ब्रह्मपुराणम्/अध्यायः १३
| ← अध्यायः १२ | ब्रह्मपुराणम् अध्यायः १३ वेदव्यासः |
अध्यायः १४ → |
पुरुवंश-वर्णनम्
ब्राह्मणाःऊचुः
पुरोर्वशं वयं सूत श्रोतुमिच्छाम तत्तवतः।
द्रुह्यस्यानोर्यदोश्चैव तुर्वसोश्च पुथक् पृथक्॥ १३.१ ॥
लोमहर्षण उवाच
श्रृणुध्वं मुनिशार्दूलाः पुरोर्वशं महात्मनः।
विस्तरेणानुपूर्व्व्या च प्रथमं वदतो मम ॥ १३.२ ॥
पुरोः पुत्रः सुवीरोऽभून्मनस्युस्तस्य चात्मजः।
राजा चाभयदो नाम मनस्योरभवत् सुतः॥ १३.३ ॥
तथैवाभयदस्यासीत् सुधन्वा नाम पार्थिवः।
सुधन्वनः सुबाहुश्च रौद्राश्वस्तस्य चात्मजः॥ १३.४ ॥
रौद्राश्वस्य दशार्णेयुः कृकाणेयुस्तथैव च।
कक्षेयुस्थण्डिलेयुश्च सन्नतेयुस्तथैव च॥ १३.५ ॥
ऋचोयुश्च जलेयुश्च स्थलेयुश्च महाबलः।
धनेयुश्च वनेयुश्च पुत्रकाश्च दश स्त्रियः॥ १३.६ ॥
भद्रा शूद्रा च मद्रा च शलदा तथा।
खलदा च ततो विप्रा नलदा सुरसापि च॥ १३.७ ॥
तथा गोचपला च स्त्रीरत्नकूटा च ता दश।
ऋषिर्जातोऽत्रिवंशे च तासां भर्त्ता प्रभाकरः॥ १३.८ ॥
भद्रायां जनयामास सुतं सोमं यशस्विनम्।
स्वर्भानुना हते सूर्य्ये पतमाने दिवो महीम्॥ १३.९ ॥
तमोऽभिभूते लोके च प्रभा येन प्रवर्त्तिता।
स्वस्ति तेऽस्त्विति चोक्त्वा वै पतमानो दिवाकरः॥ १३.१० ॥
वचनात्तस्य विप्रर्षेर्न पपात दिवो महीम्।
अत्रिश्रेष्ठानि गोत्राणि यश्चकार महातपाः॥ १३.११ ॥
यज्ञेष्वत्रेर्बलञ्चैव देवैर्यस्य प्रतिष्ठितम्।
स तासु जनयामास पुत्रिकास्वात्मकामजान्॥ १३.१२ ॥
दश पुत्रान् महासत्त्वांस्तपस्युग्रे रतांस्तथा।
ते तु गोत्रकरा विप्रा ऋषयो वेदपारगाः॥ १३.१३ ॥
स्वस्त्यात्रेय इति ख्याताः किञ्च त्रिधनवर्जिताः।
कक्षेयोस्तनयास्त्वासंस्त्रय एव महारथाः॥ १३.१४ ॥
सभानरश्चाक्षुषश्च परमन्युस्तथैव च।
सभानरस्य पुत्रस्यु विद्वान् कालानलो नृपः॥ १३.१५ ॥
कालानलस्य धर्म्मज्ञः सृञ्जयो नाम वै सुतः।
सृञ्जयस्याभवत् पुत्रो वीरो राजा पुरञ्जयः॥ १३.१६ ॥
जनमेजयो मुनिश्रेष्ठाः पुरञ्जयसुतोऽभवत्।
जनमेजयस्य राजर्षेर्महाशालोऽभवत् सुतः॥ १३.१७ ॥
देवेषु स परिज्ञातः प्रतिष्ठितयशा भुवि।
महामना नाम सुतो महाशालस्य विश्रुतः॥ १३.१८ ॥
जज्ञे वीरः सुरगणैः पूजितः सुमहामनाः।
महामनास्तु पुत्रौ द्वौ जनयामास भो द्विजाः॥ १३.१९ ॥
उशीनरञ्टच धर्म्मज्ञं तितिक्षुञ्च महाबलम्।
उशीनरस्य पत्न्यस्तु पञ्च राजर्षिशजाः॥ १३.२० ॥
नृगा कृमिर्नवा दर्व्वा पञ्चमी च दृषद्वती।
उशीनरस्य पुत्रास्तु पञ्च तासु कुलोद्वहाः॥ १३.२१ ॥
तपसा चव महता जाता वृद्धस्य चात्मजाः।
नृगायास्तु नृगः पुत्रः कृम्यां कृमिरजायत॥ १३.२२ ॥
नवायास्तु नवः पुत्रो दर्व्वायाः सुव्रतोऽभवत्।
दृषद्वत्यस्तु सञ्जज्ञे शिविरौशनरो नृपः॥ १३.२३ ॥
शिबेस्तु शिबयो विप्रा यौधेयास्तु नृगस्य ह।
नवस्य नवराष्ट्रन्तु कृमेस्तु कृमिला पुरी॥ १३.२४ ॥
सुव्रतस्य तथाम्बष्ठाः शिबिपुत्रान्निबोधत।
शिबेस्तु शिबयः पुत्राश्चत्वारो लोकविश्रुताः॥ १३.२५ ॥
वृषदर्भः सुवीरश्च केकयो मद्रकस्तथा।
तेषां जनपदाः स्फीता केकया मद्रकास्तथा॥ १३.२६ ॥
वृषदर्भाः सुवीराश्च तितिक्षोस्तु प्रजास्त्विमाः।
तितिक्षुरभवद्राजा पूर्व्वस्यां दिशि बो द्विजाः॥ १३.२७ ॥
उषद्रथो महावीर्य्यः फेनस्तस्य सुतोऽभवत्।
फेनस्य सुतपा जज्ञे ततः सुतपसो बलिः॥ १३.२८ ॥
जातो मानुषयोनौ तु स राजा काञ्चनेषुधिः।
महायोगी स तु बलिल्बभूव नृपतिः पुरा॥ १३.२९ ॥
पुत्रानुत्पादयामास पञ्च वंशकरान् भुवि।
अङ्गः प्रथमतो जज्ञे बङ्गः सुह्यस्तथैव च॥ १३.३० ॥
पुण्ड्रः कलिङ्गश्च तथा बालेयं क्षत्रमुच्यते।
बालेया ब्राह्मणास्चैव तस्य वंशकरा भुवि॥ १३.३१ ॥
बलेश्च ब्रह्मणा दत्तो वरः प्रीतेन भो द्विजाः।
महायोगित्वमायुश्च कल्पस्य परिमाणतः॥ १३.३२ ॥
बले चाप्रतिमत्वं वै धर्म्मतत्त्वार्थदर्शनम्।
संग्रामे चाप्यजेयत्वं धर्म्मे चैव प्रधानताम्॥ १३.३३ ॥
त्रैलोक्यदर्शनञ्चापि प्राधन्यं प्रसवे तथा।
चतुरो नियतान् वर्णास्त्वञ्च स्थापयितेति च॥ १३.३४ ॥
इत्युक्तो विभुना राजा बलिः शान्तिं परां ययौ।
कालेन महता विप्रा स्वञ्च स्तानमुपागमत्॥ १३.३५ ॥
तेषां जनपदाः पञ्च अङ्गा ससुह्मकाः।
कालिङ्गा पुण्ड्रकाश्चैव प्रजास्त्वङ्गस्य साम्प्रतम्॥ १३.३६ ॥
अङ्गपुत्रो महानासीद्राजेन्द्रो दधिवाहनः।
दधिवाहनपुत्रस्तु राजा दिविरथोऽभवत्॥ १३.३७ ॥
पुत्रो दिविरथस्यासीच्छक्रतुल्यपराक्रमः।
विद्वान् धर्म्मरथो नाम तस्य चित्ररथः सुतः॥ १३.३८ ॥
तेन धर्म्मरथेनाथ तदा कालञ्जरे गिरौ।
यजता सह शक्रेण सोमः पीतो महात्मना॥ १३.३९ ॥
अथ चित्ररथस्यापि पुत्रो दशरथोऽभवत्।
लोमपादः इति ख्यातो यस्य शान्ता सुताभवत्॥ १३.४० ॥
तस्य दाशरथिर्वोरश्चतुरङ्गो महायशाः।
ऋष्यश्रृङ्गप्रसादेन जज्ञे वंशविवर्द्धनः॥ १३.४१ ॥
चतुरङ्गस्य पुत्रस्तु पृथुलाक्ष इति स्मृतः।
पृथुलाक्षसुतो राजा चम्पो नाम महायशा॥ १३.४२ ॥
चम्पस्य तु पुरी चम्पा या मालिन्यभवत् पुरा।
पूर्णभद्रप्रसादेन हर्य्यङ्गोऽस्य सुतोऽभवत्॥ १३.४३ ॥
ततो वैभाण्डकिस्तस्य वारणं शक्रवारणम्।
अवतारयामास महीं मन्त्रैर्वाहनमुत्तमम्॥ १३.४४ ॥
हर्य्यङ्गस्य सुतस्तत्र राजा भद्ररथः स्मृतः।
पुत्रो भद्ररथस्यासीद्बृहत्कर्म्मा प्रजेश्वरः॥ १३.४५ ॥
बृहद्दर्भः सुतस्तस्य यस्माज्जज्ञे बृहन्मनाः।
बृहन्मनास्तु राजेन्द्रो जनयामास वै सुतम्॥ १३.४६ ॥
नाम्ना जयद्रथं नाम यस्माद्दृढरथो नृपः।
आसीद्दृढरथस्यापि विश्वजिज्जनमेजयी॥ १३.४७ ॥
दायादस्तस्य वैकर्णो विकर्णस्तस्य चात्मजः।
तस्य पुत्रशतं त्वासीदङ्गानां कुलवर्द्धनम्॥ १३.४८ ॥
एतेऽङ्गवंशजाः सर्व्वे राजानः कीर्त्तिता मया।
सत्यव्रता महात्मानः प्रजावन्तो महारथाः॥ १३.४९ ॥
ऋचेयोस्तु मुनिश्रेष्ठा रौद्राश्वतनयस्य वै।
श्रृणुध्वं सम्प्रवक्ष्यामि वंशं राज्ञास्तु भो द्विजाः॥ १३.५० ॥
ऋचेयोस्तनयो राजा मतिनारो महीपतिः।
मतिनारसुतास्त्वासंस्त्रयः परमधार्म्मिकाः॥ १३.५१ ॥
वसुरोधः प्रतिरथः सुबाहुश्चैव दार्म्मिकः।
सर्व्वे वेदविदश्चैव ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः॥ १३.५२ ॥
इला नाम तु यस्यासीत् कन्या वै मुनिसत्तमाः।
ब्रह्मवादिन्यधिस्त्री सा तंसुस्तामभ्यगच्छत॥ १३.५३ ॥
तंसोः सुतोऽथ राजर्षिधर्म्मनेत्रः प्रतापवान्।
ब्रह्मवादी पराक्रान्तस्तस्य भार्य्योपदानवी॥ १३.५४ ॥
उपदानवी ततः पुत्रांश्चतुरोऽजनयच्छुभान्।
दुष्यन्तमथ सुष्मन्तं प्रवीरमनघं तथा॥ १३.५५ ॥
दुष्यन्तस्य तु दायादो भरतो नाम वीर्य्यवान्।
स सर्व्वदमनो नाम नागायुतबलो महान्॥ १३.५६ ॥
चक्रवर्त्ति सुतो जज्ञे दुष्यन्तस्य महात्मनः।
शकुन्तलायां भरतो यस्य नाम्ना तु भारताः॥ १३.५७ ॥
भरतस्य विनष्टेषु तनयेषु महीपतेः।
मातॄणां तु प्रकोपेण मया तत्कथितं पुरा॥ १३.५८ ॥
बृहस्पतेरङ्गिरसः पुत्रो विप्रो महामुनिः।
अयाजयद्भरद्वाजो महद्भिः क्रतुभिर्विभुः॥ १३.५९ ॥
पूर्व्वं तु वितथे तस्य कृते वै पुत्रजन्मनि।
ततोऽथ वितथो नाम भरद्वाजात्सुतोऽभवत्॥ १३.६० ॥
तथोऽथ वितथे जाते भरतस्तु दिवं ययौ।
वितथं चाभिषिच्याथ भरद्वाजो वनं ययौ॥ १३.६१ ॥
स चापि वितथः पुत्रान् जनयामास पञ्च वै।
सुहोत्रञ्च सुहोतारं गर्यं गर्गं तथैव च॥ १३.६२ ॥
कपिलञ्च महात्मानं सुहोत्रस्य सुतद्वयम्।
काशिकञ्च महासत्यं तथा गृत्समतिं नृपम्॥ १३.६३ ॥
तथा गृत्समतेः पुत्रा ब्राह्मणाः क्षत्रिया विशः।
काशिकस्य तु काशेयः पुत्रो दीर्घतपास्तथा॥ १३.६४ ॥
बभूव दीर्घतपसो विद्वान् धन्वन्तरिः सुतः।
धन्वन्तरेस्तु तनयः केतुमानिति विश्रुतः॥ १३.६५ ॥
तथा केतुमनः पुत्रो विद्वान् भीमरथः स्मृतः।
पुत्रो भीमरथस्यापि वारामस्यधिपोऽभवत्॥ १३.६६ ॥
दिवोदास इति ख्यातः सर्व्वशत्रुप्रणाशनः।
दिवोदासस्य पुत्रस्तु वीरो राजा प्रतर्दनः॥ १३.६७ ॥
प्रतर्दनस्य पुत्रौ द्वौ वत्सो भर्गव एव च।
अलर्को राजपुत्रस्तु राजा सन्मतिमान् भुवि॥ १३.६८ ॥
हैहयस्य तु दायाद्यं हृतवान् वै महीपतिः।
आजह्रे पितृदायाद्यं दिवोदासहृतं बलात्॥ १३.६९ ॥
भद्रश्रेण्यस्य पुत्रेण चदुर्दमेन महात्मना।
दिवोदासेन बालेति घृणयासौ विसर्ज्जितः॥ १३.७० ॥
अष्टारथो नाम नृपः सुतो भीमरथस्य वै।
तेन पुत्रेण बालस्य प्रहृतं तस्य भो द्विजाः॥ १३.७१ ॥
वैरस्यान्तं मुनिश्रेष्ठाः क्षत्रियेण विधित्सता।
अलर्कः कासिराजस्तु ब्रह्मण्यः सत्यसङ्गरः॥ १३.७२ ॥
षष्टिं वर्षसहस्राणि षष्टिं वर्षशतानि च।
युवा रूपेण सम्पन्न आसीत्काशिकुलोद्वहः॥ १३.७३ ॥
लोपामुद्राप्रसादेन परमायुरवाप सः।
वयसोऽन्ते मुनिश्रेष्ठा हत्वा क्षेमकराक्षसम्॥ १३.७४ ॥
रम्यां निवेशयामास पुरीं वाराणसीं नृपः।
अलर्कस्य तु दायादः क्षेमको नाम पार्थिवः॥ १३.७५ ॥
क्षेमकस्य तु पुत्रो वै वर्षकेतुस्ततोऽभवत्।
वर्षकेतोश्च दायादो विभुर्नाम प्रजेश्वरः॥ १३.७६ ॥
आनर्त्तस्तु विभोः पुत्रः सुकुमारस्ततोऽभवत्।
सुकुमारस्य पुत्रस्तु सत्यकेतुर्महारथः॥ १३.७७ ॥
सुतोऽभवनन्महातेजा राजा परमधार्म्मिकः।
वत्सस्य वत्सभूमिस्तु भर्गभूमिस्तु भार्गवात्॥ १३.७८ ॥
एते त्वङ्गिरसः पुत्रा जाता वंशेऽथ भार्गवे।
ब्राह्मणाः क्षत्रियाच वैश्याः शूद्राश्च मुनिसत्तमाः॥ १३.७९ ॥
आजमीढोऽपरो वंशः श्रूयतां द्विजसत्तमाः।
सुहोत्रस्य बृहत्पुत्रो बृहतस्तनयास्त्रयः॥ १३.८० ॥
अजमीढो द्विमीढश्च पुरुमीढश्च वीर्य्यवान्।
अजमीढस्य पत्न्यस्तु तिस्रो वै यशसन्विताः॥ १३.८१ ॥
नीली च केशिनी चैव धूमिनी च वराङ्गनाः।
अजमीढस्य केशिन्यां जज्ञे जह्नुः प्रतापवान्॥ १३.८२ ॥
आजह्रे यो महासन्नं सर्व्वमेधमखं विभुम्।
पतिलोभेन यं गङ्गा विनीतेव ससार ह॥ १३.८३ ॥
नेच्छतः प्लावयामास तस्य गङ्गा च तत्सदः।
तत्तया प्लावितं दृष्ट्वा यज्ञवाटं समन्ततः॥ १३.८४ ॥
जह्नुरप्यब्रवीद्गङ्गां क्रुद्धो विप्रास्तदा नृपः।
एष ते त्रिषु लोकेषु संक्षिप्यापः पिबाम्यहम्॥ १३.८५ ॥
अस्य गङ्गेऽवलेपस्य सद्यः फलमवाप्नुहि।
ततः पीताः महात्मानो दृष्ट्वा गङ्गां महर्षयः॥ १३.८६ ॥
उपनिन्युर्महाभागा दुहितृत्वेन जाह्नावीम्।
युवनाश्वस्य पुत्रीं तु कावेरीं जह्नुरावहत्॥ १३.८७ ॥
गङ्गाशापेन देहार्द्ध यस्याः पश्चान्नदीकृतम्।
जह्नोस्तु दयितः पुत्रो अजको नाम वीर्य्यवान्।
अजकस्य तु दायादो बलाकाश्वो महीपतिः॥ १३.८८ ॥
बभूव मृगयाशीलः कुशिकस्तस्य चात्मजः।
पह्नवैः सह संवृद्धो राजा वनचरैः सह॥ १३.८९ ॥
कुशिकस्तु तपस्तेपे पुत्रमिन्द्रसमं विभुम्।
लभेयमिति तं शक्रस्त्रासादभ्यत्य जज्ञिवान्॥ १३.९० ॥
स गाधिरभवद्राजा मघवा कौशिकः स्वयम्।
विश्वामित्रस्तु गाधयो विश्वमित्रात्तथाष्टकः॥ १३.९१ ॥
अष्टकस्य सुतो लौहिः प्रोक्तो जह्नुगणो मया।
आजमीढोऽपरो वंशः श्रूयतां मुनिसत्तमाः॥ १३.९२ ॥**
अजमीढात्तु नील्यां वै सुशान्तिरुदपद्यत।
पुरुजातिः सुशान्तश्च बाह्याश्वः पुरुजातितः॥ १३.९३ ॥
बाह्याश्वतनयाः विक्रान्तः गृमिलाश्वश्च पञ्चमः।
पञ्चैते रक्षणायालं देशानामिति विश्रुताः॥ १३.९४ ॥
यवीनरश्च विक्रान्तः कृमिलाश्वश्च पञ्चमः।
पञ्चैते रक्षणायालं देशानामिति विश्रुताः॥ १३.९५ ॥
पञ्चानां ते तु पञ्चालाः स्फीता जनपदावृताः।
अलं संरक्षणे तेषां पञ्चाला इति विश्रुताः॥ १३.९६ ॥
मुद्गलस्य तु दायादो मौद्गल्यः सुमहायशाः।
इन्द्रसेना यतो गर्भं ब्रध्नश्वं प्रत्यपद्यत॥ १३.९७ ॥
आसीत् पञ्चजनः पुत्रः सृञ्जयस्य महात्मनः।
सुतः पञ्चजनस्यापि सोमदत्तो महीपतिः॥ १३.९८ ॥
सोमदत्तस्य दायादः सहदेवो महायशाः।
सहदेवसुतश्चापि सोमको नाम विश्रुतः॥ १३.९९ ॥
अजमीढसुतो जातः क्षीणे वंशे तु सोमकः।
सोमकस्य सुतो जन्तुर्यस्य पुत्रशतं बभौ॥ १३.१०० ॥
तेषां यवीयान् पृषतो द्रुपदस्य पिता प्रभुः।
आजमीढाः स्मृताश्चैते महात्मास्तु सोमकाः॥ १३.१०१ ॥
महीषी त्वजमीढस्य धूमिनी पुत्रगृद्धिनी।
पतिव्रता महाभागा कुलजा मुनिसत्तमाः॥ १३.१०२ ॥
सा च पुत्रार्थिनी देवी व्रतचर्य्यसमन्विता।
कततो वर्षायुतं तप्त्वा तपः परमदुश्चरम्॥ १३.१०३ ॥
हुत्वाग्निं विधिवत्सा तु पवित्रामितभोजना।
अग्निहोत्रकुसेष्वेव सुष्वाप मुनिसत्तमाः॥ १३.१०४ ॥
धूमिन्या स तया देव्या त्वजमीढः समियिवान्।
ऋक्षं सञ्जनयामास धूम्रवर्णं सुदर्शनम्॥ १३.१०५ ॥
ऋक्षात् संवरणो जज्ञे कुरुः संवरणात्तथा।
यः प्रयागादतिक्रम्य कुरुक्षेत्रं चकार ह॥ १३.१०६ ॥
पण्यं च रमणीयं च पुण्यकृद्भिर्निषेवितम्।
तस्यान्ववायः सुमहान् यस्य नाम्नाथ कौरवाः॥ १३.१०७ ॥
कुरोश्च पुत्राश्चत्वारः सुधान्वा सुधनुस्तथा।
परीक्षिच्च महाबाहुः प्रवरश्चारिमेजयः॥ १३.१०८ ॥
परीक्षितस्तु दायादो धार्म्मिको जनमेजयः।
श्रुतसनोऽग्रसेनश्च भीमसेनश्च नामतः॥ १३.१०९ ॥
एते सर्व्वे महाभागा विक्रान्ता बलशालिनः।
जनमेजयस्य पुत्रस्तु सुरथो मतिमांस्तथा॥ १३.११० ॥
सुरथस्य तु विक्रान्तः पुत्रो जज्ञे विदूरथः।
विदूरथस्य दायाद ऋक्ष एव महारथः॥ १३.१११ ॥
द्वितीयस्तु भरद्वाजान्नाम्ना तेनैव विश्रुतः।
द्वावृक्षौ सोमवंशेऽस्मिन् द्वावेव च परीक्षितौ॥ १३.११२ ॥
भीमसेनास्त्रयो विप्रा द्वौ चापि नजमेजयौ।
ऋक्षस्य तु द्वितीयस्य भीमसेनोऽभवत्सुतः॥ १३.११३।
प्रतीपो भीमसेनात्तु प्रतीपस्य तु शान्तनुः।
देवापिर्बाहि लकश्चैव त्रय एव महारथाः॥ १३.११४ ॥
शान्तनोस्तवभवद्भीष्मस्तस्मिन् वंशे द्विजोत्तमाः।
बाह्लिकस्य तु राजर्षेर्व्वशं श्रुणुत भो द्विजाः॥ १३.११५ ॥
बाह्लिकस्य सुतश्चैव सोमदत्तो महायशाः।
जज्ञिरे सोमदत्तात्तु भूरिर्भूरिरश्रवाः शलः॥ १३.११६ ॥
उपाध्यायस्तु देवानां देवापिरभवन्मुनिः।
च्यवनपुत्रः कृतक इष्ट आसीन्महात्मनः॥ १३.११७ ॥
शान्तनुस्त्वभवनद्राजा कौरवाणां धुरन्धऱः।
शान्तनोः सम्प्रवक्ष्यामि वंशं त्रैलोक्यविश्रुतम्॥ १३.११८ ॥
गाङ्गं वेवव्रतं नाम पुत्रं सोऽजनयत् प्रभुः।
स तु भीष्म इति ख्यातः पाण्डवानां पितामहः॥ १३.११९ ॥
काली विचित्रवीर्य्यं तु जनयामास बो द्विजाः।
शान्तनोर्दयितं पुत्रं धर्म्मात्मानमकल्मषम्॥ १३.१२० ॥
कृष्णद्वैपायनाच्चैव क्षेत्रे वैचित्रवीर्य्यके।
धृतराष्ट्रं च पाण्डुं च विदुरं चाप्यजीजनत्॥ १३.१२१ ॥
धृतराष्टस्तु गान्धार्य्यां पुत्रानुत्पादयच्छतम्।
तेषां दुर्य्योधनः श्रेष्ठः सर्ब्वेषामपि स प्रभुः॥ १३.१२२ ॥
पाण्डोर्धनञ्जयः पुत्रः सौभद्रस्तस्य चात्मजः।
अभिमन्वोः परीक्षित्तु पिता पारीक्षितस्य ह॥ १३.१२३ ॥
पारिक्षितस्य काश्यायां द्वौ पुत्रौ सम्बभूवतुः।
चन्द्रापीडस्तु नृपतिः सूर्य्यापीडश्च मोभवित्॥ १३.१२४ ॥
चन्द्रापॣस्य पुत्राणां शतमुत्तमधन्विनाम्।
जानमेजयमित्येवं क्षात्रं भुवि परिश्रुतम्॥ १३.१२५ ॥
तेषां ज्येष्ठस्तु तत्रासीत् पुरे वाराणसाह्वये।
सत्यकर्णो महाबाहुर्यज्वा विपुलदक्षिणः॥ १३.१२६।
सत्यकर्णस्य दायादः श्वेतकर्णः प्रतापवान्।
अपुत्रः स तु धर्म्मात्मा प्रविवेश तपोवनम्॥ १३.१२७ ॥
तस्माद्वनगता गर्भं यादवी प्रत्यपद्यत।
सुचारोर्दुहिता सूभ्रर्मालिनी ग्राहमालिनी॥ १३.१२८ ॥
सम्भूते स च गर्भे च स्वेतकर्मः प्रजेश्वरः।
अन्वगच्छत् कृतं पूर्व्वं महाप्रस्थानमच्युतम्॥ १३.१२९ ॥
सा तु दुष्ट्वा प्रियं तं च पृष्ठतोऽन्वगात्।
सुचारोर्दुहिता साध्वी वने राजीवलोचना॥ १३.१३०॥
पथि सा सुषुवे बाला सुकुमारं कुमारकम्।
तमपास्ताथ तत्रैव राजानं सान्वगच्छत॥ १३.१३१ ॥
पतिव्रता महाभागा द्रौपदीव पुरा सती।
कुमारः सुकुमारोऽसौ गिरिपृष्ठे रुरोद ह॥ १३.१३२ ॥
दयार्थं तस्य मेघास्तु प्रादुरासन्महात्मनः।
श्रविष्ठायास्तु पुत्रौ द्वौ पैप्पलादिश्च कौशिकः॥ १३.१३३ ॥
दृष्ट्वा कृपान्वितौ गृह्य तौ प्राक्षालयतां जले।
निघृष्टौ तस्य पाश्वौ तु शिलायां रुधिरप्लुतौ॥ १३.१३४ ॥
अजश्यामः स पार्श्वाब्यां घृष्टाभ्यां सुसमाहितः।
अजश्यामौ तु तत्पाशौ देवेन सम्बभूवतुः॥ १३.१३५ ॥
अथाजपार्श्व इति वै चक्राते नाम तस्य तौ॥
स तु रेमकशालायां द्विजाब्यामभिवार्द्धितः॥ १३.१३६ ।
रेमकस्य तु भार्य्यां तमुद्वहत् पुत्रकारणात्।
रेमत्याः स तु पुत्रोऽभूद्ब्राह्मणौ सचिवौ तु तौ॥ १३.१३७ ॥
तेषां पुत्राश्च पौत्राश्च युगपत्तुल्यजीविनः।
स एष पौरवो वंशः पाण्डवानां महात्मनाम्॥ १३.१३८ ॥
श्लोक्रोऽपि चात्र गीतोऽयं नाहुषेन ययातिना।
जरासंक्रमणे पूर्व्वं तदा प्रीतेन धीमता॥ १३.१३९ ॥
अचन्द्रार्क्रग्रहा भूमिर्भवेदियमसंशायम्।
अपौरवा मही नैव भविष्यति कदाचन॥ १३.१४० ॥
एष वऋ पौरवो वंशो विख्यातः कथितो मया।
तुर्व्वसोस्तु प्रवक्ष्यामि द्रुह्योस्चानोर्यदोस्तथा॥ १३.१४१ ॥
तुर्व्वसोऽस्तु सुतो वह्निर्गोभानुस्तस्य चात्मजः।
गोभानोस्तु सुतो राजा ऐशानुरपराजितः॥ १३.१४२ ॥
करन्धमस्तु ऐशानोर्मरुत्तस्तस्य चात्मजः।
अन्यस्त्वाविक्षितो राजा मरुत्तः कथितो मया॥ १३.१४३ ॥
अनपत्योऽभद्राजा यज्वा विपुलदक्षिणः।
दुहिता संयता नाम तस्यासीत् पथिवीपतेः॥ १३.१४४ ॥
दक्षिणार्थं तु सा दत्ता संवर्त्ताय महात्मने।
दुष्यन्तं पौरवं चापि लेभे पुत्रमकल्मषम्॥ १३.१४५ ॥
एवं ययातिशापेन जरासंक्रमणे तदा।
पौरवं तुर्व्वसोर्वशं प्रविवेश द्विजोत्तमाः॥ १३.१४६ ॥
दुष्यन्तस्य तु दायादः करूरोमः प्रजेश्वरः।
करूरोमादथाह्रीदस्चत्वारस्तस्य चात्मजाः। १३.१४७ ।
पाण्ड्यश्च केरलस्चैव कालश्चोलश्च पार्थिवः।
द्रुह्योश्च तनयो राजन् बभ्रुसेतुश्च पार्थिवः॥ १३.१४८ ॥
अङ्गारसेतुस्तत्पुत्रो मरुतां पतिरुच्यते।
यौवनाश्वेन समरे कृच्छेण निहतो बली॥ १३.१४९ ॥
युद्धं सुमहदप्यासीन्मासान् परिचतुर्दश।
अङ्गारसेतोर्दायादो गान्दारो नाम पार्थिवः॥ १३.१५० ॥
ख्यायते यस्य नाम्ना वै गान्धारविषयो महान्।
गान्धारदेशजाश्चैव तुरगा वाजिनां वराः॥ १३.१५१ ॥
अनोस्तु पुत्रो धर्म्मोऽभूद्द्युतस्तस्यात्मजोऽभवत्।
द्युताद्वनदुहो जज्ञे प्रचेतास्तस्य चात्मजः॥ १३.१५२ ॥
प्रचेतसः सुचेतास्तु कीर्त्तितास्तुर्वसोर्मया।
बभूवुस्ते यदोः पुत्राः पञ्च देवसुतोपमाः॥ १३.१५३ ॥
सहस्रादः पयोदश्च क्रोष्टा नीलोऽञ्जिकस्तथा।
सहस्रादस्य दायादास्त्रयः परमधार्म्मिकाः॥ १३.१५४ ॥
हैहयस्च हयश्चैव राजा वेणुहयस्तथा।
हैहयस्याभवत् पुत्रो धर्म्मनेत्र इति श्रुतः॥ १३.१५५ ॥
धर्म्मनेत्रस्य कार्त्तस्तु साहञ्जस्तस्य चात्मजः।
साहञ्जनी नाम पुरी तेन राज्ञा निवेशिताः॥ १३.१५६ ॥
आसीन्महिष्मतः पुत्रो भद्रश्रेण्यः प्रतापवान्।
भद्रश्रेण्यस्य दायादो दुर्दमो नाम विश्रुतः॥ १३.१५७ ॥
दुर्दमस्य सुतो धीमान्कनको नाम नामतः।
कनकस्य तु दायादाश्चत्वारो लोकविश्रुताः॥ १३.१५८ ॥
कुतवीर्य्यः कृतौजाश्च कृतधन्वा तथैव च।
कृताग्निस्तु चतुर्थोऽभूत् कृतवीर्य्यादथार्ज्जुनः॥ १३.१५९ ॥
योऽसौ बाहुसहस्रेण सप्तद्वीपेस्वरोऽभवत्।
जिगाय पृथिवीमेको रथेनादित्यवर्च्चसा॥ १३.१६० ॥
स हि वर्षायुतं तप्त्वा तपः पमदुश्चरम्।
दत्तमाराधयामास कार्त्तवीर्य्योऽत्रिसम्भवम्॥ १३.१६१ ॥
तस्मै दत्तो वरन् प्रादाच्चतुरो भूरितेजसः।
पूर्व्वं बाहुसहस्रं तु प्रार्थितं सु महद्वरम्॥ १३.१६२ ॥
अधर्म्मोऽधीयमानस्य सद्भिस्तत्र निवारणम्।
उग्रेण पृथिवीं जित्वा धर्म्मेणैवानुरञ्जनम्॥ १३.१६३ ॥
संग्रामात् सुबहून् जित्वा हत्वा चारीन् सहस्रशः।
संग्रामे वर्त्तमानस्य वधं चाभ्यधिकाद्रणे॥ १३.१६४ ॥
तस्य बाहुसहस्रं तु युध्यतः किल भो द्विजाः।
योगाद्योगीश्वरस्येव प्रादुर्भवति मायया॥ १३.१६५ ॥
तनेयं पृथिवी सर्र्वा सप्तद्वीपा सपत्तना।
ससमुद्रा सनगरा उग्रेण विधिना जिता॥ १३.१६६ ॥
तेन सप्तसु द्वीपेषु सप्त यज्ञशतानि वै।
प्राप्तानि विधिना राज्ञा श्रूयन्ते मुनिसत्तमाः॥ १३.१६७ ॥
सर्व्वे यज्ञा मुनिश्रेष्ठा सहस्रशतदक्षिणाः।
सर्व्वे काञ्चनयूपाश्च सर्व्वे काञ्चनवेदयः॥ १३.१६८ ॥
सर्व्वे देवैर्म्मुनिश्रेष्ठा विमानस्तैरलङ्कृतैः।
गन्धर्व्वैरप्सरोभिश्च नित्यमेवापशोभिताः॥ १३.१६९ ॥
यस्य यज्ञे जगौ गाथां गन्धर्व्वो नारदस्तथा।
वरीदासात्मजो विद्वान्महिम्ना तस्य विस्मितः॥ १३.१७० ॥
नारद उवाच
न नूनं सार्तवीर्य्यस्य गतिं यास्यन्ति पार्थिवाः।
यज्ञैर्दानैस्तपोभिश्च विक्रमेण श्रुतेन च॥ १३.१७१ ॥
स हि सप्तसु द्वीपेषु चर्मी खड्गी शरासनी।
रथि द्वीपाननुचरन् योगी संदृश्यते नृभिः॥ १३.१७२ ॥
अनष्ट्द्रव्यता चैव न शोको न च विभ्रमः।
प्रभावेण मया राज्ञः प्रजा धर्म्मेण रक्षतः॥ १३.१७३ ॥
स सर्व्वरत्नभाक् सम्राट् चक्रवर्ती बभूव ह।
स एव पशुपालोऽभूत् क्षेत्रपालः स एव च॥ १३.१७४ ॥
स एव वृष्ट्या पर्जन्यो योगित्वादर्ज्जुनोऽभवत्।
स वै बाहुसहस्रेण ज्याघातकठिनत्वचा॥ १३.१७५ ॥
भाति रश्मिसहस्रेम शरदीव च भास्करः।
स हि नागान्मनुष्येषु माहिष्मत्यां महाद्युतिः॥ १३.१७६ ॥
कर्कोटकसुतान् जित्वा पुर्य्यां तस्यां न्यवेशयत्।
स वै वेगं समुद्रस्य प्रावृट्कालेऽम्बुजेक्षणः॥ १३.१७७ ॥
क्रडिन्निव भुजोद्भिन्नं प्रतिस्रोतश्चकार ह।
लुण्ठिता क्रीडता तेन नदी तद्ग्राममालिनी॥ १३.१७८ ॥
चलदूर्म्मिसहस्रेण शङ्किताभ्येति नर्म्मदा।
तस्य बाहुसहस्रेण क्षिप्यमाणे महोदधौ॥ १३.१७९ ॥
भयान्निलीना निश्चेष्टाः पातालस्था महासुराः।
चूर्णीकृतमहावीचिं चलन्मीनमहातिमिम्॥ १३.१८० ॥
मारुताविद्धफेनौघमावर्त्तक्षोभसङ्कुलम्।
प्रावर्त्तयत्तदा राजा सहस्रेण च बाहुना॥ १३.१८१ ॥
देवासुरसमाक्षिप्तः क्षीरोदमिव मन्दरः।
मन्दरक्षोभचकिता अमृतोत्पादशङ्किताः॥ १३.१८२ ॥
सहसोत्पतिता भीता भीमं दृष्ट्वा नृपोत्तमम्।
नता निश्चलमूर्द्धानो बभूवुस्ते महोरगाः॥ १३.१८३ ॥
सायाह्ने कदलीखण्डाः कम्पिता इव वायुना।
स वै बद्ध्वा धनुर्ज्याभिरुत्सिक्तं पञ्चभिः शरैः॥ १३.१८४ ॥
लङ्केशं मोहयित्वा तु सबलं रावणं बलात्।
निर्जित्य वशमानीय महाष्मत्यां बबन्ध तम्॥ १३.१८५ ॥
श्रुत्वा तु बद्धं पौलस्त्यं रावणं त्वर्ज्जुनेन च।
ततो गत्वा पुलस्त्यस्तमर्ज्जुनं ददृशे स्वयम्॥ १३.१८६ ॥
मुमोच रक्षः पौलस्त्यं पुलस्त्येनाभियाचितः।
यस्य बाहुसहस्रस्य बभूव ज्यातलस्वनः॥ १३.१८७ ॥
युगान्ते तोयदस्येव स्फुटतो ह्यशनेरिव।
अहो बल मृधे वीर्य्यं भार्गवस्य यदच्छिनत्॥ १३.१८८ ॥
राज्ञो बाहुसहस्रस्य हैमं तालवनं यथा।
तृषितेन कदाचित् स भिक्षितश्चित्रभानुना॥ १३.१८९ ॥
स भिक्षामददाद्वीरः सप्त द्वीपान् विभावसोः।
पुराणि ग्रामघोषांश्च विषयांश्चैव सर्व्वशः॥ १३.१९० ॥
जज्वाल तस्य सर्व्वाणि चित्रभानुर्दिदृक्षया।
स तस्य पुरुषेन्द्रस्य प्रभावेण महात्मनः॥ १३.१९१ ॥
ददाह कार्त्तवीर्य्यस्तु शैलांश्चैव वनानि च।
सशून्यमाश्रमं रम्यं वरुणस्यात्मजस्य वै॥ १३.१९२ ॥
ददाह बलवद्भीतश्चित्रभानुः सहैहयः।
यं लेभे वरुणः पुत्रं पुरा भास्वन्तमुत्तमम्॥ १३.१९३ ॥
वशिष्ठं नाम स मुनिः ख्यात आपव इत्युत।
तत्रापवस्तु तं क्रोधाच्छप्तवानर्ज्जुनं विभुः॥ १३.१९४ ॥
यस्मान्न वर्ज्जितमिदं वनं ते मम हैहय।
तस्मात्ते दुष्करं कर्म्म कृतमन्यो हनिष्यति॥ १३.१९५ ॥
रामो नाम महाबाहुर्जामदग्न्यः प्रतापवान्।
छित्त्वा बाहुसहस्रन्ते प्रमथ्य तरसा बलो॥ १३.१९६ ॥
तपस्वी ब्राह्मणस्त्वां तु हनिष्यति स भार्गवः।
अनष्टद्रव्यता यस्य बभूवामित्रकर्षिणः॥ १३.१९७ ॥
प्रतावेन नरेन्द्रस्य प्रजा धर्म्मेण रक्षतः।
प्राप्तस्ततोऽस्य मृत्युर्वै तस्य शापान्महामुनेः॥ १३.१९८ ॥
वरस्तथैव भो विप्राः स्वयमेव वृतः पुरा।
तस्य पुत्रशतं त्वासीत् पञ्च शषा महात्मनः॥ १३.१९९ ॥
कृतास्त्रा बलिनः शूरा धर्म्मात्मानो यशस्विनः।
शूरसेनश्च शूरश्च वृषणो मधुपध्वजः॥ १३.२०० ॥
जयध्वजश्व नाम्नासीदावन्त्यो नृपतिर्महान्।
कार्त्तवीर्य्यस्य तनया वीर्य्यवन्तो महाबलाः॥ १३.२०१ ॥
जयध्वजस्य पुत्रस्तु तालजङ्घो महाबलः।
तस्य पुत्रशतं ख्यातास्तालजङ्घा इति स्मृताः॥ १३.२०२ ॥
तेषां कुले मुनिश्रेष्ठा हैहयानां महात्मनाम्।
वीतिहोत्राः सुजाताश्च भोजाश्चावन्तयः स्मृताः॥ १३.२०३ ॥
तौण्डिकेराश्च विख्यातास्तालजङ्घास्तथैव च।
भरताश्च सुजाताश्च बहुत्वान्नानुकीर्त्तिताः॥ १३.२०४ ॥
वृषप्रभृतयो विप्रा यादवाः पुण्यकर्म्मिणः।
वृषो वंशधरस्तत्र तसाय पुत्रोऽभवन्मधुः॥ १३.२०५ ॥
मधोः पुत्रशतं त्वासीद्वृषणस्तस्य वंशकृत्।
वृषणाद्वृष्णयः सर्व्वे मधोस्तु माधवाः स्मृताः॥ १३.२०६ ॥
यादवा यदुनाम्ना ते निरुच्यन्ते च हैहयाः।
न तस्य वित्तनाशः स्यान्नष्टं प्रतिलभेच्च सः॥ १३.२०७ ॥
कार्त्तवीर्य्यस्य यो जन्म कथयेदिह नित्यशः।
न तस्य वित्तनाशः स्यान्नष्टं प्रतिलभेच्च सः॥ १३.२०८ ॥
कीर्त्तिता लोकवीराणां ये लोकान् धारयन्ति वै।
भूतानीव मुनिश्रेष्ठाः पञ्चस्थावरजङ्गमान्॥ १३.२०९ ॥
श्रुत्वा पञ्च विसर्गास्तु राजा धर्म्मार्थकोविदः।
वशीभवति पञ्चानामात्मजानां तथेश्वरः॥ १३.२१० ॥
लभेत् पञ्च वरांश्चैव दुर्लभानिह लौकिकान्।
आयुः कीर्त्तिं तथा पुत्रानैश्वर्य्यं भूतिमेव च॥ १३.२११ ॥
धारणाच्छ्रवणाच्चैव पञ्चवर्गस्य भो द्विजाः।
क्रोष्टोर्व्वशं मुनिश्रेष्ठाः श्रृणुध्वं गदतो मम॥ १३.२१२ ॥
यदोर्व्वशधरस्याथ यज्विनः पुण्यकर्म्मिणः।
क्रोष्टोर्व्वशं हि श्रुत्वैव सर्व्वपापैः प्रमुच्यते।
यस्यान्ववायजो विष्णुर्हरिर्वृष्णकुलोद्वहः॥ १३.२१३ ॥
इति श्रीब्राह्मे महापुराणे ययातिवंशानुकीर्त्तनं नाम त्रयोदशोऽध्यायः॥ १३ ॥
- अतिरिक्त पाठः (१.११.९२)
- अतिरिक्त पाठः (१.११.९२)
विश्वबाधिः श्वजिच्चैव तथा सत्यवती द्विजाः ॥
ऋचीकाज्जमदग्निस्तु सत्यवत्यामजायत ।
विश्वामित्रस्य तु सुता देवरातादयः स्मृताः ॥
प्रख्यातास्त्रिषु लोकेषु तेषां नामानि भो द्विजाः ॥
देवरातः कतिश्चैव यस्मात्कात्यायनः स्मृतः ॥
शालवत्यां हिरण्याक्षो रेणुर्यस्याथ रेणुका ॥
सांकृत्यां गालवा विप्रा मौद्गल्याश्चेति विश्रुताः॥
तेषां ख्यातानि गोत्राणि कौशिकानां महात्मनाम् ॥
पाणिनो बभ्रवश्चैव ध्यानजप्यास्तथैव च ॥
पार्थिवा देवराताश्च शालङ्कायनसौश्रवाः ॥
लोहिता यामभूताश्च तथा कारीषयः स्मृताः ॥
विश्रुताः कौशिका विप्रास्तथाऽन्ये सैन्धवायनाः॥
ऋष्यन्तरविवाह्याश्च कौशिका बहवः स्मृताः ॥
पौरवस्य मुनिश्रेष्ठा ब्रह्मर्षेः कौशिकस्य च ॥
संबन्धोऽस्याथ वंशेऽस्मिन्ब्रह्मक्षत्रस्य विश्रुतः ॥
विश्वामित्रात्मजानां तु शुनःशेफोऽग्रजः स्मृतः॥
भार्गवः कौशिकत्वं हि प्राप्तः स मुनि पुंगवः ॥
देवरातादयश्चापि विश्वामित्रस्य वै सुताः ॥
दृषद्वतीसुतश्चापि विश्वामित्रस्तथाऽष्टकः ॥
अष्टकस्य सुतो लौहिः प्रोक्तो जह्नुगणो मया ॥
आजमीढोऽपरो वंशः श्रूयतां मुनिसत्तमाः ॥ ९२ ॥