ऋग्वेदः सूक्तं ४.२८
| ← सूक्तं ४.२७ | ऋग्वेदः - मण्डल ४ सूक्तं ४.२८ वामदेवो गौतमः । |
सूक्तं ४.२९ → |
| दे. इन्द्रः, इन्द्रासोमौ वा।। त्रिष्टुप् |
त्वा युजा तव तत्सोम सख्य इन्द्रो अपो मनवे सस्रुतस्कः ।
अहन्नहिमरिणात्सप्त सिन्धूनपावृणोदपिहितेव खानि ॥१॥
त्वा युजा नि खिदत्सूर्यस्येन्द्रश्चक्रं सहसा सद्य इन्दो ।
अधि ष्णुना बृहता वर्तमानं महो द्रुहो अप विश्वायु धायि ॥२॥
अहन्निन्द्रो अदहदग्निरिन्दो पुरा दस्यून्मध्यंदिनादभीके ।
दुर्गे दुरोणे क्रत्वा न यातां पुरू सहस्रा शर्वा नि बर्हीत् ॥३॥
विश्वस्मात्सीमधमाँ इन्द्र दस्यून्विशो दासीरकृणोरप्रशस्ताः ।
अबाधेथाममृणतं नि शत्रूनविन्देथामपचितिं वधत्रैः ॥४॥
एवा सत्यं मघवाना युवं तदिन्द्रश्च सोमोर्वमश्व्यं गोः ।
आदर्दृतमपिहितान्यश्ना रिरिचथुः क्षाश्चित्ततृदाना ॥५॥
सायणभाष्यम्
‘ त्वा युजा ' इति पञ्चर्चं सप्तमं सूक्तं वामदेवस्यार्षं त्रैष्टुभम् इन्द्रासोमदेवताकम् । अनुक्रान्तं च'-' त्वा युजैन्द्रासोमम्' इति । विनियोगो लैङ्गिकः ॥
त्वा यु॒जा तव॒ तत्सो॑म स॒ख्य इंद्रो॑ अ॒पो मन॑वे स॒स्रुत॑स्कः ।
अह॒न्नहि॒मरि॑णात्स॒प्त सिंधू॒नपा॑वृणो॒दपि॑हितेव॒ खानि॑ ॥१
त्वा । यु॒जा । तव॑ । तत् । सो॒म॒ । स॒ख्ये । इन्द्रः॑ । अ॒पः । मन॑वे । स॒ऽस्रुतः॑ । क॒रिति॑ कः ।
अह॑न् । अहि॑म् । अरि॑णात् । स॒प्त । सिन्धू॑न् । अप॑ । अ॒वृ॒णो॒त् । अपि॑हिताऽइव । खानि॑ ॥१
त्वा । युजा । तव । तत् । सोम । सख्ये । इन्द्रः । अपः । मनवे । सऽस्रुतः । करिति कः ।
अहन् । अहिम् । अरिणात् । सप्त । सिन्धून् । अप । अवृणोत् । अपिहिताऽइव । खानि ॥१
हे “सोम “तव स्वदीये “तत् तस्मिन् “सख्ये सखित्वे सति “त्वा त्वया “युजा सहायेन “इन्द्रः “सस्रुतः सरणशीलाः “अपः वृष्टिलक्षणान्युदकानि “मनवे मनुष्येभ्यः “कः अकरोत् । किंच “अहिं वृत्रमसुरम् "अहन् हतवान् । “सप्त सर्पणशीलाः “सिन्धून् अपः “अरिणात् प्रैरयत् । “अपिहितेव अपिहितानीव वृत्रेण तिरोहितानि च । अत्रेवशब्दश्चार्थे । “खानि स्रोतसां द्वाराणि “अपावृणोत उद्घाटितवान् ॥
त्वा यु॒जा नि खि॑द॒त्सूर्य॒स्येंद्र॑श्च॒क्रं सह॑सा स॒द्य इं॑दो ।
अधि॒ ष्णुना॑ बृह॒ता वर्त॑मानं म॒हो द्रु॒हो अप॑ वि॒श्वायु॑ धायि ॥२
त्वा । यु॒जा । नि । खि॒द॒त् । सूर्य॑स्य । इन्द्रः॑ । च॒क्रम् । सह॑सा । स॒द्यः । इ॒न्दो॒ इति॑ ।
अधि॑ । स्नुना॑ । बृ॒ह॒ता । वर्त॑मानम् । म॒हः । द्रु॒हः । अप॑ । वि॒श्वऽआ॑यु । धा॒यि॒ ॥२
त्वा । युजा । नि । खिदत् । सूर्यस्य । इन्द्रः । चक्रम् । सहसा । सद्यः । इन्दो इति ।
अधि । स्नुना । बृहता । वर्तमानम् । महः । द्रुहः । अप । विश्वऽआयु । धायि ॥२
हे “इन्दो सोम “इन्द्रः “सद्यः सपदि “त्वा त्वया “युजा सहायेन “सूर्यस्य प्रेरकस्य सवितुः संवन्धिनः पूर्वं द्विचक्रस्य रथस्यैकं “चक्रं “सहसा अभिभावुकेन बलेन “नि “खिदत् आच्छिनत् । कीदृशम्। “अधि उपरि “स्नुना स्थितेन "बृहता महता अन्तरिक्षेण “वर्तमानम्। किंच “मह: महतः प्रभूतस्य “द्रुहः द्रोग्धुः सूर्यस्य संबन्धि “विश्वायु सर्वतो गन्तृ चक्रम् "अप “धायि इन्द्रेणापाहारि ।
अह॒न्निंद्रो॒ अद॑हद॒ग्निरिं॑दो पु॒रा दस्यू॑न्म॒ध्यंदि॑नाद॒भीके॑ ।
दु॒र्गे दु॑रो॒णे क्रत्वा॒ न या॒तां पु॒रू स॒हस्रा॒ शर्वा॒ नि ब॑र्हीत् ॥३
अह॑न् । इन्द्रः॑ । अद॑हत् । अ॒ग्निः । इ॒न्दो॒ इति॑ । पु॒रा । दस्यू॑न् । म॒ध्यन्दि॑नात् । अ॒भीके॑ ।
दुः॒ऽगे । दु॒रो॒णे । क्रत्वा॑ । न । या॒ताम् । पु॒रु । स॒हस्रा॑ । शर्वा॑ । नि । ब॒र्ही॒त् ॥३
अहन् । इन्द्रः । अदहत् । अग्निः । इन्दो इति । पुरा । दस्यून् । मध्यन्दिनात् । अभीके ।
दुःऽगे । दुरोणे । क्रत्वा । न । याताम् । पुरु । सहस्रा । शर्वा । नि । बर्हीत् ॥३
हे “इन्दो सोम “अभीके संग्रामे “दस्यून् शत्रून् "इन्द्रः “अहन् अवधीत् । “अग्निः कांश्चिच्छत्रून् “अदहत् ददाह। कीदृशाविन्द्राग्नी। “मध्यंदिनात् मध्याह्नात् “पुरा पुरस्तात् पूर्वाह्णे तव पानात् लब्धबलाविति' शेषः। “यातां गच्छतामसुराणां “पुरु पुरूणि बहूनि सर्वा सर्वाणि निरवशेषाणि “सहस्रा सहस्राण्यपरिमितानि “नि “बर्हीत् न्यबर्हीत् । इन्द्रोऽवधीत् । तत्र दृष्टान्तः । “दुरोणे दुरवने रक्षितुमशक्ये "दुर्गे दुरवगाहे देशे “क्रत्वा “न कर्मणा स्वकीयं कार्यमुद्दिश्य गच्छतः पथिकान् यथा धनलोलुपश्चोरो हन्ति तद्वत् ॥
विश्व॑स्मात्सीमध॒माँ इं॑द्र॒ दस्यू॒न्विशो॒ दासी॑रकृणोरप्रश॒स्ताः ।
अबा॑धेथा॒ममृ॑णतं॒ नि शत्रू॒नवि॑न्देथा॒मप॑चितिं॒ वध॑त्रैः ॥४
विश्व॑स्मात् । सी॒म् । अ॒ध॒मान् । इ॒न्द्र॒ । दस्यू॑न् । विशः॑ । दासीः॑ । अ॒कृ॒णोः॒ । अ॒प्र॒ऽश॒स्ताः ।
अबा॑धेथाम् । अमृ॑णतम् । नि । शत्रू॑न् । अवि॑न्देथाम् । अप॑ऽचितिम् । वध॑त्रैः ॥४
विश्वस्मात् । सीम् । अधमान् । इन्द्र । दस्यून् । विशः । दासीः । अकृणोः । अप्रऽशस्ताः ।
अबाधेथाम् । अमृणतम् । नि । शत्रून् । अविन्देथाम् । अपऽचितिम् । वधत्रैः ॥४
हे “इन्द्र त्वं “सीम् एनान् “दस्यून् “विश्वस्मात् सर्वस्मात् गुणात् "अधमान् हीनान् “अकृणोः अकरोः । किंच “दासीः कर्महीनाः “विशः मानुषीः प्रजाः "अप्रशस्ताः गर्हिता अकृणोः । हे इन्द्रासोमौ युवां “शत्रून् "अबाधेथाम् । “नि "अमृणतं नितरां हिंसितवन्तौ । अपि च "वधत्रैः तेषां शत्रूणां प्रहारैः "अपचितिं पूजां जनेभ्यः "अविन्देथाम् अलभेथाम् ॥
ए॒वा स॒त्यं म॑घवाना यु॒वं तदिंद्र॑श्च सोमो॒र्वमश्व्यं॒ गोः ।
आद॑र्दृत॒मपि॑हिता॒न्यश्ना॑ रिरि॒चथुः॒ क्षाश्चि॑त्ततृदा॒ना ॥५
ए॒व । स॒त्यम् । म॒घ॒ऽवा॒ना॒ । यु॒वम् । तत् । इन्द्रः॑ । च॒ । सो॒म॒ । ऊ॒र्वम् । अश्व्य॑म् । गोः ।
आ । अ॒द॒र्दृ॒त॒म् । अपि॑ऽहितानि । अश्ना॑ । रि॒रि॒चथुः॑ । क्षाः । चि॒त् । त॒तृ॒दा॒ना ॥५
एव । सत्यम् । मघऽवाना । युवम् । तत् । इन्द्रः । च । सोम । ऊर्वम् । अश्व्यम् । गोः ।
आ । अदर्दृतम् । अपिऽहितानि । अश्ना । रिरिचथुः । क्षाः । चित् । ततृदाना ॥५
हे "सोम त्वं च “इन्द्रश्च इति युवामुभौ “ऊर्वं महान्तम् “अश्व्यम् अश्वसमूहं “गोः गवां समूहं च “आदर्दृतम् आदरयतम् । “अपिहितानि पणिभिराच्छादितानि गवां वृन्दानि “क्षाश्चित् पणीनां
| मण्डल ४ | |
|---|---|
|
|