ऋग्वेदः सूक्तं ६.५०

ऋग्वेदः - मण्डल ६
सूक्तं ६.५०
ऋजिश्वा भारद्वाजः

दे. विश्वे देवाः। त्रिष्टुप्।

हुवे वो देवीमदितिं नमोभिर्मृळीकाय वरुणं मित्रमग्निम् ।
अभिक्षदामर्यमणं सुशेवं त्रातॄन्देवान्सवितारं भगं च ॥१॥
सुज्योतिषः सूर्य दक्षपितॄननागास्त्वे सुमहो वीहि देवान् ।
द्विजन्मानो य ऋतसापः सत्याः स्वर्वन्तो यजता अग्निजिह्वाः ॥२॥
उत द्यावापृथिवी क्षत्रमुरु बृहद्रोदसी शरणं सुषुम्ने ।
महस्करथो वरिवो यथा नोऽस्मे क्षयाय धिषणे अनेहः ॥३॥
आ नो रुद्रस्य सूनवो नमन्तामद्या हूतासो वसवोऽधृष्टाः ।
यदीमर्भे महति वा हितासो बाधे मरुतो अह्वाम देवान् ॥४॥
मिम्यक्ष येषु रोदसी नु देवी सिषक्ति पूषा अभ्यर्धयज्वा ।
श्रुत्वा हवं मरुतो यद्ध याथ भूमा रेजन्ते अध्वनि प्रविक्ते ॥५॥
अभि त्यं वीरं गिर्वणसमर्चेन्द्रं ब्रह्मणा जरितर्नवेन ।
श्रवदिद्धवमुप च स्तवानो रासद्वाजाँ उप महो गृणानः ॥६॥
ओमानमापो मानुषीरमृक्तं धात तोकाय तनयाय शं योः ।
यूयं हि ष्ठा भिषजो मातृतमा विश्वस्य स्थातुर्जगतो जनित्रीः ॥७॥
आ नो देवः सविता त्रायमाणो हिरण्यपाणिर्यजतो जगम्यात् ।
यो दत्रवाँ उषसो न प्रतीकं व्यूर्णुते दाशुषे वार्याणि ॥८॥
उत त्वं सूनो सहसो नो अद्या देवाँ अस्मिन्नध्वरे ववृत्याः ।
स्यामहं ते सदमिद्रातौ तव स्यामग्नेऽवसा सुवीरः ॥९॥
उत त्या मे हवमा जग्म्यातं नासत्या धीभिर्युवमङ्ग विप्रा ।
अत्रिं न महस्तमसोऽमुमुक्तं तूर्वतं नरा दुरितादभीके ॥१०॥
ते नो रायो द्युमतो वाजवतो दातारो भूत नृवतः पुरुक्षोः ।
दशस्यन्तो दिव्याः पार्थिवासो गोजाता अप्या मृळता च देवाः ॥११॥
ते नो रुद्रः सरस्वती सजोषा मीळ्हुष्मन्तो विष्णुर्मृळन्तु वायुः ।
ऋभुक्षा वाजो दैव्यो विधाता पर्जन्यावाता पिप्यतामिषं नः ॥१२॥
उत स्य देवः सविता भगो नोऽपां नपादवतु दानु पप्रिः ।
त्वष्टा देवेभिर्जनिभिः सजोषा द्यौर्देवेभिः पृथिवी समुद्रैः ॥१३॥
उत नोऽहिर्बुध्न्यः शृणोत्वज एकपात्पृथिवी समुद्रः ।
विश्वे देवा ऋतावृधो हुवाना स्तुता मन्त्राः कविशस्ता अवन्तु ॥१४॥
एवा नपातो मम तस्य धीभिर्भरद्वाजा अभ्यर्चन्त्यर्कैः ।
ग्ना हुतासो वसवोऽधृष्टा विश्वे स्तुतासो भूता यजत्राः ॥१५॥

सायणभाष्यम्

पञ्चमेऽनुवाके द्वादश सूक्तानि । तत्र ‘हुवे वः' इति पञ्चदशर्चं प्रथमं सूक्तमृजिश्वन आर्षं बहुदेवताकं त्रैष्टुभम् । ‘हुवे वः' इत्यनुक्रान्तम् । गतः सूक्तविनियोगः ॥

हु॒वे वो॑ दे॒वीमदि॑तिं॒ नमो॑भिर्मृळी॒काय॒ वरु॑णं मि॒त्रम॒ग्निम् ।

अ॒भि॒क्ष॒दाम॑र्य॒मणं॑ सु॒शेवं॑ त्रा॒तॄन्दे॒वान्स॑वि॒तारं॒ भगं॑ च ॥१

हु॒वे । वः॒ । दे॒वीम् । अदि॑तिम् । नमः॑ऽभिः । मृ॒ळी॒काय॑ । वरु॑णम् । मि॒त्रम् । अ॒ग्निम् ।

अ॒भि॒ऽक्ष॒दाम् । अ॒र्य॒मण॑म् । सु॒ऽशेव॑म् । त्रा॒तॄन् । दे॒वान् । स॒वि॒तार॑म् । भग॑म् । च॒ ॥१

हुवे । वः । देवीम् । अदितिम् । नमःऽभिः । मृळीकाय । वरुणम् । मित्रम् । अग्निम् ।

अभिऽक्षदाम् । अर्यमणम् । सुऽशेवम् । त्रातॄन् । देवान् । सवितारम् । भगम् । च ॥१

हे देवाः “वः युष्माकं मातरं “देवीं द्योतमानाम् “अदितिम् अखण्डनीयामदीनां वा एतत्संज्ञां देवतां “मृळीकाय सुखार्थं “नमोभिः नमस्कारैः स्तोत्रैर्वा “हुवे ह्वयामि । स्तौमि । तथा “वरुणं वारकं “मित्रं प्रमीतेस्त्रायकं देवम् “अग्निं चैतांश्च देवान् नमोभिर्हुवे । तथा “अभिक्षदाम् । क्षदिर्हिंसाकर्मा । अभिक्षत्तारं शत्रूणां हिंसितारं “सुशेवं सुसुखम् “अर्यमणं च नमोभिर्हुवे । “सवितारं “भगं “च नमोभिर्हुवे । किं बहुना “त्रातॄन् पालयितॄन् सर्वान् "देवान् नमोभिः स्तोत्रैर्हुवे स्तौमि ॥

सु॒ज्योति॑षः सूर्य॒ दक्ष॑पितॄननागा॒स्त्वे सु॑महो वीहि दे॒वान् ।

द्वि॒जन्मा॑नो॒ य ऋ॑त॒साप॑ः स॒त्याः स्व॑र्वन्तो यज॒ता अ॑ग्निजि॒ह्वाः ॥२

सु॒ऽज्योति॑षः । सू॒र्य॒ । दक्ष॑ऽपितॄन् । अ॒ना॒गाः॒ऽत्वे । सु॒ऽम॒हः॒ । वी॒हि॒ । दे॒वान् ।

द्वि॒ऽजन्मा॑नः । ये । ऋ॒त॒ऽसापः॑ । स॒त्याः । स्वः॑ऽवन्तः । य॒ज॒ताः । अ॒ग्नि॒ऽजि॒ह्वाः ॥२

सुऽज्योतिषः । सूर्य । दक्षऽपितॄन् । अनागाःऽत्वे । सुऽमहः । वीहि । देवान् ।

द्विऽजन्मानः । ये । ऋतऽसापः । सत्याः । स्वःऽवन्तः । यजताः । अग्निऽजिह्वाः ॥२

हे “सुमहः शोभनदीप्ते "सूर्य सर्वस्य प्रेरक “दक्षपितॄन् । दक्षः पितामहो येषां ते दक्षपितरः । पितृशब्दो हि सामान्येन पूर्वपुरुषत्वमात्रं ब्रूते । यथा - ' अहं पितॄन्त्सुविदत्राँ अवित्सि' (ऋ. सं. १०. १५. ३) इति । एषां दक्षपितृत्वं च ‘ अदितिर्ह्यजनिष्ट ' (ऋ. सं. १०. ७२. ५) इति मन्त्रादवगम्यते । ईदृशान् “सुज्योतिषः शोभनज्योतिष्कान् “देवान् "अनागास्त्वे अनपराधत्वे “वीहि कामयस्व । यथास्माकमपराधं ते न कुर्वन्ति तथा कुर्या इत्यर्थः । “ये देवाः '“द्विजन्मानः द्वयोर्लोकयोर्जायमानाः प्रादुर्भवन्तः “ऋतसापः ऋतं यज्ञं स्पृशन्तः “सत्याः अवितथाः सत्यवादिनो वा “स्वर्वन्तः धनवन्तः “यजताः यष्टव्याः “अग्निजिह्वाः । अग्निर्जिह्वास्थानीयो येषां ते। एवंभूता ये देवाः सन्ति तान् देवान् वीहीत्यन्वयः ॥

उ॒त द्या॑वापृथिवी क्ष॒त्रमु॒रु बृ॒हद्रो॑दसी शर॒णं सु॑षुम्ने ।

म॒हस्क॑रथो॒ वरि॑वो॒ यथा॑ नो॒ऽस्मे क्षया॑य धिषणे अने॒हः ॥३

उ॒त । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ । क्ष॒त्रम् । उ॒रु । बृ॒हत् । रो॒द॒सी॒ इति॑ । श॒र॒णम् । सु॒सु॒म्ने॒ इति॑ सुऽसुम्ने ।

म॒हः । क॒र॒थः॒ । वरि॑वः । यथा॑ । नः॒ । अ॒स्मे इति॑ । क्षया॑य । धि॒ष॒णे॒ इति॑ । अ॒ने॒हः ॥३

उत । द्यावापृथिवी इति । क्षत्रम् । उरु । बृहत् । रोदसी इति । शरणम् । सुसुम्ने इति सुऽसुम्ने ।

महः । करथः । वरिवः । यथा । नः । अस्मे इति । क्षयाय । धिषणे इति । अनेहः ॥३

“उत अपि च हे “द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ "उरु विस्तीर्णं “क्षत्रं बलं “करथः कुरुतम् । तथा हे “रोदसी द्यावापृथिव्यौ “सुसुम्ने सुसुखे युवां “बृहत् महत् “शरणं गृहं च करथः कुरुतम् । “महः महत् “वरिवः धनं "नः अस्माकं “यथा स्यात्तथा कुरुतमित्यर्थः । अपि च हे “धिषणे धारयित्र्यौ द्यावापृथिव्यौ "अनेहः पापराहित्यं च "अस्मे अस्माकं “क्षयाय निवासार्थं कुरुतम् ॥

आ नो॑ रु॒द्रस्य॑ सू॒नवो॑ नमन्ताम॒द्या हू॒तासो॒ वस॒वोऽधृ॑ष्टाः ।

यदी॒मर्भे॑ मह॒ति वा॑ हि॒तासो॑ बा॒धे म॒रुतो॒ अह्वा॑म दे॒वान् ॥४

आ । नः॒ । रु॒द्रस्य॑ । सू॒नवः॑ । न॒म॒न्ता॒म् । अ॒द्य । हू॒तासः॑ । वस॑वः । अधृ॑ष्टाः ।

यत् । ई॒म् । अर्भे॑ । म॒ह॒ति । वा॒ । हि॒तासः॑ । बा॒धे । म॒रुतः॑ । अह्वा॑म । दे॒वान् ॥४

आ । नः । रुद्रस्य । सूनवः । नमन्ताम् । अद्य । हूतासः । वसवः । अधृष्टाः ।

यत् । ईम् । अर्भे । महति । वा । हितासः । बाधे । मरुतः । अह्वाम । देवान् ॥४

“रुद्रस्य “सूनवः पुत्रा मरुतः “अद्य अस्मिन् काले “हूतासः आहूताः सन्तः “नः अस्मान् प्रति “आ “नमन्ताम् आनता भवन्तु । आगच्छन्तु । कीदृशाः । “वसवः वासयितारः “अधृष्टाः अन्यैरहिंसिताः। “यत् यदा “ईम् एनान् “मरुतः "देवान् “अर्भे अल्पे “महति प्रभूते “वा “बाधे संग्रामे “हितासः निहिताः स्थिताः सन्तो वयम् "अह्वाम आह्वयाम तदानीमद्येत्यन्वयः ॥

मि॒म्यक्ष॒ येषु॑ रोद॒सी नु दे॒वी सिष॑क्ति पू॒षा अ॑भ्यर्ध॒यज्वा॑ ।

श्रु॒त्वा हवं॑ मरुतो॒ यद्ध॑ या॒थ भूमा॑ रेजन्ते॒ अध्व॑नि॒ प्रवि॑क्ते ॥५

मि॒म्यक्ष॑ । येषु॑ । रो॒द॒सी । नु । दे॒वी । सिस॑क्ति । पू॒षा । अ॒भ्य॒र्ध॒ऽयज्वा॑ ।

श्रु॒त्वा । हव॑म् । म॒रु॒तः॒ । यत् । ह॒ । या॒थ । भूम॑ । रे॒ज॒न्ते॒ । अध्व॑नि । प्रऽवि॑क्ते ॥५

मिम्यक्ष । येषु । रोदसी । नु । देवी । सिसक्ति । पूषा । अभ्यर्धऽयज्वा ।

श्रुत्वा । हवम् । मरुतः । यत् । ह । याथ । भूम । रेजन्ते । अध्वनि । प्रऽविक्ते ॥५

“येषु मरुत्सु “रोदसी रुद्रस्य पत्नी "देवी द्योतमाना माध्यमिका वाक् “मिम्यक्ष “नु क्षिप्रं संगच्छते । तथा “अभ्यर्धयज्वा स्तोतॄनभ्यर्धयन् समृद्धान् कुर्वन् यो यजति धनेन पूजयति तादृशः “पूषा पोषको देवश्च “सिषक्ति यान् मरुतः सेवते । ‘ अभ्यर्धयज्वाभ्यर्धयन्यजति ' (निरु. ६.६ ) इति यास्कः । हे “मरुतः ते यूयं “हवम् अस्मदीयमाह्वानं “श्रुत्वा "यद्ध यदा खलु “याथ आगच्छथ तदानीम् “अध्वनि मार्गे “प्रविक्ते गमनार्थं पृथक्कृते सति तत्र विद्यमानानि “भूम भूतजातानि “रेजन्ते कम्पन्ते । तथा च मन्त्रान्तरं - प्र वेपयन्ति पर्वतान्वि विञ्चन्ति वनस्पतीन्' (ऋ. सं. १. ३९.५) इति ॥ ॥ ८ ॥

अ॒भि त्यं वी॒रं गिर्व॑णसम॒र्चेन्द्रं॒ ब्रह्म॑णा जरित॒र्नवे॑न ।

श्रव॒दिद्धव॒मुप॑ च॒ स्तवा॑नो॒ रास॒द्वाजाँ॒ उप॑ म॒हो गृ॑णा॒नः ॥६

अ॒भि । त्यम् । वी॒रम् । गिर्व॑णसम् । अ॒र्च॒ । इन्द्र॑म् । ब्रह्म॑णा । ज॒रि॒तः॒ । नवे॑न ।

श्रव॑त् । इत् । हव॑म् । उप॑ । च॒ । स्तवा॑नः । रास॑त् । वाजा॑न् । उप॑ । म॒हः । गृ॒णा॒नः ॥६

अभि । त्यम् । वीरम् । गिर्वणसम् । अर्च । इन्द्रम् । ब्रह्मणा । जरितः । नवेन ।

श्रवत् । इत् । हवम् । उप । च । स्तवानः । रासत् । वाजान् । उप । महः । गृणानः ॥६

हे “जरितः स्तोतः “त्यं तं प्रसिद्धं “वीरं वीर्यवन्तं विशेषेण शत्रूणामीरकं वा “गिर्वणसं गिरां संभक्तारमेवंविधम् “इन्द्रं “नवेन अभिनवेन शोभनेन “ब्रह्मणा स्तोत्रेण "अभि "अर्च अभिष्टुहि । स च "स्तवानः स्तूयमानः सन् "हवम् अस्मदीयं स्तोत्रम् “उप “श्रवदित् उपशृणुयादेव । अपि च “गृणानः स्तूयमान इन्द्रः “महः महतः प्रभूतान् "वाजान् अन्नानि “च “उप “रासत प्रदेयात् । यत एवमतः स्तुहीत्यर्थः ॥

ओ॒मान॑मापो मानुषी॒रमृ॑क्तं॒ धात॑ तो॒काय॒ तन॑याय॒ शं योः ।

यू॒यं हि ष्ठा भि॒षजो॑ मा॒तृत॑मा॒ विश्व॑स्य स्था॒तुर्जग॑तो॒ जनि॑त्रीः ॥७

ओ॒मान॑म् । आ॒पः॒ । मा॒नु॒षीः॒ । अमृ॑क्तम् । धात॑ । तो॒काय॑ । तन॑याय । शम् । योः ।

यू॒यम् । हि । स्थ । भि॒षजः॑ । मा॒तृऽत॑माः । विश्व॑स्य । स्था॒तुः । जग॑तः । जनि॑त्रीः ॥७

ओमानम् । आपः । मानुषीः । अमृक्तम् । धात । तोकाय । तनयाय । शम् । योः ।

यूयम् । हि । स्थ । भिषजः । मातृऽतमाः । विश्वस्य । स्थातुः । जगतः । जनित्रीः ॥७

हे “आपः “मानुषीः मनुष्यहिता यूयम् "अमृक्तम् अहिंसितम् “ओमानम् । अवति रक्षतीत्योमा रक्षकमन्नम्। “तोकाय पुत्राय “तनयाय तत्पुत्राय च “धात धत्त । प्रयच्छत । तथा “शं शमनमुपद्रवाणां "योः यावनं पृथक्करणं च पृथक्कर्तव्यानां धत्त प्रयच्छत । कुत इत्यत आह । “हि यस्मात् "यूयं “मातृतमाः मातृभ्योऽप्यधिकाः “भिषजः “स्थ भवथ तस्मात् धातेत्यन्वयः । कथं मातृभ्योऽप्यधिकं भैषज्यमस्तीत्यत आह । “विश्वस्य सर्वस्य “स्थातुः स्थावरस्य “जगतः जङ्गमस्य “जनित्रीः जनयित्र्यो भवथ । अतो यूयं भिषजः स्थ ॥ ।

आ नो॑ दे॒वः स॑वि॒ता त्राय॑माणो॒ हिर॑ण्यपाणिर्यज॒तो ज॑गम्यात् ।

यो दत्र॑वाँ उ॒षसो॒ न प्रती॑कं व्यूर्णु॒ते दा॒शुषे॒ वार्या॑णि ॥८

आ । नः॒ । दे॒वः । स॒वि॒ता । त्राय॑माणः । हिर॑ण्यऽपाणिः । य॒ज॒तः । ज॒ग॒म्या॒त् ।

यः । दत्र॑ऽवान् । उ॒षसः॑ । न । प्रती॑कम् । वि॒ऽऊ॒र्णु॒ते । दा॒शुषे॑ । वार्या॑णि ॥८

आ । नः । देवः । सविता । त्रायमाणः । हिरण्यऽपाणिः । यजतः । जगम्यात् ।

यः । दत्रऽवान् । उषसः । न । प्रतीकम् । विऽऊर्णुते । दाशुषे । वार्याणि ॥८

“त्रायमाणः रक्षन् 'हिरण्यपाणिः सुवर्णहस्तो हितरमणीयपाणिर्वा “यजतः यष्टव्यः एवंभूतः “सविता प्रेरकः “देवः “नः अस्मान् “आ “जगम्यात् आगच्छतु । “यः देवः “दत्रवान् धनवान् “उषसो “न “प्रतीकम् उषसः प्रमुखमिव “दाशुषे हवींषि दत्तवते यजमानाय “वार्याणि वरणीयानि धनानि “व्यूर्णुते विवृणोति प्रकाशयति स सवितेत्यन्वयः ॥

उ॒त त्वं सू॑नो सहसो नो अ॒द्या दे॒वाँ अ॒स्मिन्न॑ध्व॒रे व॑वृत्याः ।

स्याम॒हं ते॒ सद॒मिद्रा॒तौ तव॑ स्याम॒ग्नेऽव॑सा सु॒वीर॑ः ॥९

उ॒त । त्वम् । सू॒नो॒ इति॑ । स॒ह॒सः॒ । नः॒ । अ॒द्य । आ । दे॒वान् । अ॒स्मिन् । अ॒ध्व॒रे । व॒वृ॒त्याः॒ ।

स्याम् । अ॒हम् । ते॒ । सद॑म् । इत् । रा॒तौ । तव॑ । स्या॒म् । अ॒ग्ने॒ । अव॑सा । सु॒ऽवीरः॑ ॥९

उत । त्वम् । सूनो इति । सहसः । नः । अद्य । आ । देवान् । अस्मिन् । अध्वरे । ववृत्याः ।

स्याम् । अहम् । ते । सदम् । इत् । रातौ । तव । स्याम् । अग्ने । अवसा । सुऽवीरः ॥९

“उत अपि च हे “सहसः “सूनो बलस्य पुत्राग्ने “त्वम् “अद्य अस्मिन् काले “नः अस्मदीये “अस्मिन्नध्वरे यागे “देवान् यष्टव्यानिन्द्रादीन् “आ “ववृत्याः आवर्तय । आगमय । अपि च "अहं “ते तव “रातौ धनस्य दाने “सदमित् सर्वदैव वर्तमानः “स्यां भवेयम् । तथा हे “अग्ने “तव “अवसा त्वदीयेन रक्षणेन “सुवीरः शोभनैर्वीरैः पुत्रपौत्रादिभिरुपेतश्च "स्यां भवेयम् ॥

उ॒त त्या मे॒ हव॒मा ज॑ग्म्यातं॒ नास॑त्या धी॒भिर्यु॒वम॒ङ्ग वि॑प्रा ।

अत्रिं॒ न म॒हस्तम॑सोऽमुमुक्तं॒ तूर्व॑तं नरा दुरि॒ताद॒भीके॑ ॥१०

उ॒त । त्या । मे॒ । हव॑म् । आ । ज॒ग्म्या॒त॒म् । नास॑त्या । धी॒भिः । यु॒वम् । अ॒ङ्ग । वि॒प्रा॒ ।

अत्रि॑म् । न । म॒हः । तम॑सः । अ॒मु॒मु॒क्त॒म् । तूर्व॑तम् । न॒रा॒ । दुः॒ऽइ॒तात् । अ॒भीके॑ ॥१०

उत । त्या । मे । हवम् । आ । जग्म्यातम् । नासत्या । धीभिः । युवम् । अङ्ग । विप्रा ।

अत्रिम् । न । महः । तमसः । अमुमुक्तम् । तूर्वतम् । नरा । दुःऽइतात् । अभीके ॥१०

“उत अपि च हे “विप्रा प्राज्ञौ “नासत्या सत्यस्वभावौ सत्यस्य नेतारौ वा हे अश्विनौ “त्या तौ प्रसिद्धौ “युवं युवां “धीभिः परिचरणकैः कर्मभिरुपेतं “मे मदीयं “हवं स्तोत्रम् "अङ्ग क्षिप्रम् “आ “जग्म्यातम् आगच्छतम् । आगत्य च “महः महतः “तमसः असुरकृतादन्धकारात् “अत्रिं "न यथात्रिमृषिम् "अमुमुक्तं मोचितवन्तौ स्थः हे “नरा नेतारावश्विनौ तथास्मानपि “अभीके अभ्यक्ते प्राप्ते संग्रामे "दुरितात् दुःखात् शत्रुकृतात् "तूर्वतम् अस्मांस्तारयतम् ॥ ॥९॥

ते नो॑ रा॒यो द्यु॒मतो॒ वाज॑वतो दा॒तारो॑ भूत नृ॒वत॑ः पुरु॒क्षोः ।

द॒श॒स्यन्तो॑ दि॒व्याः पार्थि॑वासो॒ गोजा॑ता॒ अप्या॑ मृ॒ळता॑ च देवाः ॥११

ते । नः॒ । रा॒यः । द्यु॒ऽमतः॑ । वाज॑ऽवतः । दा॒तारः॑ । भू॒त॒ । नृ॒ऽवतः॑ । पु॒रु॒ऽक्षोः ।

द॒श॒स्यन्तः॑ । दि॒व्याः । पार्थि॑वासः । गोऽजा॑ताः । अप्याः॑ । मृ॒ळत॑ । च॒ । दे॒वाः॒ ॥११

ते । नः । रायः । द्युऽमतः । वाजऽवतः । दातारः । भूत । नृऽवतः । पुरुऽक्षोः ।

दशस्यन्तः । दिव्याः । पार्थिवासः । गोऽजाताः । अप्याः । मृळत । च । देवाः ॥११

हे “देवाः “ते यूयं “द्युमतः दीप्तिमतः "वाजवतः बलयुक्तस्य “नृवतः नृभिः पुत्रादिभिरुपेतस्य “पुरूक्षोः बहुभिः कीर्तनीयस्य “रायः धनस्य “नः अस्मभ्यं “दातारो “भूत भवत । अपि च “दशस्यन्तः कामान् प्रयच्छन्तः “दिव्याः दिवि भवा आदित्याः “पार्थिवासः पृथिव्यां भवा वसवः “गोजाताः । गौः पृश्निर्माध्यमिका वाक् । तत उत्पन्ना मरुतः "अप्याः अप्सु अन्तरिक्षे भवा रुद्राः “च ते सर्वे यूयम् अस्मान् “मृळत सुखयत ॥

ते नो॑ रु॒द्रः सर॑स्वती स॒जोषा॑ मी॒ळ्हुष्म॑न्तो॒ विष्णु॑र्मृळन्तु वा॒युः ।

ऋ॒भु॒क्षा वाजो॒ दैव्यो॑ विधा॒ता प॒र्जन्या॒वाता॑ पिप्यता॒मिषं॑ नः ॥१२

ते । नः॒ । रु॒द्रः । सर॑स्वती । स॒ऽजोषाः॑ । मी॒ळ्हुष्म॑न्तः । विष्णुः॑ । मृ॒ळ॒न्तु॒ । वा॒युः ।

ऋ॒भु॒क्षाः । वाजः॑ । दैव्यः॑ । वि॒ऽधा॒ता । प॒र्जन्या॒वाता॑ । पि॒प्य॒ता॒म् । इष॑म् । नः॒ ॥१२

ते । नः । रुद्रः । सरस्वती । सऽजोषाः । मीळ्हुष्मन्तः । विष्णुः । मृळन्तु । वायुः ।

ऋभुक्षाः । वाजः । दैव्यः । विऽधाता । पर्जन्यावाता । पिप्यताम् । इषम् । नः ॥१२

“मीळ्हुष्मन्तः वर्षणवन्तः “ते देवाः “नः अस्मान् “मृळन्तु मृळयन्तु सुखयन्तु । के त इति चेदुच्यते । “रुद्रः “सरस्वती च "सजोषाः सह प्रीयमाणाः “विष्णुः “वायुः च “ऋभुक्षाः। ऋभुर्विभ्वा वाज इति त्रयः सौधन्वनाः । तेषामाद्यो ऋभुश्च “वाजः अन्तिमश्च । उपलक्षणमेतत् । विभ्वा च । “दैव्यः देवेभ्यो हितः “विधाता प्रजापतिश्च । अपि च “पर्जन्यावाता पर्जन्यश्च वायुश्चोभौ “नः अस्मभ्यम् “इषम् अन्नं "पिप्यतां वर्धयताम् ॥

उ॒त स्य दे॒वः स॑वि॒ता भगो॑ नो॒ऽपां नपा॑दवतु॒ दानु॒ पप्रि॑ः ।

त्वष्टा॑ दे॒वेभि॒र्जनि॑भिः स॒जोषा॒ द्यौर्दे॒वेभि॑ः पृथि॒वी स॑मु॒द्रैः ॥१३

उ॒त । स्यः । दे॒वः । स॒वि॒ता । भगः॑ । नः॒ । अ॒पाम् । नपा॑त् । अ॒व॒तु॒ । दानु॑ । पप्रिः॑ ।

त्वष्टा॑ । दे॒वेभिः॑ । जनि॑ऽभिः । स॒ऽजोषाः॑ । द्यौः । दे॒वेभिः॑ । पृ॒थि॒वी । स॒मु॒द्रैः ॥१३

उत । स्यः । देवः । सविता । भगः । नः । अपाम् । नपात् । अवतु । दानु । पप्रिः ।

त्वष्टा । देवेभिः । जनिऽभिः । सऽजोषाः । द्यौः । देवेभिः । पृथिवी । समुद्रैः ॥१३

“उत अपि च “स्यः स यः प्रेरकतया सर्वत्र प्रख्यातः सः “सविता "देवः “भगः च “अपां “नपात् च अपां मेघस्थानां पुत्रो माध्यमिकोऽग्निः स च “नः अस्मान् “अवतु रक्षतु । कीदृशोऽपां नपात् । “दानु दातव्यं धनं “पप्रिः प्राता पूरयिता ॥ ‘प्रा पूरणे' इत्यस्मात् ‘ आदृगमहन०' इति किनो लिड्वद्भावात् ‘न लोकाव्यय' इति षष्ठीप्रतिषेधः ॥ तथा “देवेभिः देवैः “जनिभिः तत्पत्नीभिश्च “सजोषाः सहप्रीतिः “त्वष्टा च "देवेभिः देवैः सह प्रीयमाणा “द्यौः च “समुद्रैः सह प्रीयमाणा “पृथिवी चैताश्च सर्वा देवता अस्मानवन्तु ॥

अग्निमारुते ‘उत नोऽहिः' इत्येषा । सूत्रितं च--- उत नोऽहिर्बुध्न्यः शृणोतु देवानां पत्नीरुशतीरवन्तु नः' ( आश्व. श्रौ. ५, २०) इति ॥

उ॒त नोऽहि॑र्बु॒ध्न्य॑ः शृणोत्व॒ज एक॑पात्पृथि॒वी स॑मु॒द्रः ।

विश्वे॑ दे॒वा ऋ॑ता॒वृधो॑ हुवा॒नाः स्तु॒ता मन्त्रा॑ः कविश॒स्ता अ॑वन्तु ॥१४

उ॒त । नः॒ । अहिः॑ । बु॒ध्न्यः॑ । शृ॒णो॒तु॒ । अ॒जः । एक॑ऽपात् । पृ॒थि॒वी । स॒मु॒द्रः ।

विश्वे॑ । दे॒वाः । ऋ॒त॒ऽवृधः॑ । हु॒वा॒नाः । स्तु॒ताः । मन्त्राः॑ । क॒वि॒ऽश॒स्ताः । अ॒व॒न्तु॒ ॥१४

उत । नः । अहिः । बुध्न्यः । शृणोतु । अजः । एकऽपात् । पृथिवी । समुद्रः ।

विश्वे । देवाः । ऋतऽवृधः । हुवानाः । स्तुताः । मन्त्राः । कविऽशस्ताः । अवन्तु ॥१४

“उत अपि च "अहिर्बुध्न्यः “नः अस्माकं स्तोत्रं “शृणोतु । “अजः जन्मरहितः । एकः असहाय एव पद्यते गच्छतीति “एकपात्। एतत्पदद्वयाभिधेयो देवश्च “पृथिवी “समुद्रः च अस्मदीयं स्तोत्रं शृणोतु । अपि च “ऋतावृधः ऋतस्य यज्ञस्य सत्यस्य वा वर्धयितारः “हुवानाः अस्माभिराहूयमानाः पूर्वैर्ऋषिभिश्च स्तोत्रैः “स्तुता “मन्त्राः मन्त्रणीया गुप्तं भाषितव्या मन्त्रप्रतिपाद्या वा “कविशस्ताः कविभिर्मेधाविभिः ऋषिभिः शस्त्रैः शंसिता ईदृशाः “विश्वे “देवाः “अवन्तु अस्मान् रक्षन्तु ॥

ए॒वा नपा॑तो॒ मम॒ तस्य॑ धी॒भिर्भ॒रद्वा॑जा अ॒भ्य॑र्चन्त्य॒र्कैः ।

ग्ना हु॒तासो॒ वस॒वोऽधृ॑ष्टा॒ विश्वे॑ स्तु॒तासो॑ भूता यजत्राः ॥१५

ए॒व । नपा॑तः । मम॑ । तस्य॑ । धी॒भिः । भ॒रत्ऽवा॑जाः । अ॒भि । अ॒र्च॒न्ति॒ । अ॒र्कैः ।

ग्नाः । हु॒तासः॑ । वस॑वः । अधृ॑ष्टाः । विश्वे॑ । स्तु॒तासः॑ । भू॒त॒ । य॒ज॒त्राः॒ ॥१५

एव । नपातः । मम । तस्य । धीभिः । भरत्ऽवाजाः । अभि । अर्चन्ति । अर्कैः ।

ग्नाः । हुतासः । वसवः । अधृष्टाः । विश्वे । स्तुतासः । भूत । यजत्राः ॥१५

“एव एवं योऽहं देवान् स्तुतवान् “तस्य “मम ऋजिश्वनः “नपातः पुत्राः “भरद्वाजाः भरद्वाजगोत्रजाः सुहोत्रादयः “धीभिः स्तोत्रैः “अर्कैः अर्चनसाधनैः "अभ्यर्चन्ति अभिष्टुवन्ति । हे “यजत्राः यष्टव्या देवाः "हुतासः पुरोडाशादिभिर्हविर्भिः हुतास्तर्पिताः “वसवः निवासयितारः “अधृष्टाः कैरप्यहिंसिताः। एवंभूताः “विश्वे ते सर्वे यूयं “ग्नाः देवपत्न्यश्च “स्तुतासो “भूत । तैः सुहोत्रादिभिः स्तुता भवत ॥ ॥ १० ॥