन्तरे ककुप्रू क्षेयात् सिहेक्षान्नसमेर्के केषांचिदगस्त्पमुन्पुदप Hereafter the ms. reads रवेरस्तरवेर्यदिभूपा which is repetition by oversight of the same matter occurring in 21 c. [23] पलभाद्विकृताहता हृता विशिखै- र्लद्ध **नसंयुताः षडगा वसुनन्दकस्सदा

[24] दृग्दृश्यस्फुटभास्करो मुनिः 298 वटेश्वरसिद्धान्ते समागमाधिकारे [अधिकार: VIII
[ग्रहभानां छायादिकर्म]

ग्रहभानां हिमकरवत् त्रिप्रश्नोक्तं प्रभादिक कार्यम्। इह नोक्ता यास्तारा नानायत्नैश्च तास्साध्याः ॥ २५ ॥ [भग्रहयुतिकालः] द्युसदां सङ्क्रमसमयः कैश्चिन्निरूपितो गणकैः ॥

दृग्गणितैक्यं येषां स्फुटः स तेषां न तद्भेदः ॥ २६ ॥

[ सप्तषिचारः।]

नगदृग्[२७]गुणितैः वर्षेः कलेः शता[१००]ख्यैर्भमाप्यते मुनिभिः ॥ अथवा कलिगतवर्षेर्मनू[१४]नितैश्चापरेषां तैः ॥ २७ ॥
पूर्वो मरीचिरपरस्ततो वसिष्ठस्ततोऽङ्गिराश्चात्रिः ॥
तदनु पुलस्त्यः पुलहः क्रतुरिह मुनयः क्रमेण ते [भुङ्क्ते ] ॥ २८ ॥

[वसिष्ठपत्नी अरुन्धती]

सूक्ष्मा वसिष्ठपत्नी जगज्जनित्री त्वरुन्धती साध्वी ॥ यद्दर्शनेन मर्त्या विधूत[पापाः प्रयान्ति ग्रहलोके] ॥ २९ ॥

Text of Ms. A : [25] ग्रहभानां हिमकरवत्त्रिप्रश्नोत्तप्रभादिक कार्यम्। इह नोक्ता यास्तारा नानायत्नैश्च तास्साध्पाः

[26] द्युसदां संक्रमसमसमप: कैश्चिन्निऊपितौ र्गणकै:

दृग्गणितैक्यं येषां स्फुटस्स तेषा न तद्भेदः

[27] नगदृग्पुते वर्षः कलेः शताख्पैर्भमाय्पते मुनिभिः

चेद्गरुवर्षेर्मनूनितेः चापरेषां तैः

[28] पूर्वे मरीचिरयरस्ततो वसिष्टस्ततोङ्गिराः चात्त्रिः ।

तदनु पुलस्त्पः पुलहः कतुरिति यु क्रमेण ते

[29] सूक्ष्मो वासिष्टयत्नी जगज्तनित्री त्वरुन्वती साध्वी

यद्दर्शनेन मर्त्पा विधूत .... ...Samskritabharatibot (सम्भाषणम्)------परिच्छेदः 2] भग्रहयुत्यादिविधिः 299 [उपसंहारः।] [मध्यस्फुट}ग्रहगतयो त्रिप्रश्नग्रहणखेचराभ्युदयाः । चन्द्रोदयो ग्रहयुतिर्भग्रहयोगा विविधविकल्पयुताः ॥ ३० ।

[विषया येऽस्मिन् ग्रन्थे प्रोक्तास्तान् पठेद् भक्तिपूर्वेण] । गणितगोलशास्त्रविद्यस्स पुनरवैति महोन्नति प्रदीप्तिम् ॥ ३१ ॥

भग्रहयुत्यादिविधिः द्वितीयः ॥ इति श्रीमदानन्दपुरीयभट्टमहदत्तसुतवटेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते स्फुटसिद्धान्ते भट्टगोविदावतारिते समागमाधिकारोऽष्टमः ॥ ८ ॥ समाप्तमिदं कालक्रियापट्टम् । Text of Ms. A : [30] - - “ - ग्रेहगतो त्रिप्रश्नग्रहस्वेचरेम्पुदयाः चंद्रोदयो ग्रहयुतिर्भग्रहयोगा तिविविधिविकल्पयु - [31] - स्नि-- ग्रा---------------------य गणितगोलशास्त्रविद्यस्सयुनरवैति तरोनतं प्रदीयम् ॥ ॥ ग्रहयुत्पादिविधिः द्वितीयः । ।॥ श्रीमदानन्दयुरीयभट्टमहदत्तसुतवदेश्वरविरचिते स्वनामसंज्ञिते भट्टगोविदावतारिते समागमाधिकारोष्टमः ।। । समाप्तेदं कालक्रियायट्टम् । । Note-2 pages are blank before this. VATEsvARA'S GOLA Vatesvara's Gola is found to occur towards the end of Ms. A. The existing text, besides being incomplete (five chapters only being available), is found in disarranged fragments. The sequence of these fragments is as follows : 1. Gollaprašanisā (complete in 7vss.). 2. Chedyakam (vss 1 to 7). 3. Golabandhah (vss. 17 to 28). 4. Gola vāsanā (vss. 1 to 11). 5. Chedyakam (vss. 8 to 15). 6. Golabandhah (vss. 1 to 13 and 14 to 16) 7. Golavāsanā (vss. 12 to 22). The following two fragments occur between vss. 55 and 56 of Chapter IV of Govinda's Supplement to Triprasnadhikara of the Vatesvarasiddhanta (occurring in Ms. A after Chapter VIII of the Vatesvarasiddhanta but not included in the present edition): 8. Golavāsanā (vss. 23 to 33). 9. Bhagolah (vss. 1 to 12). The existing text contains only the fragments of the following five chapters, the remaining chapters being lost : Golapraśaninsã (1), Chedivakam (2), Golabandhah (3), Golavāsanā (4), and Bhagolah (5).

In editing the text of Vatesvara's Gola, attempt has been made to reconstruct these chapters by collecting together in proper sequence the various fragments of these chapters. Lalla's Gola has been of great help in doing this, as the arrangement of the chapters in Lalla's Gola and the sequence of the topics set out in those chapters have been closely followed by Vatesvara. One who makes a comparative study of Vatesvara's Gola and Lalla's Gola will be struck by the fact that the two works set out the same thing in practically the same sequence. Sometimes, the words used too are the same.

श्रीवटेश्वरविरचितं

गोलम्

1. गोलप्रशंसा

(उपोद्घातः)

मध्याद्यशेषां ग्रहदिव्यचेष्टां गोलं विना सम्यगवैति नो ना ।

यस्मादतोऽभीष्टपदार्थवृत्त्या गोलप्रबन्धं विधिवद् विधास्ये॥ १ ॥

[गोलप्रशंसा]

वक्षो विवक्षोरुहमङ्गनानां निशीथिनी नैव विना निशेशम्।

पयोगुडाज्यानि विहाय भोज्यं तन्त्र च गोलेन विना न किञ्चित् ॥२।।

धिग्वादिनं व्याकरणानभिज्ञं भिषग्वरं कर्मसु मुग्धबुद्धिम्।

यज्वानमुच्चैरनधीतवेदं मौहूर्तिकं चादृतगोलखेदम् ॥ ३ ॥

संख्यानवित् सम्यगवैति गोलं गोलार्थवित् खेचरचेष्टितज्ञः।

संख्यानगोलस्थमतिर्न योऽसौ न वेत्ति चेष्टां द्युसदां कथञ्चित् ॥ ४ ॥*

Text of Ms. A :

[1] मध्पाद्यशेषो ग्रहदिव्पचेष्टां गोलं विना सम्पगयैति नो ना

यस्मादतोक्तिष्टपदार्गवृत्त्पा गोलप्रवन्द्य बिधिवद्विधास्पे ।

[2] वक्षोरिवक्षोरुहमङ्गनानां निशीथिनी नैव विना निशास्पाम् ।

ययोगुडाज्पानि विहाय भोज्पं। तन्त्र च गोलेन विना न किमित् ।

[3] धिग्वादिन व्याकरणानभिज्ञं भिषग्वरं कर्मसु मुग्वबुद्धिम्

पज्वानमुश्चैरनधीतवैदं मौहुर्तिकं चाह्रतगोलखेदम् ।

[4] संख्पानवित्सम्पगवैति गोलं गोलाथवित्खेचरचेष्टितज्ञः

संख्पानर्गोंलस्तमतिर्न योसौ नवत्रि चेष्टा द्युसदां कथंवेत् ।

1. Cf. LG (= Lallaʼs Gola), i. 2. 2. Cf. LG, i. 3. 3. Cf. BrSpSi (= Brahma-sphuta-siddhanta), xxii. 3; LG, i. 4. 304 वटेश्वरगोले [अध्यायः 1 अपरोक्षमिव प्रदर्शयेद्यो मध्यादिकभुक्तिकादिकम् ॥

यत एव मतस्स मेधसामाचार्यः स्फुटगोलतत्त्ववित् ॥ ५ ॥'

[गोलात् किं ज्ञायते] गोलको गम्यते ज्ञायतेऽस्मादितीत्थ बुधै- गोंलशब्दानुशास्तिर्निरुक्त्ताकिमस्मात्पुनर्गम्यतेखेचर- क्ष्माभसंस्थानपूर्वं व्यालीकात्तु सत् तद्यथा - पद्मनालादिषु स्नायुवेधादिभिर्वाऽथ वैद्या मखज्ञाश्च शु- ष्केष्टिवेद्या मखादीनि वा रूपसर्गागम- प्रत्ययाङ्गादिभिः साधुशब्दं च तज्ज्ञा विदन्त्येव साम्वत्सरा

वा धनुर्ज्येषुबाह्वग्रकर्णावलम्बैश्चतु-

स्त्र्यश्रिवृत्तायतक्षेत्रसूत्रादिभिः संस्थितिं खेचरर्क्षश्रुतीः ॥ ६ ॥* Text of Ms. A : [5] अयरोक्षमितिप्तदर्शये यन्मध्पादिकमुक्तिमादितः यत पव भतस्स्वमेधसामातार्यस्स्फुटगोलतत्त्ववित् [6] गोयेर्गम्पते ज्ञायतेस्मादितीत्थं बुधै- र्गोलशच्चानुशास्तिमिरुक्त्तातिभस्मात्पुनर्गम्पस्वेतेचरः । क्ष्माभसंस्छातपूर्वं व्पलीकात्तस यथा पद्मनालादियुस्नापवेद्यादिभिर्वैद्याः मखज्ञाश्चतु- ष्केष्टिनिष्टामखादीनि खाभूपसर्गागम- प्रत्पयाङ्गादिभिस्साधुशब्दं च तज्ञ्ज्ञा विदन्त्येवा सांवत्सरे धनुर्ज्पेष्टावाहुग्रकर्णावलस्वेश्चतुः त्र्यश्रिवृत्तायतक्षेत्त्रसूत्रादिभिस्संस्छितेङ्क्षेचरर्क्षश्रुती rapa •wrwnnyrchu'r 1. Cf. BrSpSi, xxii. 1. This verse incorporates the ideas expressed in the following statement of the seventh century astronomer Bhaskara I : - गम्यते जायतेऽस्मादिति गोलम्। कि पुनरस्माद्गम्यते ? ग्रहभ्रमणसंस्थानादीनि सर्वम्। एवं परमार्थजिज्ञासवो ह्यसत्यपूर्वकं सत्यं प्रतिपद्यन्ते । तद्यथा-भिषजोऽप्युत्पलनालादिषु Continued on the next page श्लोकः 7] गोलप्रशंसा 305

[ग्रंथनिर्माणहेतुः]

न कृत्स्नवस्तुप्रतिपादनार्थिना प्रपद्यतुं तद्विन शक्यते यतः । खिलं न कश्चिद्विलिखेत् क्रियान्वितं ततोऽत्र [ मे गोल]निबन्धनोद्यमः ॥ ७ ॥ इति गोलप्रशंसा ॥ १ ॥ Text of Ms. A : [7] न कृत्स्नवस्तुप्रतियादनार्थिना प्रत्पपते तद्विन शक्यते य । खिलं न कश्चिद्विलिखेत्क्रियान्वितं ततोत्र दि-र्गतिछन्धनोद्यम: । गोलप्रशंसा । । continued from the previous page) शिराबेधनादीनि प्रतिपद्यन्ते, यज्ञशास्त्रविदः शुष्केष्टया यज्ञादीनि, वैयाकरणाः प्रकृतिप्रत्ययलोपागमवर्णविकारादिभिः साधुशब्दं प्रतिपद्यन्ते । एवमत्रापि साम्वत्सराः वृत्तशलाकासूत्रावलम्बादिभिः क्षेत्रगणितविशेषैः पारमाथिकं गोलं प्रतिपद्यन्ते ॥ r See opening lines of Bhāskara I’s com. on A (as Aryabhagīya), iv. Also see his com. on A, iii, 17, where he says: [असत्यया क्रियया] नासत्यं प्रतिपाद्यते । यथा हि हयुत्पलनालादिषु [[शिराlवेधनादीन्यभ्यस्यन्ते, नापिताः पिठरादिषु मुण्डनादीनि, यज्ञशास्त्रविदः शुष्केन्धनादिना यज्ञादीनि, शाब्दिकाः प्रकृतिप्रत्ययविकारागमवर्णलोपव्यत्ययादिभिः शब्दान् प्रतिजानते, एवमत्रापि मध्यममन्दोच्वशीघ्रोच्चतत्परिधिज्याकाष्ठादिषुभुजाकोटिकर्णादिव्यवहारेण साम्वत्सरा ग्रहाणा स्फुटगतिं प्रतिजानते । 2. छेद्यकम्, [ग्रहगतिपरिलेखविधि:]

गृहभागकलाङ्कितां हि स्वा कक्ष्यां व्यासदलादथालिखेत् ।

द्युसदां परिकल्पयेत् क्षमां तन्मध्ये नृमुखोद्धृतिक्षमाम् ॥ १ ॥* ख[च]रान्त्यफलस्य शिञ्जिनीं भूकेन्द्रान्निजतुङ्गगामिनीम् । प्रवितत्य तदग्रकादल कक्ष्यामण्डलमालिखेत् स्वकम् ॥ २ ॥* प्रतिमण्डलमेतदीरितं वलयं केन्द्रभवं निरक्षजम् ॥

अनुलोममिदं स्फुटग्रहः स्फुटभुक्त्या भ्रमति स्वमन्दतः ॥ ३ ॥*

शीघ्रात् प्रतिलोमसादितः कक्ष्यामण्डलचारतः क्रमात् ॥* नीचोच्चकवृत्तमालिखेत् केन्द्रं तस्य खगे विधीयते ॥ ४ ॥ Text of Ms. A : [1] गृहभागकलंकितो लिस्वेत्कंक्ष्यां व्पासदलाद्यथा लिखेत्

द्युसदां परिकल्पयेक्षमां तन्मध्पे नृमुखोद्धृतिक्षमाम् ।

[2] खरान्त्पफलस्प शिंजिनी भूकेन्द्रं निजभुजंगगामिनीम् प्रवितत्ष तदग्रकादेलं कक्ष्यामण्टलमालिखैश्चलम । [3] प्रतिमण्डलमेतदीरितं वलयं केन्द्रभवं निरस्पजम् अनुलोममिदं स्फुटग्रहः स्फुटभुक्तया भ्रमति स्वमन्दतः । [4] शीघ्राप्रतिलोमसादितः कक्ष्यामण्डलचारतः क्रमात् नीचोञ्चावृतमालिखेर्केद्रं तु खगे द्विधा यत: । 1. This chapter has been reconstructed by collecting together two fragments of the chapter, the first consisting of the opening verses 1-7 and the second consisting of the closing verses 8-15 of this chapter. 2. Cf. LG, i. 7. 3. Cf: LG, i. 8. 4. Cf. LG, i. 12(a-b). 5. Cf: LG, i. 13(a-b). श्लोकाः 5-8] छेद्यकम् 307 [ग्रहगतिनिरूपणम्] स्फुटखगो भ्रमति प्रतिलोमगस्त्विह निजोच्चगतश्च बृहद्गतिः । लघुगतिस्त्वनुलोमगतिर्यदा वलययोरुभयोः समयोजनः ॥ ५ ॥' धाम्नि स्वतुङ्गसदृशो द्युचरो यदोच्चे नीचे तथैव भदलाभ्यधिके च मध्यः ।

दूरे क्षितेः निकटगः श्रुतिमानतोऽसौ सौक्ष्म्यं महत्त्वमत एव भवेद् ग्रहाणाम् ॥ ६ ॥*

मध्यमैव भवति स्फुटभुक्तिः खेचरे वलयसङ्गमुपेते ॥ मध्यमः स्फुटसम: परमोच्चे मन्दनीचनिकटत्वमुपेते। ७ ।* Break [मन्दशीघ्रफले] [स्पष्टखगं क्षयगं त्वधिक वा पश्यति येन] नरोऽन्तरलिप्ताः । मन्दफल त्वनयोः क्षयवृद्धौ मध्यखगे चलज विपरीतम् ॥ ८ ॥” Text of Ms. A : [5} स्फुटखगो भ्रमति प्रतिलोमगस्त्विह निजोश्चगतश्च वृहद्गतिः लघुगतिस्त्वनुलोमगतिर्यथा वलययोरुभयोस्समयोजनः ॥ [6] धाम्रि खतुंगसदृशो द्युचरो यदोश्चे नीवै तथैव मदालाभ्पधिकेश्च मध्पः दूरे क्षितेर्निकटगः श्रुतिमानतोसौ साक्ष्यं महत्त्वमत पव मतो ग्रहाणाम् । [7] मध्पैव भवति स्फुटभुक्तिः खेचरे वलयमंगमुयैति मध्पमः स्फुटसमः परमोश्चे ।। सूनुमंच निकटत्वमुपेतः

पच्पते चरं निजमध्याहा

8 मनोन्तरलिप्ताः मन्दफलं त्वनयोः क्षयवृद्धी मध्पस्वगे चलजं विपरीतम्। ❤it is 1. Cf. BrSpSi, xxi. 25(c-d). 2. Cf. LG, i. 9(c-d)-11(a-b). 3. Cf. LG, i. 13(c-d)-14(a.b). 4. No verse seems to be missing here. ʻ 5. Cf. LG, i. 15. 308 वटेश्वरगोले [ अध्यायः 2 [ कर्णज्ञानम्]

परमफलगुणादधः कुलीरादुपरि मृगादित एव कोटिजीवा। वियुतियुतिरतोऽग्रकाऽनयोस्तद्भुजगुणवर्गयुतेः पदं श्रुतिः स्यात् ॥ ९ ॥'

उपरि कोटिफलं त्रिगुणान्मृगाच्छशिगृहात्तदधः स्वमृणं ततः ॥ त्रिभगुणे क्रियते ग्रहकोटिजं भुजफलाग्रकयोः श्रुतिरुक्तवत् ॥ १० ॥* [शीघ्रफलानयने कर्णानुपातः]

कक्ष्यावृत्ते दो:फलं चेत् त्रिमौर्व्या किं कर्णेन स्यात्तिरस्योऽनुपातः । व्यस्तो यस्माद् भूरिकर्णे लघीयान् स्वल्पे नाल्पं शीघ्रमेवं फलं स्यात् ॥ ११ ॥*

[ मन्दकर्मणि कर्णानुपात: कि न क्रियते] मन्दकर्मवदिह स्फुटता स्यात् तद्ग्रहादपि जवं यत इत्थम् ॥ खेचरैक्यमसकृच्छ्_तितो वा नो सकृच्छतिविधानमतोऽस्मिन् ॥ १२ ॥ खेचरोऽधिकजवो मृदुतुङ्गात्तत्स्फुटोतिरित एव यथादौ । खेचरैक्यमपि निश्चयमस्मिंस्तेन कर्णविधिना न फलोक्तिः ॥ १३ ॥ Text of Ms. A : [9] परमफलगुणादध कुलीग उपरि मृगादत पव कोटिजीवा वियुतियुतिरतोग्रकारयोस्तदभुजवर्गगुणयुतिः यदं श्रुतिः स्पात् । [10] उपरि कोटिफलं त्रिगुणान्मृगा छशिगृहानुदधत् खमृणं ततः त्रिभगुणै क्रियते ग्रहकोये भ्रुजफलाग्रकयोः श्रुतिभक्तवत् । [11] कक्ष्यावृत्ते दो:फलं चेत्त्रिमौर्व्पा किं कर्णन स्पातिरस्पोनुयात व्यस्तो यस्माद् भूमिकर्णो लघीयान् स्वल्पे नाल्यं शीघ्रमेव फलं स्पात्।

[12] भक्षकर्मवदिहैव स्फुटताश्ञ्चैतद्ग्रहादधिजवं यत इत्थम्।

खेचरैक्यमसकृछ्रुतित्तो वा छकृनिशश्रुतिविधानमतोस्मिन् ।

[ 13] स्वचेरोदधौ जीवो मृदुतुङ्गात्रत्स्फुटोक्विरत पवमार्दो

खेचरैक्यमयिनिस्चलमस्मिंस्तेन कर्णविधाना न फलोक्तिः । 1. cr LG.i. 16. 2. c. LG. i. 17. 3. स्यात्तिरस्योऽनुपातः = स्यात् + तिरस् +यः + अनुपातः श्लोकाः 14-15] छेद्यकम्, 308 असकृदुच्चतोऽस्य यत्फलं व्यस्तं तद्द्युच्चरे विधीयते । मृदुकर्मणि कुप्रहान्तरं कर्णः स्यादविशेषतो यतः ॥ १४ ॥ भूग्रहान्तरमिहोच्यते श्रुतिः कर्णमध्यखगयोर्यदन्तरम् । तत्फलं दिविचरे पुरःस्थिते मध्यमे [ध]नमृणं च पृष्ठतः ॥ १५ ॥ इति छेद्यकम् ॥ २ ॥ Text of Ms. A : [14] असकृदुच्चमतोस्प यत्फलं व्पस्तस्तद्युवेरे विधीयते मृदुकर्मणि कुगृहान्तरं कर्णस्पादविशेषतो यतः [15] भूगृहान्तरमिहोव्पते श्रुतिः कर्णमत्र खगयोर्यदन्तरम् तत्फलं दिविवरः पुनश्श्रतिमध्पमेनमृणं च पृष्टतः ॥ ॥ छेद्यकम् ॥ ॥ 1. Cf. LG, i. 18(a-b). 3. गोलबन्धः।'

(खगोलबन्धः)

ऊर्ध्वमधोऽपरपूर्वमिहाद्यं प्राहुरिदं सममण्डलमन्यत् ॥ तद्वदिहोत्तरदक्षिणदिक्स्थं वृत्तयुगं विदिशोरपि तद्वत् ॥ १ ॥° आवेष्टमानमथ तानि दलप्रवृत्या यद्वृत्तमत्र हरिजं क्षितिजं तदाहुः । यस्मिन् भवेत् समुदयोऽस्तमयोऽखिलानां प्राच्यां क्रमादपरदिश्युडुखेचराणाम् ॥ २ ॥*

पूर्वापरक्षितिजसङ्गमयोर्गतञ्च याम्यादधः पललवैः क्षितिजाद्विलग्नम् ॥
सौम्यादथोपरि समघ्नुवमार्गसंस्थमुन्मण्डलं दिननिशोः क्षयवृद्धिकृत्तत् ॥ ३ ॥*
ऊर्ध्वाधरं ग्रहसमाभिमुखं च यत्तद् दृङ्मण्डलं त्रिगृहहीनविलग्न[ल)ग्नम् ॥
दृक्क्षेपवृतमपि तद्वदमूनि चाष्टौ भांशाङ्कितानि वलयानि खगोलबन्धे ॥ ४।।

इति खगोलबन्धः । Text of Ms. A :

[1] ऊर्ध्वमधौपरपूर्वमिहाद्यं प्राहुरिदं सममण्डलमन्पत् ।

। तद्वदिहोत्तरदक्षिणदिक्स्थं वृत्तयुगं विदिशोरपि तद्वत् । [2] आवेष्टभानमथ भानि दलप्रवृत्पा पद्वतंमत्र हेरिजं क्षितिजं तदाहुः यस्मिन्भवे समुदयोस्तमयोखिलानां प्राव्यां क्रमादपरदिशपुडुखेचराणाम् । [3] यूर्वापरं क्षितिजसङ्गतमागतं व व्याय्पधः यललवैः क्षितिजाद्विलग्नम् सौम्पादथोपरि समध्रुवमार्गसंस्थमुन्मण्डलं दिननिशोः क्षयनृद्धिकृत्तत् ॥ [4] ऊर्ध्वाधरं ग्रहसमासिमुखं च पत्तद् दृङ्मण्डलं त्रिगृहहीनविलग्नग्नम् दृक्षेयेवृत्तमयि तद्वदमूनि वाष्टौ भांशंकितानि वलयानि खगोलवन्धे । । खगोलछन्ध: । । 1. This chapter has been reconstructed by collecting together three fragments of the chapter, the first consisting of the opening verses 1-13, the second consisting of the central verses 14-16, and the third consisting of the closing verses 17-28. 2. Cf. LG, ii. 1. 3. Cf. LG, ii. 2. 4. Cf, LG, ii. 3. श्लोकाः 5-9] गोलबन्धः 311 [भगोलबन्धः]

खस्वस्तिकाद् दक्षिणतोऽक्षभार्गः पाता[ल]संज्ञाच्च तथोत्तरेण ॥

नाडायङ्कितं वैषुवतं तदुक्तं वृत्तं भगोलस्य खगोलमध्ये ॥ ५ ॥1 याम्योत्तरं वृत्तमिहान्यदेतद्विवेष्टमानं कुजवत् समन्तात् ॥ तद्दक्षिणोदग्ध्रुवयोर्निबद्धा यष्टिर्भुवा भूश्च भगोलमध्ये ॥ ६ ॥ नाडयाह्नवृत्तेऽजतुलादिलग्नं जिनांशर्कर्दक्षिणतो मृगादौ । सौम्ये [तथा] शीत[गु]मन्दिरादावपक्रमाख्यं तदुशन्ति वृत्तम् ॥ ७ ॥* भ्रमत्यजस्रं रविरत्र वृत्ते भूभा भखण्डे [दिननाथराशेः] ॥

पाता ग्रहाणां च विलोमगत्या विमण्डले स्वे मृगलाञ्छनाद्याः ॥ ८ ॥*

विम[ण्ड]लार्ध निजपातसङ्गादुदक् स्वविक्षेपलवैर्द्वितीयम् । सभार्धपाताच्च विमण्डलार्ध विक्षेपभागैर्दिशि दक्षिणस्याम् ॥ ९ ॥ Text of Ms. A : [5] खस्वस्तिकाद्दक्षिणतोक्षभागै: यातासङ्गाच्च तथोत्तरेण नाद्यंकितं वैषुवतं तदुक्तं वृत्तं भागोलस्प खगोलमध्पे

[6] यस्पोत्तरं तदिहान्पद्विचेष्टमानं कुजवत्समन्तात्

तद्दक्षिणोदग्ध्रुवयोर्निवद्वा यष्टिध्रुवौ भूश्च भागोलमध्पे [7] नाडयाहवृत्तेजतुलादिलग्रं निजांशकैर्दक्षिणतो दृगादौ। सौम्पे शीतमन्दिरादा कदाक्रमाख्यं तदुशन्ति वृत्तम्

[8] क्रमत्पजस्र रविरत्र वृत्ते त्तूभागेखण्डे

वाताग्रहाणा च विलोमगत्पो विमण्डलानां मृगलाञ्छनाद्याः [9] विमलार्धं निजयातसङ्गादुदक्स्वविक्षेपलवैद्वितीवयम् सभावयाताच्च विमण्डलार्ध विक्षेपभागैर्दिशि दक्षिणस्पाम् 1. Cf. LG, ii. 5. 2. Cf. LG, ii. 6. 3. Cf: LG, ii. 7. 4. Cf. LG, ii. 8. . 5. Cf. LG, ii. 9. ३१२ वटेश्वरगील [अध्याय: 3 नाडीवृत्तात् क्रान्तिभागैरजादौ भान्तयुज्यामण्डलानां त्रयं स्यात् । कर्क्यादौ वा व्यस्तमेवं तुलादौ षण्णामिष्टैः क्रान्तिभागैर्यथेष्टम् ॥ १० ॥1 इति भगोलबन्धः । [ग्रहगोलबन्धः] कक्ष्यावृत्तं नाडिकावृत्तगत्या देयं तद्वद्याम्यसौम्यं तथाऽन्यत् ॥ भूजस्थित्या क्रान्तिवृत्तं च तद्वत् तस्मिन्केन्द्रे स्वोच्चनीचे यथोक्त्या ॥ ११ ॥* मन्दकेन्द्रवलयानि हि सप्त स्वोच्चनीचवलयानि हि शीघ्रात् । मण्डलानि दशा शीघ्रजवोक्त्या गोलसंस्थि[ति]रिह द्युचराणाम् ॥ १२ ॥* उन्मण्डले लग्नमपक्रमाग्रे पूर्वापरे दक्षिणसौम्यवृत्ते । नतांशर्कस्तद्भ्रम[वृ]त्तमुक्तं व्योमौकसां व्यस्तमतः प्रभा स्यात् ॥ १३ ॥* [इति ग्रहगोलबन्धः] Breako Text of Ms. A : [10] नाडीवृत्ते क्रान्तिभागैरजादौ भान्तद्युज्पा मण्डलानां त्रयं स्पात् कर्क्यादौ व्पस्तमेवं तुलादौ षष्णामिष्टैः क्रान्तिभागैर्यथेष्टम् ॥ । भगोलवन्द्यः ।। । [11] कक्ष्पावृत्तं नाडिकावृत्तगत्पा देयं तद्वद्याम्पासौम्पं तथोन्पत् भूजस्थित्पा क्रान्तिवृत्तं च तद्वत् तस्मिन्केन्द्रे स्वांश्चनीचे यथोक्त्या । [12] मन्दंकेन्द्रवलयानि हि सप्त स्वोच्चनीचवलयानि हि शीघ्रात् मण्डलानि दश शीघ्रजवोक्त्या गोलसंस्थिरिह युचराणाम् । [13] तन्मण्डलोलग्नपराक्रमाग्रे पूर्वापरं दक्षिणसौम्पवृत्तौ नतांशकस्तद्भ्रमत्तमुत्कं व्योमौकसां व्पस्तमतः प्रभायाः l. Cf. LG, ii. 10-11. 2. Cf: LG, ii. 12-13. 3. Cf. LG, ii. 14. 4. Cf, LG, ii. 15. 5. No verse seems to be missing here. श्लोकाः 14-17 ] गोलबन्धः 313 [सामान्यगोलबन्धः] हरिजे परपूर्वमण्डलयुज्यावृत्तविशेषशिञ्जिनी ।

उदयाग्रगुणो द्युमण्डले भूज्योद्घवृत्तकुजान्तरांशजीवा ॥ १४।।

व्यासार्धवृत्तेऽन्तरमेतयोः स्याच्चरार्धजीवा परपूर्वयोस्तत् । अभ्राग्रयोर्यद् हरिजे निबद्धं सूत्रं ग्रहाणामुदयास्तसंज्ञम् ॥ १५ ॥° प्राच्यां कुजापक्रमवृत्तसङ्गं प्राग्लग्नमाहुः [परतोऽस्तलग्नम्] ॥*

[ लग्नाद्भवेत्] स[प्त]म[रा]शि[र]स्ते तस्या[ स्त]कालोऽभ्युदयोऽस्य भूयात् ॥ १६ ॥ (Break) दिग्वृत्ते समदिग्विदिग्जवलये दृक्क्षेपवृत्ते तथा

याम्योदग्वलये खमध्यगखगक्षीणीजयोरन्तरम् ।
भागा उन्नतसंक्षिता नतलवाः तत्खाङ्कभागान्तरं
सर्वत्रैव नराः समुन्नतगुणा दृग्ज्या नतज्याः क्रमात् ॥ १७ ॥*

Text of Ms. A : [14] हरिजे परपूर्वेमण्डलद्युज्पावृत्तविशेषशिञ्जिनी उदयाग्रगुणो द्युमण्डले भूयोद्वृत्तकुजांशभापज्पा ।

[15] व्यासार्धवृत्तेन्तरसेतयोस्पाच्चरार्धजीवा यत्पूर्वयोस्तत् ।

अग्राग्रयोर्ज्पे हरिजनिच्छद्धं सूत्रं ग्रहाणामुदपास्तसंज्ञम् ।

[i6] प्राव्पां कुजापक्रमवृत्तसङ्गं प्राग्लग्नमाहुः ।

दिग्वृत्ते समशिस्ते तास्पकालोम्पुदयोस्प भूयात् ।

[17] दिग्विदिग्जवलये दृक्क्षेपवृत्ते तथा

याम्पोदग्वलये यमाह्रयक्षीणीजयोरन्तरम् भागा उन्नतसंज्ञिता नतलयाः खक्रान्तियद्वन्तर सवत्रैव नरास्समुन्नते गुणा दृग्ज्पा नतज्पाः क्रमात् । 1. Cf. LG, ii. 18-19(a-b). 2. Gf LG, ii. 19(c-d). 4. No verse seems to be missing here, 5. Transposed from 16 c. Seems. reading of 16 c. 6. Cf. LG, ii. 21-23. 3. Cf. LG, ii. 20. ३१४ वटेश्वरगोले [अध्याय: 3) विषुवद्दिवसे द्युमध्यजे नरदृग्ज्ये अवलम्बकाक्षजे ।'

अवनौ विवरं नराग्रकं नृतलास्तोदयसूत्रयोर्भवेत् ॥ १८ ॥

नृष्मस्तकास्तोदयसूत्रमध्ये धृतिः स्वतःच्छब्दविशेषिता स्यात् । । नृदुग्गुणौ कोटिभुजौ तु यस्य त्रिज्या श्रुतिः क्षेत्रमथायतं तत् ॥ १९ ॥ नृतलनृप्रमिते भुजकोटिके धृतिमितश्श्रवणोऽपरमायतम् ॥ समनुकोटद्युदयाग्रभुजं तथा स्वधूतिकर्णमथापरमायतम् ॥ २० ॥ कुज्यापमज्यामितबाहुकोटिग्रहोदयाग्राश्रुतिकं तथाऽन्यत् । क्रान्तिद्युञ्जीवाभुजकोटिकं यत् क्षेत्रं त्रिभज्याश्रवणं वदन्ति ॥ २१ ॥४ कुज्या भुजाऽस्तोदयसूत्रभेदो नरो द्युञ्जीवा श्रवणोऽपरञ्च ॥ अग्रा भुजाऽस्तोदयसूत्रखण्डं शङ्कुस्त्रिभज्या श्रवणोऽपरञ्च ॥ २२ ॥ Text of Ms. A : [18] विषुवदिवसे द्युमध्पजे नरदृग्ज्पे अवलम्छकाक्षजे अवनो विचरं नरोग्रकं नृतलास्तोदयसूत्रयोर्भवेत् ।

[19] नृमस्तकास्तोदयस्नत्रमध्ये धृतिस्वतछब्दविशेषिता स्पाच

नृदृग्गुणो कोटिभुजौ नु यस्प त्रिज्पा श्रुतिक्षेत्त्रमथायतं तत् ॥ [20] नृतलनृप्रतिते भुजकोटिके धृतियितश्श्रवणो यरमायतम् समनृकोभ्पुदयाग्रगुण तथा स्वधृतिकर्णमथापरमायतम्।

[21] कुज्पायमज्पायिते छाहुकोटि ग्रहोदयाग्राश्रुर्तिकं थथान्पत् । क्रान्तिद्युञ्जीवाभुजकोटि चान्प क्षेत्त्रं त्रिभज्पाश्रवणं वदन्ति ।
[22] कुज्पा भूजास्तोदपमूलभेदा नरद्युजीवाश्रवणो यरं लं च

अग्रा भुजास्तोदयस्तत्रखण्डशंकुस्विभज्पा श्रवणो यरं च । k. Cf LG, ii. 24. হলীক্ষা: 23–26 ] गोलबन्धः 3ፃሄ भाभुजं नृमितकोटिकमन्यत् भाश्रुतिप्रमितकर्णकमन्यत् ।

एवमत्र शतशः परिकल्प्यो गोलज्ञानविमलीकृतधीभिः ॥ २३ ॥

दृग्ज्यामध्यगुणौ भुजौ लघुमहद्भूखण्ड्योगो मही

स्वाबाधे स्वभुजे तथा प्रगदिते दृक्क्षेपको लम्बकः । वृक्क्षेपोऽवनतिर्बृहत्कुश[क]लं पूर्वापरं लम्बनं
दृक्क्षेपो हरिजे महत्कुशकलं खस्वस्तिकाद् भूदलम् ॥ २४ ॥

द्युज्या नरोऽपक्रमभागजीवा लङ्कागतानां द्युदलार्कदृग्ज्या । सुरासुराणां द्युगुणोऽत्र दृग्ज्या क्रान्त्यंशजीवा कथिता च शङ्कुः ॥ २५ ॥ [इति सामान्यगोलबन्धः] [ग्रहभानां स्थिरवृतानि] याम्योत्तरं प्रागपरं महीजमुन्मण्डलं वैषुवतं च वृत्तम् ॥

स्थिराणि भानां द्युसदाममूनि पञ्च स्वकक्ष्यामितसंस्थितानि ॥ २६ ॥*

Text of Ms. A : [23] भाभुजं नृमितिकोटिकमन्पत् स्वं श्रुतिप्रमित्तकर्णकमल्पम् । एवमत्र शतशो प्रविकल्प्पो गोलकोलममलोकधियोश्वै: [24] दृग्ज्पामध्पगुणौ भुजौ लघुमहद्भूखण्डयोगे मही स्वोवाधे स्वलुते यथा प्रगदिते दृकेयको लम्छक: दृक्षेयौवनतिवृहत्कुशलं पूर्वापरं लम्छंनं ।

दृक्षेपो हरिजे महत्कुशकलो स्कस्वस्तिकामूतलम् ।

[25] द्युज्पा नरोपक्रमभागजीवा लंकागतां घुलादस्तदृग्ज्पा सुरासुराणा द्युगणेत्र दिग्ज्पा क्रान्त्पंशजीवा कथिताश्च शङ्कु

[26] याम्पोतुरं प्रागपरं महीजं मुन्मण्डलं वैषुवतं व वृत्तम्

स्थिराणि भानां द्युसदांमनूनि यञ्च स्वकक्ष्पामितसस्मितानि . Cf. LG, ii. 28. 2. Cf. LG, ii. 30. ३१६ वटेश्वरगोले [अध्यायः 3

[ग्रहाणामस्थिरवृत्तानि ] स्वमन्दनीचोच्च[कjमण्डलानि सप्तोच्चवृत्तानि च पञ्च शीघ्रात् । तावन्ति चैषां प्रतिमण्डलानि दृक्क्षेपदृक्क्रान्ति[जमण्डलानि] ॥ २७ ॥ प्रत्येकसुष्णांशुमुखप्रहाणां [षट्सम्मितान्येव विमण्डलानिl। पञ्चाशदेवं कथिता सरूपा दिवौकसामस्थिरमण्डलानाम् ॥ २८ ॥ इति गोलबन्धः ॥ ३ ॥ Text of Ms. A :

[27] स्वमन्दनीचोश्चमण्डलानि सप्ताश्चवृत्तानि च पञ्च शीघ्रात्

तावन्ति चषां प्रतिमण्डल्पनि दृक्षेयदृक्क्रान्ति

[28} प्रत्पेकं मुष्णीशुमुखग्रहाणाम् ।

पञ्चादशदेवं करिता सरूपा दिवोकसामम्छरमण्डलानाम् । मोलबन्धः । । !. Cf: LG, ii. 31-32. [अध्यायः 3 4. गोलवासना' [मध्यगतिवासना}

सूर्यभुक्तिकलिकासमासुभिः सावनो भदिवसाद्यतोऽधिकः ।
तेन सूर्यपरिवर्तसावना भोदयाः स्युरिनप[र्य]यैर्युताः ॥ १ ॥*

नाडिकाभिरिभबाहु[२८]भिर्यतो दिक्[१० ]पलैस्समधिकाभिरूनिते । मासि सावन इनेन्दुसङ्गमो दृश्यतैणधरमासकश्च सः ॥ २ ॥* धृति[१८]पलाधिकषड्भुज[ २६]नाडिकाभ्यधिकसावनमासि रवेर्यतः ॥ विधृभवादधिकोऽयमतोऽर्कजैः षडगनन्द[९७६]दिनैरधिमासकः ॥ ३ ॥* अत एव खरांशुमासिका अधिमासैः सहिताः क्षपाकृतः ॥ तिथयश्च कुवासरोनितास्तिथिनाशा अनया दिशाऽपरम् ॥ ४ ॥* Text of Ms. A : [1] सूर्यभुक्तिकलिकासमासुभिः सावनो भदिवसाद्यतोधिकः तेन सूर्यपरिवर्तसावना र्भादयास्स्पुरिनपयैर्युताः ।

[2] नाडिकाभिरिभवाहुभिर्यतो दिक्पलैस्समधिकाभिरुनितै
मासि सावनमिनेन्दुसङ्गमो दर्शनेनधरमासकश्च सः ।
[3] धृतिपलाधिकषड्भुजनाडिकाभ्पधिकसावनमासि रवेयतः

विधुभवादधिकोपमतोर्कजैः षडगनन्ददिनैरधिमासकः

[4] अत एव खरांशुमासका अधिकाः क्षयाकृतः

तिथयाम्पो कुवासरोनितास्तिथिनाशादनयोदिशापरम् । 1. This chapter has been reconstructed by collecting together in proper order three fragments of the chapter, the first consisting of the opening verses 1-11, the second consisting of the central verses 12-22, and the third consisting of the closing verses 23-33. 2. Cf. LG, iii. 1. 3. Cf. LG, iii. 2. 4. Cf. LG, iii. 3-4. 5. Cf: LG, iii. 5. ३१८ वटेश्वरगोले [अध्यायः 4 [देशान्तरादिफलवासना]

प्राक्प्रागुदेति द्यु[मणिः कु]मध्यात् पश्चाच्च पश्चात्फलमप्यतोऽस्मात् ॥ ग्रहे क्षयः स्वं क्रियतेऽत एव उत्तो ध्रुवक्षिप्तिरिहाद्यकालात् ॥ ५ ॥'

मध्यमात् फुटरवेस्समुद्गमः प्रागृणे [र]विफलासुभिर्यतः ॥

स्वे चिरात्तदनुपातजं फलं खेचरेष्वृणमतो धनं भवेत्। ६ ।*

अपक्रमोन्मण्डलयोर्निबद्धौ यतः खरांशोरुदयास्तकालौ । नतोन्नतेऽस्मिन् ध्रुवयष्टिसङ्गादुन्मण्डले तच्चरखण्डकर्म ॥ ७ ॥* उन्मण्डलादुदगधः क्षितिजं तदूर्ध्वं याम्ये उदग्गत इनः प्रथमं चरेण ॥ दृष्टिं समेत्य चिरमस्तमुपैति याम्ये पश्चादुदेति विवरासुभिरेतयोश्च ॥ ८ ॥

निजभुक्त्यनुपाततः फलं क्षयवृद्धयाहुमतो दिवौकसाम् ।
अत एव दिनक्षपार्धयोबृहदल्पत्वमणूरुता क्रमात् ॥ ९ ॥*

Text of Ms. A : [5] प्राक्प्रागुदेति द्युमध्पात्पश्चाच्च पश्चात्फलमप्पतोस्मात

ग्रहे क्षयस्सं क्रिपतेत एव नक्तो द्युवादिरिहाद्यकालात् ।
[6] मध्पमात्स्फुटरवेस्समुद्म प्राग्गृहे निकलासुमिर्यतः

स्वे चिरातदनुपातज फल खेघरेष्वृणमतो धनं भवेत् [7] अपक्रमौन्मण्डलयोनिर्वद्धौं यतः खरांशोरुदयास्तकालौ नतोन्नतेस्मिध्रुवपष्ठिसङ्गादुन्मण्डलं तच्चरखण्डकर्म ।

[8] तत्मण्डलादुदगधः क्षितिजात्तदूर्ध्वं याम्पोन्नतः इनः प्रथमचिरेण ।

अस्त समेत्प चिरमस्तमुपैति याम्पे पश्चादुदेति विवरासुभिरेतपोश्च [9] निजभुक्तयनुपाततः फलं क्षपवृद्धत्याह्वमतो दिवौकसाम् अत पव दिनक्षयार्धयोर्वृहदल्पत्वमनूरुता क्रमात् 1. Gf. LG,riii. 6. 2. Cf:. LG, iii. 7. 3. Cf. LG, iii. 8. 4. Cf: LG, iii. 9-10(a-b). 5. Cf. LG, iii. 10(c-d)-11. श्लोकाः 10-13 ] गोलवासना 319 उन्मण्डलमेव भूमिजं लङ्कायां चरकर्म नास्त्यतः ॥ तुल्यत्वमहर्निशोस्ततः' [लङ्कोदयानां ऊनाधिकत्ववासना] तस्यामक्षलवेष्वसत्स्वपि ।। १० । तिर्यक्रस्थितौ मेषवृषौ स्वकीयक़ान्त्या यतोऽल्पाभ्युदयौ ततस्तौ । क्रान्तेर्लघुत्वेऽपि पदान्तकं [भं कालेन दीर्घेण ऋजुस्थितत्वात्] ॥ ११ ॥* (Break) [स्वदेशोदयानां ऊनाधिकत्ववासना] । प्रथमान्त्यभचक्रपादयोश्चरखण्डोनदिनाङ्[घ्र]नोदयः ॥ द्वितृतीयकयोश्च तद्युजाद् विषये साक्षगुणे क्रमोत्क्रमात् ॥ १२ ॥ मकरादुदगायतं कुलीरात् प्रागायतं षट्कमस्मात् ॥ अहनि भपञ्जरभ्रमणात् [चिर]स्वल्पसमुद्गमो [भानाम्] ।॥ १३ ॥* Text of Ms. A : [10] तन्मण्डलमेव भूमिजं लङ्कायां चरकर्म नास्त्पतः । तुल्पत्वमहर्निशोस्ततः तस्पामलक्षवेष्वसत्स्वपि ।

[11] तिर्यक्स्थितौ मेषवृषौ स्वकीयक्रान्त्पा पतोल्पाभ्युदयौ ततस्तौ

क्रान्तिर्लघुत्वदृजुरन्त्पराल्पग [12] प्रथमात्र्पभञ्चत्क्रयादयोश्चरखण्डोनदिनाङिनोदयः द्वितृतीयकपोश्वतयुजाद् विषपे साक्षगुणे क्रमात्क्रमात् [13] मकरादुदगायतः कुलीनात्स्पात्प्रगायतषट्कमस्मात् यलनिमुभयंजरभ्रनणस्वल्पसंमुद्गतस्तत् 4. Cf: LG, iii. 12. 2. Cf. LG, iii. 13-14. 3. No verse seems to be missing here. 4. Cf. LG, iii. 15. 5. Cf: LG, iii. 16. ३२० वटेश्वरगोले [ अध्यायः 4 [भानामुदयास्तमयवासना]

तेऽभ्युदयन्त्युदगायतमूर्त्या येऽस्तमयन्त्यपरायतदेहाः ॥ प्रागपरायतवृत्त्युदयानामस्तमयो ह्युदगायतकानाम् ॥ १४ ॥'

स्वचरार्धोनसंयुताः प्राक्कुजे ये समुदयन्ति तेऽपरे ॥ तेन युतोनात् क्रमात् पुनर्भूमिजेऽस्तमुपयान्ति राशयः ॥ १५ ॥° [भानां दृश्यादृश्यवासना]

लङ्कोदयो यस्य चरार्धतुल्यो राशिस्स तस्मिन्नियमेन दृश्यः ॥* तुल्योऽपभागात् सततोदितस्य गृहस्य दृश्यो न स राशिरस्मिन् ॥ १६ ॥*

यस्मिन् पलाशा रसकोश[६६]तुल्या न तत्र दृश्यो मकरो धनुश्च । पले शरागांश[७५°]मिते ह्यदृश्याः कुम्भालिसप्ताङ्गमृगाः सदैव ॥ १७ ॥' क्रान्त्यंशघ्रं वृत्तमुर्व्या विभक्तं भांशराप्तं खेचराभ्युद्गमः स्यात् ॥ याम्ये सौम्ये योजनैर्याम्यसौम्यैः भान्ते भान्ताभ्युद्गमो भूजवृत्ते ॥ १८ ॥° Text of Ms. A : [14] तेभ्पुदयान्त्पुदगायतमूर्त्या येस्तमयान्त्पपरायतदेहाः प्रागुदगायतवृत्त्पुदयानामस्तमयोहृद्यदगायतकानाम् ।

[15] ये स्ववाधीनसंयुताः । प्रात्कुजे समुदयन्ति ते यरे

तोन युतोनात्क्रमात्पुनर्भूमिजेस्तमुपयान्ति राशयः ।

[16] लङकोदयो यस्प चरार्धतुल्पो राशिस्स तस्मिन्नियमेन दृश्पः तुल्पोयमार्गात्सततोदितस्प गृहस्प दृश्पो न स राशिरस्मिन्
[17] मस्मित्पलाशा रसकोशतुल्पा न तत्र दृश्पो मकरो धनुश्च ।

पले शरागiशमितेह्यदृश्पाः कुभ्मालिसप्ताङ्गमृगास्सदैव

[18] क्रान्त्पंशघ्रं वृत्तमुर्व्पा विभक्तं भासैराप्तं स्वेचराभ्युद्गमस्स्पात्

याम्पस्सौम्पे योजनैर्याम्पसौम्पैः मान्ते भान्ताम्युद्गमो भुजे वृत्ते । 1 Cf. LG, iii. 17. 2. Cf: LG, iii. 18. 3. Cf. LG, iii. 19. 4. Cf. LG, iii. 21. 5. Cf. LG, iii. 20. 6. Cf: LG, iii. 22. श्लोकाः 19-23] गोलवासना 321 [ग्रहणवासना]

भूकेन्द्रगतो द्रष्टा पश्यति तिथ्यन्त एव तिग्मांशुम् ।
विधुना पिहितं यद्वत्तद्वन्नो भूमिपृष्ठस्थः ॥ १९ ॥'

प्राक् प्रागेव खरांशुं तिथ्यन्तात् पिहितमिन्दुना दृष्टया ॥ पश्यत्युन्नतिमत्वात् पश्चात् पश्चाच्च तिथ्यन्तात् ॥ २० ॥° प्रागपरकपालयोः कुदल[कला]लम्बनं क्षयमतः स्वम् ॥* भूदलपृष्ठगनरयोदृक्साम्याल्लम्बनं न मध्याह्ने । २१ ॥ उपपत्तिर्या प्रोक्ता प्रागपरे लम्बनेऽवनतिविरहे ॥ लम्बनविरहेऽवनतौ याम्यो[क्तरे सा तथैवास्ति] ॥ २२ ॥* (Break)

               [चन्द्रादीनां सितासितवासना]

[शशिभृत्पतिता निशा]तमः क्षपयन्ति प्रसभं यथांशवः ॥ सवितुर्गृहमध्यगं तमः पतिताः प्रोज्ज्वलदर्पणोदरे ॥ २३ ॥ Text of Ms. A : [19] भूकेन्द्रगातो द्रष्टा यश्पति तिष्पन्त पव तिग्मांशुम् विधुना पिहितं यद्वत्तद्वन्नो भूमिपृष्टस्थः [20] प्राक्प्रागेव स्वरांशुं तिथ्पत्नत्पिहितमिन्दुना दृष्टया । यश्पत्पुन्नतियत्मात्प्रश्चात्पश्चात्पश्चाच्च तिथ्पन्तात् । [21] प्रागपरकयालयोः कुफललम्छनं क्षयमतस्खम् भुदलपृष्टगनरयोर्दुक्साम्पालम्छनं न मध्पाह्रे [22] उपपत्तिया प्राक्ता प्रागपरे लम्छने न तिथिविरहे लम्छने विरहेवनते याम्पो 23 तमो निरुणद्धि प्रसभं यथांशवः सवितुगृहमध्पगं तयः पतिताः प्रोज्ज्वलदर्यणोदरे । 1. Cf: LG, iii. 23. 2. Cf. LG, iii. 24-25(a-b). 3. Cf. LG, iii. 25(c-d). 4. Cf. LG, iii 26. 5. Cf. LG, iii. 27. 6. Several verses, corresponding to LG, iii. 28-37, seem to be missing here. 7. Cf. LG, iii. 39. ३२२ वटेश्वरगोले [ अध्यायः 4 असितपर्वणि कृष्णमथो दलं सितदलेऽम्बरमेति ततः शशी । उपहसन्निव सद्वनिताननं धवलता सितपर्वणि दृश्यते । २४ । पक्षयोरसितशुक्लयोः क्रमात् कृष्णशुक्लपरिवृद्धिरुष्णगोः ॥ शीतगोरभियतो विमुञ्चतः सर्वदाऽर्कप्रतिभासमुज्ज्वलम् ॥ २५ ॥° भानि भूर्दिविचराः सतारका भान्ति भास्करकरैरलङ्कृताः । इन्दुवन्निजभया मलीमसास्तेऽपरे मितिदले विनिश्चयः ॥ २६ ॥* अर्कादर्ध तारकाणां ग्रहाणां शुक्लं पुंभिर्दृश्यते चोर्ध्वगानाम् t

सौम्ये शुक्रेऽधःस्थितेऽपीन्दुवन्नो काष्ण्यं यत्तद् भास्वतः सन्निकर्षात् ॥ २७ ॥४°

[चन्द्रश्रृङ्गोन्नतिवासना }

लग्नशीतकरयोर्यदग्रयोः पूर्वपश्चिमभुजान्तरं भुजः ॥
चन्द्रशङ्कुरपि कोटिका तयोर्वर्गयोगपदमीरितं श्रुतिः ॥ २८ ॥*

Text of Ms. A : 24] तनुसितपर्वणि कृष्टमथो दल नतिरलावरमेतिततश्शशी उपहासन्नियतद्वनिताननं धवलता सितपर्वणि दृश्यते ।

[25] यक्षयोरसितशुक्लयोर्क्रमात् कृष्णशुक्लपरिवृद्धिरुष्णगोः

शोचतगोरभियुता विमुञ्ततः सर्वदार्कमतिभातिमुज्घ्रलम् ।

[26] भानि भूर्दिविचरा सतारका भान्ति भास्करौरलङ्कृतः इन्दुवत्विजभया मलीमसास्तेयरे मितिदलविनिश्चयः ।
[27] अर्धादर्ध तारकाणां ग्रहाणां शुक्लं पुंभिर्दृश्पते चोर्ध्वगानाम्

सौम्पशुक्लेधास्थिते पीन्दुवर्तो र्कोष्ण्पं तद्धास्वता सन्नकर्षात् । 28] लग्नशीतकरयोर्यदग्रयो यूर्वयश्चिमभुजेन्तरं भुजः चन्द्रशंकुरपि कोटिका तयोर्वर्गयोर्वर्गयोगयदमीरितं श्रुतिः । -ima Hill am4W warna F. ° Cf. LG, iii. 38(a-b). 2. Cf. LG, iii. 38(o-d). 3. Cf. LG, iiä. 40. 4. Cf LG, iii. 4l-42: 5. Cf. LG, iii. 43. श्लोकाः 29-32 ] गोलवासना ३२३ शीतगोर्ह्यपरभागकाग्रका प्राङ्मुखी भवति चापराङ्मुखी । पूर्वभागसमुपाश्रिते यतस्तेन लग्नदिशि श्रृङ्गमुन्नतम् ॥ २९ ॥ [रविबिम्बदर्शनवासना] दिनदले दिवसाधिपतेरल क्षितिदलेन नरो निकटीकृतः ।

न सुखमुष्णकरं समवीक्षते खरमरीचिविनष्टितमध्यगम् ॥ ३० ॥

भूमिजे क्षितिनिरुद्धदीधितिर्दूरगश्च सुखमीक्षते ततः ॥

सोऽरुणोऽलघु पटुः खमध्यमे रश्मिजालपरिवेष्टनाल्लघु ॥ ३१ ॥°

[दृक्कर्मग्रहयुतिवासना] दृष्टिकर्म चरकर्मवत् कुजे क्षेपकेन विधिवद् विधीयते । क्षेपयोः समदिशोः समानयोरेकवर्त्म चरतस्तदा ग्रहौ ॥ ३२ ॥* Text of Ms. A : [29] शीतगार्धपरभाग्रका प्राङ्मुखी भवति चापराङ्मुखी पूर्वभागसमुयाश्रिते यतस्तेन लग्नदृशि श्रृङ्गमुन्नतम् ।

[30] दिनदल दिवमधिपतिरलं क्षितिदलेन नरो निकटाकृतः

नसुखमुषा। करं समवीक्ष्यते नरमरीचिवदष्टकमध्पगम्। [31] दिभूमिजे क्षितिनिरुद्धदीधितिर्मुलगश्च मुखमीक्षते ततः सारुणो लघु यटुः स्वमद्यमो रश्रेजालयरिवेष्टनाल्लघुः ।

[32] दृष्टिकर्मचरकर्मवत्कुजे क्षेपकेन विधिवद्विधीयते

क्षेयकयोस्समदिशो: समानयोरेकवर्त्म चरतेस्तदा म्रहो 1. Cf: LG, iii. 44. 2. Cf. LG, iii. 46(c-d)-47(a-b). 3. Cf: LG, iii. 48(c-d)-49(a-b). ३२४ वटेश्वरगोले[ अध्यायः 4 [उपसंहारः) युक्तिरीषदियमीरिता मया वीक्ष्य गोलमपरः प्रयोजयेत् ॥ शा[स्त्रम]ल्पमपि तैलवज्जले प्रज्ञया विवृणुते स्वया पुमान् ॥ ३३ ॥ इति गोलवासना । ४ ।। Text of Ms. A : [33] युक्तिरीषदिपमीरिता मया वीक्ष्य गोलमपरः प्रयोजयेत् ॥ शाल्पमपि तैलवज्जले प्रज्ञया विवृणुत छपा पुमान् ॥ ॥ गोलगासना । । k. Cf: LG, iii. 50. 5. भूगोलः [भूगोलस्य निर्माणहेतुः] कर्मभिमृदुभुजां शुभाशुभैः व्योमवायुशिखितोयमृण्मयः ॥ भग्रहैस्सुपरिवेष्टितोऽम्बरे निमितस्त्ववनिगोलकोऽचलः ॥ १ ॥ [ तस्य खस्थितिः] लोहकान्तपरिवेष्टितो यथा खस्थितोऽपि न पतत्ययोगुडः ॥ तद्वदेव भखगैनिवारिता नो पतत्यविधृताऽपि भूरियम् ॥ २ ॥* यद्यधः पतनमिष्यते त्वया खस्थितस्य वद कि हद्युपर्यधः । भूगुडस्य खचरोडुसङ्गमो नास्त्यतः पततु कां दिशं प्रति ॥ ३ ॥* दिनकरास्तमयोदययोर्दिशौ वरुणवज्त्रभृतोर्यमसोमयोः ॥

ध्रुववशात् कुरवास्तदधस्थितौ उपरि भानि भुवो नभसस्ततिः ॥ ४ ॥*

Text of Ms. A : [1] कर्मभिमृदुभुजो शुभाशुभेर्व्पोमवायुभिशिखितोयमृण्मयैः भग्रहैस्सुपरिवेष्टिताम्छरे निर्मितम्त्ववनिगोलकोचलः

[2] लोहकान्तयरिवेष्टितो यथा खस्छितोपि नियतत्पयोगुडः । तद्वदेव भखगैर्निवारिता नायतत्पविधृतापि भूरियम् ।

,[3] दिग्वतः यतनमिष्पतेत्प [gap] यत इहा कुकव्पता भूगुडस्प खचरोडुसंघयो नास्त्पातः पतनु का दिशं प्रति [4] दिनकरास्तमयोदपयोर्दिशोर्वरुणवज्त्रभृतार्यमसोमयोः क्रयवशात्कुरवोस्सदधस्छितौ उपरि भानि भुवा नगस्त्पतः । 1. Cf. LG, iv. 1. 2. Cf: LG, iv. 2. 3. Cf. LG, vii. 38. 4. Cf. LG, iv. 5. ३२६ वटेश्वरगोले [ अध्यायः 5 शेषकूर्मनगकुञ्जरादयो धारयन्त्यविधृताः कथं नु ते ॥

तेषु शक्तिमवधारयन्कथं भूगतां नु परिवर्जयन्त्यलम् ॥ ५ ॥'

उच्चकैनिखिलदेहिनो धरा धार्यते किमपरैर्वसुन्धरा पद्मजन्मवरदानतोऽपरे नो चलत्यपि जगुर्मनीषिणः ॥ ६ ॥° खं प्रयाति शिखिनः शिखा यथा खात् क्षितिं च गुरु संस्थिताविह ॥ सर्वतः कुवलयस्थितौ तथा नास्त्यधस्तलमतः क्व यात्वसौ ॥ ७ ॥* अन्तरिक्षगतकुम्भपृष्ठगा धावतीह गृहगोधिका यथा । सर्वतोऽप्यतिनिराकुला तथा देहिनः कुवलये समन्ततः ॥ ८ ॥* [उष्णता]ऽर्कशिखिनोरपां गतिः शीतता शिशिरगोरमार्दवम् ॥ अश्मनां सुनियतं निसर्गतः खस्थितिः खलु महीवियत्सदाम् ॥ ९ ॥° Text of Ms. A :

[5] शेषक्कुर्मनगकुञ्जरादयो धारयन्त्पविधृताष्कथं नु तेः

तेषु शक्रिमवधारयत्कश्रं भूगतावुपरिवर्गयत्पलंम् ।

[6] उश्वकैनिखिलदेहिन्पधरा धार्यते किमपरैर्वसुन्धरा पद्मजन्मवरदानतो परे नो पतत्पपि जगुर्मनीषिणः ।
[7] खं प्रयाति शिखिनः शिखा यथा। स्वाक्षितिं च गुरु संस्थिताविह।

सर्वातः कुवलपस्छितो यथा नास्त्पतस्तलमतस्त्वसौ क्रया ।

{8] अत्ररिक्षगतः कुभ्मपृष्टगा धावतीह गृहगोधिका यथा

सर्वताप्पतिनिराकुला तथा सदहिनः कुवलये समन्ततः ।। । f9] मर्कशिखिनोरयांकवतिश्शीतता शिशिरणेरमादवम् अश्मना सुनियतं निसर्गत: खद्गितिः खलु महीवियत्सदा ॥ 1. Cf: LG, vii. 41. 2. Cf: LG, iv. 10. 3. Cf. LG, iv. 8. 4. Cf. LG, iv. 7. 5. Cf LG, iv. 9. श्लोकाः 10-12 ] भूगोलः ३२७ [ लङ्कादिपुरचतुष्कं सुरासुराणाञ्च निलयौ] लङ्काधः सिद्धपुरं प्राग्यमकोटी सुरोमकं पश्चात् ॥

याम्ये दैत्यावसतिः सुरनिलयो मेरुरुत्तरतः ॥ १० ॥

दैत्यालयो जलस्थो मेरुः स्थलगाः नराश्च तत्सीम्नि ॥ क्षितिपरिधिचरणसंस्थास्तिर्यग्गतांश्च मन्यन्तेऽन्योन्यम् ॥ ११ ॥* [भुवः स्वरूपम्]] केसरैरिव समन्ततश्चितं स्यात्कदम्बकुसुम यथा तथा। सर्वतोऽमरनरोरगादिभिः जन्तु[भिः परिवृता स्थिता धरा] ॥ १२ ॥* [अपूर्णम्] [अपूर्णमिदं गोलम्] Text of Ms. A :

[10] लङ्काधस्सिद्धपुरं प्राग्पमकोटी सुरोमकं यश्चात् ।

याम्पे दैत्पावसतिस्सुरनिलयो मेरुरुत्तरतरण

[11] दैत्पालयो जालस्छो मेरुस्स्छत्वग यरा च तत्सीम्रि

क्षितिपरिधिचरणसंस्छास्तिर्यगतो [gap] योत्पोन्पम् ।

{12] केसरैरिव समन्तश्चित स्पात्कदभ्मकुसुमं यथा तथा

सर्वतामरमरोरगादिभिर्जन्तु 4. Cf. LG, iv, 3. 2. Cf. EG, iv. 4. 3. Cf. LG, iv. 6. A P P E N D I X 1 INDEX OF HALF-VERSES [ The numbers refer to pages || अकारि राद्धान्तमितैः ६ अक्षगुणकृतिक्रस्समना २०५ अक्षज्ययोनयुक्तत्रिगुण- १५० अक्षज्याग्राघाते चरगुण- १५७ अक्षज्यानृतलाग्राक्षाभा- १५४ अक्षविलोमज्याऽभ्रं १८७ अक्षश्रवणाभ्यस्ता १६३, १३८७ अक्षश्रुतित्रिभज्या १५४ अक्षश्रुत्याऽभ्यस्ता- २०५ अक्षान्तरेण सिद्धा ७५। अक्षावलम्बकार्मुक- १५० अक्षोऽदक्षिणदृग्ज्या- १४६ अगगुणवेदहुताशाः ९२ अगदातीतज्यान्तरदलं ९६ अग्रया यत्र दिग्ज्योना १९७ अग्राकुज्यानृतलै- १५० अग्राकृतिविभक्ता १५९ अग्राकृत्या हीना २०४ अग्रा क्रान्तिज्या वा १६३ अग्राऽक्षजीवानृतलक्षितिज्या- २३८ अग्राक्षश्रुतिनिजधृति- १५५ अग्राग्रयोर्यद् हरिजे निबद्धं ३१३ अग्राङ्गुलिका चैषा २१८ अग्रातद्धृत्यन्तर- १५१ अग्रात्रिगुणहति- १८३ अग्रा द्वादशगुणिता १४४ अग्राधुतिहतिगुणितै-१६९ अप्राधृतिहतिहृत् १८५ अग्रान्त्यफलज्यातोऽग्रे ११४ अग्राफलत्रिगुणयो- १०५ अग्राभुजवर्गयोगजं २८३ अग्रा भुजाऽस्तोदयसूत्रखण्डं ३१४ अग्रायाः प्राग्वदाद्यान्यौ १९८ अग्रासमशङ्कुज्ये १५० अग्राह्रते क्रमात्ते १५१अग्रेष्टाभागुणिता 147 अङ्कागाक्षिभुजा 89 अङ्गाङ्कैर्नगपर्वताः31 अङ्गान्यग्निपृषत्का ८५ अङ्गाब्धिभिर्मध्यम- ३४ अङ्गुलगणितादेवं २०२ अङ्गुललिप्ताभक्ताः २८४ अङ्गुलस्य कलिका यवोदरै- २३९ अङ्गुलानि वा श्रुत्या २१८ अजगोजितुमाद्यानां १७० अजभूतबधोऽष्टखेन्दवः २६७ अजवृषमिथुनान्तज्या १७२ अतएव खरांशुमासका ३१७ अत एव दिनक्षपार्धयो- ३१८ अत एव विनष्टमतिः ७४ अत एव विमर्दखण्डके २५२ अत एवानिष्टानामाद्यन्तौ- १३६ अतिचारिणोविहीना १२६ अतिशीघ्रगतिः शीघ्रो ११८ अत्यन्तशीघ्रमथ शीघ्रसंज्ञां १४१ अथवा कलिगतवर्षे- २९८ INDEX OF HALF-VERSES ३२९ अथवा क्रमजीवाभिः १५४ अथवाऽक्षच्छायाघ्ना १६४ अथवाऽक्षज्यातुल्या कुञ्ज्या २१२ अथवा दशभिः समाहतं २३१ अथवा धरातनूजो ४९ अथवा धृत्यन्त्याद्यैः १८२ अथवा निजगतिगुणिता २९० अथवा पदानि गुणयेद् १९० अथवा भार्ककृतिघ्ने १४९ अथवा शुद्धिविहीना दिवसा ४७ अथवा स्फुटदृग्गतिः फलं २३४ अथवा स्फुटभुक्तिताडिता २३४ अथवा स्फुटभुक्तिताडितौ २४९ अथवेन्दुभाश्रुतिघ्नो २८६ अथवेषुपलज्ययोर्बधात् २७५ अथवेष्टकर्णगुणितं १४७ अथवैवं षोडशधा १६७ अथवोदयास्तलग्न- २८५ अथ शङ्कुभ्रमवृत्तं २२२ अधिकदिनोदितगुणितात् २९२ अधिकफलमर्कगुणितं १९ अधिकात्क्रमेण चाप- १९४ अधिकाब्दफलेऽर्कगुणे २१ अधिकाब्दहतो द्युगणः २१ अधिकैरवमानवर्मरधिकान् ६७ अधिमासशेषकाद्यः १९, १३६ अधिमासहतो द्युगणः २२ अधिमासाः शशिदिवसै- ५५ अधिमासावमजाभ्यामेवं ५५ अधिमासावमभगणैः ५४ अधिमासावमविकल- ५४ अधिमासैः शशिमासैरवर्मः ६७ अधिशेषादभ्रगुणाघ्नात् ५२ अधुना विनैव मौवींशकलै- ११७ अधोपरिस्थानि सुरक्षसां पुरि ६० अध्ययननियमसूतक- ९ अध्यर्धगृहगुणाच्चेद् २२० अध्यहानि शिवनिघ्नहायनै- ३२ अध्वकालममृतद्युतिग्रहाद् २७० अनन्तरो मासपतिश्च सप्तमो ६१ अनया दिशाऽसृजोऽन्ये ७५ अनुपातज्यागुणितो १९१ अनुलोममिदं स्फुटग्रहः ३०६ अनुवक्रवक्रकेन्द्रे १२३ अन्तरमूलं युक्तं १२६ अन्तरिक्षगतकुम्भपृष्ठगा ३२६ अन्तरेण करसङ्गुणेन २८४ अन्तरेण तिमिरेन्दुखण्डयोः २३५ अन्तरेण सहितोनिता मही २४३ अन्तरे द्युदललग्ननाडिकाः २८१ अन्तरेऽर्कभुजतो विपर्यया- २८२ अन्त्यफलजीवया १२५ अन्त्यफलज्याकृत्या १२४ अन्त्यस्य धनुः १९४ अन्त्याक्रान्त्योर्घातो १६६ अन्त्यागुणिता भक्ता १८० अन्त्याग्राघात: १६६ अन्त्याग्रानृतलबधो १६९ अन्त्याधृतिमध्यनरा १८९ अन्त्यानतोत्क्रमज्या १८८ अन्त्यायाश्चरार्धजीवा १९५ अन्त्याहता कुजीवा १६६ अन्त्ये च द्युदलेतरे १९१ अन्त्योन्नतज्ययोर्वा १६६ अन्यग्रहभगणगुणा २५ अन्यग्रहभगणगुणाद् ६८ अन्यदुक्तवदशीतगुग्रहे २६८ अन्यग्रहसंयुतिवत् २९३ 330 APPENDIX 1 अन्यद्योजनबिम्बै- ७९ अन्येन कोणना २०४ अन्येन सौम्येतरयो: १९७ अन्येषां मतमेवं २९७ अन्योन्यकर्णनिघ्नौ १४६ अन्योन्यकर्णाह्रतयोः कृती ये २४७ अन्योन्यभक्तशिष्टया २८ अन्योऽर्कपलाभा- २०४ अन्यो वाऽपष्मजीवा- २०५ अपक्रमोन्मण्डलयोर्निबद्धौ ३१८ अपटुमरीचिरुष्णकिरण- २१६ अपनीयमिलाप्रमाणतः २३३ अपमः शशिवद् ध्रुवकाद् २९६ अपमस्फुट उक्तवत्ततो २७५ अपमोत्क्रमगुणनिहताः १८१ अपरं शरतो यदीरितं २७५ अपरेतरवर्गसंयुतेः २८३ अपरेष्टद्युतियोगात् ११३ अपरोक्षमिव प्रदर्शयेत् ३०४ ।। अपर्वातितगुणहारैर्यो ६९ अपर्वातितैर्लघु स्याद्- २७ अब्दवेदरसपावकाहतिं १४ अभीष्टकर्णौ ग्रहमोक्षसम्भवौ २५८ अभीष्टखेटपर्ययै: ५९ अभ्युदयं प्रतिपाद्य ६८ अमराभिहता स्फुटागतिः २३३ अमुना विदधीत रात्रिप- २५२ अयनचलनं स्वबुद्धया १५३ अयनविशिखयोः समान्यदिक्त्वे २७४ अयनादेः प्रागूर्ध्व १३२ अयनान्तगे रवाविह १८७ अयुक्पदे स्तो ९३ अयुतघ्नरसैकभुजैः ३६ अर्ककृतित्रिगुणकुगुण- २०२ अर्कखगान्तरभागमहत्सु २७६ अर्कवत्खचरभोदयैः २३ अर्कादर्ध तारकाणां ग्रहाणां ३२२ अर्केन्द्वोर्गतिगुणितमवमशेषं १९ अर्धज्या रसबाणा ८१ अर्धेन गतागतयो- ९८ अर्धोनयुतस्य कृति- ९८ अल्पेन कालेन लघु स्ववृत्तं ६१ अल्पे हि वृत्ते गृहभागलिप्ताः ६१ अवधेर्गतयेयनाडिकाः २७९ अवनिखण्डविशेषकृताहतिः २४६ अवनौ विवर नराग्रकं ३१४ अवमकाधिकभूमिसुतादिकाः २३० अवमघटीफलयुक्त्तो ५२ अवमघटीभ्यः षष्टच्या ३६ अवमविकलाद् द्विगोरस- ३९ अवमशेषयुगाधिकसंहतेः २६५ अवमावशेषगुणिता १८ अवाप्तकाभ्यामथवा पदे ये २४६ अविकचकेतककोटी २८८ अविकृत आद्ये चरणे ११४ अविरतदाववह्नि- २१४ अश्मनां सुनियतं निसर्गतः ३२६ अश्विनस्य खलु वा प्रसाधयेत् १३९ अश्विन्योदयिका- १११ अश्विन्यौदयिकानथवा ६८ अष्टकृता रसरामा ९१ अष्टकृतिर्द्वागुणिता १५४ अष्टकृतिहृदवमोनो ३७ अष्टप्रकारां द्युचरस्य भुक्तिं १४१ अष्टिः पञ्चशराः ९१ अष्टिर्नेत्रभुजा ८७ अष्टौ नखाः क्षितिः २९ असकृदत्र विलम्बननाडिका २५१ असकृदुच्चतोऽस्य यत्फलं ३०९ INDEX OF HALF-VERSES ३३१ असकृद्याभ्योत्तरयो: २०८ असितपर्वणि कृष्णमथो दलं ३२२ असितविहीनं बिम्बं २८७ असितेऽर्कमृगाङ्कयोः सिते २७८ असिते वियुगान्वितं स्फुटं २८२ अस्तदिनोना दृश्या १२७ अस्तार्कीोनोदयरविलिप्ता: २९७ अस्तोदयं तु याभिः २१३ अस्तोदयकेन्द्रान्तरकलिकाः १२७ अस्तोदयलग्नेऽल्पे २९५ अस्मत्कृततन्त्रविधे-२२५ अहनि भपञ्जरभ्रमणात् ३१९ आकर्ण्य कुतन्त्रविदः प्रश्नान् ६७ आङ्गिरसादेतेषां ज्ञप्तिः ९ आताम्रकृष्णतनुरुत्कपिलः २६० आदौ ससर्ज भगणं २ आद्यज्याहृच्च कर्णः १२२ आद्यन्तयोर्वर्गविशेषयुक्ता २४५ आद्यं मध्यमखेचरात् १२८ आद्यन्तौ व्यतिपातवैधृत- १४० आद्यमुदयास्त सूत्रं २१८ आद्यर्धद्विगता पर- १०० आद्यान्ययोस्तु राशयोः २०५ अद्येष्टहतेर्नाडयः १३४ आनयति यो द्युराशिं ६७ आनयतीष्टद्युचरं ६९ आयुर्दायश्च नृणां 9 आर्क्ष पलं षडसवो 3 आर्क्षचान्द्रमससौरसावन 9 आवेष्टमानमथ तानि दलप्रवृत्या ३१० आश्रमपत्तनमालवनगरे ६२ आसां विकलास्तिथयो ८४ इच्छाहतोद्धृतानां २६ इतरेतरकक्ष्यया हतौ २३१ इदमभिहितं ग्रहाणां ११२ इनग्रहेऽस्माच्च लिखेन्निजाकृतिं २५८ इननखांशके देयं ४८ इनभगणहता अध्वा ६० इनशङ्कुमध्यलम्बक- २२५ इनशङ्कोस्त्रिज्याघ्नात् १७४ इनाब्दपोऽयमभिहितोऽधुना ३३ इनाब्दषष्टया समगा ६० इन्दुग्रहणवदखिलः २९१ इन्दुवन्निजभया मलीमसा- ३२२ इन्दोर्वेदसुरघ्ना- १९ इषस्तथोर्जशश्च २१७ इषुभुिजङ्गशराङ्कशराब्धयः २३२ इष्टकर्णगुणिते शरान्तरं २५९ ॥ इष्टग्रहभगणगुणी १८ इष्टग्रहोऽवमेभ्यो मध्यतिथिं ६९ इष्टग्रासोन्मीलनं २५६ इष्टघटीसंगुणितं २९२ इष्टच्छायाभ्यस्तं नृतलं १४७ इष्टच्छेदहते फले १२८ इष्टद्युगताच्छेत्र- १७४ इष्टद्वययोर्भुजयो- १४६ इष्टनराभ्यस्ताऽग्रा १९९ इष्टनृकृतिगुण्यबधः २०७ इष्टभगणैर्युतोनात् ।। २६ ।। इष्टभां च सममण्डलप्रभां २२ ४ इष्टयुजा वियुजा वा २०८ इष्टयुतयोनया वाऽनया २०७ इष्टश्रवणाभ्यस्ता २०८ इष्टक्षुतिगुणिताऽग्रा १४८ इष्टक्षुतिगुणिता बहुस्तथैव १४८ इष्टाग्रान्तरकृत्या २०४ इष्टाब्दादितदिवसाः ५५ ३३२ APPENDX 1 इष्टाभाभुजकोटी १४३ इष्टाहतियुतोनया २५ इष्टे फलविवरयुतिः १४६ इष्टे वृत्ते वलनं २६० इह नोत्ता यास्तारा २९८ ईशा मनवोऽग्निभुजा ८६ उक्त्तक्रमव्यस्तज्याविधिना १०४ उक्त्तवच्च भगणाच्च्युतपाते २७३ उक्तवच्चरदलं स्वदोःफलं २६५ उक्त्तवाद्रविभवा विपर्ययात् २६५ उक्तान्तरोनयुक्तं १५२ उच्चर्कैर्निखिलदेहिनां धरा ३२६ उज्जयिनीयाम्योत्तरयोजन- १४८ उत्क्रमजीवान्तरकृति- १५२ उत्क्रमतः सौम्येभ्यो २९६ उत्क्रमतो मेषादीन् १७५ उत्क्रमपललम्बज्याहृतौ १५१ उत्क्रमपललम्बज्ये क्रमा- १५१ उत्क्रमपललम्बज्ये व्यासघ्ने १५२ उत्क्रमापममिनस्य शीतगोः २६८ उत्क्षिप्तैकाक्षिर्वा दक्षिणदिशि १४७ उत्तरगोले पश्चादिनोदया- ६४ उत्तरगोले स्वाक्षादल्पष्क्रान्त्या- १९८ उत्सर्पिणी प्रथममेव युगार्धमुक्तं ८ उदगयनमथान्यत् २१६ उदयति पौष्णं यत्र १४३ उदयरवेरस्तरविर्यदि २९७ उदयसमासाद् ग्रहयो- २४ उदयाः षष्टिविभक्ताः १७७ उदयाग्रगुणो द्युमण्डले ३१३ उदयास्लमयभानो- ७९ उदयास्तयोः कलानां २९२ उदयास्तविलग्नसंज्ञकः २७६ APPENDX उदयास्तसूत्रतस्स्याच् १४७ उदयास्तसूत्रमग्रा २१८ उदयास्तसूत्रमस्मिन् २१८ उदयेऽह्नि सितेऽर्कचन्द्रयो- २७8 उदयो रजनीद्युशेषतो २७८ उदेत्युच्चैः कान्त्या २७९ उन्नतं नतमहर्दले २२५ उन्नतगुणस्त्रिगुणह्रत- १६१ उन्ताजीवा जीवा १८८ उझतजीवा त्रिज्या कण १७८ उन्नतजीवा वा गुणितहृता १८९ उन्नतभागाः कोटिः १७८ उन्नतमुदेति पूर्व 288 उन्नतवियुग्दिनार्ध 188 उन्नताः स्फुटदिनार्घभाजिता २३९ उन्मण्डलमेव भूमिजं ३१९ उन्मण्डलादुदगधः क्षितिजं तदूर्ध्वं ३१८ उन्मण्डले लग्नमपक्रमाग्रे ३१२ उपकर्णोऽसौ हीन- १२४ उपपत्तिर्या प्रोक्ता ३२१ उपरि कोटिफलं त्रिगुणान् ३०८ उपहसन्निव सद्वनिताननं ३२२ उष्णगोविवरमाप्तयोस्तमो- २३४ उष्णताऽर्कशिखिनोरपां गतिः ३२६ उष्णशीतकरयोर्भुजाऽग्रका २३७ ऊर्ध्व वारप्रवृत्तेदिनगतघटिका ६५ ऊर्ध्वमधोऽपरपूर्वमिहाद्यं ३१० ऊर्वार्ध्काधरं ग्रहसमाभिमुखं च यत्तत् ३१० ऊनाधिकलिप्ताभ्यो १३२ ऊना सावनशुद्धिर्भानोः ४१ ऋज्वजुखेटगमोनियुजाप्तं २७६ ऋतुलक्षणात्पदानां २१३ ऋतुलक्षणान्यतोऽहं २१३ INDEX OF HALF-VERSES 333 ऋत्वब्धिदिशो नगाष्ट- ८८ ऋत्वयनविषुवदब्दा ९ एकत्र केन्द्रत्रयमस्त्यमीषां २५४ एकदिनावच्छिन्ना २५ एकदिशोर्व्यतिपातः १३२ एकप्रकारजानिहि २२४ - एकमपि न वेत्ति यतो ८० एकस्मिन् यदि भवने १७६ एकागाङ्काभिहता गुर्वब्दा ४६ एकान्यदिगुद्धवयो- १४७ एतानि दक्षिणदिशि २९४ ।। एभिर्द्युगणादिभवाः समन्विता ५० एवं खेचरमेकमेव गणयन् १०७ एवं छायानयनं बहुधा १९६ एवं योगवियोगं- १८२ एवं शशिशुतशीघ्रे ४२ एवमत्र शतशः परिकल्प्यो ३१५ एवमभीष्टे काले २६० एवमर्कभगणाब्दप्रेरितै- ३३ एवमिष्टसमयप्रसाधिताः २८२ एवमेव दिवसेन वेत्त्यसा- २६४ एवमेव शतशः प्रसाधयेत् १४ एवमेव हि विमर्दखण्डके २६३ एष्यातीतकलाभ्यः १२० ओंकारो इनवारो ७३ ककुभो नखा दिशो २८ कक्ष्याऽयुताघ्ना रदधीद्विकाङ्ग- २३१ कक्ष्यावृत्तं नाडिकावृत्तगत्या ३१२ कक्ष्यावृत्ते दोःपफलं चेत्। 308 कक्ष्या शशिनो दिग्ध्ना ५८ कचाग्रमष्टौ खलु तानि लिक्षा ५७ कजन्मनोऽष्टौ सदलाः ३ कथयति ध्वान्तारातिं २२8

कथयति शास्त्राज्ञानात् ७४ कथयाम्यधुनाऽतिविवेकयुतां १२१ कमलदलनतुल्य: २ कमलविष्टरवक्त्रसरोरुह- ४ करणं गतागतकला १३१ करणवासरधिष्ण्यतिथीः क्रमात् २३० करणागतपातसंयुतात् २७३ करणान्ते तिथ्यन्ते १३५ करणीमूलग्रहणात् ९२ - करोति मध्याहृतमरिजाभां २२४ कर्क्यादौ वा व्यस्त- ३१२ कर्णकृतिस्तन्मूलं १०६ कर्णकृते: वाऽर्ककृतिं विशोध्य १४४ कर्णकेन विधिवत् प्रसारिता २५८ कर्णव्यासार्धाभ्यां ११६

कर्णस्तत्प्रागपरे २८६ कर्णस्स्यादथवा १०६ कर्णान्त्याघातह्रता १८६ कर्णनाप्तफलाभ्यां १२५ कर्तव्यं व्यासार्धं खमुनिरदा- ७६ कर्मभिर्मृदुभुजां शुभाशुभैः ३२५ कलविवरं मध्यतिथिः २१ कलेर्गतादहर्गणाद्युतौ २६७ कल्पजं खखनखग्रहाहतं ८ कल्पमेव युगमुच्यते त्वया ७१ कल्पश्चतुर्दशमनु- ३ कल्पात् कजन्मनो वा ६९ कल्पादौ यद्यक: ७३ कल्पितभगणेर्द्युचराः ७६ कल्पितभगणैर्द्युचरो ७५ कल्यादाविन्दूच्चे 28 कल्यादौ द्युगणोडयं 14कामलजासुरदेवे 9 कायुःकल्पकृतेभ्यो 65 ३३४ APPENDIX 1 कायूद्धवकुदिनाप्ते २९ कार्यं सुसंक्षिप्तमनन्यदृष्टं ५६ कार्यं स्थण्डिलमथवा वृत्तं १४४ कार्यावपक्रमवशात् १४२ काल एभिरनुमीयतेऽव्ययो ९ कालक्रियागणितगोल- १ कालांशकैर्नवभिरुष्णुगु- २७२ कालाग्निखरविशशी- ५३ कालात्मकाद्विलग्नात् १७५ किन्तु स्वबुद्धिकृतदृष्टि- १ किन्त्वत्र भागहरण २०१ किंयती पलशिख्रिजनी तदा २२९ कियत् सुतूर्णमत्र मे २२६ कियानक्षस्तस्मिन् २२६ कुकृतैरंशैश्चन्द्रो ३७ कुगुणकृतियुतापम- २०६ कुगुणोनचरगुणगुणा १८६ कुजे समुद्यन्तमवेक्ष्य तिग्मगुं २७१ कुज्याक्रान्तिज्याकृति- १६३ कुज्याक्रान्तिज्ये वा १५० कुज्याक्षाभास्वेष्ट- १५५ कुज्यागुणितस्समना १६४ कुज्याग्रयोरपमगुणा १५१ कुज्याघ्नो वा घातो १६६, १६८ कुज्या त्रिज्यागुणिता १६३, १६६ कुज्या धृतेर्न शुद्धयति १९४ कुज्यान्त्याघातहृतो १८५ कुज्यापमज्यामितबाहुकोटि- ३१४: कुज्या भाकर्णग्ना १५० कुज्या भुजाऽस्तोदयसूत्रभेदो ३१४ कुज्या वाऽग्रेष्टशङ्कुघातो. १६१ कुज्याहता धृतिर्वा १५६ कुटिलश्रुतिरुपकोटिक- १२४ कुत्रिद्वीभदिगृक्षै- २० कुदलाभिहतौ निजयोजनग- २४९ कुदिनहृतमवमशेषं १८ कुदिनानामज्ञानात् ७६ कुदिनान्वितो विहीनः २६ कुदिनैः शशिदिवसान् ६७ कुदिनैर्लब्धयुता ज्या १०९ कुनगशिवा विश्वार्का ८८ कुभुजैश्च शिवकुजांशाः ४९ कुमितिक्षितीनविस्तरान्तरे २३३ कुरवकपारिभद्रतरुभिश्च २१४ कुरसगुणैर्वा राशि- ५० कुरुते यो ग्रहमिष्टं ६८ कुर्यात् स्फुटं दिविचरं १३९ कूत्कृतयस्त्र्यष्टभुजा ८७ कृतखगदिग्भिर्भूमेर्व्यासः ६२ कृतगुणशिवाक्षिशिखिपुं २९५ कृतनन्दशराङ्कैश्च ४० कृतबाणकृतोरगैः फलं स्यात् २७४ कृतवान् जिष्णुसुतो यत् ७९ कृतसड्गुणिता लिप्ता- ९५ कृतसप्तनगर्तवः शनेः ५ कृतियोगपदं तयोः श्रुतिः २३७ कृत्योर्विशेषात् पदमाप्यते यद् २४५ कृष्णचतुर्दश्यन्ते शकुनिः १३१ केन वाऽस्तमुपयात्यनेहसा २२९ केन्द्रगवंशाग्रदृशा २२१ केन्द्रभुक्तिकलिकाहृतं धनुः १२२ केन्द्रभुक्तिनिहतं कलान्तरं १२२ केन्द्रभुक्तिरवशेषमुच्यते 107 केन्द्रमिष्टफलतस्ततोऽथवा १४० केन्द्रस्थितस्य शङ्कोः २२० केन्द्रे तस्मान्मूलं कर्णो वा ११३ केवलया श्रुत्या वा लब्धी १४९ - केसरैरिव समन्ततश्चित्तं ३२७ INDEX OF HALF-VERSES 335 कोटि विनाऽथवा स्यात् १२८ कोटिका कृतिसमासतस्तयोः २५२ कोटिफलोना त्रिज्या १२४ कोटिभुजकृती द्वित्रे ११३ कोटिभुजान्तरनिघ्नो ११३ कोटिरग्नियमयोजनैर्धनुः २६८ कोटिलघुत्वात् पूर्व ६३ कोटच्यंशकैर्यः कुरुते भुजज्या १३८ कोणागते कोणाभा २२० कोणासममण्डलनराः ७८ कोत्पत्तिकल्पयुगयातसमा ११ क्रमगुणकृतिविभक्ता ९४ क्रमगुणपलभात्रिज्याघातो १५८ क्रमजीवा क्रमलिप्ता: १३३ क्रमज्यया सोत्क्रममौर्विकां १३८ क्रमपरिपाटया जीवा ८३ क्रमेण जीवा नतनाडिकाभ्यो २६८ क्रान्तिः परा जिनांशाः १५४ क्रान्तिकलाभिर्मौर्वी १५४ क्रान्तिाज्याऽक्षज्याघ्ना १५९ क्रान्तिाज्याग्राकृत्योर्विवरपदं १६२ क्रान्तिज्याग्राकृत्योर्विशेषमूलं १४५ क्रान्तिज्याग्राघाते १५९ क्रान्तिज्याघ्नो घातः २०१ क्रान्तिज्याऽजादिज्या १७२ क्रान्तिज्या त्रिगुणघ्ना १९८ क्रान्तिज्या त्रिज्याग्ना २१० क्रान्तिज्यावर्गोनात् १५७ क्रान्तिज्या समशङ्कु- १५० क्रान्तिज्ये वा कुज्याग्रा- १५५ क्रान्तित्रिभगुणघातः १५१, १६६ क्रान्तित्रिभान्तरज्या १५७ क्रान्तिद्युजीवा भुजकोटिको यत् ३१४ क्रान्तिपलगुणधृतिबधात् १६९ क्रान्तिपलत्रिगुणबधो १६७ क्रान्तेर्लघुत्वेऽपि ३१९ क्रान्त्यंशघ्नं वृत्तमुर्व्या विभक्तं ३२० क्रान्त्यक्षज्याक्षश्रुति- १६७ क्रान्त्यक्षज्यासमधृतिघातो १६७ क्रान्त्यक्षभागैः कुरुते विना यो २२९ ।। क्रान्त्यक्षान्तरयोग- १७८ क्रान्त्यन्तरसंयोगः २८६ क्रान्त्युत्क्रमगुणरविहति- १९० क्रान्त्योः प्रथमो राशिः १३३ क्रोशस्तु तैर्योजनमष्टसंख्यैः ५७ क्वष्टमनवो भतिथयो 88 क्वहै: खकक्ष्या विहृता ५९ क्षपाकरोनं भगणादि भास्करो २२ क्षयं क्षयस्वे च धनं १०८ क्षयं धनं प्रागपरे स्वर्ण २९६ क्षयधनगणेन लब्धा ५५ क्षयस्वं हि ग्रहे कुर्यात् १०८ क्षयस्वमर्काद् बृहदल्पभुक्तिके २३ क्षयस्वमर्के प्रथमद्वितीययोः २४२ क्षितिघटीष्वथवा महदल्पके २४६ क्षितिपरिधिचरणसंस्था- ३२७ क्षितिशशिनोदिवसान्तरमाहुः ७ क्षेपं निजहाराद्वा ५५ क्षेपकः स्वतिथिभागवर्जितः २६१ क्षेपकेन च हरेत् त्रिमौर्विका २७३ क्षेपयोः समदिशोः समानयो- ३२३ क्षेपवर्गरहितात् पृथक्पदे २३५ क्षेपश्शतग्नी विगुणाकहृद्ध्वा २३५ क्षेपाः पठितास्तेषां २२२ क्षेपैर्व्यस्तैः प्रग्रहो पूर्वभागे २४० क्षेपौ स्वकाष्ठाभिमुखौ प्रसायौ २५५ क्षेप्ययुता हीना वा ५५ क्षेप्यं वेदहतेने ३५ क्षेप्याः सवितरि चन्द्रः २० ३३६ APPENDIX | क्ष्माहाः फलं भहीनं १३० खं नवचन्द्रा द्विभुजाः ९१ खं प्रयाति शिखिनः शिखा यथा ३२६ खकृतलब्धयुतभगणाः २७ खकृताः कुशरा- ९१ खखकुगुणा रसपृष्षत्कभूरामा ८९ खखखधृतिघ्रा भक्ता ४५ खखखाक्षिनगांशैवा ४० खखदन्तकृताहतेऽथवा २६७ खखनखमुनि भक्त्ता वा ५८ खखविशिखखवेदै- ११८ खखव्योमाष्टचन्द्रांशै- ४० खखषड्घनेन युक्ता १७७ खखाभ्राङ्गगुणैर्लब्धं १६ खगुणघ्नमशुद्धोदय- १७४ खगुणचन्द्रगुणाङ्क- १७ खगुणजिनाः खागजिना ८२ खगुणहृतं लब्धयुक्ता ९४ खगुणैस्तदन्तरदयात् १७५ खचतुष्टयरसशशधरनेत्रै- ४६ खचतुष्टयवेदेन्द्रं- ३६ खचतुष्टयाष्टशशि- ३५ खचरः स्वधाम्नि मध्यो- ६४ खचरान्त्यफलस्य शिञ्जिनी ३०६ खचरौ स्वल्पगहीनं २४ खण्डधनुः क्रान्तिकला- १३३, १३४ खण्डयति तमोऽर्धेन ७९ खण्डे च परे नाग १३१ खण्डयो ग्राह्यो ग्राहकार्धायतेन २५५ खत्रयरसाङ्गयमनवदिक् ४६ खधृतिदिनैः कुरसगुणाः ५० खधृतियमा वेदभुज- ८२ खनगाष्टयोऽष्टभू- ८८ खभुजांशी देवगुरुः ४४ खभुजा नन्दगुणा ८६ खभुजाप्तयुगब्धिरसै- ३७ खरदेषुधृतिभुजा ४७ खरसगुणे गतयेये १३१ खरसघ्नात् कुदिनाप्ताद्वा २१ खरसनागहृता नतमौर्विका २६२ खरसपञ्चनगैक- १७ खरसैविभजेडुडुश्रुति २३१ खरामभक्तं भगणादिकं फलं २२ खरामशेषं दिनशुद्धि- १३ खवृत्तयोजनैर्ग्रहः ५९ स्त्रव्योमपूर्णर्तुनगैषुद्धाक्षि- ५७ खशरार्कहृतः परिधिः ६२ खशशिखशिलीमुख- ४४ खशिवाक्षिनागचन्द्वैः ४७ खस्वस्तिकाद् दक्षिणतोऽक्षभागैः ३११ खाक्षाक्षान्तरयोगः २१० खाक्षाभावात्क्रान्ति- २१० खाक्ष्यष्टकुभी ३८ खागतिथयो नखनृपा ८२ खाग्निखैकशर- १५ खाग्निभिस्त्वधिकमासकाः फलं ३२ खाग्निसमुद्रहुताशा- ८४ खाङ्गत्रिगुणा भूनगनाकगृहा ८४ खाङ्गर्तुभिः कृतगुणैः १२० खाङ्गाब्धयोऽङ्ककुञ्जर- ८७ खाजगुणे द्युगणे शशिकेन्दं २६६ खाभ्रखाङ्गदहनैरवाप्तकं १३ खाभ्रखाभ्रदशनाब्धयो युगे ३ खाभ्रवेदनयना नतासवः २२९ खार्कैर्वा कुगुणा ३१ खाष्टगजाङ्गशिलीमुख- ४८ खाष्टनगा रसकुगजा- ८८ खाष्टनगा रसरुद्रा ११९ INDEX OF HALF-VERSES ३३७ खाष्टनचसप्तवेदव्योमकृता- ४५ खाष्टाक्षिभागशरकृत- ४५ खिलं न कश्चिद्विलिखेत् क्रियान्वितं ३०५ खेचरभ्रमगशङ्कुमस्तके २७७ खेचरस्य भगणावशेषकं १०९ खेचरैक्यमपि निश्चयमस्मि- ३०८ खेचरैक्यमसकृच्छ्.तितो वा ३०८ खेचरोऽधिकजवो मृदुतुङ्गात् ३०८ खैकखशरागरामव्योम- ४४ खैकाक्षिखशरशरशर- १४ गगने गगनान्तःस्था ५७ गजपक्षगजाङ्गनवद्विभुजाः ४ गजरामा नेत्रयमा ८६ गणयतीह शशाङ्कदिवाकरौ २३० गणितगोलविदामपि विभ्रमः २४१ गणितगोलशास्त्रविद्यस्सः २९९ गणितमत्र मयोदितमुत्तमं २४१ गणितवशगास्तु जीवाः ९२ गणितागतशीतांशोः ६३ गतगुणो गुणको विकलो ९६ गतचन्द्रवासरघ्ना २६ गततिथियुगवमलब्धं १९ गतमैष्यं वा पातं १३५ गतमौर्वो विवरहता ९८ गतयस्स्वोदयभोग- ११० गतयेयविकलघ्ने गती १३५ गतयोरन्तरघटश्या २९२ गतयोऽर्कभोगसंयुत- १०२ * गतशशिदिवसा गुणिताः ४३ गताधिकघ्नाः स्फुटशेषसंयुताः १२ गतिफलं निजमध्यमभुक्तिहृत् २३३ गतियुतिहृद्योगान्तं १३६ गतियोगेन विलोमे २९० गतिवत् स्वमृणं फलं स्वकं २३४ गतिवदेव मिती रविसोमयो- २३३ गत्यंशहृतं बिम्बं १३६ गत्यन्तरांशगुणितस्थितिखण्डनाडी- २५९ गत्यन्तरांशभजिते २३६ गवि सप्तदशे भागे २९५ गुणकाद्गुणहारान्तर- १८१ गुणकारगुण्यराशी १९६ गुणको हारो हारो गुणकः १९६ गुणगुणश्रवणेन दिवाकृतः २४७ गुणगुण्यबधः फलहृद् १९५ गुणगुण्यवर्गघाते १९५ गुणभूयमलाः कुदृग्भुजा २६७ गुणराशयो द्विनेत्रैः ५० गुणशिखिषडिषुशिखि- २९५ गुणहारान्तरगुणितौ १८० गुणहारान्तरर्निहते गुण्ये १९५ गुणितः क्षितिपरिणाहः ६२ गुणितात् खखाभ्ररसनव-४५ गुण्यस्तदाऽऽप्तमथवा १९५ गुण्यापमगुणकृतिहति- २०६ गुण्यो वाऽग्राकृत्या हीनं २०४ गुरुगतवर्षेरेवं- २७ गुरुभगणार्कबधोऽब्दगणः ८ गुरुभेदे संयोज्यं नगशशि- ४८ गुरुरेकांशोऽत्यष्टि- ५१ गुर्वब्दान्ते चैत्रसित- ४७ गुर्वब्दा लब्धियुता- ४६ गुर्वब्दाः शिवनेत्रैर्गुणिताः ४७ गुर्विनयोगदशांशो ४५ गृहभागकलाङ्कितां निजां 306गृहमध्यगपरिलेखातू २२० गोगजाग्निरसषइगुणो १६ गोघ्नवत्सरगणेऽवमोनिते ३२ गोऽङ्गखशशिकृतनिघ्ना ४६ गोऽङ्गनभइन्दुतोयै-`४७ गोऽङ्गभुजैर्वा राशिः ४९ ३३८ APPENDEX 1 गोत्रिरसहृदवमोनो ३७ मोभुवो भुजकृता- २६३ गोमतित्रिरसषड्ढताः ३२ गोऽर्केनागनखैः पयोधिखसुरै: ४३ गोलकी गम्यते ज्ञायते ३०४ गोलानुगर्त सर्व भ्रमणवशा- ८० गोले सौम्येऽपि यदा २१९ गोलोऽल्पपले खाक्ष- २१० गोऽष्टाग्निखमूर्च्छनैः 2६६ ग्रस्तमिनं चन्द्रं वा वंशाग्रे २८9 ग्रहणाद्ग्रहणं तदोर्ध्बगं २६३ ग्रहणाधिपाढयपाते ४२ ग्रहणे सवितुर्यतो रवि- २५२ ग्रहदोर्गुणवर्जिता त्रिभज्या २७४ ग्रहभगणमहीनां संस्थितिर्यत्र २ ग्रहभानां हिमकरवत् २९८ ग्रहभानामप्येवं २२१ ग्रहभुजगुणवर्जिता त्रिभज्या २७४ ग्रहमध्यविमुक्तिसंस्थितिं २७0 ग्रहमर्कमर्कमथवा ६८ ग्रहयुतिवद्दिक्कभुजः २८५ ग्रहवदनयोर्विशेषौ ११५ ब्रहवद्ग्रहान्तरफलं ६५ ग्रहे क्षयस्वं क्रियतेऽत एव ३१८ ग्रहोदयाघ्नो द्युगणः २३ ग्रहोनात् स्वचलात्कृत्स्नं १०५ ग्रहोपभुक्तानि च योजनानि ५९ ग्रहोऽल्पभुक्तिहि भवेद् २३ ग्रास उष्णशिशिरांशुमालिनो २६१ ग्रासमानमितरे शराग्रयो- २५८ प्रासमिष्टसमयादमीष्टकात् २७० ग्राहक परिलिखेद् ग्रहादिक २५७ प्राहकप्रमितकर्कटेन तत् २५५ ग्राहकस्य दलमूनसंयुतं २३५ ग्राह्य लिखेत्कर्कटकेन भूमौ २५४ ग्राह्यतस्समधिकः समस्तकः २३५ ग्राह्यबिम्बयुतकर्णमानतः २३७ ग्राह्यबिम्बवलयं ततः स्फुटा २५५ ग्राह्यात् त्रिगेहाभ्यधिकात् २३९ ग्राह्मायनांशकलितास्त्रिगेहे २३९ ग्रीष्मश्च वर्षा शरदाह्वयोऽन्यो २१७ घटिकाद्वितय क्रियादयो २२५ घटिकाद्वितीयेन वा विधु- २७६ घनध्वान्तविध्वंशकल्पः २२६ घातः कुज्यागुणितः १६४ घातस्त्रिज्याहतहरगुण- १८० घातेन हृता लब्धं १५६ घातो द्युज्याभक्त्तो १८६ घातोऽर्कगुणोऽक्षाभा २०० घातो वाऽक्षगुणात्रो १६१ घातो वा नृतलघ्नो १६७ चक्रकलाघ्ना भगणा- २५ चक्रच्युतस्य मन्दा ११८ चक्रच्युतेऽपि चास्मिन् ११८ चक्राच्च्युतपातवर्जिता- २७३ चक्रार्धांशा भुजांशै- ११७ चक्रार्धे व्यतिपातो १३१ चके वैधृतमेवं १३२ चन्द्रतिग्मकरशङ्कुजीवयो- २८२ चन्द्रपाततुहिनांशुभास्कर- २६९ चन्द्रबिम्बदलसङ्गुणोद्धृतः २८३ चन्द्रवच्च वलनादिकाः २५३ चन्द्रविभेदेऽवनति- २९१ चन्द्रशङ्कुरपि कोटिका तयो- ३२२ चन्द्रसितादेः कस्मादागम- ७८ चन्द्रसूर्यतमसां प्रविस्तराः २६१ चन्द्राड्गुलबिम्बगुणं २८६ चन्द्वोच्चपातानथ ३४ चन्द्रोदयो ग्रहयुति- २९९ lNDEX OF HALF-VERSES 339 चन्द्रो वा तद्धीनो २१ चरखण्डपलांशविद्रवि २२४ चरणश्चतुरंशकः ७२ चरदलगुणगुणकहते- १८१ चरदलगुणवियुक्समेता १९४ चरदलगुणवियुतसमेता १८८ चरदलजीवाद्युज्याबधो १५२ चरदलयोगे काष्ठा- २९७ चरदलवियुतसमेतात् १८८ चरदलसंस्कारवशात्र ७४ चरदलहीनयुतं वा १९३ चलकक्ष्यायां भ्रमतां ६० चलमन्ददोर्गुणौ वा ११६ चापं चरार्धयुगिने २०१ चापकृतिविकलघातो १०० चापदलविकलदलयुति- ९९ चापविकलांशभक्ती ९९ चैत्रसिताद्यब्दपतिः ५२ चैत्रादिमासा मधुमाधवाख्यौ २१७ चैत्रादिस्तिथिनिकरः ३६ छादकः शिशिरदीधितेस्तमो २३५ छादयति योगतारां २९५ छाद्यछादकदर्लक्यत- २५२ छाद्यछादकमिती च मध्यमाद् २७० छायात्रयाग्रजमीन- १४३ छायात्रितयाग्रस्पृक्- १४३ छायाभ्रमस्य शेषैः २१९ छायावृत्तं शेषैः २१९ छित्वैवं गुणहारा- ५१ छेदे गृणकारबधे हारः ५४ छेदैर्भक्तके फलवियुते १८० जगदुत्पतिप्रलयौ ७२ जलदभूतौ यदाभ्रफलसङ्ग- २१४ जलधररसपञ्चक्ष्मा- ७

जलधिगजर्तुनखा- ५ जलधिसङ्गुणिताः क्षितिलिप्तिकाः २४५ जलरामगुणाष्टशरा- ४३ जितुमस्य वदन्ति वासरं २२५ जिनजीवासङ्ग्रहणाद् ७७ जिनभागगुणरविभुजगुणघातः १५१

जिनभागज्यागुणिता जीवा- १३३ जिनभागज्याघ्नार्कज्या- १५० जिनभुजकृताष्टकृतकृत- ११० जिष्णुपुत्रकथितैर्युगाङ्घ्रिभिः 71 जिष्णुसुतदूषणानां 80 जिष्णुसुतेनान्यत्र तु ७८ जिष्णुसुतेनोक्तं ७४ जीवया शशिरसैः प्रताडयेत् १०७ जीवा परबाणसङ्गुणा २७३ जीवाब्देभ्योऽवशेषं यत् ४६ जूकादौ भार्धयुताः १७७ जूकाद्यऽर्को न विशेत् २२० ज्ञचलेनान्तरभेदं ४४ ज्ञशुक्रयोस्तच्चलकेन्द्रसंयुतिः ६ ज्ञसिताभ्यां युक्ताद् ६९ ज्ञातज्ञेयग्रहयोरुदयान्तरजा २१२ ज्ञातादर्कवदेतैर्लग्नं २१२ ज्ञेयाऽत्र योगतारा २९५ ज्यां प्रोज्झ्य वासरकृतिः १०० ज्याखण्डस्वद्युज्या- १७२ ज्याद्या विधयश्चार्क्षात् १० ज्यान्तरदलं तदूनो ९६ ज्यान्तरहताद्विभक्ता- ९५ ज्यब्दान्तावमघटिका ४७ ज्याभिर्विनैव कुरुते १३९ ज्यावद्रवेर्व्यस्तदिशो २५५ ज्याविवरात्तद्भक्ता- ९५ ज्येष्ठभुक्तिरलधुस्समुद्यति २७२ ज्योतिषस्त्विषुगुणः २७५ 340 APPEND 1 ज्यौ पमौ गुणहतौ २७५ तं वच्म्यधुनाऽभिजितः १२९.. तच्चापं चरदलयुग २०२ तच्चिह्मयुजं कर्ण २८५ तच्चोनदिशाभ्युदिता- २९२ तच्छङ्कुभ्रमवृत्तान्तरं १४८ लच्छङ्कुमस्तकान्तर- २२१ तच्छङ्कुवर्गविवरात्पदमीरितं बा २४३ तच्छङ्क्वन्तरमाभाः २२० तच्छायावृत्तान्तर- २२१ तच्छीघ्रीभुक्तिविवरत्रिज्याघातात् १२५ तच्छून्यखखखाष्टा- ३५ तज्ज्या दृग्ज्या दोर्ज्या १७८ तज्ज्येन्बुदृक्क्षेप इनस्य चास्य २४९ तत्कालपातसहितात् २३४ तत्कालभुजादिनार्धच्छाया- २०१ तत्कालशरोनसंयुत- २६२ तत्कालियनचलनं ७४ तत्कृतिरग्राकृत्या हीना १९७ तत्क्रमयोजनकं स्वनिरक्ष- २६७ तत्तत् स्याद् दिविचरयो- २९२ तत्तथा न यतः समं ७७ तत्तिथावसकृदत्र पूर्ववत् २६३ तत्तिथौ क्षयधनं यथोक्तवत् २४४ लत्तिमितः परिशेषे २८७ तत्त्रिज्ययोर्वर्गविशेषमूलं २४२ तत्त्त्वथमघ्नाद्विम्ब- १३४ तत्त्वागा: खाष्टनगा: 81 तत्त्वानि लिप्ता विकलास्तुरङ्गा- २३४ तत्त्वान्यङ्गबिलैर्दिनानि ३१ तत्पलभाविवरैक्यं १८३ तत्पातो नवचन्द्रै- `४९ तत्पूर्वापरलेखाविवरं १४५ तत्प्रथमाधान्तरमिह १०० तत्फलं दिविवरे पुरःस्थिते ३०९ तत्फलमिलाहनिघ्रं १०९ तत्फले सविकलं स्वकेन्द्रके २६५ तत्र भुक्तमहिमांशुमालिना।। २२६ तत्र वियद्येयकला २१२ तत्रानष्टे क्षयःस्वं ११६ तत्रेष्टं भवति कृतं 130 तत्संकृतैः सितं स्यात् २८७ तत्समवृत्ते संक्षेपा- २०३ तत्समासविवरं कपालयोः २८२ः तत्सहितो रविरिन्दु- २२ तत्स्पष्टशीघ्रयोः स्या- ११४ तत्स्फुटतरान्तरार्ध ११५ तत्स्मृतावसदितीह नेष्यते ७१ तदग्रमध्येषुसुमण्डलैर्झंष- २५८ तदग्रसूत्रत्रितयं स्वकेन्द्रगं २५५ तदतीतमधिकशेषहीना- १३६ तदतीवगणितजाडत्यं ७६ तदनन्तरहारहृता १८२ तदनु पुलस्त्यः पुलहः २९८ तदपक्रमस्वाक्षयोर्युतिः २४२ तदपमचापपलांशयुतोनं २६२ तदहोरात्रासुहृता १११ तदूनभुक्तिना हीनं २३ तद्गुणिताऽर्कभुजज्या १५४ तद्दक्षिणोदग्घ्नुवयोर्निबद्धा ३११ तद्दलितं प्रविभक्तं ११३ तद्दोःकृतिविवरपदं ६२ तद्दो:फलचराध्बाख्याः ११० तद्दोर्वर्ग:समासमूलभजितो २४७ तद्द्युखण्डसदृशा यदा तदा २८२ तद्द्युगतेन नरः स्वचरासुभिः २४२ तद्धनुरूनसमेतं १९३ तद्धनुश्चरप्राणास्तैः १७० तद्धनुषाप्तं हीनं युक्तं ९६ INDEX OF HALF-VERSES ३४१ तद्धनुषी लम्बाक्षा- १५३ तद्धन्वयुक्चरार्ध २०२ तद्धृतिकुज्याघातान्मूलं १६३ तद्धृतिपालगुणघातो १६८, २११ तद्धृतिरक्षज्याघ्ना १६४, २११ तद्धृतिरथ नृतलघ्ना १६४ तद्धृतिलम्बगुणसमनृघातो १६० तद्धृतिशङ्क्वोर्घातो १६४ तद्धृतिसमनरकृत्यो- १६५ तद्धृतिहताऽपमज्या १६३ तद्धृत्यग्राकृत्योर्युतिदल- २०७ तद्धृत्यग्राकृत्योर्विशेषमूलं १९९ तद्धृत्यग्रात्रिज्याक्षश्रुति- १९३ तद्धृत्यप्रापमगुणबधः २०६ तद्धृत्यग्रायोगात्तद्विवरघ्नात् २०० तद्धृत्यन्त्याक्षगुणकृति- १६८ तद्धृत्यर्कहतिन्घ्नो १६० तद्धृत्या प्रविभक्त १५१ तद्वाहुज्याकृत्योस्समासमूलं ११२ तद्भक्ताः क्षितिदिवसाः ५४ तद्भवति क्षयवृद्धिविधायि २४१ तद्भागहारशकला- ५४ तद्भुजकृतियुतिमूलं २८५ तद्भुजाकृतिविशेषतः पदं २८३ तद्भूगुपुत्रचलोच्चं ३५ तद्भोदयान्तरं वा ग्रहो- २४ तद्याम्यसौम्यगोले २१९ तद्भ्याम्योत्तरबिन्दुत्रय- २८६ तद्याम्योत्तरवलनाग्रमीन- २८८ तद्युगिनो विश्वगुणो २१ तद्युग्द्युदलश्रवणोऽभीष्टो- १९१ तद्युतहीनं विवरेण ९७ तद्युतिर्विवरमन्यतुल्ययोः २७६ तद्युतिविवरहतिः १०६ ।। तद्योगः कल्यादौ १४ · तद्योगान्तरघात- ११३ तद्वदिहोत्तरदक्षिणदिक्स्थं ३१० तद्वदेव भखर्गनिवारिता ३२५ तद्वर्गवाहुफलवर्गयुते: १०५ .तद्वर्षेर्मासैरपि हीनं ४६ तद्वाऽक्षज्योनं लम्ब- १५२ तद्विभेदि ककुभां समागमा- २५८ तद्वियुतिर्मकरादौ १७६ तद्वियुतिसमे कर्णे १२५ तद्वियुत्स्फुटखगाद् गुणो वा २७३ तद्विवरमक्षकर्णप्रताडितं १८५ तद्विवरमाद्यमेवं द्वितीयमपि २९२ तद्विहीनश्चलतुङ्गभुक्तितः १०८ तद्विहीनमितियोगखण्डकं २६१ तद्व्यत्ययाद् भुजाभ्यां २१९ तन्नाडिकागतिबधात् ६४ तन्नाशाच्चन्द्रादिग्रह- ७४ तन्मध्यशुद्धमौर्वोयुतिः १०३ तन्मुखतोऽग्रां प्राचीं २८५ तन्मुखशशिकेन्द्रस्पृक्- २८७ तपनामृतगू सुहाटक- २७९ तपनैणभूतोः सभार्धयोः २७९ तयोः पलज्याकृतियुग्वा २०५ तस्मादयमुद्देशो ८० तस्मादृग्ज्याकर्णच्छायाः २०४ तस्मान्मन्दफलं ग्रहादविकलं १०५ तस्मान्मन्दोच्चहीनात् ११६ तस्मान्मूलं दृग्गतिर्भूयसी- २४३ तस्य द्वापरपादो ७३ तस्य शास्त्रमधिकृत्य ७१ तस्यापरभागास्थो १४४ ताञ्चाङ्गुलान् सुविधिना २५९ तात्कालिकक्षेपयुतोनिता सा २५० तात्कालिकाच्च सूर्यात् २२२ तात्कालिकादेणभूतोऽपमज्या २८० ३४२ APPENDXI तात्कालिकैर्ग्रहैस्तै- १३४ तानि खाग्निभजिता- ३२ ताभ्य एव बहुधाऽर्कमानयेत् २२४ ताभ्यां प्राग्वत्साध्यो २०५ तावन्ति चैषां प्रतिमण्डलानि ३१६ तिथयश्च कुवासरोनिता- ३१७ तिथयोऽष्टदृशोऽष्टदृशो ४२ तिथिकरणधिष्ण्ययोगा ७३ तिथिगतयेयघटीघ्न्यौ १३५ तिथिगुणिता द्युदलहता १९१ तिथिजलरामाः चन्द्व- ८४ तिथिभिश्च फले नती स्फुटे २४९ तिथियेययातघटिका- १३५ तिथिलिप्ताभिश्चेन्दुः १३५ तिथिविवरांशहृता १३५ तिथ्यन्वितः कुदिनसङ्गुणितो ११ तिथ्या कलादिलब्धं ९५ तिम्याकृतिताराणां २९६ तिर्यक्स्थितौ मेषवृषौ स्वकीय- ३१९ तिर्यग्लेखापतनपल- ६२ तीक्ष्णशिशिरांशुयोगात् ४४ तीर्थकृतः षड्यमलाः २९४ तीर्थकृल्लवगुणमौर्विकाभ्यां २७४ तुङ्गमेव कुरुते स्फुटग्रहं १३९ तुङ्गातथोच्चगति- १३९ तुरगशिवशिलीमुखाङ्कनन्दाः २७२ तुलात्र्यंशप्राप्तोऽहिमकिरण- २२६ तुलार्धमागते रवौ २२६ तुल्यत्वमहनिशोस्ततः ३१९ तुल्यप्रभाग्रयोर्वा १४२ तुल्योऽपभागात् सततोदितस्य ३२० तुहिनचयावृतो दिनमणि- २१६ ते चाङ्काङ्गाङ्गभुवो १७३ तेन युतोनात् क्रमात् पुनर्भूमिजे ३२० तेन विहीनश्चन्द्रोऽकों- १९ तेन सूर्यपरिवर्तसावना ३१७ तेनोभावपि हीनी १९ तेऽभ्युदयन्त्युदगायतमूर्त्या ३२० तेषु निजोत्तदृगंशमहत्सु २७६ तेषु राशिकलाचापेन १७० तेषु शक्तिमवधारयन्कथं ३२६ तॆः प्राग्वत् कोणनराः साध्याः २०८ तैरपि विदिङ्नरो वा २०८ तैर्द्वत्यन्तरैस्तुहिनदीधितिरर्कसंख्यैः २७२ तैलदर्पणजलादिगं तथा २२५ तैलेऽथ दर्पणे वा २२१ तोरणबलिकुण्डलकेसरि- २९६ तौलितो धनमृणं कृयादितो २६८ त्यक्ते भव्यासार्घ ७६ त्यक्त्वा पदानि विभजेद् १९० त्रिशद्भजिताः खषड्द्वृताः २७६ त्रिकरा द्विशाराश्छिद्र- ९१ त्रिकुहतदिनकृद्धीने- १२ त्रिखकुहतावमविकला २० त्रिखनगहृतात् फलोनात् ३९ त्रिखनगहृतावमोनो- ३६ त्रिखनगहृत्फलसहितो ३७ त्रिगुणः सुरताडितोऽथवा २३४ त्रिगुणकृतिहृताऽयनेषुकाष्ठा २७४ त्रिगुणचरार्धगुणाभ्यां १९४ त्रिगुणधृतिबधो १६९ त्रिगुणपलाभाकृतिहति- १९९ त्रिगुणमगभक्तशेषं ६५ त्रिगुणयमा बसुविश्वे ९३ त्रिगुणहृताः कोणनरास्ताभ्यः २०५ त्रिगुणा ग्रहस्य भागा १२९ त्रिगुणाग्रार्ककृतिबधो २०२ त्रिगुणापमगुणरविहति- २०२ त्रिगुणापमपलगुणहति- २०५ त्रिगुणाहतेन युक्ता १८१ INDEX OF HALF-VERSES ३४३ त्रिगुणेषुबधोऽब्धिसायक- २७४ त्रिगृहज्ययाऽथ शङ्कुं १८९ त्रिगृहज्या सूर्यगुणा १७९ त्रिगृहयुज्योना वा १७२ त्रिघनप्रमिताः पलांशकाः २२७ त्रिज्यकाख्यवलये स्वदिङ्मुखं २५७ त्रिज्यकाभिनिहितैवमप्रका- २५८ त्रिज्याकृतिदलमग्रा- २०४ त्रिज्याकृतिनिहतौ १४९ ब्रिज्याकृतिपरमफलज्या १२३ त्रिज्याकृतिरष्टनवत्रिभुवोः ९२ त्रिज्याकृत्या द्युज्याकृत्याप्त- १७३ त्रिज्याकृत्या प्रथमो १९७ त्रिज्याक्रांन्तिज्यान्तर- १५७ त्रिज्याऽक्षकर्णगुणिता १८३ त्रिज्याक्षश्रवणाग्रा १८२ त्रिज्याऽक्षश्रुतिघातात् १९९ त्रिज्याऽक्षाभागुणिता १६५ त्रिज्याक्षाभाभ्यस्ता वाऽग्रा १९९ त्रिज्या क्षितिजीवाघ्ना १५७ त्रिज्यागुणं द्युजीवावाप्त- १७३ त्रिज्यागुणितः शङ्कुः १९४ त्रिज्यागुणिता भक्ता १५३ त्रिज्यागुणितैर्हारै- १७९ त्रिज्याग्राकृतिवियुतेः १४७ त्रिज्याग्रातद्धृतिपल- १७९ त्रिज्याग्रानृतलबधाद् १६९ त्रिज्याग्रानृहतिर्वा २११ त्रिज्याग्रायुतिवियुतिहति- २०१ त्रिज्याघ्नः खश्रवणो- १९१ त्रिज्याघ्ना कर्णहृता ११५ त्रिज्याघ्ना केन्द्रभुक्ति- १२२ त्रिज्याचरजीवाभ्यां १९३ त्रिज्या चरज्ययैवं १७९ त्रिज्यातद्धृतिघातो १६८ त्रिज्यातुल्यश्रवणे १२४ त्रिज्याद्युज्यायोगातू १५६ त्रिज्या द्वादशगुणिता १४६ त्रिज्या द्विगतहतेभ्यो १७३ त्रिज्याधृतिकृतिवियुते- १८३ त्रिज्याधृतिविश्लेष- १८५ ब्रिज्याष्धृतिविश्लेषो १८४ त्रिज्याधृत्योर्योगः 183 त्रिज्यानृतलाक्षश्रुतिघातात् १५७ त्रिज्यान्त्यफलज्याकृतियुत्या ११३ त्रिज्यान्त्यफलज्याकृतियोगेन १२३ त्रिज्यान्त्यफलज्यायुतितुल्यः १२५ त्रिज्यान्त्यफलज्याहति- १२३ त्रिज्यान्त्याचरजीवा- १८८ त्रिज्यापरफलमौर्व्यो: ११३ त्रिज्याबाहुज्यान्तर- १७३ त्रिज्याबाह्वग्रमौर्व्यो: ९४ त्रिज्याभावृत्ताग्राघाते १६५ त्रिज्याभुजाङ्गुलिबधे १९२ ।। त्रिज्यामग्रां कृत्वा विदिङ्नर २०६ त्रिज्यार्कसमनृघातात् १५९ त्रिज्याऽर्काभाभ्यस्ते १९३ त्रिज्यावर्गाद् द्विगुणाद् १५२ त्रिज्यावर्गेण तथाऽपरो १९७ त्रिज्याशकलैर्द्युसदां ११७ त्रिज्याशङ्कुहतिघ्नः १६० त्रिज्यासमः कीदृशि शीघ्रकेन्द्रे १४० त्रिज्यासमदृग्ज्याघ्ना २१२ त्रिज्यासमनरघातः २१२ त्रिज्यासमनरघातो १६७, २११ त्रिज्यासमाऽथवाऽग्रा २१२ त्रिज्याहतास्ता मृदुकर्णभक्ताः २३४ त्रिज्याहतेन स्वधृति- १८५ त्रिज्या हृता भुञ्जज्या ११४ त्रिज्याहृाक्षश्रुत्या २०५ 344 APPENDIX । त्रिज्ये छायार्कघ्ने १४९ त्रिज्येष्टकमगुण- २०० त्रिज्यैव भवेद्द्युदले. १८७ त्रिज्योत्क्रमाक्षलम्बक- १५२ त्रिज्योद्धृतौ लब्धघटीभिरूनौ २४६ त्रिज्योन्नतगुणविवरं १९१ त्रिदशगुणा सितगुरुबुध- २९० त्रिप्रश्नप्रश्नसंख्यां २२३ त्रिप्रश्नाह्नं तस्मादधिकारं १४२ त्रिप्रश्नोक्त्याऽभिहितं १४२ त्रिभगुणे क्रियते ग्रहकोटिजं ३०८ त्रिभज्यकाख्यमण्डले २५७ त्रिभमौर्विकया फलान्तर २३३ त्रिभयुग्द्युचरोत्क्रमापमज्या २७४ त्रिभयुतखचरस्य वोत्क्रमज्या २७४ त्रिभरहितविलग्नादर्कहीनाद्भुजाग्रे २४८ त्रिभवनगुणयुक्तो ११८ त्रिभोनलग्ने दिनखण्डदृग्ज्ये २४९ त्रिशरा नन्दपृषत्का ९१ त्रिहततच्छ्रुतिसप्तविभाजिता २६९ त्रिणि ब्राह्मात् सार्प २९४ त्रीशकरैः सूर्यार्शः 50 त्रुटयादि पद्मोद्भवजीवितान्तः ८ त्रैराशिकेन सर्व २७ ब्यगरससप्तनभो ४२ त्र्यष्टिधृतिभिः कुलीरे २९३ त्वष्ट्रा स्वातिवदुदये २९२ दक्षिणगोले चेष्टयुताग्र- २०४ दक्षिणगोले पूर्व ६४ दक्षिणगोले सौम्यच्छाया २१९ दक्षिणे स्वमुदयेऽस्तगेऽन्यथा २७६ दद्यात् भुजवदिनाग्रां २२१ दधदमरेशचापमचिरांशु- २१५ दन्ताब्धयोऽयुतहता- ३ दर्पणतैलाम्बुगतं २८९ दर्शनमपि तैलादौ २२१ दर्शने स्थितिदलोत्तकर्मणा २६२ दर्शयेत् क्षितिभुजोऽत्र यंत्रके २७७ दलितादपनीय वा श्रुति २३७ दलिता शोध्या योज्या ९६ दश खं सप्तात्यष्टिः २८ दशगुणितः शीतांशुः ७० दशभिर्वा विघटीभिः १७७ दश सूर्याः पच्च शराः २९४ दहनकिरणं यः साक्षांशान् २२७ वानववन्दितशीघ्र ४२ दास्यति चेत् सुकृतायुवनाशो २४१ दिक्छरयोगे शरवद् २९१ दिक्पलभाजीवानां दिङ्मात्रं १७१ दिक्प्रदर्शनमिहेरितं मया २६८ दिग्गुणं स्वमपि खण्डयेत्तथा २५८ दिग्घ्नोऽवमघटिकाभ्यः ३७ दिग्ज्याः प्रमाणदलयोगसमाहताः स्युः २५७ दिग्ज्या चापक्रान्तिविक्षेपकाणां २३९ दिग्ज्याकघातकृत्यक्षा- १९७ दिग्दर्शिता स्वबुद्ध्या १३४ दिग्भिः शरा महीजो ५१ दिग्भिर्वाक्ककुभः ३१ दिग्भेदेऽपक्रमणं १३२ दिग्योगस्थितदृष्टिः २२० दिग्वृत्ते समदिग्विदिग्जवलये ३१३ दिग्व्योमेषुनगाग्नि- ४४ दिङ्मध्ये छायाग्रं २२० दिनकरभगणा ये तानि वर्षाणि भानो- ७ दिनकरास्तमयोदययोर्दिशौ ३२५ दिनक्षयघ्नाः शिशिरांशुवासरै- ११ दिनगणितविशुद्ध्या हीना ५१ दिनगुणनिजगतिलिप्ताः २९० INDEX OF HALF-VERSES ३४५ दिनदलदृग्ज्याचापं १४६ दिनदलदृग्ज्या त्रिज्या २२० दिनदलदृग्ज्योनहतात् २०२ दिनदलधृत्या भक्तं १५८ दिनदले दिवसाधिपतेरलं ३२३ दिनरात्रिपयोर्निशीथिनी- २३१ दिनवारादिः पश्चात् ७४ दिनशेषविधूदयासवैः २८१ दिनाधिपः सवनमसनाथः ६१ दिनावमानि तद्योगः ३९ दिवसगणान्नखव्योम-45 दिवसस्य घटीद्वितीये च गते २२६ दिवसाः शुद्धिविहीनाः ४१ दिवसा उदयस्य कीर्तिता २७७ दिवसा घटयादियुताः ४७ दिवसादिभोगो भवति १३० दिवसावमावशुद्धि- ४० दिवौकसः सङ्क्रमकालनाडिकाः १४० दिव्यशास्त्रमपहाय यदन्यत् ७१ ।। दिव्यैः प्रदशितमिदं १ दूरभ्रष्टाऽङ्गुलकै- ७८ दूरे क्षितेः निकटग: ३०७ दृक्क्षेप आद्यादि नयेद् रवीन्द्वोः २४९ दृक्क्षेपचापं त्रिगृहोनलग्न- २४९ दृक्क्षेपदृक्कर्मनराः कृतघ्ना- २४५ दृक्क्षेपदृग्ज्याविवरैक्यराश्यो- २४३ दृक्क्षेपदृग्ज्ये निजशङ्कुभक्ते २४७ दृक्क्षेपमध्यगुणयोगविशेषघाता- २४३ दृक्क्षेपवर्गौ। पृथगन्विती वा २४४ दृक्क्षेपवृत्तमपि तद्वदमूनि चाष्टौ ३१० दृक्क्षेपशङ्कू पृथगल्पभूयो- २४६ दृक्क्षेपोऽवनतिबृहत्कुशकलं ३१५ दृक्समं हरनिशाकरार्धयो- २८४ दृगद्गुडुकलापे तद्भुजावर्गयोगात् २४८ दृगदृश्यकाललिप्ताः १२६ दृग्गणितैक्यं येषां २९८ दृग्गतिः कृतगुणाथवा हृता २४४ दृग्गतिः पृथगिलादलाहता २४४ दृग्गुणस्वभुजवर्गयोः क्रमा- २८२ दृग्गुणा तिथिहृता विधोर्गतिः २३४ दृग्ज्या कर्णो यष्टिः १४५ दृग्ज्याकृतेर्विशोध्या- २१८ दृग्ज्याऽक्षश्रुतिगुणिता १८३ दृग्ज्या द्वादशगुणिता १७९ दृग्ज्यामध्यगुणौ भुजौ लघुमहत् ३१५ दृग्ज्यामध्यज्यासमासोऽन्तरघ्नो २४३ दृग्ज्याशङ्कू प्राग्वन् १८२ दृग्ज्या सूर्याभ्यस्ता १९३ दृङ्मात्रमेव कथिता ७८ दृश्यते नभसि शीतगोर्यदा।। २३५ दृश्यन्ते यत्राभा- २२० दृश्याः प्रागपरायां ११९ दृष्टि समेत्य चिरमस्तमुपैति याम्ये ३१८ दृष्टिकर्म चरकर्मवत्कुजे ३२३ दृष्टिफल स्वनतघ्नं २९१ देयं कलादि पश्चा- ६३ देयं ग्रहे यदा भा १५३ देयं प्रथमे तत्कृति- ९५ देयं मन्दे शोध्यं ११४ देया याम्ये शोध्या सौम्ये १८४ देशान्तरगतिघातात् ६३ देशान्तरघटिकाभिः ६४ दैत्यालयो जलस्थो ३२७ दोः कोटयग्रे केन्द्रतः कर्णसूत्रं २५६ दोःफलहतं विभक्तं १२४ दोःफलेन सवितुश्चरासुभिः १०९ दोर्गुणान्तरहताऽऽद्यजीवया १०२ दोर्दिशि नतं विशिखं २८८ ' द्युगणं रविदिवसेभ्यो ६७ द्युगणः फलं द्विनिघ्नं ६५ 346 APPENDEX 1 द्युगणाद्ग्रहा दिनाद्वा ७० द्युगणाद्रविं च बहुधा ७० द्युगणादृते रवीन्दू ६८ द्युगणाब्धिवधो भागा ४९ द्युगणे गुणकाभ्यस्ते ५५ द्युगणे जिनवर्ग:ताडिते २६६ खुगणे भगणाभ्यस्ते १७ द्युगणे भोदयाहते वा २१ द्युगणे युतिरुक्त्तवत्स्फुटा २६७ द्युगणोऽक्षगुणो लिप्ता ५० द्युगणोऽधोऽवमगुणितात् १५ द्युगणोनभूदिनघ्नः २४ द्युगताद्दिवा विलग्नं १७४ द्युगुणगुणो लम्बापम- १६८ः द्युगुणचरज्याघातो २०० द्युगुणत्रिगुणान्तरघ्नाऽन्त्या १८६ द्युचरस्य फलान्यनुपातफलं १२१ द्युचरस्य समीरितं बुधैः २८१ः द्युचरस्योच्चस्य तथा ७५ द्युचरापमधन्वबाणयो- २७५ द्युचरो भभोगहीनो १३० द्युज्या कुज्योनयुता १७९ द्युज्या गुणके हारान् १८० द्युज्यागुणिता वाऽन्त्या १८६ द्युज्याघ्नगुणकनिहतान् १८० द्युज्याघ्नाक्षश्रवणाग्रा- १६८ द्युज्याचरगुणधातो. १६५ द्युज्याचरनृतलहति- २११ द्युज्यातः क्रान्तिज्या प्राग्वत् २१२ द्युज्यातो लम्बज्या यदि १७८ द्युज्यात्रिज्याकृत्यो- १५६ द्युज्याधनुःसमेतं १७८ द्युज्याष्धृतिकुञ्ज्याभिर्न्नहता १८८ द्युज्या नरोऽपक्रमभागजीवा ३१५ द्युज्यान्त्ययोश्च घातो. १७९ द्युज्यान्त्याघातत्रिगुणकृति- १८४ द्युज्यान्त्याघातहृतो १८५ द्युज्यान्त्याघाताप्त- १८३ द्युज्याऽन्त्याहृल्लब्ध्या- १८४ द्युज्यापमज्या चरमौविकाग्रा- २२४ द्युज्यार्कघातगुणिता १५६ द्युज्या वा घातगुणा- १८१ ह्युज्या वा व्यस्तापमजीवा- १५७ द्युज्या वोदग्याम्ये १५८ ह्युज्याहता चर्ज्या १६१ द्युदलघटीघ्नं तिथिभि- १९४ द्युदलच्छायाभ्यस्ता १४५ द्युदलत्रिभहीन लग्नयो- २४८ द्युदलाद्युतिसूर्यविच्च यः २२४ द्युदलाद्युते: पलाभा लघ्वी २१० द्युदलाद्युतेरुपचयः २१० द्युदलधृतिः कुञ्ज्योना १५८ द्युदलधूतिद्युज्यान्तर- १६१ द्युदलश्रवणघ्नान्त्या १९० द्युदलश्रवणहतान्त्या १९३ द्युदलश्रुतिः कुजीवान्त्या- १८५ द्युदलाक्षकर्णयोग- १८४ द्युदलाद्विलोमजीवा १८६ द्युदलार्कनतः प्राग्वत् खाक्षः २१० द्युदलार्र्कान्तःकालो १८८ द्युदले त्रिभहीनलग्नतो २४५ द्युदलेष्टकर्णविवरहता- १९४ द्युराशयस्तेष्वगभत्तिशिष्टको ११ द्युसदां च विलोमगत ६८ द्युसदां परिकल्पयेत् क्षमां ३०६ द्युसदां सङ्क्रमसमयः २९८ द्वयोर्बहूनामथवा २५ द्वादशगुणिता कुञ्ज्या १४५ द्वादशगुणितऽक्षज्या १४६ द्वादशगुणिता वाऽग्रा १९९ INDEX OF HALF-VERSES 347 द्वादशपलभागुणिते १५५ द्वादशलम्बज्यासमशङ्कु- १६८ द्वादशलम्बज्येष्टनृसमनर- १५४ द्वादशाड्गुलमिते भुजकोटी २२८ द्वादशिकाऽग्रा कणों २८६ द्वाभ्यां तु सौराहर्गणं ३९ द्वाभ्यामिन्दुजशुक्रा- ११५ द्वावपि मध्यग्रहणे २६० द्विकृतगुणैः भौमाद्याः १२० द्विखधीकृतैस्तदुच्चं ४९ द्विखेर्भः कुगुणैः नन्द- ३९ द्विगुणतिथिलिप्तिकाभ्यो २१ द्विगुणभुताज्यान्तर- १०० द्विगुणा नतशिञ्जिनी हृता २६२ द्विगुणितपर्ययसंयुतिरुक्ता ८ द्युगुणेन तेन विवरेणाप्तं २०१ द्विघ्नमासाद्द्युयोगात् ३९ द्विघ्नाग्रज्याभ्यस्ता ११३ द्विघ्नाग्राफलाताडितः- १०७ द्विघ्नाऽन्तरयुतहीना ९७ द्विघनाऽन्त्यफलज्याकृति- १२३ द्विघ्नार्धराशियोगः १२६ द्वितनुभवनसङ्गमर्कस्य २१६ द्वितृतीयकयोश्च तद्युजाद् ३१९ द्वित्रिगुणयो रवीन्द्रो- ६९ द्वित्र्यादिगुणघ्नोऽन्त्यो १९५ द्विनवरसघ्नाद्भक्तात् ४१ द्विनवोत्कृतयः सप्त- ८३ द्विनिघ्नवासरनिष्करे ३३ द्विमण्डलेऽन्यदुक्तवन्- २५७ द्वियोगाराशिर्द्युगणेन ताडितः २३ द्वियोगलब्धोनयुतं २३ द्विरघ्नो रुद्रविनिघ्न- ४७ ॥ द्विरसघ्नाः सूर्यकला २० द्वीनभुजाः कृतनगशशि- ८९

द्वीन्दुतोयधिकृता रविबिम्बं २३२ द्वौ द्वौं वसन्तादृतवोऽत्र राशी २१७ द्वौं धृतिरेकशीरा नग- २८ द्वयभ्रोत्कृतयः पर्वतशरा- ८९ द्वयष्टभुवः शून्यनखाः ८७ द्वयादीनामिष्टं तैः २५ धनदिग्विशिखे क्षयं धनं २७५ धनमिन्दुगृहादिके स्फुटा १०२ धनमृणं क्रमशो हतयोस्तयोः 107, धनुकलिका विज्ञेयाः १३३ धनुयुगले धनुषहृते १०३ धनुषा ग्राह्या जीवा १०३ धनुषाप्तभुत्तजीवाघाते ९६ धनुषा हुतात्फलयुता ९४ धनुषा हृतास्त्वभीष्टा ९४ धनुषीभनखैर्मकरे २९३ धवलविहंगमद्युतियुता २१५ धाम्नि स्वतुङ्गसदृशी ३०७ धिग्वादिनं व्याकरणानभिज्ञं ३०३ धीयमलैस्त्रिखपक्षैः ११९ धृतिकुगुणपलगुणबधाद् १६९ धृतिकुगुणार्कबधो वा- २०० धृतिकुज्याद्युज्याभिर्गुणिता १९२ धृतिगुणिताः त्रिगुणहता २०८ धृतिगुणिता त्रिभजीवा १५७ धृतिपलाधिकषड्भुजनाडिका- ३१७ धृतिरथवा चरजीवागुणिता १८६ धृतिराशयः शशाङ्को ४९ ।। धृतिरिषुवेदा मङ्गलविशिखाः ८५ धृतिवसवो नमश्चन्द्राः ११० धृत्यग्रापमगुणहतिरन्यो २०७ धृत्यन्त्याभ्यां लब्धा- १८९ धृत्या द्युज्यागुणया १८५ धृत्याऽन्त्यया विभक्तः १८९ 348 APPENDIX1 ध्रुवकादूनेऽभ्यधिके २९३ ध्रुववशात् कुरवास्तदधःस्थितौ ३२५ ध्वान्तचन्द्रमितिसंयुतेर्दला- २३५ न कृत्स्नवस्तुप्रतिंपादनाथिना ३०५ नक्तं वाऽस्तमयः सभार्धयोः २७८: नखखाद्विगुणाङ्कनगक्षितयो 4 नखनिहते स्वगतिहृते १२९ नखहतरविवर्षे- ५८ नखहृज्जिनहृत् स्फुटा गति- २३३ नखेन्दवोऽष्टिः खगुणा द्विजिह्माः १२० नगकृतखनया द्विनव- ८२ नगगुणतिथिगोकुभुजै २० नगगुणवेदहुताशा ९० नगतत्त्वाब्ध्यङ्गकुभिः ४४ नगतुरङ्गगुणाम्बुधिवह्रयो २३२ नगदृग्गुणितैः वर्षेः २९८ नगनववसुभी राशि- ५० नगरुद्र रदचन्द्र ८७ नगवेदा नन्दकृता ८५ नगशशिधृतयोऽगरस- 88 नगसप्ताङ्कभुजाः कृत- ८३ नगैः सुरेशैविशिखैः ३४ नतघटिकाड्गसमाहतिरंशाः २६२ नतभागास्तदयुक्तं ७९ नतशरांशविवजितसंयुतो २६९ नतांशकैस्तद्भ्रमवृत्तमुक्तं ३१२ नतो त्रिगुणभाजितौ क्रमात् २५० नतोन्नतेऽस्मिन् ध्रुवयष्टिसङ्गा- ३१८ नन्दशराब्धिगुणाश्च १४ नन्दशिलीमुखबाणाः ८१ नन्दाष्टरामरसभुज- ४३ नन्दाष्टाग्निरसाक्षि- ४२ न ब्रह्मोक्त्या घटते ७३ न भवति दृग्गणितैक्यं ७७ न मया प्रोक्तानि ततः ८० नयनहतकृती पदे तयोर्वा १०६ नरतलदृग्ज्ये याम्ये १८३ नरधृतिकुगुणाभ्यासो २०० नवककुभो दश शक्रा २८ नवकुनगाष्टकुवेद- ५ नवखाङ्कभुवो रसशर- ८२ नवखेषुखतत्वाब्धि- ५८ नवगुणरसाष्टनवनग- १४ नवगुणरसैविभक्तः ३७ नवतेर्भदलाच्च्युतं निशि २८३ नवधीगोहतभूमिज- ६९ नवनगविशिखा जलधर- ८७ नवनागगुणाड्गाङ्गै- ३५ नवनागाग्निरसाङ्गै- ४३ नवरसरदाः पञ्चाक्षि- ९० नवरामजिना गुणनव- ८९ नवबसुगुणाङ्गभुजभुज- ४६ नववस्वष्टभुजा नव- ८३ नवविशिखाः पञ्चयमाः ८५ नवविशिखा रसनेत्रा- ९२ नवविशिखा रामभुजा ९१ .. नवविषयाः पातङ्गि- ५१ नवाभाङ्गुलानि द्युखण्डे २२६ नवाष्टरामाङ्गरसैः १३ न समा युगमनुकल्पाः ७५ न सुखमुष्णकरं समवीक्षते ३२३ न हि समाः खलु जिष्णुसुतेरिताः ७२ नार्गकवेदशशिनो ८२ नाडिकाभिरिभबाहुभिर्यतो ३१७ नाडिका रविहृतान्यमून्यलं २६५ नाडीवृत्तात् क्रान्तिभागैरजादौ ३१२ नाड्डत्यङ्कितं वैषुवतं तदुक्तं ३११ नाडयाऽभ्युदयन्ति भार्गवो २७७ नाडयाहवृत्तेऽजतुलादिलग्नं ३११ INDEX OF HALF-VERSE 349

नातोऽस्ति ज्यानियमः ७७ ना त्रिज्या च कुजस्थे १८६ नापि रविग्रहहदयं ७९ नाशमुपयान्ति तस्या- ७८ नासौ घटते यस्मा- ७३ नास्तमेति पलशिञ्जिनीं जनाः २२९ निखिलस्थगितस्य नाडिका २३७ निखिलानि न शक्यन्ते १७१ निजकणें यातीन्दोग्रहणे ७९ निजकेन्द्रगतिः समाहता १०३ निजकेन्द्रगतौ जह्याद् १०३ निजगुणहीनैर्हारैः ५२ निजदिशि बाहुः चिह्नात् २८६ निजदृग्ज्याऽङगुलैः स्या- २१८ निजफलभोज्यज्याघ्ना ११५ निजबाणगुणा भक्ता २९१ निजबिम्बापक्रान्त्या १३४ निजभगणविभक्ता ५८ निजभगणविहीनाः ७ निजभगणोदययोगो २५ निजभुक्तिफलान्तराहता २३४ निजभुक्त्यनुपाततः फलं ३१८ निजमतिपरिकल्पिताश्च संध्या ७२ निजमन्दकलाश्रवणाभिहत- २४९ निजयुतिहतभुजकोट्यौ ११४ निजवचनव्याघातात् ७३ निजविषयादुत रेखा- १४८ निजवृत्तगुणाः क्रमकेन्द्रगुणा- १२१ निजसप्तमोदयासुभि- १७३ निमीलनोन्मीलनके २७० निमीलनोन्मीलनसिद्धिरेवं २५१ निविडतरतिमिरगजकर- ४८ निशि चास्तमयः सिते २७८ नीचोच्चकवृत्तमालिखेत् ३०६ नीचोच्चवशाद्द्युचरः ८१ नीचोच्चव्यासदलं ११२ नृच्छायानिहते वा १४९ नूतलं समशङ्कोर्यद् १६५ नृतलकृतिहतः समना वा २०७ नृतलघ्नशङ्कुगुणिता- १५५ नृतलनृप्रमिते भुजकोटिके ३१४ नृतलस्वधृतिविशेष- १५१ नृतलहतो वा घातः १६८ नृतलानि तत्कृतिवियुग् १८२ नृतलानि तानि हारै- १८२ नृतलान्त्यापमगृणहति- १६९ नृतलापमत्रिगुणहति- १६९ नृतलाभ्यस्ता वाऽग्रा १५९ नृतलास्तोदयसूत्रान्तरं १४७ नृतलेनाभाशङ्कोस्स्याद् २०१ नृदृग्गुणौ कोटिभुजौ तु यस्य ३१४ नृमस्तकास्तोदयसूत्रमध्ये ३१४ नेत्रनवहुतभुजो ८१ नेत्रवसुरविहुताशन-58 नेत्राग्रवेदसायक 58 नेयौ तदग्रगशरौ ग्रहमोक्षजातौ २५७ नेष्टो विष्टेवरस्तिथित्रय- १३६ नो कालविधिं गोलं ८० नो लग्न भुजानुगतं वेत्ति ८० नो वा गोलं नो लम्बनकं ७९ पक्षयोरसितशुक्लयोः क्रमात् ३२२ पञ्चपञ्चकहतिर्युगा- ३३ पञ्चभिरष्टौ भागा- ५० पञ्चर्तवः कुदस्रा ११९ पञ्चशरा. षड्ऋतवो ८७ पत्र्चशरा नेत्रगुणा ९० पञ्चसंकृतिरुडूनि २६३ पञ्चांशोननगङ्गर्तु- ५८ पञ्चाभ्यस्तं फलं वा ६५ 350 APPENDX 1 पञ्चाशदेवं कथिता सरूपा ३१६ पञ्चेषुखेन्दुनवभिः `४८ पतति दिनैस्तावद्भिः १३७ पतितावमस्य दिवसा १३६ पदप्रमाणरूपकै- २६ पदयोर्धनमत्र केन्द्रकं १२२ः यदशेषं गतसंज्ञं १०९ पदसंज्ञा चामीभिः ११४ षदस्वमिष्टसड्गुणै- २६ पदे न युक्तः स्या- १९७ पद्मजन्मवरदानतोऽपरे ३२६ पयोगुडाज्यानि ३०३ परफलगुणनिम्रा स्या- ११७ परफलगुणस्य शेषं १२३ परफलमौर्व्या: कर्ण- १२५ परमफलकेन्द्रजीवाघातात् १२८ परमफलगुणादधः कुलीरा- ३०८ परमफलज्योनाच्चेद् १२५ परमापक्रमजीवाघ्ना १६३ परमापमजीवया हता २४५ परमापमबाणसंहतिः २७४ परमोच्चगतेंऽशुमालिनि २२७ परसायकताडितो हृत- २७३ परिकल्पितादवाप्तं १८ परेिधिं न त्यजत्याभा २१९ परिधिगुणा त्रिभजीवा ११२ परिधिघ्नभांशभाजित- १०१ परिधीनामज्ञानात् ७६ परिलेखः पूर्वोक्त्या २८७ परिलेखः सितश्रृङ्गो- २८८ पर्यङ्कमृदङ्गकयोः २९६ पर्ययादि युतिसंज्ञकं स्फुटं २६७ पर्वणः स्थितिदलेन पुरस्तात् २३६ पर्वणः स्वतिथिनाडिकाः क्रमात् २७० पर्वणस्त्वगतभोगनाडिका- २३७ APPENDX पर्वतदिग्रसभागैः ५९ पर्वाविमतिथिकरणा- ९ पलकर्णहता चापमजीवा १९८ पलकर्णहता त्रिगुणकृतिः १८६ पलकर्णहतात् त्रिज्या- १८५ पलकर्णहतो दिनदलनरो १५५ पलकर्णार्ककुगुणहति- २०० पलकर्णाकंहता वा २०५ पलकर्णेष्टनरकुगुणवधो २०० पलगुणकृतितद्धृतिघात- १६८ पलगुणपलभाकुज्या- १८२ पलगुणभावृत्ताग्रा- १६२ पलगुणहृल्लम्बज्या- १५२ पलजीवागुणिताऽग्रा १६६ पलजीवाग्रानृजिनांश- २११ घलजीवात्रिज्याकृति- १४९ यलभाक्षतद्धृतिवधो १५८ पलभाक्षसमनरवधी १५८ पलभाग्रावधगुणितो १५६ पलभाष्धृतिघातोऽर्क- १५५ पलभार्कवर्गगुणितौ १४९ पलभाह्रल्लम्बज्या १५२ पलमिति वद तत्र सुमित्र भो २२५ पलमितिमहिमद्युतिप्रबाहुं २२७ पललम्बज्ये व्यासौ १५२ पले शरागांशमिते ह्यदृश्या: ३२० पश्चादपरकपाले २८७ पश्चादपराभिमुखीं २८७ पश्चाद्भागाच्छुक्लं शुक्ले २८८ पश्चाद्विधुभार्गवेन्दुजा- २७२ घश्चाद्विपरीतमुद्गमे २७६ पश्यति पौष्णं शङ्को- १४७ पश्यति यत्र खरांशुं १४४ पश्यत्युन्नतिमत्वात् ३२१ पातकालमवमस्य वेत्ति यः १३९ INDEX OF HALF-VERSES 351 पातचन्द्रदिनकृत्पलापमे- २७१ पातचन्द्रभगणैक्यताडिते २६७ पाता ग्रहाणां च विलोमगत्या ३११ पातेऽथ फलं चलोद्भवं २७३ पातेऽन्यथा विधेयं १५३ पादहीननगसंकृतेर्ह्रता २६९ पादान्तस्थे केन्द्रे १०३ पादेन दृढो विकला- ९८ पितृदिवसं विधुमासमिनाब्दं- ७ पुण्यतमोऽर्कस्यायं १३६ पुलिशरोमकसूर्यपितामह- ७२ पूर्वनतासुभिरुपरि १७६ पूर्वभागसमुपाश्रिते यत- ३२३ पूर्ववत्स्फुटविधि विनाऽपि यो २६४ पूर्ववदमरपतीज्ये ४२ पूर्वाचार्यादृष्टं स्पष्टीकरणं ७७ पूर्वापरक्षितिजसङ्गमयोर्गतञ्च ३१० पूर्वी मरीचिरपरस्ततो २९८ पृथगजनिघ्नास्तिथिभि- ३६ पृथगधिकगुणो विधुदिन- १५ पृथगम्यस्तो विश्वै- 18 पृथगिनदिनराशि- १५ प्रकृतिश्रुतेरपनीय यत्पदे- २६१ प्रग्रहग्रहविमुक्तिजौ शरौ २५८ प्रग्रहमध्यमग्रहणमोक्ष- २३८ प्रग्रहस्थितिदलेष्टकालयोः २५२ प्रग्रासमध्यग्रहमोक्षकाल- २५१ प्रग्रासमुक्तिजखगेष्वृण- २३६ प्रग्रासमुक्तिसमये शशभृत् सधूम्रः २६० प्रज्ञाज्वरप्रलपितं ७८ प्रतिगृहमिनांशकानां ५२ प्रतिदिनमिन्दोः शुक्लं २८९ प्रतिमण्डलमेतदीरितं ३०६ प्रतिमण्डलाख्यमधुना ११२ प्रतिलोमे चैकस्मिन् २९० प्रत्यक्षेण तदन्तरकालो ६३ प्रत्यग्बाहुः मुक्तिकाले खरांशोः २५७ प्रत्ययो जगति सर्वजनीनः २३१ प्रत्येक मौर्व्या वा १७० प्रत्येकमुष्णांशुमुखग्रहाणां ३१६ प्रथमान्त्यभचक्रपादयोः ३१९ प्रथमोदये हिमांशु २८९ प्रभवाद्यब्दाः षष्टि- ९ प्रवितत्य तदग्रकादलं 306 प्रविभज्य गमान्तरांशकै- २६६ प्रविशत्यपैति ककुभौ १४२ प्रश्नाध्यायं विधास्ये २३३ प्रसारयेद् ग्राहकमार्गसंस्पृशौ २५८ प्रसार्य याम्योत्तरयोदशोरपि २५५ प्राक्क्षितिजेऽपमवलयो- ७८ प्राक् प्रागुदेति द्युमणिः कुमध्यात् ३१८ प्राकू प्रागेव खरांशुं ३२१ प्राक् स्पर्शमोक्षप्रभवं विमुक्ति- २५४ प्रागपरकपालयोः ३२१ प्रागपरायतवृत्युदयाना- ३२० प्रागपरार्धयोर्भवलयस्य २३८ प्रागुदेति लघुरल्पभुक्तिको २७२ प्राग्घातत्रिज्याकृतिविवरं १८१ प्राग्लग्नदृक्चन्द्रमसोर्विलग्न- २८१ प्राग्वज्ज्याभ्यः क्रान्ति- २१२ प्राग्वत् सावनशुद्धया ४६ प्राग्वदक्षरसराम- १३ प्राग्वदक्षवलनानि साधये- २६८ प्राग्वदब्धिरसराम- १४ प्राग्वादिष्टजनिमीलनादिकं २५७ प्राग्वद्धनमृणमिन्दो- ११० प्राग्वद्रविदिवसेभ्यो 40 प्राग्वद्रविवर्षेः सिद्धिः खेचराणां ३४ प्राग्वन्नृतलाग्रैक्यं २१८ प्राग्वन्मन्दफलं खगा- १०५ 352 APPENDIX1 प्राङ्निमीलनमथोपरि २३६ प्राङ्मध्यान्त्यदलेषु १३१ प्राच्यां कुञ्जापक्रमवृत्तसङ्गं ३१३ प्राच्यां च चन्द्रात्मजदैत्यगुर्वो- १२० प्राच्यां ज्ञसितौ च वक्रगा- २७२ प्राणेन लिप्ता भमुदेति ६१ प्रान्तगे शशिनि मासपक्षयोः २६१ प्राप्ता क्रान्तिज्याऽग्रा- १५५ प्राप्यते युगमिदं त्वयैव नो ७१ प्रियकशिलीन्घ्ननीप- २१५ प्रोक्तं च पलयोजनं तथा ६३ प्रोक्तगुणघ्नैर्नृतलैर्वा १९३ प्रोतफलाभाकृत्यो- १४८ प्रोक्तवदवमानि हरे- ५२ प्रोक्तवद्रविदिनैस्त्वहर्गणः १२ प्रोतवद्रविविधू त्वनेकधा २३ प्रोक्तवन्मृदुफलं समस्तकं १०८ प्रोक्तप्वमहारहता- ५१ प्रोदितं ग्रहणयुक्तिमध्यमं २६९ प्रोवाच क्षेत्रफलं ७७ प्रोह्येष्टेभ्यो भोग्यं १७४ कलं तत्स्याच्छेषं १२१ फलखंडसंख्ययी- १२२ फलगुणतो भुजभागा १२६ फलचापयुतं सूर्य १७४ फलपलभायुतिविवरं २८६ फलमक्षभया रहित १८४ फलयुक्रसपादरसशर- १०० फलयुग्ध्रुतिरर्धिता भवे- २८३ फलयुङ्मध्यो युक्तो ३७ फलयुतहीना भुजवद्- १४५ फलयोर्वा विशेषोत्थं १०८ फलरहिताऽन्त्या- 180 फललिप्ताभिः प्राग्वद्- १३५ फललिप्तावियुक्तयुतौ १३५ फलवर्गे पादयुते १०१ फलवियुगान्त्योत्क्रमगुण- १९४ फलवियुगुत च समेतो १८४ फलवियुतो मध्यनरो १९१ फलहीनयुतो विधुः पुनः २७९ फलहीना नवतिकृति- ११८ फलान्तरं वा लघुलम्बनाढ्यं २४६ फलैक्यहीनेऽपि विधेयमेवं २४६ बद्ध्वा तत्सम्पाते २१९ बधाद्द्विनिघ्नात् स्वविशेष- १०६ बहुतारशेषे स्वधिया ५४ बहुधा करोति तेभ्यो ६८ बहुधा परिलेखविधि २८९ बहुधा यः शशिन इनं ६८ बहुशः कोटच्या श्रुत्या १२३ बह्वच्योऽभ्युदितस्तदा ग्रहः २७७ बाहुकोटिदिवसार्ध- २२५ बाहुज्ययाऽग्रामनया १३८ बाहुज्यासमकणें १२४ बाहुफलेनोपभुजो- १२४ बाहुमुक्तवदभीष्टकालिकां २८२ बाहुस्तदग्रतोऽतः २८७ बाहू विमदर्धकलासमानौ २३७ बाहुग्रयोः स गुणक- १०६ बाह्वग्रयोः समासो १४५ बिन्दुं परिकल्प्यार्क २८५ बिन्दुत्रयावगाहि- २१९ बिम्बान्तरालश्रवणेन चैवं २५६ बिम्वार्धयोगप्रमितेन चान्यत् १५४ बिम्बैक्यदलाच्छुद्धे २९४ बिम्बैक्यार्धाच्छुद्धे २९१ बुधचलममरा भागा ५१ बुधसितभूजसुरेज्यशनीनां ५ INDEX OF HALF-VERSES ३५३ बुधसितयोर्यत एवं ६० ब्रह्मा प्रजापतिद्यौ: ५२ ब्रह्मा प्रतिक्षणगमर्कज- २ ब्रह्मावनीन्दुबुधशुक्र- १ ब्राह्म ग्रहक्षगणित १ ब्राह्यैन्द्रमूलमैत्राग्नेयानां २९४ ब्राह्मोक्त्तैजिष्णुसुतो ७५ ब्राह्मोत्तराविशाखा- १२९ ब्रूहि स्फुटां वेत्सि यदि ग्रहाणां १४० भक्तस्त्रिज्याग्राधृति- २११ भक्ताः फलं चतुर्ध्ने- ४६ भक्ताः फलं च सैकं १९० भक्ताः शीतगुदिवसा ४४ भक्ताऽनन्तरहारैः १८०, १८१ भक्तो नाडीच्यस्तदवधिविधोः २३८ भक्त्ताववाप्तमूले १४९ भक्तावाद्यार्धकृति- १०० भक्ता वाद्यान्यकृति- २०४ भक्ते तयैव श्रुत्या वा २०० भक्तौ वा भाश्रुत्या १४९ भगणकलाः शशिभुक्त्या १३० भगणघ्नाः खेभाम्बुधि- २७ भगणविवरशिष्टा ये ७ भगणांशह्रता फलं १०२ भगणांशाङ्कितपरिधि १४४ भगणादिद्युचरः स्या- २६ भगणादिफलं द्युचरो २७ भगणादिर्व्यस्तगति- २४ भगणादि विलोमगतिः २४ भगणाद्यङ्कचतुष्कं ७५ भगणाद्यभीष्टखचरः १८ भगणाद्यल्पगउदयात् २४ भगणाधिकयोनयुते ५६ भगणाश्चक्राच्छुद्धा १३० भगणैः स्वैः स्वधनानि २६ भग्रहाभ्युदयेभ्यो वा ११० भग्रहैस्सुपरिवेष्टितोऽम्बरे ३२५ भत्रयाधिकखगोत्क्रमापमज्या- २७४ भदलाधिकचंद्रसूर्ययोः २७९ भवति चापहृतादपि बहुतो १२१ भवति युजि पदे तदाद्यमन्त्यं.२६२ भवति लम्बनमुत्तकपालयोः २६२ भवति शशी शीतांशु-20 भवति सहस्रदीधिति- २१४ भवन्ति लङ्काभ्युदयासवो २४२ भवृत्ततुल्यानि हि ६० भांशविमक्त्तदिनेभ्यो ४० भाकर्णान्त्यापमज्या- २१२ भागाः स्वोदयगुणिताः १७६ भागा उन्नतसंज्ञिता नतलवाः ३१३ भागादिफलं सूयें १७५ भागाद्यष्टिगुणं वा ९५ भागा भास्वति योज्याः ४४ भागास्तदुच्चपातौ ५० भाङ्गुलानि नव यत्न तत्र मे २२९ भाजयेदवनतिर्भुजावशा- २६८ भाजिताः कथितशुद्धि- १२ भाजिता फलविशेषलिप्तिका २४४ भानामुदयोऽस्तमयः २९६ भानि भूर्दिविचराः सतारका ३२२ भानुभुजाविनियोगा- ८० भानूनविधोर्भागा १२९ भानोः लङ्कोदयवत् १७६ भानोर्मासगणोद्धृताः ४१ भानोश्चरार्धनिष्हता १०२ भन्वपक्रमपल्लैश्च २२३ भाप्रवेशनविनिर्गमनाद् यो २२३ भाभुजं नृमितिकोटिकमन्यत् ३१५ भार्धाच्च्युतं द्वितीये २१३ भावार्तेर्भगणाद्यं २४ 354 APPENDIX1 भावृत्ताग्राक्षज्याघाते १९२ भावृत्ताग्रात्रिज्यावधे १९२, २११ भावृत्ताप्रादृग्ज्या १३५, १९२ भावृत्ताग्रालम्बकघाते १९२ भावृत्ताग्रोनयुतघ्ना १८४ भावृत्ते स्वाग्राऽग्रा १८३ भास्करश्रुतिरिलामितिनिध्ना २३२ भास्वत्त्रिभोनितविलग्न- २४७ भित्तेः शय्यामञ्चक- २९५ भिन्नाशायां शेषजीव २३९ भिन्नैकदिक्स्थं शशिनोऽपमोऽयं 280 भिन्नैकदिशो: स्पष्टा- २९६ भुक्तगुणो हीनयुतो ९७ भुक्तज्यान्तरभक्ता- १०१ भुक्ताज्यान्तरविह्रता ९८ भुक्तज्यान्तरसंयुति- ९७ भुक्त ज्याम्बकगुणिता १०० भुक्ताभुक्तज्यान्तर- ९५ भुक्ताभुक्त ज्यायुतिदल- १०० भुक्तिमेव फलतस्तदा हरेत् १०८ भुक्ती: फल प्रग्रहमोक्षकाले २३६ भुक्त्यन्तरभाजिता ग्रहे २७७ भुक्त्यन्तरेण लब्धं १३३ भुक्त्यन्तरेण विभजेत् २९० भुजकोटिकर्णमितयः २८४ भुजकोटिफलश्रवणै- १२१ भुजकोटियुतित्रिज्या- १२६ भुजगोरसैर्धृतिः स्या- ४९ भुजज्यया च श्रवणाच्च १३८ भुजञ्च केन्द्रात् १३८ भुजफलरहिताग्रया १०६ भुजफलाग्रसमासहते १०७ भुजभोज्यगुणान्तरं रवेः १०३ भुजवर्गोनच्छायावर्गात् २०१ भुजशङ्कुतलवियुतियुतिः १६५ भुजाग्रभागोत्क्रम- ९३ भुजाफलं वाऽयुजि १०८ भुजाफलाग्रे स्वविशेषताडिते १०६ भुञ्जते सममतो युगाङ्घ्रयः ७१ भूकेन्द्रगतो द्रष्टा ३२१ भूगुडस्य खचरोरुसङ्गमो ३२५ भूगुणकुगुणा जलधी- ८३ भूग्रहान्तरमिहोच्यते श्रुतिः ३०९ भूजस्थित्या क्रान्तिवृत्तं ३१२ भूताऽथ भाविनी वा २९२ भूतोऽन्यथा तु भावी १३२ भूदलपृष्ठगनरयो- ३२१ भूदिनभक्ते शेषं १८ भूदिनाप्तमवमावशेषका- २६५ भूदिनैरधिकशेष- १२ भूदिनैर्व्यभगणोनै- २४ भूदिवसैर्भगणेभ्यः ६५ भूपरिधिः खखखशराः ७५ भूपरिधिखण्डवर्गो ७६ भूपरिधेरज्ञानात् ७६ भूमध्ययुतेर्यत्र १२३ भूमिजे क्षितिनिरुद्धदीधिति- ३२३ भूर्देवा रामशराः ४२ भूर्नागा रसबाणा- ८५ भूर्वसवोऽष्टौ चन्द्रो ९० भेदगुणाऽनन्तरहारह्रता १८१ भेदे वेष्टग्रहयो- २९१ भेषु रवेर्दोर्ज्यातः १७० भोग्यात्कालादूनः १७५ भोदययुक्तात् सूर्ये १७६ भोदयार्कभगणान्तरेण वा १३ भोदयैर्गतखरांशुवासराः १२ भौमः कुनन्देन्दुभिरिन्दुजस्य ३४ भौमस्त्रिभुजाभ्यस्त- ७० भ्रमत्यजन्त्रं रविरत्र वृत्ते ३११ INDEX OF HALF-VERSES मकरादुदगायतं कुलीरात् ३१९ मण्डलपूर्व: खचरः २७ मण्डलसमभागानां ७७ मण्डलादि हिमतिग्मतेजसोः २६६ मण्डलानि दशा शीघ्रजावोक्त्या ३१२ मतिकुमुदिनीशशाङ्कं १३८ मत्सरिणे परतन्त्रविदे वा २४१ मध्यं जिनैः पञ्चकृतैः ३४ मध्यज्यालम्बगुणा १८९ मध्यदिनद्युतितोऽर्कमवैत्य २२३ मध्यदृग्गुणकृती हृते मही २४३ मध्यपदे वा परफलरहिते ११४ मध्यभुक्तिताडितौ २५० मध्यभुक्तिनिहतः श्रवणो वा २३२ मध्यभुक्तिविवरेण ताडितं २६८ मध्यभुक्तिसदृशी स्फुटा गतिः १३९ मध्यभुक्त्तवासरांशकलिकोना १९८ मध्यमः स्फुटसमः परमोच्चे ३०७ मध्यमगत्या चैते ५३ मध्यमश्चलदलार्धसंस्कृतो १२८ मध्यमस्थितिदलेन ताडितं २५२ मध्यमात् स्फुटरवेः समुद्गमः ३१८ मध्यमेन्दुश्रुतिसङ्गुणोऽथवा २६१ मध्यमैव भवति स्फुटभुक्तिः ३०७ मध्यमौ क्षितिदलाहतौ हृतौ २५० मध्यलम्बननिजान्तरयुक्तं २५१ मध्यविलग्नं रविगत- १७६ मध्यस्फुटग्रहगतयो २९९ मध्यस्फुटापमाद्य- २९६ मध्यस्य स्फुटमंदेन ११५ मध्यादधिके स्पष्टे ११० मध्याद्यशेषां ग्रहदिव्यचेष्टां ३०३ मध्याहृलग्नागतमध्यजीवा २४२ मध्येऽखिलं मन्दफलं १२७

मध्ये तडूनात्स्वचलाच्चलोत्थं १२७ मध्ये युगस्य सुषमा ८ मध्योदयज्याभिहतिं निहन्याद् २४३ मध्वादितस्तिथिगणः ५१ मध्वाद्यास्तिथयो वा ३६ मनुरपि यदि संध्ययैकया स्याद् ७२ मन्दकर्मवदिह स्फुटता स्यात् ३०८ मन्दकेन्द्रमथ तत्र कीदृशं १३९ मन्दकेन्द्रवलयानि हि सप्त ३१२ मन्दग्रहोनमथवा विचलश्च खेटः १०८ मन्दजं चलभवं च तद्धर्त- 109 मन्दजं सकलमेव मध्यमे १२८ मन्दतुङ्गगतिवर्जिता गतिः १०२ मन्दतुङ्गभगणाः कजीविते ५ मन्दतुङ्गरहितो नभश्चरो ९३ मन्दफलं त्वनयोः क्षयवृद्धी ३०७ मन्दस्फुटाद्दिविचारात् २९१ मन्दादेनार्कार्दे- ७२ मन्दिरस्य पटलं विदार्य २२५ मन्दोद्भवं मध्यखगे चलोत्थ १२७ मन्दोऽपरेऽतिमन्दो ११८ मलयजपङ्कजे २१३ महति केन्द्रपदे चलदो:कला १२१ महति गुणके स्वहाराद् १९५ महति तथा वायव्यां २०९ महति नते नैर्ऋत्यां 208: महती मेषादिगतच्छाया- १५३ महत्येवं हारः फलमधिक- १२१ महदल्पगती द्युचरा- ६८ महीमितिं लम्बनतोऽथवा नतेः २७१ मानपादकृतिरुद्धृता युता २८४ मानयोगदलभाजितो न्यसेत् २५८ मानयोगदलमण्डलेSथवा २७० मानसंयुतिदलाद्यदाधिकः २३५ ३५६   APPENDIX1

मानान्तरार्धेन समौ तु कणौ' २३७ मानान्तरोनसहितं दलितं २५९ मानैक्यार्ध भक्तं १३४ मान्दं चैव स्वमन्दोना- १०५ मान्दं फलं क्रियतुलादि- १०८ मागण वा छादकसंज्ञकस्य २७० मार्गो ग्राहकजः स्पृशेत्छ्रुतिमुखं २५६ मासः खवह्निभिरथाब्द- ३ मासकाद्यधिकसंज्ञकः ३२ मासदिने प्रथमयुतिः ५२ मासराशिविवरं शशीनयो- ७ मासाब्दवासराणां १० मासाशच्चैत्रसिताद्याः ४० मासाहानि भभागा १९ मासि सावन इनेन्दुसङ्गमो ३१७ मासेशः स्यात्तृतीयो ६५ मितियोगविशेषखण्डके २३६ मिथुनभान्तमुपागततिग्मगौ २२५ मीनेऽश्विन्यादीनि २९३ मुदितशिखण्डिताण्डव- २१५ मुनयोऽक्षदृशो- २८ मुनयोऽष्टयो द्विवेदाः २८ मुनिखयमाब्धिधराधर- ५८ मुनिनखवेदाग्नि- ४८ मूर्च्छनाभ्रनवखाक्षि- १६ मूलं कोणनरो वा २०४ मूलं परमफलज्या- १२४ मूलं भवेद्दृग्गतिसंज्ञकं वा २४५ मूलेभ्यो धनुषां वा १७३ मूले श्रुती द्विगुणिताद् ११४ मूलो कृतिः कृतिः पद- १९६ मृगकर्क्यादौ केन्द्रे ११२ मृगमुखशशिभवनादौ ११३ मृदुकर्मणि कुग्रहान्तरं ३०९ मृदुफलमिह साध्यं ११७ मृदुवृत्तकेन्द्रभुक्त्यो- १२५ मेषादिक्रान्तिज्या- ‘१७३ मेषादिगे दिनपता- १०२ मेषान्ते स्थाणुदिक्स्थो २२८ मेषेऽष्टनखैरंशै: २९३ मौक्षिकं धनमनल्पक भवे- २५१ यः कोटिभार्गः १३८ य इह तानपि वच्मि ४ यज्वानमुच्चैरनधीतवेदं ३०३ यत एव मतस्स ३०४ यत्पदं तेन हीनाढयो १९८ यत्र तत्र कथितोऽथवा स्फुटः २५५ यत्र तत्र नलिनीवनबन्धु २२८ यत्र वेददहनाः पलांशकाः २२९ यत्र शून्यतुरगाः पलांशकाः २२९ यत्र सप्तयमला वद तस्मिन् २२८ यत्रास्तमेति कश्चिद् १४३ यत्रेष्टाभा यावत् १४३ यत्स्यात्तदिष्टकेन्द्रं २२१ यदभिहितवांश्शरस्तत्र ७७ यदि भूतो भावी वा १३४ यदि मन्ये संस्कार- ७८ यदि विक्षेपादूनः १३२ यदुदयगास्तदहो या १११ यद्दर्शनेन मर्त्या २९८ यद्यधः पतनमिष्यते त्वया ३२५ यद् युगोत्थमिह पर्ययादिकं ८ यद्युग्मेऽव्यस्तज्या १०४ यदृच्छायाभावः १४५ यन्त्रगृहीतद्युदलतिथि- १६६ यन्त्रेण दृष्टिभुजयो- १४७ यमकालनियतिहुतभुक्- ५३ यममन्दभास्कराद्यो। ६५ यमलौ नखास्त्रयो २८ INDEX OF HALF-VERSES 357 यवोऽष्टयूको ५७ यस्मादतः सकलशास्त्र- १ यस्मादतः स्फुटत्वं ८१ ।। यस्मादतः स्वधीभिः ६७ यस्माबतोऽभीष्टपदार्थवृत्या ३०३ यस्माद्विमले वृत्ते २२२ यस्मान्मृषैव तस्मात् ७३ यस्मिन् पलांशा रसकोशतुल्या ३२० यस्मिन् भवेत् समुदयो ३१० यस्य केन्द्रविवरस्य १२२ यस्य गतोदयसिद्ध २४ यस्योदयगाः खेटा- ११० यस्सोऽधिमेखलायां ७० या ज्या ज्यातः शुद्धा ९९ यातकालमवमावशेषजं १३९ यातायेयदिनयो- १३९ याताब्दराशावधिकाहयुक्ते ३१ याताब्दराशिं दिवसस्य भर्तु- ३४ याता भुक्तिविशुद्धा १३६ यातार्काब्दाभ्यस्ता २७ यातावमेन्दु दिनराशि- १५ यतोऽर्कमासनिकरः ११ याभ्यमुदक्चाक्षाभा- १४४ याम्या चेद्द्युदलाभा २१९ याम्या द्युदलाभा चेत् २१० यास्याऽन्यथेतरा भा १७८ याम्या सोत्तरगोले १४३ ॥ याम्ये क्षिप्तो व्याधः २९४ याम्ये दैत्यावसतिः ३२७ • याम्ये सौम्ये योजनैर्याम्यसौम्यैः ३२० यास्योऽक्षोऽक्षच्छाया १५३ याम्योत्तरं प्रागपरं महीज- ३१५ याभ्योत्तरं वृत्रिमिहान्यदेत- ३११ याम्योत्तरयोरसकृत् २०७ याम्योत्तरयोस्तत्त्रिगुण- १५५

याभ्योत्तररेखायामथ- २१८ याम्योत्तरलेखायां १४४ याम्योत्तरा तत्तिमितोऽपि तत्र २५४ याम्योत्तरे ज्यार्धवादत्र देयं २५४ यावत्तावदिह नभो- ५७ यावत्सममार्गगत- १३४ युक्तः शिशिरगुपातो ४५ युक्ताः पृथक्त्वधिक- ११ युक्ता क्रमोत्क्रमज्या ९५ युक्ता विघोर्विशोध्या 20 युक्तिरीषदियमीरिता मया 324 युक्तैरीतराभ्युदयाः 25 युक्तो वा तद्योगात् 69 युगकेन्द्रभगणभक्ता127  युगक्वहघ्ना रवियातवासराः 11 युगत्रिवृन्दं सदृशआङ्घ्रयस्त्रयः3 युगपादान् जिष्णुसुत 73 युगरविदिवसाभ्यस्ताः222

युगव्यतीपातहता- २२ युगाधिमासाप्तफलेन २२ युगाधिमासावम- ५६ युगावमघ्नो द्युगणः २२ युतेनक्षैः षड्भर्हरितहरिणा २७९ युतोंऽशै रविनिघ्नाच्च ४१ योगात्समस्तखचरा २२२ योगान्तरं भिन्नसमासयोर्य- २५० योगेनाद्यादन्यवर्ग- १९७ योजनसंख्या परिधौ ६४ योजनानि निजकक्ष्ययाऽथवा ६० यो जानाति समौ खरांशुशशिनौ १४० योज्यमहर्पतिभेदे ४८ योज्याः तस्मादिनादि १३४ रजनीशेषाल्लग्नं १७६ 358 APPENDIX1 रविकुशरैः सप्ताग्नि- ५९ रविखाग्न्यंशे योज्यं ३५ रविचन्द्रगमान्तरोद्धृते २६६ रविचन्द्रतमःप्रविस्तरा- २३३ रविचन्द्रभुजांशभिर्विधोः २७८ रविचन्द्रभूमिदिवसा ५४ रविचन्द्रयोगलिप्ताः १३१ रविजस्य खनगचन्द्र-५९ रविजेभरसानिलषणमनवः ४ रविदिवसेभ्योऽस्मात् ६७ रविनवभागे योज्यं ३६ रविभगणहता बुधसितयो- ६० रविभार्गवशीघ्रान्तर- ४५ रविभुजजिनमौर्व्यो- १९८ रविभूसङ्गादकों २२२ रविमासान्ते मध्या ३८ रविमासा हता भक्ताः ३९ रविरहितेन्दुद्विगुणः २८७ रविवन्नरकर्णदीपयो- २८१ रविशशिकुजबुधयोगः ६९ रविशशिदोः:फलचापं १०१ रविशशिनोरञ्ज्ञाना- ७३ रविशशिफले विधेये १३५ रविशशियुगघातः ५८ रविशीतगू गृहाद्यौ ५२ रविशीतगू च बहुधा ६९ रविसावनदिवसगणः43 रविसूर्यांशे योज्यं35 रवेर्गृहान्तस्थित 57 रव्युदये लङ्कायां 17 रसकृतह्रत्पसभागाः 148 रसखाब्ध्यष्टभुज 48 रसनगनवलब्ध 15 रसनगरसाःखशशधर 87 रसराममूर्च्छनाभिः ३८ रसरामा रामकृता ८६ रसवर्गमिता विषये २२६ रसविशिखाः सप्तशरा ८४ रसवेद भागाख्या ९३ रसशैलगुणाक्षि- ४ रसितसुगीतगीविरहिणीं २१५ रहितेच परस्पराहते २३६ रात्रिद्युव्यत्ययतः १७५ रात्रौ घटिकाभिस्ता २.१३ रामधृतिभिस्तुलायां २९३ रामभुजे रसरामे ३८ रामाः कुगुणा वर्गः ९० रामाब्ध्यङ्का ८१ रामाष्टनवविनिघ्ना ४४ रामाष्टिभिः क्षितिसुतः ११९ ।। रामै: खभुजा लिप्ता ४९ रामः पर्वतविशिखै- ३८ राशिकलाभिहताः समयांशाः २७६ राशिकालविरहेण वेत्ति यो २२५ राशिज्यासड्गुणितात् १२५ राश्यादि दन्तगुणितं ९४ राश्युदयैरेवं १७४ राहुकृतं च ग्रहणं ७९ रुद्रनिघ्ननिजहारसंयुतं- ३२ रुद्रा दिशोऽङ्कचन्द्राः २८ रूनशश्चैत्रसितादिमासक- `४१ रूपं सायकवेदाः ८५ रूपविकलांशभक्तं ९९ रूपार्धेन युतोने ९८ रूपेणैकविविधतेन १२८ रोच्यमरान् होरेशं 70 लग्नशीतकरयोर्यद्द्वयोः ३२२ INDEX OF HALF-VERSES लग्नाच्चैवं प्राणाः १७७ लग्नाद् भवेत् सप्तमराशिरस्ते ३१३ लग्नार्कयोर्गतैष्या १७५ लघुका विदिङ्नरास्तै: २०७ लघुकास्तैः कोणनरः २०६ लघुगतिस्त्वानुलोमगतिर्यदा ३०७ लघुदिनगणभगणहतौ १८ लघुदिवागणतो- १७ लघुदिवादललम्बनवर्जिता २४५ लघुदृग्गतितोऽपि लम्बनं २४५ लघ्वप्रयेष्टयुतया 206, लङ्काकुजस्खद्युचरैः प्रवृत्तः 8 लङ्काकुमारी62 लङ्काघःसिद्धपुरं 327 लङ्कासमयाम्योत्तर 74 लङ्कोदयासुभिः 173लङ्कोदयो यस्य चरार्धतुल्यो ३२० लब्ध कला रवीन्द्वो-२० लब्धं स्थाप्यं शेषाद् ४५ लब्धघ्त्रविवरहतं ९६ लब्धधनुः स्वमृणं वा १०३ लब्धप्राणमित २४७ लब्धफलाग्राभ्यां वा १८३ लब्धफलोनसंयुक्ता: २९७ लब्धमत्र निजकेन्द्र- १०८ लब्धमाससहितो- १६ लब्धयुतास्त्रिखमुनि- ३६ लब्धयुतोऽधिकशेषः १८ लब्धरविवर्षसावन- ४५ लब्धसमादिविहीना ४७ लब्धस्य चापमिह १०६ लब्धस्स्वार्धसङगुणो ९७ लब्धहीनगुणके यथोक्तवत्- २७५ लब्धहीनदिवसापर्वाजितः १६ लब्धा तिथिरुक्तपूर्वका- २६६ लब्धाधिमासदिवसै- ५१ लब्धान्यध्यहवासराः ३० लब्धासु वियद्वसाहता २६६ लब्धे त्रिज्यारहिते १५१ लब्धेष्टभाभुजान्या १४८ लब्धोनिता क्षितिज्या १९२ लभ्यतेऽधिकगण- ३२ लम्बक्रान्त्योर्योग- १७९ लम्बगुणकुगुणधृतिहति-२०० लम्बगुणकृतिगुणो- २०५ लम्बज्याः क्रमशो ना १५o लम्बज्याकृतिहीनात् १४९ लम्बज्याडक्षाभाघ्ना 199 . लम्बज्याग्राघातात् १९९ लम्बज्यातद्धृतिवधात् २११ लम्बज्यापमजीव- १७९ लम्बज्येष्टनृसमनर- १५४ लम्बज्योनसमेत- १५० लम्बज्योना त्रिज्या १८२ लम्बत्रिगुणकुगुणहति- २०० लम्बत्रिगुणवधघ्न- १६७ लम्बत्रिभगुणवधहत- १५९ लम्बनं धनमृणं यथोक्तवत् २६९ लम्बनं महदनन्तरागतात् २५१ लम्बनविरहेऽवनतौ ३२१ लम्बसमायां क्रान्ता- २१२ लम्बाक्षज्यानयने 77 लिप्तादि भास्करसुते ४२ लेखां न जहात्याभा १४३ लेखापूःस्वपुरान्तर- ६२ लोहकान्तपरिवेष्टितो यथा ३२५ लोहितस्य शरषद्- ५ वक्रकेन्द्रमनुवक्रकेन्द्रकं १४० ३६० APPENDIX 1 वक्रगतेविपरीतं २९० वक्रजं मृदुफलं गताविह १२२ वक्रदिनान्युर्वीजानि ११९ वक्राख्याऽद्यतनेऽथवा १०७ वक्रानुवक्रकेन्द्रान्तर- १२७ वक्री घटिकाद्वयेन विद् २७७ वक्रे स्पष्टगतावपि १२५ वक्षो विवक्षोरुहमङ्गनानां ३०३ वच्म्यतः स्फुटमहं २३१ वत्सरान्वितदिनेषु ३२ वद तत्र हविर्भुजो २२७ वरुणामरपत्योर्दिशौ १४३ वर्जितं स्थितिदलं तदा स्वकं २५१ वर्षेर्वा गजखेन्दु- ३० वलनदिशि स्वक्षेपौ २६० वल्लकोभूदवसानमागतः २२९ वसवः कुभुजाः ९० वसुखाग्नियमाः ८२ वसुगगनाभ्रनभो- ५९ वसुभुजनन्दा नगरस- ८८ वसुशैलगुणाः क्रमशो ११९ वह्निपूर्वदिशि मध्यगे रबौ २२९ वह्नयाशायां तुलान्ते २२८ वह्वयोऽभ्युदितस्तदा ग्रहः २७७ वांशादि तिथिलब्धयुतं ९५ ।। वाऽक्षज्याघ्नस्समना 211 वाऽक्षज्याघ्नो घातो १६६ वाऽक्षज्यावर्गहुता १६१ वाऽक्षश्रुतिशङ्कुगुण- १६० वाऽक्षाभाघ्नाहतिहृत १६० वाऽक्षाभाघ्नाऽक्षज्या १९९ वाऽक्षाभाघ्नो घातः १६४ वाऽक्षाभावर्गहता १६१ वाडक्षैरब्ध्यवमाः31 वाऽग्राक्रान्तिज्याहति- १९८ वाऽग्राघाताभ्यास- १६७ वाऽग्राघ्नाक्षज्याहृत् १६० वाऽग्रात्रिभगुणघातो १६७ वाऽग्रानृतलबधहुतः १६१ वाऽग्रापमकुगुण- २०६ वाऽग्राभिहतो घातः १६१ वाऽग्राभ्यस्तो घातो १६७ वाऽग्रा विषुवद्भाघ्ना १५९ वाऽङ्केभाग्निसमाह्रता ३० वाऽङ्गाङ्गशरै राशिः ४९ वाऽजादिक्रान्तिज्या- १७३ वा जीवान्तरदलहृत- १०१ वाताङ्का दिवसाः ३१ वाऽनन्तरहारहृता १८१ वाऽनृजुकर्णः कोटच्यो- १२४ वाऽनृजुकर्णस्त्र्यन्त्य- १२४ वाऽनृजुकर्णो दोःफल- १२४ वानृतलवर्गनिहता १६१ वाऽन्त्याकुञ्ज्यानृबधा- १६८ वाऽन्त्यागुणितैर्गुणर्कܕै180 वाऽन्त्याधुतिमध्यनरा- १९० वाऽन्यः कोटिभुजांशै- ९४ वाऽपमकुगुणाग्रा-२०७ काऽब्धीन्द्रैर्नगपुं ३१ वा भावृत्ताग्रोनयुते १८४ वा भावृत्ते कोणे भाख्या २०९ वारं विलोमविधिना ६८ वारप्रवृतिरुक्त्ता ६४ वारुणसार्पार्द्रा- १२९ वाऽर्कत्रावामशेषा- १९ वाऽवमघटिकायुक्तः ३७ वाऽवमद्विकगतान्तरा- ३३ वाडष्टयैकोडधिक 30 INDEX OF HALF-VERSES 361 वासरैर्युतमविद्यु- १३ वा सौक्ष्म्यात् १७४ वास्तवभगणैर्द्युचरो ७५ वास्तववेधदन्य- ७८ विंशतिरिषुहव्यभुजः ९० विकच विचित्रपुष्पतरुसौरभ- २१३ विकलकृतिश्चापह्रता ९६ विकलगुणस्यान्तरकं ९९ विकलचापयुति- ९६ विकलज्याचापवधा- ९९ विकलदलचापयोगा- ९७ विकलधनुरंशशशियुत- ९७ विकलशरासनघाता- ९९ विकलश्चापांशगुणो ९७ विकलाच्चापविभक्ता- ९७ विकलाच्चापाप्तदल ९६ विकलेन विकलजीवा ९८ विकसितकर्णिकार- २१४ विक्षेपत्रयमण्डलैर्झषयुगं २५६ विक्षेपाणां ग्राहकग्राह्यमित्योः २३९ विक्षेपो रोहिण्या भिनत्ति २९५ वितस्तियुग्मेन करः ५७ वित्रिभक्रान्तिभवांश- २४१ वित्रिभलग्नसमे दिननाथे २४१ वित्रिभलग्नापक्रम- ७९ विदाहतेन मिश्रः ७० विदिशोः क्षेपकान्त्योः १३२ विधिवत्केन्द्रफलानि ५६ विधुना पिहितं यद्वत् ३२१ विधुभवादधिकोऽपमतोऽर्कजैः ३१७ विधेयमादौ सकृदुत्तलम्बनं २४७ विधोर्यथोर्ध्वं द्युपतिस्तु ६१ विनिहर्तर्गतवत्सर- १७ विपरीत दिशोरेवं १२०

विबुधजनप्रवर्तित- २१४ विभजिताद् भगणादि १७ विभजेत्स्फुटकर्णकैः क्रमात् २३३ विभाजिताः सूर्ययुगोत्थवासरै- ११ विभाजितास्तद्धृतिभत्रयज्या २३८ विभ्रान्ती शुभ्राभा- २८८ विमण्डलार्ध निजपातसङ्घा- ३११ विमर्दखण्डं च विधेयमेवं २३६ वियुगान्वितोऽक्षकर्णः १८५ वियुतमाध्यदिनावधि २४२ वियुताः क्वहाद् गतिघ्ना १३० वियुतास्ताभि- ४७ वियुतियुतिरतोऽग्रका ३०८ विरवीन्बुदलांशसङ्गुणं २८३ विलिखति पटेऽथ पट्टे २८९ विवरं च भवति कोटिः १२६ विवरं तत्स्वान्त्याघ्नं १९० विवरं त्रिगुणोद्धृतं शरघ्नं २७४ विवरं शशाङ्कहीनं १०० विवरयुती व्यतिपाते १३३ विवरयुतोनं दलितं १२६ विवरस्य गुणो भुजः स्मृतो २४२ विवराहताच्चापहृतादाप्तेन ९९ विवरादपि मूलं ११२ विवराप्तं चातः पद- १५ १ विवरार्धहतसमेतो ९७ विवरार्धहृत्विकलवियुग् १०१ विवरार्धोनयुताऽऽद्यो १०१ विवरे हयुत्तरखचरे २९१ विवरोनत्रिज्याघ्ना १९१ विवर्जितः सहस्रगुः २१ विशिखविशिखाक्षिरामा ८३

.. विशिखशरा नेत्रशराः ८५ विशोधयेद् गृहत्रयं २६७ ३६२ APPENDIX1 विशवोऽर्कश्चन्द्रः २२ विश्वरामनवभिः समाहताः १३ विश्वरामशरवेदताडिताः १४ विश्वसङ्गुणमृणोनितं क्रमात् २६५ विश्वाग्निनन्दमन्वग्नि- १६ विश्वाग्निनन्दा- ३९ विश्वे कुकृताऽतिधृति- ८६ विश्वे कुभुजाः सायक- ८६ विश्वेक्षणाहतावम-३७ विश्वे वाऽधिनिशाः ३० विषमपदगे यदीन्दोः १३२ विषमपदस्थे चन्द्रे १३३ विषया द्विदृशोऽष्टकृताः २८ विषवच्चायनभेदे १३१ विषुवच्छायागुणितः १६४ विषुवच्छायागुणिता १५९ विषुवत्कर्णाभ्यस्ता १६३ विषुवत्प्रभया हतः शरो २७५ विषुवदजतुलादौ २१६ विषुवद्दिवसे द्युमध्यजे ३१४ विषुवद्द्युतिवित्वनेकधा २२४ विषुवद्वलनायनाख्ययो- २७० वीक्ष्य रवेरुदयं रविविद् यो २२३ वौनचन्द्रविपरीतशिञ्जिनी २८३ . . वीनसोमदलदोर्गुणोऽथवा २८३ वीनेन्द्वंशाः शुक्लं २८५ बीनेन्द्वंशा भक्ता १३१ वीष्टग्रासं मितियुतिदल २३८ वृत्तं रबौ प्रविष्टे १४२ वृत्तयुग्मपरिलेखकावृभौ २७० वृद्धयहावमविशेषसङ्गुणाः १२ वेत्ति तस्य चरणाम्बुजद्वयं २७१ वेति दिशोऽपमभागापर्लर्यो २२३ वेति पलश्रवणं पलभाग- २२३ वेदकृताग्निशशाङ्का 88 वेदकृता विपरीता: ८६ वेदगुणाश्च पृषत्काः ९० वेदर्तगुणे द्युगणे १८ वेदशरा हव्यभुज- ९२ वेदाकृतयो व्योम- ८१ वेदाग्नित्रिभुजै- 30, 4o बेदाङ्कभानि ८३ वेदाङ्गाक्षिभुजैः 4o वेदा धियः रसबाणाः २८ वेदा नव षड् २९४ वेदानां नित्यत्वाद् ७२ वेदाष्टेषुयमाः ८३ वेदीककुब्भवनकुण्ड- २ वेदेनैर्देवगुरुर्द्धाभ्यां 38 वेदेषवोऽक्षनेत्रा 85 वेदेषुगुणा नवनग- ८७ वेनकर्णहृदिलार्कविशेष- २३२ वेन्दुमिते सिद्धाशे २८७ वेन्द्रागा कृतगोऽर्का: १७० वैतद्गुणहारान्तर- १८० वैश्वान्त्यां प्रावभिजित् 130 वैश्वापविशाखानां २९४ वोक्तगुणहारविवरै- १८० वोत्तगुणैर्गुंणितो ना १८२ वोदयलग्नेन्द्वोः २८६ व्यत्यासात्स्पष्टसंज्ञे ११६ व्यस्तं चलोच्चस्य दलं १२७ व्यस्तं धनमृणमेतत् १०४ व्यस्तक्रान्तिज्याहृत् १५७ व्यस्तज्या-व्यस्तजीवा- ९४ व्यस्तशुद्धिविकलं दलीकृतं १०८ व्यस्तस्तथा चरदलोनयुक्ता १७३ व्यस्तो यस्माद्भूरिकर्णे ३०८ INDEX OF HALF-VERSES व्यासभेदजिनभागाशिञ्जिनी- २७५ व्यासार्ध वा मध्यविक्षेपहीनं २५५ व्यासार्धकृतिद्विघ्ना १२६ व्यासार्धवर्गेण विभाजयेद्वा २४३ व्यासार्धवृत्तेऽन्तरमेतयोः स्या- ३१३ व्यासार्धह्रते लब्धी १९१ व्युत्क्रमखण्डवशात् १३३ व्योमभुजा नवचन्द्राः .९१ व्योमवृत्तगुणिताद् ६० व्योमाग्निभिस्तत्त्वयमैः ३४ व्योम्नोऽथवा तत्त्वरसघ्न- २३१ शकेन्द्रकालाद् ६ शक्राः सदलेन्दुगुणा ९३ शङ्कुं परिकल्प्य भुजं १४७ शङ्कुच्छिद्रपथा वा २२१ शङ्कुतलं शङ्कुगुणा १४५ शङ्कुत्रिज्याक्षश्रुतिवधा- १५७ शङ्कुप्रमाणबर्गाच्छाया- १४४ शङ्कुभाभ्रममवैत्यहर्घटी- २२५ शङ्कुस्वधृतिवधघ्नो १६० शङ्क्वग्रस्थितदृष्टि- २२१ शनिमन्देनसिताद्यो १५ शरखनवागैर्युक्तै- ५९ शरखशिवाः स्तम्बेरम- ८२ शरखसुरा ८४ शरगुणरसखान्यथवा ७५ शरगुणशरेषुवसु- ५९ शरदिक्तिथिनखतत्त्वैः २९० शरबिलधीरसरामरसाभ्र- ५ शरबेदा नवचन्द्रा ९२ शरशकलपलैर्युतं विहीनं २६२ शशधरभगणघ्ने १२ शशाङ्कामासाप्तफलोन- २२ शशिकर्णहतोऽथवा भुवः २३३

शशिचतुर्मुगापर्यय- १७ शशिजस्य सुरारिमन्त्रिणो ५ शशिज्ञशुक्रार्क- ६० शशिनः पातोऽथ भुवा ३८ शशिनः स्याद् बुधशीघ्रं ४४ शशिनन्दाग्निगुणा ८४ शशिना शनिनिहन्या- ३८ शशिनोऽङ्कजलाहतं १०३ शशिनो रसवह्निसुरेषु- ४ शशिपरिमितिभेदश्वेतदूरेण भक्तो २८४ शशिबिम्बं षष्टिगुणं १३६ शशिभाश्रुत्यक्षश्रुतिगुणितः २८६ शशिमार्सर्वा द्युगणे २२    शशिवत्सरमासवासरैः २६६ शशिवर्षेरप्येवं २१ शशिशङ्कुधनुर्युतोनितं २८२ शास्त्रमल्पमपि तैलवज्जले ३२४ शिखिरससूर्याः ८२ शिवतत्त्वगुणहतेना35 शिवनभइन्दुभिः38 शिवनेत्राङ्गविशिखै 40 शिवनेत्राष्टकुभागे 58 शिवभुजगुणितात् सूर्यात् 35 शिवाङ्कोत्कृति 46 शिशिरकरोच्चेंडशाविं 42

शिशिरगुतनयचलोच्चं ४८ शीघ्रक्रमान्निरूक्ता 72 शीघ्रतुङ्गभगणाः प्रकीर्तिताः 3 शीघ्रभुक्तिग्रहेणोनं23 शीघ्रमत्र चलकेन्द्रमुच्यते 93 शीघ्रात्प्रतिलोमसादितः306 शीघ्रात्स्पष्टप्रहोना 116 शीघ्रामृदुच्चपाता 27 शीघ्रोच्चनीचवृत्तान्123 शीतगोरभियतो विमुच्चतः322 APPENDIX I ३६४ शोध्यं क्षेप्यमिनेन्द्वोः १०२ शोध्ययुगणाद् रूपे ४१ शोध्यं यदा न शुद्धयेत् ५१ शोध्याः प्रथमात् १३३ श्रवणयोर्द्वययोस्तु हतेर्पदं २४७ श्रुतिगुणिता क्रान्तिज्या १५२ श्रुतियोजनास्फुटत्वाद् ६३ श्रुतिवृत्तमध्यसंस्थे २८७ श्रुतिशङ्क्वन्तरगुणिता १४४ श्रुतिसूत्रे परभागात् २८६ श्रुत्यर्कयोः श्रुतिभयो- १५१ श्रुत्युत्तमाङ्गमिदमेव २ श्वस्तनाद्यतनयो १०२ श्वेतोडचलोऽस्मादपि ६२ शीतगोरुदयदृगविलग्नका २८० शीतगोर्ह्यपरभागकाग्रका ३२३ शीतांशुवेदैः ३४ शीतांशोरसकृत्तदन्तरात् २७८ शुक्रः शरर्तुशशिभिः ११९ शुक्लमानशशिमानभेदयो- २८४ शुक्ले परतः शुक्लं २८५ शुक्ले बिम्बार्धसमे २८८ शुक्ले मानार्धसमं २८५ शुक्लेऽसिते प्रतीच्या २८६ शुद्धिहीनदिवसेषु ३३ शुद्धयन्त्युदया राशीन् १७४ शुद्धयाहतभुक्त्यूनः ५२ शुद्धघूनस्तिथिनिकरः ३७ शुद्धयूना दिवसा ३९ शुद्धयूना द्विरधो ४७ शुद्धयूना वा तिथयः ३७ शून्यरसाङ्कनवैक- १४ शेषं तदिवसोत्थं ४१ शेषं दिनादिशुद्धिर्वा ३९ शेषं धनुरथवा ११८ शेषं शोध्यद्युगणः ४१ शेषकात् त्रिगुणितात् १०९ शेषकर्मनगकुञ्जरादयो ३२६ शेषवियुग्युक्कुदिनात् २६ शेषसप्तविवरं समाधिपो ३३ शेषाः चापकलिकाः १३४ शेषादङ्गशरेषु- ४१ शेषेभ्यो घटिकाः ३० शेविन्दुभिरेवं २१९ शेषो विलग्नकालो १७५ शैघ्रास्त्वमी परिधयो ९३ शोधनीयमपि नो यदा १०८ शोधितं भवति यत्समागतं २३७ षट्कृतिः पललवाः समवृत्ते २२८ षट्कृतिः पललवा जिनांशका २२६ षट्कृत्याऽङ्कभुजा- ३१ षट्सहितया नवत्या २९२ षडगाङ्काहतशुद्धिः ५१ षड्गुणितास्तु गतास्तिथिनाड्यः २६७ षड्गृहयुतं तृतोये ११४ षड्भयुगुदयविलग्नं १७५ षड्भांशना भुजांशा ११७ षड्भानि पौष्णसंज्ञा १३१ षडाश्यन्तरिताद् वा १५३ षण्णवतिघ्ने कुदिन- १०९ षष्टिघ्ने गतगम्ये १२९ षष्टिहृतः क्षितिपरिधि- ६४ षष्टेरपनीय तां भवे- २६६ संख्यानगोलस्थमतिर्न योऽसौ ३०३ संख्यानवित् सम्यगवैति गोलं ३०३ संछावकद्वयशरान्तर-२५९ संछादकप्रथममध्यमयोविशेषः २५९ INDEX OF HALF-VERSES संयुतिः शशधरद्युभाजिता १२ संशोध्य बधाल्लब्ध १२३ संस्कार्यौ स्पष्टा स्याद् ११५ संस्कृत कुदिनभाजितं १०९ सः पश्चिमाद् २८८ सकृदुद्गत एव भानुमान् २२९ सकृदेवमिहापि लम्बनं २४८ सङ्क्रान्तिर्घमाँशोः ७६ सङ्गुणिते च फलं १८१ सत्रिगेहखचरोत्क्रमज्यया २७३ सदलजलधिभिस्तै- २ सपर्ययाणां हतमिष्ट- २५ सपातचन्द्राद् भुजशिञ्जिनी वा २३५ सप्तकशरे निवृत्ति- ७७ सप्तगुणवेदरामा ८४ सप्तजलखाष्टशशि- ९२ सप्तर्तुसप्तशशिन- ८२ सप्तविशिखाभ्ररामा ८३ सप्तव्योमाक्षिवेदाग्नि- ३५ सप्ताङ्गभानि यमयम- ८९ सप्ताङ्गाङ्कभुवो ८९ सप्ताब्धयो धृति- ८६ सप्ताभ्यस्तात्कुदिनाद् १५ सप्ताभ्रेकरसहतात् ४८ सप्ताविंशेऽगस्त्यः २९३ सभखण्डविधूष्णतेजसो- २७८ सभार्धपाताच्च विमण्डलार्ध ३११ समकर्णगुणा कुज्या १४६ समकर्णापष्मजीवाघातो १५२ समचतुरश्रे क्षेत्रे २०८ समदृग्ज्या त्रिगुणहता २०३ समदृङ्मण्डलविवरात् १९७ समनरकृतिगुण्यबधः २०६ समनरपलगुणकृतिहति- १६८

समनरपलगुणघातो १६८ समनरलम्बगुणस्वधृति- १६० समनाकुज्याकृत्योर्वधो २०६ समनाऽक्षज्यागुणितो १६४ समना नृतलाभ्यस्तः १६४ समनृकृतितद्धृतिवधात् १६० समनृकृतिदलयुगग्रा- २०७ समनुकोटद्युदयाग्रभुज तथा ३१४ समनृक्रान्त्यवलम्ब- १९३ समनृनृतलपलगुणहति-१६९ समपदगे संशोध्यो १३४ समपूर्वापरगा सा १४२ समभागौ मासान्ते १३५ समभिन्नदिशोः शरयो- २९१ समभुवि वृत्ते शङ्को- १४२ समभोगीन्यन्यानि १३० समयमितिरशेषा साधनं खेचराणां २ समयान्तिकसूर्यखेचरो २७७ समयाम्योत्तरोद्भवा- २२४ समशङ्कुक्रान्तिनरै- १५० समागणादृदिननिष्करं ३३ समाफलेन शीतगो- २१ समुदगपमवतथा च याम्यो २७२ सम्वत्सरादिशुद्धिं 70 सर्वग्रहयोगो वा ६९ सर्वच्छन्नानेहसा दिग्गुणो वा २५६ सर्वतः कुवलयस्थितौ तथा ३२६ सर्वतोऽप्यतिनिराकुला तथा ३२६ सर्वतोऽमरनरोरगादिभिः ३२७ सर्वधनं तत्तेषां २६ सलिलसमायामवनौ २१८ सविता गृहादिकं यद् २१ सवितुर्गृहमध्यगं तमः ३२१ सवितुर्भुजयुणचापं २१३ ३६६  APPENDIX1

सवितृनखांशे योज्यं ३६ सशेषयातावमभूदिनाहते- १२ सह विवरं भेदाः स्यु- १८१ सहितरात्रिदलेन विपर्वणा २४२ सा चरदलगुणयुक्ता १८८ साधयति दिविचारान् यो ६८ साधयेदकृतलम्बना तिथि- २६३ साध्यं यद्वत्कुज्या १६७ साध्या यत्नैर्द्युचरा २२२ साध्यो विदिङ्नरो वा २०५ साभिजितं धिष्ण्यानां २९५ सायकः सकृदथाग्रसंज्ञको २५९ सार्धरसाष्टभुजघ्नी १८५ सावमनाडयस्तिथयः ३७ सिंहेऽक्षांशसमेऽर्के २९७ सितचन्द्रदलान्तरं हृति- २८३ सितजीवबुधाकिभूमिजा: २७६ सितपर्वणि सान्ध्यगक्षिता- २७९ सितशशिपरिमाणार्धान्तर- २८४ सितशीघ्रं जिनभागा- ५१ सितशीघ्रभास्करान्तर-४४ सितश्शृङ्गोन्नतिसिद्धयै २८५ सिद्धान्तमस्मद्विहितं विहाय २२९ सिद्धाशं घटिकाङ्कं २२२ सिद्धाशे वेन्दुमिते २८७ सुदृढो धनुषावाप्त- ९८ सुमन्दवेगां खलु वक्रनाम्नी- १४१ सुरनवभुजा नवाष्ट- ८९ सुरपञ्चनखहतेनात् ३५ सुरशरखाङ्गक्षलवैः ५८ सुरासुराणां द्युगुणोऽत्र दृग्ज्या ३१५ सूक्ष्मा वसिष्ठपत्नी २९८ सूर्यघ्ना वाऽक्षज्या १४५ सूर्यघ्नैरंशयुताः २० ।। सूर्यदशांशे योज्यं ४८ सूर्यभुक्तिकलिकासमासुभिः ३१७ सूर्यांशेभ्यो वा स्यु- ५० सूर्या नन्दसमुद्रा ८६ सूर्याब्दमासान्तरविः 41 सूर्याभिमुखी यष्टिर्धार्या १४५ सूर्या विश्वेशौ द्वौ २९४ सूर्याहतो विभक्तः १४६ सूर्ये उत्तरगोलस्थे १९७ सूर्येराप्तधनूंषि 17o सूर्योनलग्नहोराः ६६ सूर्यो विश्वैर्गुणितः १९ सेन्दुकर्णरहिता कुमितिघ्ना २३२ सैकं दिवसाधिपति- ६६ सैकविकलार्धताडितः- ९८ सैकविकलार्धभक्त ९९ सैव च्छिन्नो हारः ५४ सैवाग्रज्यान्तश्चेत् ११४ सोऽपि द्विगुणोऽङ्गुल- २०१ सोऽरुणोऽलघु पटुः खमध्यमे ३२३ सौम्यः क्रियादभिहित- २३४ सौम्यक्रान्तेः स्वपलेऽल्पे १७८ सौम्यादथोपरि समध्रुव- ३१० सौम्याऽन्यथा त्रिभोनं १७९ सौम्याभया च वृत्तं २१९ सौम्येतरयोः स्वधृतिः १८९ सौम्येतरयोर्घाताः १८१ सौम्ये तथा शीतगुमन्दिरादा- ३११ सौम्ये यात्राक्षसमा १८६ सौम्ये यदोन्नतरहित- १९२ सौम्ये यास्ये पलभ १८४ सौम्ये विहीनयुक्ताः १७० सौम्ये शुक्रेऽधःस्थितेऽपीन्दुवन्नो ३२२ सौरदिनैर्वा गुणिता २७ सौरस्तु नाडीसहितो- ३३ · स्तम्बेरमकर्ण- २९६ INDEX OF HALF-VERSES 369 स्थाण्वीश्वरस्तु हिमवान् ६२ स्थितिविमर्ददले शशिवच्च तद् २५१ स्थित्यर्धकेन च युतो २५९ स्थित्यर्धनाडीवियुतः २३६ स्थित्यर्धलिप्ताभिहताः २३६ स्थिरत्वमेत्यल्पतरप्रयासतो २४७ स्थिरभवनमुखाप्ते २१६ स्थिराणि भानां द्युसदाममूनि ३१५ स्थूलाऽथवा प्रदिष्टा १४३ स्थूलाऽन्त्याहृत् १९१ स्थूलोऽयं स्पष्टो १२९ स्पर्शमध्यमविमुक्तयनेहसा २६३ स्पर्शमुक्तिजशरौं समाहतौ २५७ स्पर्शमोक्षशरकेन्द्रसङ्गतं २५५ स्पर्शमोक्षसमये शिलीमुखौ २६२ स्पष्टकर्ण इह सूरिभिरुक्तको २३२ स्पष्टकोटिकोटिज्या ११२ स्पष्टखगं क्षयगं त्वधिकं वा ३०७ स्पष्टगतावपि वच्मि १३८ स्पष्टगतिर्भुचराणां २२२ स्पष्टभुक्तिविवरांशसङ्गुणं २५२ स्पष्टमेव खचरं द्युराशितो १३९ स्पष्टाः परिलेखे स्युः २५४ स्पष्टाः स्युर्मेषादौ १७७ स्पष्टीकरोति बहुधा १३९ स्पष्टे च मध्यमादूने ११५ स्फुटकोटयग्राफलकृति- १०६ स्फुटखगो भ्रमति प्रतिलोमग: ३०७ स्फुटचन्द्रगतिः खखाग्निभिः २५२ स्फुटतिथ्यन्ताज्ञानं ७६ स्फुटदृग्गणितैक्यकृच्च यत् २७५ स्फुटपर्वणि मध्यमग्रहः २३७ स्फुटपातयुताद् ग्रहाद् गुण- २७३ स्फुटभुक्तिविशेषभागहृत् २६१ स्फुटभुक्तिविशेषसङ्गुणा २४४

स्फुटभुक्त्यसुसंयुताः सदा २८१ स्फुटमध्यमखेचरा- ११८ स्फुटमन्देनान्त्यस्य ११५ स्फुटमस्माद्वक्ष्येऽहं २५४ स्फुटमानार्धयुक्शङ्कु- १९८ स्फुटर्क्षभोग बहुधा १४० स्फुरदुरुतारकानिकर- २१५ स्मरकोदण्डलतेव २८८ स्मररिपुदिशं याते भानौ २२७ स्मार्तमस्य युगमेव चेत्कथं ७१ स्याद् दृग्गतिर्दिनकराभिहता- २४७ स्याद् द्युराशिरिनसावनोऽथवा १५ स्वखकृतलवत्रिकोनाः २० स्वग्रहे रविमिनग्रहे यतो २५३ स्वग्रहोच्चभगणान्तरं जगुः ७ स्वचराधनसंयुक्ताः ३२० स्वच्छेदभक्तं घटप्यादि- ४७ स्वच्छेदेन युगाधिमास- ४१ स्वच्छेदेनावाप्तं धनुं ४३ स्वदलयुतोऽध्यर्धाख्यो १३० स्वद्युज्ययाऽऽप्तधनु- १७२ स्वद्युज्ययाप्तधनुषो• १७२ स्वद्युज्यया विभक्ताः १७२ स्वधृतिः कुज्योनयुता १९३ स्वधृतिकुञ्जीवाक्षज्या- १६७ स्वधृतिघ्यापमजीवा १६३, १९८ स्वधृतिघ्ना वा कुज्या १६३ स्वधृतिरविसमनरवधः १६० स्वधृतिर्वा सूर्यगुणा १४७ स्वधृतिविभक्ते वोत्क्रम- १५१ स्वधृतिविश्वजितधृत्या १८९ स्वधृतिः समशङ्कुहृता १४६ स्वधृतिस्वान्त्ये गुणिते १८९ स्वधृतिहुते वा त्रिज्ये १५० स्वधृतिहृतो वा घातो १६५ 368   APPENDIX 1

स्वपदांशावर्जितेऽन्ये ६३ स्वपरमापक्रमोत्क्रम- १७२ स्वपर्यर्यक्याहतवासरोघतः २३ स्वपलद्युतितश्चरार्धकं २२४ स्वफलेन युक्तहीना १३२ स्वबिम्बसूर्यांशक उष्णतेजसोः २६० स्वभागहारयुतगुणै- ३३ स्वभुक्तिलिप्तायुत- ६१ स्वभोदयैरुन्नतजासवो वा २८१ स्वमन्दनीचोच्चकमण्डलानि ३१६ स्वमभीष्टचापगुणितं १०१ स्वमृणं महति स्फुटोनिते ११८ स्वभृदूच्चगतिः १०३ स्वरनवकुगुणाः ८३ स्वर्णयोर्यदि विपर्ययस्तदा २५१ स्वल्पकोऽभ्युदयलग्नतोऽधिकः 280 स्वशीघ्रनीचोच्चकवृत्तपर्यर्य: ६ स्वसुरांशसमन्वितं फलं २४५ स्वान्त्यादिभिः प्रविभजे- १९° स्वान्त्या स्याच्छङ्क्वाद्यं १९२ स्वान्त्यास्वधृतीष्टनरै- १८९ स्वान्निर्गमाच्छशिदिनै- १३७ स्वाविशेषकलिकाश्रवणघ्नं २३२ स्वास्तविलग्नासुहृताः १२६ः स्वे चिरात्तदनुपातजं फलं ३१८ स्वेन्द्रांशाप्तफलोदय- २९६ स्वेष्टकालकृतमध्यलग्नतः २८१ स्वेष्टापक्रमजीवा १५४ स्वे स्वे दिवसे पूज्या ५३ स्वोच्चनीचपरिवर्त- १०९ स्वोदयकालो भक्तो १७४ स्दोदयभोगोऽभिहतो ११० स्वोदयैर्दलघटीविशेषिता २८० हन्याद् दृङ्नरदूग्गती २४६ हयमुखभगक्षुरशकट- २९५ हरिजवलये वीक्ष्याभ्यस्त २२८ हरिजे परपूर्वमण्डल- ३१३ हलिवायुयमा ५३ हानिर्जीवबुधार्कजेषु ४३ हारगुणयोगनिघ्ने गुण्ये १९५ हारस्तयोनृतलकृति-२०७ हारह्रते फलधनुषा १९४ हारेण भगणपूर्वो ५५ हारैः हृतौ फलोना १८० हारैस्तैर्भक्तोऽग्रा १६९ हारोऽन्यगुणाभ्यस्ताद् २५ हारो बधो बधो गुणहृतो १९५ हिमगुमासहुतांशपूर्वकं २६५ हिमगूच्चयुगक्षगणाः ४ ।। हिमद्युतेः स्वच्छतनुत्वतः सुखं २६० हीनं चरार्धमथवा १९५ हीनं प्रथमात्तत्फलविवरं १०१ हीनरात्रिदिनसंयुतिर्युता ३२ हीनाहनाडीविष्युतो विशुद्धच्या ३३ होने तु तच्छङ्कुकृते: पदे स्तो २४४ हीनेऽवमाः स्युर्दिवसावमानां ३१ हीनो रविः समेतो ७० हीनो वा तद्योगात् ६९ ॥ हीनौ गताधिकगणश्च १५ हुतभुग्दिशि रक्षसां तथा २२७ हुतवहककुभ गते तमारौ २२७ हृताद्भानोर्युतः सूर्य- ३५ हृता भवेल्लम्बननाडिकास्ता २६८ हृतौ स्वनाडीनरशङ्कुवर्गौ २४६ हेयः स्याच्छ्रवणः पदं १०७ होरामुहूर्तयामाः ९ होरेशः सैकमाप्तं ६५ होरेश्वराः सप्त शनैश्चराद्या ६१ ह्यस्तनाद्यतनयोविशेषजा १०२ APPENDIX I1 LIST OF WORD-NUMERAS 1. Numberwise 0 अनन्त, अन्तरिक्ष, अभ्र, अम्बर, अम्बुद, असत्, आकाश, खं, ख, गगन, छिद्र, जलद, जलधर, जलधरपथ, दिव, नग्न, नभ, पयोद, पयोधर, पुष्कर, पूर्ण, पृथु, पृथुल, बिन्दु, मेघ, रन्ध्र, वरीय, विन्दु, वियत्, विष्णुपद, विष्णुपाद, विहायस्, वृहत्, व्योम, शून्य 1 अंशुमान्, अचला, अब्ज, अमृतांशु, अवनि, आदि, आस्य, इन्दु, इला, उडुपति, उर्वरा, उर्वी, ऋक्षेश, एक, एणधर, औषधीश, क, कलाधर, कलि, कु, कुमुदाकरप्रिय, क्षपाकर, क्षमा, क्षिति, क्षोणि, क्षोणी, क्षमा, गो, गोत्र, गोत्रा, ग्लौ, चन्द्र, चन्द्रमा, जगती, जैवातृक, ज्या, तनु, दाक्षायणीप्राणेश, धरणी, धरा, धरित्री, नायक, निशाकर, निशेश, पितामह, पृथिवी, पृथ्वी, प्रालेयांशु, ब्रह्मा, भुवन्यु, भू, भूमि, मही, मुख, मृगलाञ्छन, मृगाङ्क, मेदिनी, रजनीकर, रजनीश, रात्रिप, रात्रीश, रुग्ण, .रूप, लपन, वक्त्र, वदन, वसुधा, वसुन्धरा, वाक्, विघु, विरञ्चि, विश्वम्भरा, शशधर, शशभृत्, शशलाञ्छन, शशाङ्कः, शशि, शशी, शीतकर, शीतकिरण, शीतद्युति, । शीतमयूख, शीतप्रश्मि, शीतांशु, शुभ्रभानु, श्वेत, श्वेतांशु, सितरश्मि, सुधांशु, सोम, स्थिरा, हरिणधुत् हरिणाङ्क, हिमकर, हिमगु, हिमरश्मि, हिमांशु 2 अंस, अक्षि, अन्तक, अम्बक, अयन, अश्वि, अश्विनी, ईक्षण, ओष्ठ, कर, कर्ण, कुच, कुटुम्ब, गरुत्, गुल्फ, चक्षु, जङ्घा, जानु, दल, दृश्, दृष्टि, दो:, द्वन्द्व, द्वय, द्वि, ध्रुव, नय, नयन, नासत्य, नेत्र, पक्ष, पाणि, बाहु, भुज, भुजा, यम, यमल, युग, युगल, युग्म, रविचन्दौ, रविपुत्र, लोचन, श्रोत्र, स्तन, हस्त 3 अग्नि, अनल, आज्यभुक्र, आज्याश, उषर्बुध, काल, कृशानु, कृष्णवर्त्म, क्रम, गुण, गुप्ति, जगत्, ज्योति, ज्वलन, ज्वाल, तपन, तृतीय, त्रय, त्रिकटु, त्रिकाल, त्रिगत, त्रिगुण, त्रिजगत्, त्रिनेत्र, त्रिपदी, त्रैत, दह, दहन, दीप्ति, द्युति, धाम, नेत्र, पद, पावक, पुं, पुर, पुरुष, पुष्कर, ब्रह्मन् भुवन, रत्न, राम, रुद्राक्ष, रोहित, लोक, लोचन, , वचन, वह्नि, विक्रम, विष्णु, विष्णुक्रम, वृत्त, वैश्वानर, शक्ति, शिखा, शिखिन्, शिवनेत्र, शूल, सप्तार्चि, सहोदर, हरनयन, हरनेत्र, हव्यभुक्, हव्यवाहन, हव्याश, हुतभुज्, हुतवह, हुताश, हुताशन, होतृ - 4 अपस्, अब्धि, अम्बु, अम्बुधि, अम्बुनिधि, अम्भोधि, अम्भोनिधि, अय, अर्णव, आप, आम्नाय, आय, आश्रम, उदधि, उदन्वान्, उपाय, कषाय, कृत, केन्द्र, 370 APPENDIX 11

कोष्ठ, गति, जल, जलधि, जलनिधि, तुरीय, तुर्य, तोय, दिक्, दिश, दिशा, ध्यान, नदी, निगम, निम्नगेश, नीरधि, नीरनिधि, पयोधि, पयोनिधि, पाथ, पाथोधि, पितामहास्य, प्रणिम्नगेश, बन्ध, बन्धु, ब्रहमोद्भव, महोर्मि, महोर्मिक, माल, युग, लवणोद, लोकपाल, वर्णं, वारिधि, वारिनिधि, वाधि, विषधि, विषनिधि, वेद, श्रुति, सञ्ज्ञा, समुद्र, सलिलाकर, सागर, सुख 5 अक्ष, अनिल, अनुत्तर, अर्थ, असु, आशुग, इन्द्रिय, इषु, कङ्कपत्री, करणीय, कलङ्क, कामगुण, कामदेव, खग, तत्त्व, तन्मात्र, धी, नाराच, नालोक, पक्षि, पञ्च, पतङ्ग, पत्रिन्, पर्व, पवन, पाण्डव, पुत्र, पृषत्क, प्राण, बाण, भाव, भूत, भेदक, मरुत्, महाभूत, महाव्रत, मार्गण, रत्न, लेय, लेयक, वध, वष्मन्, वात, वायु, विशिख, विषय, व्रत, शर, शरीर, शस्त्र, शिलीमुख, शूक, श्वसन, समिति, सायक, स्मरबाण, स्मरेषु 6 अङ्ग, अब्द, अराति, अरि, ऋतु, काय, कारक, कार्तिक, काल, कुमार, कुमारवदन, कृत्तिका, कोष, क्ष्माखण्ड, खर, गुहक, गुहवक्त्र, गुहास्य, चक्रार्ध, चमू, चरक, जीव, तर्क, दर्शन, द्रव्य, भार्ध, मासार्ध, रस, राग, रासभ, रिपु, लेख्य, लेश्या, वर्ण, शक्ति, शास्त्र, शिलीमुखपद, शिशु, षद्, षष्मुख, समास, सेना, स्कन्द, स्वाद 7अग, अचल, अद्रि, अनिल, अश्व, ऋषि, कलत्र, कुलाचल, क्षितिभूत्, क्ष्माधर, क्ष्माभूत्, गन्धन्वह, गन्धवह, गिरि, घोटा, छन्द (छन्दस्), तत्त्व, तापस, तुरग, तुरङ्ग, दिविचर, द्वीप, धरणिधर, धराधर, धरित्रीधर, धातु, धी, नग, पन्नग, पर्वत, पवन, भय, भूधर, भूध्त्र, भूभूत्, मरुत्, महीधर, महीघ्र, मातृका, मारुत, मुनि, यति, लोक, वक्री, वाजि, वात, वायु, वार, वासर, व्यसन, शिला, शिलोच्चय, शैल, सप्त, समीर, समीरण, स्थिर, स्वर, हय 8अनीक, अनुष्टुभ्, अहि, इभ, उरग, करटिन्, करी (करिन्), करेणु, कर्म (कर्मन्), कुञ्जर, गज, गहन, गह्वार, तक्ष, तनु, दन्ती (दन्तिन्), दिक्, दिग्गज, दिङ्नाथ, दिश्, दुरित, द्विप, द्विरद, धी, धीगुण, नाग, नागेन्द्र, पद्मी, पन्नग, पवनभुकू, पीलुक, पुष्करिन्, प्रधान, प्रभावक, फणिन्, बुद्धिगुण, भद्र, भुजग, भुजङ्ग, भुजङ्गम, भूति, मङ्गल, मतङ्गज, मति, मद, मातङ्ग, यूथप, वन, वसु, वारण, विषभूद्वपु, व्याल, श्रिय, सर्प, सिद्धगुण, सिद्धि, सिन्धुर, सुण्डिप, स्तम्बेरम, स्तम्भेरम, हस्तिन् 9 अङ्क, अन्तर, अम्बुजासन, उपेन्द्र, ऋद्धि, कपाट, कवाट, कवि, कूप, केशव, क्षत, खग, खचर, खेगामी, खेचर, गम्भीर, गाम्भीर, गो, ग्रह, छिद्र, तामित्र, तार्क्ष्र्यध्वज, दिविसद्, दुर्गा, द्वार, नन्द नभोग, नव, निधान, निधि, पट, पदार्थ, बल, बिल, मिति, यन्त्र, रत्न, रन्ध्र, लब्ध, लब्धि, वट, विल, विवर, शुषिर, सुषिर, हरि 10 अङ्गुलि, अङ्गुली, अवतार, आशा, ककुभु, कर्म, काष्ठ, काष्ठा, दिक्, दिक्पाल, दिश्, दिशा, पङ्क्ति, रावणशिर, हरित् LIST OF WORD-NUMERALS ३७१ 11 अक्षौहिणी, अज, ईश, ईशान, ईश्वर, गिरिश, गिरीश, गुणी, गौरीश, व्यम्बक, धूर्जटि, पशुपति, पिनाकिन्, भर्ग, भव, महः, महादेव, महेश, महेश्वर, मृड, रुद्र, शङ्कर, शम्भु, शर्व, शशिभूषण, शितिकण्ठ, शिव, शूलिन्, श्रीकण्ठ, हर 12 अर्क, आदित्य, इन, उष्णांशु, गण, चक्र, तपन, तरणि, तिग्मांशु, तीक्ष्णांशु, दिनकर, दिननाथ, दिनप, दिनमणि, दिनेश, दिवाकर, द्युमणि, नर, ना, पतङ्ग, पूषा, प्रद्योतन, भगण, भानु, भानुमान्, भास्कर, मण्डल, मार्तण्ड, मास, मित्र, मिहिर, रवि, राशि, विवस्वान्, व्यय, शङ्कु, सविता, सूर्य, हंस 13 अघोष, अतिजगती, अनङ्ग, करण, काम, क्रियास्थान, जय, यक्ष, वन्द्य, विश्व, विश्वे, विश्वेदेवाः 14 इन्द्र, इन्द्रक, कौशिक, गुणस्थान, जिष्णु, पुरन्दर, पूर्वप, भुवन, भूतनाम, मनु, रज्जु, लोक, वज्रिन्, वासव, विद्या, शक, शक्वरी, शचीपति, सुराधिप, सुरेश 15 अतिशक्वरी, अहन्, अह्निसंख्या, घस्र, तिथि, दिन, दिवस, द्युनिशा, पक्ष; परमाधार्मिक, वासर, सन्ध्या 16 अवनिप, अष्टि, इन्दुकला, कला, क्षमाप, नृप, नृपति, पृथ्वीश, भूप, भूपति, भूमिप, रिथ, शशिकला 17 अत्यष्टि, घटा, घन, जीमूत, तोयद, बलाह, बलाहक, मेघ, मैत्र, वलाह, वलाहक, विधृति 18 अब्रह्म, तीर्थ, धृति, पापस्थानक, पुराण, विद्या, स्मृति 19 अतिधृति', वघ, साम 20 अङ्गुल, करज, कृति, नख, नखर 21 क्रतु, प्रकृति, बृन्द, मख, मूर्छ, मूर्च्छना, यज्ञ, वृन्द, समिधः, स्वः, स्वर्ग 22 आकृति, आकृती, जाति, जाती, परीषह, मति 23 अज, जहु, माया, मेष, विकृति 24 अन्ध, अर्हत्, गायत्री, जिन, तीर्थक, तीर्थकृत्, धम्म (धर्म), बुद्ध, संकृति, सिद्ध 25 अतिकृति, अभिकृति, ज्ञान, तत्त्व, पुष्ट 26 अतितत्त्व, उत्कृति 27 उडु, ऋक्ष, खद्योत, तार, तारक, तारका, तारा, धिष्ण्य, नक्षत्र, भ, भानि 1. Read विधुति [१७] for ऽतिधृति [१७] in vs. 62d on p. 42. APPENDIX 11 ३७२ 28 ऋक्ष, देह, पिण्ड, हुला 29 आम उष्टि, कुव 30 जटा, तिथि, दिन, साध्वी 32 दन्त, दशन, रद, रदन 33 अमर, अस्वप्न, गीर्वाण, विदश, देव, दैवत, नाकगृह, निर्जर, सुर 39 दूर्वा 40 ताल, पङ्क्ति 45 त्रिपक्षी 48 जगती, संस्कार 49 अनिल, तान, पवन, मरुत्, वायु 55 सुष्टि 59 काच, मोक्ष 64 कला, योगिनी, स्त्रीकला 65 पुष्टि 72 पुरुषकला 360 चनांश, भांश 5400 दरद 21600 चक्रकला, चक्रलिप्ता 2. Wordwise अंशुमान 1 अंस 2 अङ्गुल 20 अगुलि or अङ्गुली 10 अक्ष 5 अचल 7 अक्षि 2 अचला 1 अक्षौहिणी 11 अग 7 अग्नि 3 अघोष 13 अङ्क 9 अङ्ग 6 अज 11, 23 अतिकृति 25 अतिजगती 13 अतितत्त्व 26 अतिधृति 19 अतिशक्वरी 15 LIST OF WORD-NUMERALS अत्यष्टि 17 अद्रि 7 अनङ्ग 13 अनन्त 0 अनल 3 अनिल 5,7,49 अनीक 8 अर्क 12 अर्णव 4 अर्थ 5 अर्हत 24 अवतार 10 अवनि 1 अवनिप 16 अश्व 7 अनुत्तर 5 अनुष्टुभ् 8 अन्तक 2 अन्तर 9 अन्तरिक्ष 0 अन्ध 24 अपस् 4 अब्ज 1 अब्द 6 अश्वि 2 अश्विनी 2 अष्टि16 असत्0 असु 5 अस्वप्न 33 अहन् 15 अहि 8 अह्निसंख्या 15 आकाश 0 आकृति 22 आकृती 22 आज्यभुक 3 आज्याश 3 आदि 1 आदित्य 12 अब्धि 4 अब्रह्म 18 अभिकृति 25 अभ्र 0 अमर 33 अमृतांशु 1 अम्बक 2 अम्बर 0 आप 4 आम 29 आम्नाय 4 अम्बु 4 अम्बुजासन 9 अम्बुद 0 अम्बुधि 4 अम्बुनिधि 4 अम्भोधि or अम्मोनिधि 4 अय 4 आय 4 आशा 19 आशुग 5 आश्रम 4 आस्य 1 अयन 2 अराति 6 अरि 6 इन 12 इन्दु 1 APPENDIX II इन्दुकला इन्द्र 16 14 14 5 8 ककुभ कङ्कपत्री कपाट इन्द्रिय इला ब इषु ईक्षण ईश ईशान ईश्वर 1 5 2 11 11 11 27 1 26 4 करज करटिन् करण करणीय करी (करिन्) करेणु कर्ण कर्म (कर्मन्) कलङ्क 1 10 5 9 2 20 8 13 5 8 8 2 8, 10 5 7 16,64 1 58 कलन उडुपति उत्कृति उदधि उदन्वान् उपाय उपेन्द्र 4 कला 4 कलाधर कलि 9 1 8 कवाट कवि उरग उर्वरा उर्वो 9 9 कषाय काच 1 1 3 29 12 27, 28 1 6 4 59 13 5 उषर्बुध उष्टि उष्णांशु ऋक्ष ऋक्षेश कामगुण कामदेव 5 काय कारक कातिक काल 7 काष्ठ ऋद्धि ऋषि एक एणधर ओष्ठ औषधीश 6 6 6 3,6 10 10 1 2 8 काष्ठा 1 2 1 ________________

LIST OF-WORD-NUMERALS खंग कुटुम्ब कुमार कुमारवदन कुमुदाकरप्रिय कुलाचल खद्योत खेगामी कप खेचर कृत गगन कृति कृत्तिका कृशानु कृष्णवम गण (= भगण) गति केशव कोष कोष्ठ कौशिक गन्धवह गन्धदह गम्भीर गरुत् गहन गह्वर ositsillimhix!!! Lexklk! क्रतु क्रियास्थान क्षत गायत्री गिरि गिरिश गिरीश गीर्वाण गुण गुणस्थान क्षपाकर क्षमा क्षिति क्षितिभृत् गुणी क्षोणि क्षोणी गुप्ति गुल्फ गुहक गुहवक्त्र क्ष्माखण्ड क्ष्माधर क्ष्माप क्ष्माभृत् गुहास्य गो गोत्र गोत्रा चक्रलिप्ता जलद, जलधार जलधरपथ जलधि जलनिधिः जातिः जाती 17 17 15 12 2600 2600 2 2 APPENDIX II जिन जिष्णु जीव तत्त्वं तनु तन्मन् पन तरणि तर्क तीन तापस तमिस्र तार Or तारक तारका kTVT ताक्ष्यध्वज ताल तिग्मांशु तिथि तीक्षणांशु तीर्थ तीर्थक तीर्थकृतु तुरग तुरङ्ग तुरीय 5, 7, 25 1, 8 3, 12