कूर्मपुराणम्-पूर्वभागः/षड्विंशतितमोऽध्यायः
सूत उवाच ।
प्रविश्य मेरुशिखरं कैलासं कनकप्रभम् ।
रराम भगवान् सोमः केशवेन महेश्वरः ।। २६.१
अपश्यंस्ते महात्मानं कैलासगिरिवासिनः ।
पूजयाञ्चक्रिरे कृष्णं देवदेवमथाच्युतम् ।। २६.२
चतुर्बाहुमुदाराङ्गं कालमेघसमप्रभम् ।
किरीटिनं शार्ङ्गपाणि श्रीवत्साङ्कितवक्षसम् ।। २६.३
दीर्घबाहुं विशालाक्षं पीतवाससमच्युतम् ।
दधानमुरसा मालां वैजयन्तीमनुत्तमाम् ।। २६.४
भ्राजमानं श्रिया दिव्यं युवानमतिकोमलम् ।
पद्माङ्घ्रिं पद्मनयनं सस्मितं सुगतिप्रदम् ।। २६.५
कदाचित् तत्र लीलार्थं देवकीनन्दवर्द्धनः ।
भ्राजमानः श्रीया कृष्णश्चचार गिरिकन्दरे ।। २६.६
गन्धर्वाप्सरसां मुख्या नागकन्याश्च कृत्स्नशः ।
सिद्धा यक्षाश्च गन्धर्वास्तत्र तत्र जगन्मयम् ।। २६.७
दृष्ट्वाश्चर्यं परं गत्वा हर्षादुत्फुल्लोचनाः ।
मुमुचुः पुष्पवर्षाणि तस्य मूर्ध्नि महात्मनः ।। २६.८
गन्धर्वकन्यका दिव्यास्तद्वदप्सरसां वराः ।
दृष्ट्वा चकमिरे कृष्णं स्त्रस्तवस्त्रविभूषणाः ।। २६.९
काश्चिद् गायन्ति विविधां गीतिं गीतविशारदाः ।
संप्रेक्ष्य देवकीसूनुं सुन्दरं काममोहिताः ।। २६.१०
काश्चिद्विलासबहुला नृत्यन्ति स्म तदग्रतः ।
संप्रेक्ष्य सस्मितं काश्चित् पपुस्तद्वदनामृतम् ।। २६.११
काश्चिद् भूषणवर्याणि स्वाङ्गादादाय सादरम् ।
भूषयाञ्चक्रिरे कृष्णं कामिन्यो लोकभूषणम् ।। २६.१२
काश्चिद् भूषणवर्याणि समादाय तदङ्गतः ।
स्वात्मानं बूषयामासुः स्वात्मकैरपि माधवम् ।। २६.१३
काश्चिदागत्य कृष्णस्य समीपं काममोहिता ।
चुचुम्ब वदनाम्भोजं हरेर्मुग्धमृगेक्षणा ।। २६.१४
प्रगृह्य काश्चिद् गोविन्दं करेण भवनं स्वकम् ।
प्रापयामासर्लोकादिं मायया तस्य मोहिता ।। २६.१५
तासां स भगवान् कृष्णः कामान् कमललोचनः ।
बहूनि कृत्वा रूपाणि पूरयामास लीलया ।। २६.१६
एवं वै सुचिरं कालं देवदेवपुरे हरिः ।
रेमे नारायणः श्रीमान् मायया मोहयञ्जगत् ।। २६.१७
गते बहुतिथे काले द्वारवत्यां निवासिनः ।
बभूवुर्विह्वला भीता गोविन्दविरहे जनाः ।। २६.१८
ततः सुपर्णो बलवान् पूर्वमेव विसर्जितः ।
कृष्णेन मार्गमाणस्तं हिमवन्तं ययौ गिरिम् ।। २६.१९
अदृष्ट्वा तत्र गोविन्दं प्रणम्य शिरसा मुनिम् ।
आजगामोपमन्युं तं पुरीं द्वारवतीं पुनः ।। २६.२०
तदन्तरे महादैत्या राक्षसाश्चातिभीषणाः ।
आजग्मुर्द्वारकां शुभ्रां भीषयन्तः सहस्त्रशः ।। २६.२१
स तान् सुपर्णो बलवान् कृष्णतुल्यपराक्रमः ।
हत्वा युद्धेन महता रक्षति स्म पुरीं शुभाम् ।। २६.२२
एतस्मिन्नेव काले तु नारदो भगवानृषिः ।
दृष्ट्वा कैलासशिखरे कृष्णं द्वारवतीं गतः ।। २६.२३
तं दृष्ट्वा नारदमृषिं सर्वे तत्र निवासिनः ।
प्रोचुर्नारायणो नाथः कुत्रास्ते भगवान् हरिः ।। २६.२४
स तानुवाच भगवान् कैलसशिखरे हरिः ।
रमतेऽद्य महायोगीं तं दृष्ट्वाऽहमिहागतः ।। २६.२५
तस्योपश्रुत्य वचनं सुपर्णः पततां वरः ।
जगामाकाशगो विप्राः कैलासं गिरिमुत्तमम् ।। २६.२६
ददर्श देवकीसूनुं भवने रत्नमण्डिते ।
वरासनस्थं गोविन्दं देवदेवान्तिके हरिम् ।। २६.२७
उपास्यमानममरैर्दिव्यस्त्रीभिः समन्ततः ।
महादेवगणैः सिद्धैर्योगिभिः परिवारितम् ।। २६.२८
प्रणम्य दण्डवद् भूमौ सुपर्णः शंकरं शिवम् ।
निवेदयामास हरिं प्रवृत्तिं द्वारकापुरे ।। २६.२९
ततः प्रणम्य शिरसा शंकरं नीललोहितम् ।
आजगाम पुरीं कृष्णः सोऽनुज्ञातो हरेण तु ।। २६.३०
आरुह्य कश्यपसुतं स्त्रीगणैरभिपूजितः ।
वचोभिरमृतास्वादैर्मानितो मधुसूदनः ।। २६.३१
वीक्ष्य यान्तममित्रघ्नं गन्धर्वाप्सरसां वराः ।
अन्वगच्छन् महोयोगं शङ्खचक्रगदाधरम् ।। २६.३२
विसर्जयित्वा विश्वात्मा सर्वा एवाङ्गना हरिः ।
ययौ स तूर्णं गोविन्दो दिव्यां द्वारवतीं पुरीम् ।। २६.३३
गते मुररिपौ नैव कामिन्यो मुनिपुंगवाः ।
निशेव चन्द्ररहिता विना तेन चकाशिरे ।। २६.३४
श्रुत्वा पौरजनास्तूर्णं कृष्णागमनमुत्तमम् ।
मण्डयाञ्चक्रिरे दिव्यां पुरीं द्वारवतीं शुभाम् ।। २६.३५
पताकाभिर्विशालाभिर्ध्वजै रत्नपरिष्कृतैः ।
लाजादिभिः पुरीं रम्यां भूषयाञ्चक्रिरे जनाः ।। २६.३६
अवादयन्त विविधान् वादित्रान् मधुरस्वनान् ।
शंखान् सहस्रशो दध्मुर्वीणावादान् वितेनिरे ।। २६.३७
प्रविष्टमात्रे गोविन्दे पुरीं द्वारवतीं शुभाम् ।
अगायन् मधुरं गानं स्त्रियो यौवनशालिनः ।। २६.३८
दृष्ट्वा ननृतुरीशानं स्थिताः प्रासादमूर्द्धसु ।
मुमुचुः पुष्पवर्षाणि वसुदेवसुतोपरि ।। २६.३९
प्रविश्य भवनं कृष्ण आशीर्वादाभिवर्द्धितः ।
वरासने महायोगी भाति देवीभिरन्वितः ।। २६.४०
सुरम्ये मण्डपे शुभ्रे शङ्खाद्यैः परिवारितः ।
आत्मजैरभितो मुख्यैः स्त्रीसहस्रैश्च संवृतः ।
तत्रासनवरे रम्ये जाम्बवत्या सहाच्युतः ।२६.४१
भ्राजते चोमया देवो यथा देव्या समन्वितः ।। २६.४२
आजग्मुर्देवगन्धर्वा द्रष्टुं लोकादिमव्ययम् ।
महर्षयः पूर्वजाता मार्कण्डेयादयो द्विजाः ।। २६.४३
ततः स भगवान् कृष्णो मार्कण्डेयं समागतम् ।
ननामोत्थाय शिरसा स्वासनं च ददौ हरिः ।। २६.४४
संपूज्य तानृषिगणान् प्रणामेन महाभुजः ।
विसर्जयामास हरिर्दत्त्वा तदभिवाञ्छितान् ।। २६.४५
तदा मध्याह्नसमये देवदेवः स्वयं हरिः ।
स्नात्वा शुक्लाम्बरो भानुमुपतिष्ठन् कृताञ्जलिः ।। २६.४६
जजाप जाप्यं विधिवत् प्रेक्षमाणो दिवाकरम् ।
तर्पयामास देवेशो देवान् मुनिगणान् पितॄन् ।। २६.४७
प्रविश्य देवभवनं मार्कण्डेयेन चैव हि ।
पूजयामास लिङ्गस्थं भूतेशं भूतिभूषणम् ।। २६.४८
समाप्य नियमं सर्वं नियन्ताऽसौ नृणां स्वयम् ।
भोजयित्वा मुनिवरं ब्राह्मणानभिपूज्य च ।। २६.४९
कृत्वात्मयोगं विप्रेन्द्रा मार्कण्डेयेन चाच्युतः ।
कथाः पौराणिकीं पुण्याश्चक्रे पुत्रादिभिर्वृतः ।। २६.५०
अथैतत् सर्वमखिलं दृष्ट्वा कर्म महामुनिः ।
मार्कण्डेयो हसन् कृष्णं बभाषे मधुरं वचः ।। २६.५१
मार्कण्डेय उवाच ।
कः समाराध्यते देवो भवता कर्मभिः शुभैः ।
ब्रूहि त्वं कर्मभिः पूज्यो योगिनां ध्येय एव च ।। २६.५२
त्वं हि तत् परमं ब्रह्म निर्वाणममलं पदम् ।
भारावतरणार्थाय जातो वृष्णिकुले प्रभुः ।। २६.५३
तमब्रवीन्महाबाहुः कृष्णो ब्रह्मविदां वरः ।
श्रृण्वतामेव पुत्राणां सर्वेषां प्रहसन्निव ।। २६.५४
श्रीभगवानुवाच ।
भवता कथितं सर्वं तथ्यमेव न संशयः ।
तथापि देवमीशानं पूजयामि सनातनम् ।। २६.५५
न मे विप्रास्ति कर्त्तव्यं नानवाप्तं कथंचन ।
पूजयामि तथापीशं जानन्नैतत् परं शिवम् ।। २६.५६
न वै पश्यन्ति तं देवं मायया मोहिता जनाः ।
ततोऽहं स्वात्मनो मूलं ज्ञापयन् पूजयामि तम् ।। २६.५७
न च लिङ्गार्चनात् पुण्यं लोकेस्मिन् भीतिनाशनम् ।
तथा लिङ्गे हितायैषां लोकानां पूजयेच्छिवम् ।। २६.५८
योऽहं तल्लिङ्गमित्याहुर्वेदवादविदो जनाः ।
ततोऽहमात्ममीशानं पूजयाम्यात्मनैव तत् ।। २६.५९
तस्यैव परमा मूर्त्तिस्तन्मयोऽहं न संशयः ।
नावयोर्द्यिते भेदो वेदेष्वेवं विनिश्चयः ।। २६.६०
एष देवो महादेवः सदा संसारभीरुभिः ।
ध्येयः पूज्यश्च वन्द्यश्च ज्ञेयो लिङ्गे महेश्वरः ।। २६.६१
मार्कण्डेय उवाच ।
किं तल्लिङ्गं सुरश्रेष्ठ लिङ्गे संपूज्यते च कः ।
ब्रूहि कृष्ण विशालाक्ष गहनं ह्येतदुत्तमम् ।। २६.६२
अव्यक्तं लिङ्गमित्याहुरानन्दं ज्योतिरक्षरम् ।
वेदा महेस्वरं देवमाहुर्लिङ्गिनमव्ययम् ।
पुरा चैकार्णवे घोरे नष्टे स्थावरजङ्गमे ।२६.६३
प्रबोधार्थं ब्रह्मणो मे प्रादुर्भूतः स्वयं शिवः ।
तस्मात् कालात् समारभ्य ब्रह्मा चाहं सदैव हि ।
पूजयावो महादेवं लोकानां हितकाम्यया ।। २६.६४
मार्कण्डेय उवाच ।
कथं लिङ्गमभूत् पूर्वमैश्वरं परमं पदम् ।
प्रबोधार्थं स्वयं कृष्ण वक्तुमर्हसि सांप्रतम् ।। २६.६५
श्रीभगवानुवाच ।
आसीदेकार्णवं घोरमविभागं तमोमयम् ।
मध्ये चैकार्णवे तस्मिन् शङ्खचक्रगदाधरः ।
सहस्रशीर्षा भूत्वाऽहं सहस्राक्षः सहस्रपात् ।२६.६६
सहस्रबाहुर्युक्तात्मा शयितोऽहं सनातनः ।
एतस्मिन्नन्तरे दूरे पश्यमि ह्यमितप्रभम् ।
कोटिसूर्यप्रतीकाशं भ्राजमानं श्रियावृतम् ।। २६.६७
चतुर्वरक्रं महायोगं पुरुषं काञ्चनप्रभम् ।
कृष्णाजिनधरं देवमृग्यजुः सामभिः स्तुतम् ।। २६.६८
निमेषमात्रेण स मां प्राप्तो योगविदां वरः ।
व्याजहार स्वयं ब्रह्मा स्मयमानो महाद्युतिः ।। २६.६९
कस्त्वं कुतो वा किं चेह तिष्ठसे वह मे प्रभो ।
अहं कर्त्ता हि लोकानां स्वयंभूः प्रपितामहः ।। २६.७०
एवमुक्तस्तदा तेन ब्रह्मणाऽहमुवाच ह ।
अहं कर्त्ताऽस्मि लोकानां संहर्ता च पुनः पुनः ।। २६.७१
एवं विवादे वितते मायया परमेष्ठिनः ।
प्रबोधार्थं परं लिङ्गं प्रादुर्भूतं शिवात्मकम् ।। २६.७२
कालानलसमप्रख्यं ज्वालामालासमाकुलम् ।
क्षयवृद्धिविनिर्मुक्तमादिमध्यान्तवर्जितम् ।। २६.७३
ततो मामाह भगवानधो गच्छ त्वमाशु वै ।
अन्तमस्य विजानीम ऊर्ध्वं गच्छेऽहमित्यजः ।। २६.७४
तदाशु समयं कृत्वा गतावूर्ध्वमधश्च द्वौ ।
पितामहोऽप्यहं नान्तं ज्ञातवन्तौ समाः शतम् ।। २६.७५
ततो विस्मयमापन्नौ भीतौ देवस्य शूलिनः ।
मायया मोहितौ तस्य ध्यायन्तौ विश्वमीश्वरम् ।। २६.७६
प्रोच्चरन्तौ महानादमोङ्कारं परमं पदम् ।
तं प्राञ्जलिपुटौभूत्वा शंभुं तष्टुवतुः परम् ।। २६.७७
ब्रह्मविष्णू ऊचतुः ।
अनादिमूलसंसाररागेवैद्याय शंभवे ।
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिङ्गमूर्त्तये ।। २६.७८
प्रलयार्णवसंस्थाय प्रलयोद्भूतिहेतवे ।
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिङ्गमूर्त्तये ।। २६.७९
ज्वालामालावृताङ्गाय ज्वलनस्तम्भरूपिणे ।
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिङ्गमूर्त्तये ।। २६.८०
आदिमध्यान्तहीनाय स्वबावामलदीप्तये ।
नमः शिवायानन्ताय ब्रह्मणे लिङ्गमूर्त्तये ।। २६.८१
प्रधानपुरुषेशाय व्योमरूपाय वेधसे
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिङ्गमूर्त्तये ।। २६.८२
निर्विकाराय सत्याय नित्यायामलतेजसे ।
वेदान्तसाररुपाय कालरुपाय ते नमः।।२६.८३
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिङ्गमूर्त्तये ।
एवं संस्तूयमानस्तु व्यक्तो भूत्वा महेश्वरः ।२६.८४
भाति देवो महायोगी सूर्यकोटिसमप्रभः ।
वक्त्रकोटिसहस्त्रेण ग्रसमान इवाम्बरम् ।२६.८५
सहस्त्रहस्तचरणः सूर्यसोमाग्निलोचनः ।
पिनाकपाणिर्भगवान् कृत्तिवासास्त्रिशूलभृत् ।२५,८६
व्यालयज्ञोपवीतश्च मेघदुन्दुभिनिः स्वनः ।
अथोवाच महादेवः प्रीतोऽहं सुरसत्तमौ ।२६.८७
पश्येतं मां महादेवं भयं सर्वं प्रमुच्यताम् ।
युवां प्रसूतौ गात्रेभ्यो मम पूर्वं सनातनौ ।२६.८८
अयं मे दक्षिणे पार्श्वे ब्रह्मा लोकपितामहः ।
वामपार्श्वे च मे विष्णुः पालको हृदये हरः ।। २६.८९
प्रीतोऽहं युवयोः सम्यक् वरं दद्मि यथेप्सितम् ।
एवमुक्त्वाऽथ मां देवो महादेवः स्वयं शिवः ।२६.९०
आलिङ्ग्य देवं ब्रह्माणं प्रसादाभिमुखोऽभवत्।
ततः प्रहृष्टमनसौ प्रणिपत्य महेश्वरम् ।२६.९१
ऊचतुः प्रेक्ष्य तद्वक्त्रं नारायणपितामहौ ।
यदि प्रीतिः समुत्पन्ना यदि देयो वरो हि न।२६.९२
भक्तिर्भवतु नौ नित्यं त्वयि देव महेश्वरे ।
ततः स भगवानीशः प्रहसन् परमेश्वरः ।२६.९३
उवाच मां महादेवः प्रीतः प्रीतेन चेतसा।
देवदेव उवाच ।
प्रलयस्थितिसर्गाणां कर्त्ता त्वं धरणीपते ।२६.९४
वत्स वत्स हरे विश्वं पालयैतच्चराचरम् ।
त्रिधा भिन्नोऽस्म्यहं विष्णो ब्रह्मविष्णुहराख्यया ।२६.९५
सर्गरक्षालयगुणैर्निर्गुणोऽपि निरञ्जनः ।
संमोहं त्यज भो विष्णो पालयैनं पितामहम् ।२६.९६
भविष्यत्येव भगवांस्तव पुत्रः सनातनः ।
अहं च भवतो वक्त्रात् कल्पादौ सुररूपधृक् ।२६.९७
शूलपाणिर्भविष्यामि क्रोधजस्तव पुत्रकः ।
एवमुक्त्वा महादेवो ब्रह्माणं मुनिसत्तम ।२६.९८
अनुगृह्य च मां देवस्तत्रैवान्तरधीयत ।
ततः प्रभृति लोकेषु लिङ्गार्चा सुप्रतिष्ठिता ।२६.९९
लिङ्गं तत्तु यतो ब्रह्मन् ब्रह्मणः परमं वपुः ।
एतल्लिङ्गस्य माहात्म्यं भाषितं ते मयाऽनघ ।२६.१००
एतद् बुध्यन्ति योगज्ञा न देवा न च दानवाः ।
एतद्धि परमं ज्ञानमव्यक्तं शिवसंज्ञितम् ।२६.१०१
येन सूक्ष्ममचिन्त्यं तत् पश्यन्ति ज्ञान चक्षुषः ।
तस्मै भगवते नित्यं नमस्कारं प्रकुर्महे ।२६.१०२
महादेवाय रुद्राय देवदेवाय लिङ्गिने ।
नमो वेदरहस्याय नीलकण्ठाय ते नमः ।२६.१०३
विभीषणाय शान्ताय स्थाणवे हेतवे नमः ।
ब्रह्मणे वामदेवाय त्रिनेत्राय महीयसे ।२६.१०४
शंकराय महेशाय गिरीशाय शिवाय च ।
नमः कुरुष्व सततं ध्यायस्व मनसा हरम् ।२६.१०५
संसारसागरादस्मादचिरादुद्धरिष्यसि ।
एवं स वासुदेवेन व्याहृतो मुनिपुंगवः ।२६.१०६
जगाम मनसा देवमीशानं विश्वतोमुखम् ।
प्रणम्य शिरसा कृष्णमनुज्ञातो महामुनिः ।२६.१०७
जगाम चेप्सितं देशं देवदेवस्य शूलिनः ।
य इमं श्रावयेन्नित्यं लिङ्गाध्यायमनुत्तमम् ।२६.१०८
श्रृणुयाद् वा पठेद्वापि सर्वपापैः प्रमुच्यते ।
श्रुत्वा सकृदपि ह्येतत् तपश्चरणमुत्तमम् ।२६.१०९
वासुदेवस्य विप्रेन्द्राः पापं मुञ्चिति मानवः ।
जपेद् वाहरहर्नित्यं ब्रह्मलोके महीयते ।
एवमाह महायोगी कृष्णद्वैपायनः प्रभुः ।। २६.११०
इति श्रीकूर्मपुराणे षट्साहस्त्र्यां संहितायां पूर्वविभागे षड्विंशोऽध्यायः ।।