वेतालपञ्चविंशति 05

← वेतालपञ्चविंशति ०४

वेतालपञ्चविंशति ०५
सोमदेव

वेतालपञ्चविंशति ०६ →

द्वादशस्तरङ्गः ।

(पञ्चमो वेतालः ।)

ततस्तस्य पुनर्गत्वा शिंशपाशाखिनोऽन्तिकम् ।
तथैवोल्लम्बमानं तं दृष्ट्वा नरशरीरगम् ।। १
वेतालमवतार्यैव कृत्वास्मै बहु वैकृतम् ।
स त्रिविक्रमसेनो द्राग्गन्तुं प्रववृते ततः ।। २
आगच्छन्तं च तं तूष्णीं वेतालः पूर्ववत्पथि ।
रात्रौ महाश्मशानेऽत्र स्कन्धस्थो व्याजहार सः ।। ३
राजन्नभिनिविष्टोऽसि कष्टेऽत्यन्तप्रियोऽसि च ।
तत्ते चेतोविनोदाय वर्णयामि कथां शृणु ।। ४
उज्जयिन्यामभूद्विप्रः पुण्यसेनस्य भूपतेः ।
अनुजीवी प्रियोऽमात्यो हरिस्वामीति सद्गुणः ।। ५
तस्यात्मनोऽनुरूपायां भार्यायां गृहमेधिनः ।
गुणवान्सदृशः पुत्रो देवस्वामीत्यजायत ।। ६
तद्वच्चानन्यसामान्यरूपलावण्यविश्रुता ।
कन्या सोमप्रभा नाम तस्यान्वर्थोदपद्यत ।। ७
सा प्रदेया सती कन्या रूपोत्कर्षाभिमानिनी ।
मातुर्मुखेन पितरं भ्रातरं च जगाद तम् ।। ८
शूरस्य ज्ञानिनो वाहं देया विज्ञानिनोऽपि वा ।
अन्यस्मै नास्मि दातव्या कार्यं मज्जीवितेन चेत् ।। ९
तच्छ्रुत्वा तादृशं तस्याश्चिन्वन्नेकतमं वरम् ।
तत्पिता स हरिस्वामी यावच्चिन्तां वहत्यलम् ।। १०
तावद्व्यसर्जि राज्ञा स पुण्यसेनेन दूत्यया ।
संध्यर्थं विग्रहायातदाक्षिणात्यनृपान्तिकम् ।। ११
कृतकार्यश्च तत्रासावेकेनाभ्येत्य तां सुताम् ।
याचितोऽभूद्द्विजाग्र्येण श्रुततद्रूपसंपदा ।। १२
विज्ञानिनो ज्ञानिनो वा शूराद्वा नापरं पतिम् ।
मत्पुत्रीच्छति तत्तेषां मध्यात्कथय को भवान् ।। १३
इत्युक्तस्तेन भार्यार्थी स हरिस्वामिना द्विजः ।
अहं जानामि विज्ञानमिति तं प्रत्यभाषत ।। १४
तर्हि तद्दर्शयस्वेति पुनरुक्तश्च तेन सः ।
विज्ञानी कल्पयामास स्वशक्त्या द्युचरं रथम् ।। १५
मायायन्त्ररथे तत्र तं हरिस्वामिनं क्षणात् ।
आरोप्य नीत्वा स्वर्गादींल्लोकांस्तस्मायदर्शयत् ।। १६
आनिनाय च तुष्टं तं तत्रैव कटकं पुनः ।
दाक्षिणात्यस्य नृपतेर्यत्रायातः स कार्यतः ।। १७
ततः सोऽस्मै हरिस्वामी प्रतिशुश्राव तां सुताम् ।
विज्ञानिने विवाहं च निश्चिकायाह्नि सप्तमे ।। १८
तत्कालमुज्जयिन्यामप्यन्येनैत्य द्विजन्मना ।
देवस्वामी स तत्पुत्रः स्वसारं तामयाच्यत ।। १९
ज्ञानिविज्ञानिशूरेभ्यो नान्यमिच्छति सा पतिम् ।
इति तेनापि सोऽप्युक्तः शूरमात्मानमभ्यधात् ।। २०
ततो दर्शितशस्त्रास्त्रश्रिये तस्मै द्विजोऽनुजाम् ।
देवस्वामी स शूराय दातुं तां प्रत्यपद्यत ।। २१
सप्तमेऽह्नि च तत्रैव विवाहं गणकोक्तितः ।
तस्यापि सोऽभ्यधान्मातुः परोक्षं कृतनिश्चयः ।। २२
तन्मातापि हरिस्वामिभार्या तत्कालमेव सा ।
केनाप्येत्य तृतीयेन सुतां तां याचिता पृथक् ।। २३
ज्ञानी शूरोऽथ विज्ञानी भर्तास्मद्दुहितुर्मतः ।
इत्युक्तश्च तया मातरहं ज्ञानीति सोऽभ्यधात् ।। २४
पृष्ट्वा भूतं भविष्यच्च तस्मै तां ज्ञानिने सुताम् ।
प्रतिजज्ञे प्रदातुं साप्यह्नि तत्रैव सप्तमे ।। २५
अन्येद्युश्चागतः सोऽत्र हरिस्वामी यथाकृतम् ।
पत्न्यै पुत्राय चाचख्यौ तं कन्यादाननिश्चयम् ।। २६
तौ च तं स्वकृतं तस्मै भिन्नं भिन्नमवोचताम् ।
सोऽपि तेनाकुलो जज्ञे वरत्रयनिमन्त्रणात् ।। २७
अथोद्वाहदिने तस्मिन्हरिस्वामिगृहे वराः ।
आययुर्ज्ञानिविज्ञानिशूरास्तत्र त्रयोऽपि ते ।। २८
तत्कालं चात्र सा चित्रं कन्या सोमप्रभा वधूः ।
अशङ्कितं गता क्वापि न विचित्याप्यलभ्यत ।। २१
ततोऽब्रवीद्धरिस्वामी ज्ञानिनं तं ससंभ्रमः ।
ज्ञानिन्निदानीं ब्रूह्याशु दुहिता मे क्व सा गता ।। ३०
तच्छ्रुत्वा सोऽवदज्ज्ञानी राक्षसेनापहृत्य सा ।
नीता विन्ध्याटवीं धूमशिखेन वसतिं निजाम् ।। ३१
इत्युक्तो ज्ञानिना भीतो हरिस्वामी जगाद सः ।
हा धिक्कथं सा प्राप्येत विवाहश्चापि हा कथम् ।। ३२
श्रुत्वैतत्प्राह विज्ञानी धीरो भव नयामि वः ।
तत्राधुनैव यत्रैष ज्ञानी वदति तां स्थिताम् ।। ३३
इत्युक्त्वा तत्क्षणं कृत्वा रथं सर्वास्त्रसंयुतम् ।
तत्रारोप्य हरिस्वामिज्ञानिशूरान्खगामिनि ।। ३४
तान्स संप्रापयामास क्षणाद्विन्ध्याटवीभुवि ।
ज्ञानिना तां समाख्यातां वसतिं तत्र रक्षसः ।। ३५
तत्र तं राक्षसं क्रुद्धं ज्ञातवृत्तान्तनिर्गतम् ।
शूरोऽथ योधयामास हरिस्वामिपुरस्कृतः ।। ३६
तदाश्चर्यमभूद्युद्धं तयोर्मानुषरक्षसोः ।
चित्रास्त्रयोधिनोः स्त्र्यर्थं रामरावणयोरिव ।। ३७
क्षणेन च स सङ्ग्रामदुर्मदस्यापि रक्षसः ।
अर्धचन्द्रेण बाणेन शूरस्तस्याच्छिनच्छिरः ।। ३८
हते रक्षसि तां सोमप्रभामाप्तां तदास्पदात् ।
आदाय विज्ञानिरथेनाजग्मुस्ते ततोऽखिलाः ।। ३९
हरिस्वामिगृहं प्राप्य तेषां लग्नेऽप्युपस्थिते ।
ज्ञानिविज्ञानिशूराणां विवाद उदभून्महान् ।। ४०
ज्ञानी जगाद नाहं चेज्जानीयां तदियं कथम् ।
प्राप्येत कन्या गूढस्था देया मह्यमसावितः ।। ४१
विज्ञानी त्ववदन्नाहं कुर्यां चेद्व्योमगं रथम् ।
गमागमौ कथं स्यातां देवानामिव वः क्षणात् ।। ४२
कथं स्याच्चारथं युद्धं रथिना रक्षसा सह ।
तस्मान्मह्यमियं देया लग्नो ह्येष मयार्जितः ।। ४३
शूरोऽप्युवाच हन्यां चेन्नाहं तं राक्षसं रणे ।
तद्युवाभ्यां कृते यत्नेऽप्येतां कन्यां क आनयेत् ।। ४४
तन्मह्ममेषा दातव्येत्येवं तेषु विवादिषु ।
हरिस्वामी क्षणं तूष्णीमासीदुद्भ्रान्तमानसः ।। ४५
तत्कस्मै सात्र देयेति राजन्वदतु मे भवान् ।
न वदिष्यसि जानंश्चेत्तत्ते मूर्धा स्फुटिष्यति ।। ४६
इति वेतालतस्तस्माच्छ्रुत्वा मौनं विहाय च ।
स त्रिविक्रमसेनस्तमुवाचैवं महीपतिः ।। ४७
शूराय सा प्रदातव्या येन प्राणपणोद्यमात् ।
अर्जिता बाहुवीर्येण हत्वा तं युधि राक्षसम् ।। ४८
ज्ञानिविज्ञानिनौ त्वस्य धात्रा कर्मकरौ कृतौ ।
सदा गणकतक्षाणौ परोपकरणे न किम् ।। ४९
इत्युक्तं मनुजपतेर्निशम्य तस्य स्कन्धाग्रात्सपदि स पूर्ववज्जगाम ।
वेतालो निजपदमेव सोऽपि राजानुद्वेगः पुनरपि तं प्रति प्रतस्थे ।। ५०

इति महाकविश्रीसोमदेवभट्टविरचिते कथासरित्सागरे शशाङ्कवतीलम्बके द्वादशस्तरङ्गः ।

विज्ञानाद्युपरि टिप्पणी

तुलनीय - भविष्यपुराणम् ३.२.५

वेतालपञ्चविंशति 05

संबंधित कड़ियाँ

बाहरी कडियाँ