मोक्षोपायटीका/वैराग्यप्रकरणम्/सर्गः ३
| ← सर्गः २ | मोक्षोपायटीका/वैराग्यप्रकरणम् भास्करकण्ठः |
सर्गः ४ → |
| मोक्षोपायटीका/वैराग्यप्रकरणम् |
|---|
श्रीरामस्य गृहप्रवेशं कथयति
लाजपुष्पाञ्जलिव्रातैर्विकीर्णः पौरवासिभिः ।
स विवेश गृहं श्रीमाञ्जयन्तो विष्टपं यथा ॥ ंो_१,३.१ ॥
"विकीर्णः" भरितः ।" जयन्तः" इन्द्रपुत्रः ॥ ंोट्_१,३.१ ॥
प्रणनामाथ पितरं वसिष्ठं मातृबान्धवान् ।
ब्राह्मणान् गुरुवृद्धांश्च राघवः प्रथमागतः ॥ ंो_१,३.२ ॥
स्पष्टम् ॥ ंोट्_१,३.२ ॥
सुहृद्भिर्मातृभिश्चैव पित्रा द्विजगणेन च ।
मुहुरालिङ्गनाचारै राघवो न ममौ तदा ॥ ंो_१,३.३ ॥
"राघवस्" "तदा" "सुहृद्"आदि"भिः" सहकृतैः "आलिङ्गनाचारैः" आलिङ्गनरूपैः लोकाचारैः ।" न" "ममौ" महानन्दयुक्तो जात इति भावः ॥ ंोट्_१,३.३ ॥
तस्मिन् दृढैर्दाशरथौ प्रियप्रकथनैर्मिथः ।
जुघूर्णुर्मधुरैराशा मृदुवंशस्वनैरिव ॥ ंो_१,३.४ ॥
"तस्मिन्" "दाशरथौ" "मिथः" "प्रियप्रकथनैः" श्रीरामविषयैः अन्योऽन्यं प्रियकथनैः । श्रीरामो गृहं प्राप्त इत्येवंरूपैः परस्परं प्रियकथनैरिति यावत् ।" आशाः" दिशः । "जुघूर्णुः" घूर्णिं प्रापुः । मङ्गलवाचिभूकम्पोत्थानादियमुक्तिः ।" प्रियप्रकथनैः" कथम्भूतैः । "दृढैस्" तथा "मधुरैः" कर्णसुखैः । "प्रियप्रकथनैः" कैर्"इव" । "मृदुवंशस्वनैर्" "इव" । यथा तैः पुरुषाः घूर्णन्ति । तथेत्यर्थः ॥ ंोट्_१,३.४ ॥
बहून्यास दिनान्यत्र रामागमनमुत्सवः ।
महानन्दे जनान्मुञ्चन् केलिकोलाहलाकुलः ॥ ंो_१,३.५ ॥
"अत्र" दशरथपुरे ।" रामागमनम्" " उत्सवः" "आस" अभूत् । कियन्तं कालम् । "बहूनि" "दिनानि" । बहुदिनपर्यन्तमित्यर्थः ।" उत्सवः" किं कुर्वन् । "जनान्महानन्दे" "मुञ्चन्" । "आसे"ति प्रयोग आर्षः ॥ ंोट्_१,३.५ ॥
उवास स सुखं गेहे ततः प्रभृति राघवः ।
वर्णयन् विविधाचारान् देशाचारानितस्ततः ॥ ंो_१,३.६ ॥
"इतस्ततः" यत्र तत्र ॥ ंोट्_१,३.६ ॥
प्रातरुत्थाय रामोऽसौ कृत्वा सन्ध्यां यथाविधि ।
सभासंस्थं ददर्शेन्द्रसमं स्वपितरं तदा ॥ ंो_१,३.७ ॥
स्पष्टम् ॥ ंोट्_१,३.७ ॥
कथाभिः सुविचित्राभिः स वसिष्ठादिभिः सह ।
स्थित्वा दिनचतुर्भागं ज्ञानगर्भाभिरादृतः ॥ ंो_१,३.८ ॥
जगाम पित्रनुज्ञातो महत्या सेनयावृतः ।
वराहमहिषाकीर्णं वनमाखेटकेच्छया ॥ ंो_१,३.९ ॥
"आखेटेच्छया" मृगयाकाङ्क्षया ॥ ंोट्_१,३.८९ ॥
तत आगत्य सदने कृत्वा स्नानादिकं क्रमात् ।
समित्रबान्धवो भुक्त्वा निनाय ससुहृन्निशाम् ॥ ंो_१,३.१० ॥
स्पष्टम् ॥ ंोट्_१,३.१० ॥
एवंरूपमाचारमसौ नैकस्मिन्नेव दिने कृतवानपि तु सर्वदैवेत्यभिप्रायेण कथयति
एवम्प्रायदिनाचारो भ्रातृभ्यां सह राघवः ।
आगत्य तीर्थयात्रायाः समुवास पितुर्गृहे ॥ ंो_१,३.११ ॥
स्पष्टम् ॥ ंोट्_१,३.११ ॥
सर्गान्तश्लोकेनैतदुपसंहरति
नृपतिसंव्यवहारमनोज्ञया
सुजनचेतसि चन्द्रिकया तथा ।
परिनिनाय दिनानि स चेष्टया
श्रुतसुधारसपेशलयानघः ॥ ंो_१,३.१२ ॥
"सः अनघः" दोषरहितः श्रीरामः । एवंविधया "चेष्टया दिनानि परिनिनाय" लङ्घितवान् । किंविधया । "नृपतिव्यवहारेण" प्रजाविचारादिना राजव्यवहारेण । "मनोज्ञया" हृद्यया । तथा "सुजनचेतसि" सत्पुरुषमनसि । "चन्द्रिकया" सुजनहृदयाह्लादिकयेति यावत् । तथा "श्रुते" श्रवणे । "सुधारस"वत्"पेशलया" । दृष्टत्वे तु किं वाच्यमिति भावः । इति शिवम् ॥ ंोट्_१,३.१२ ॥
इति श्रीभास्करकण्ठविरचितायां श्रीमोक्षोपायटीकायां वैराग्यप्रकरणे तृतीयः सर्गः ॥ १,३ ॥