ब्रह्मपुराणम्/अध्यायः ५१
| ← अध्यायः ५० | ब्रह्मपुराणम् अध्यायः ५१ वेदव्यासः |
अध्यायः ५२ → |
भगवदिन्द्रद्युम्नसंवादकथनम्
श्रीभगवानुवाच
नाहं देवो न यक्षो वा न दैत्यो न च देवराट्।
न ब्रह्मा न च रुद्रोऽहं विद्धि मां पुरुषोत्त्मम्॥ ५१.१ ॥
अर्तिहा सर्वलोकानामनन्लबलपौरुषः।
आराधनीयो भूतानामन्तो यस्य न विद्यते॥ ५१.२ ॥
पठ्यते सर्वशास्त्रेषु वेदान्तेषु निगद्यते।
यमाहुर्ज्ञानगम्येति वासुदेवेति योगिनः॥ ५१.३ ॥
अहमेव स्वयं ब्रह्म अहं विष्णुः शिवोऽप्यहम्।
इन्द्रोऽहं देवराजश्च जगत्संयमनो यमः॥ ५१.४ ॥
पृथिव्यादीनि भूतानि त्रेताग्निर्हुतभुङ्नृप।
वरुणोऽपां पतिश्चाहं धरित्री च महीधरः॥ ५१.५ ॥
यत्किञ्चिद्वाङ्मयं लोके जगत्स्थावरजङ्गमम्।
चराचरं च यद्विश्वं मदन्यन्नास्ति किंचन॥ ५१.६ ॥
प्रीतोऽहं ते नृपश्रेष्ठ वरं वरय सुव्रत।
यदिष्टं तत्प्रयच्छामि हृदि यत्ते व्यवस्थितम्॥ ५१.७ ॥
मद्दर्शनमपुण्यानां स्वप्नान्तेऽपि न जायते।
त्वं पुनर्दृढभक्तित्वात्प्रत्यक्षं दृष्टवानसि॥ ५१.८ ॥
श्रुत्वैवं वासुदेवस्य वचनं तस्य भो द्विजाः।
रोमाञ्चिततनुर्भूत्वा इदं स्तोत्रं जगौ नृपः॥ ५१.९ ॥
राजोवाच
श्रियः कान्त नमस्तेऽस्तु श्रीपते पीतवाससे।
श्रीद श्रीश श्रीनिवास नमस्ते श्रीनिकेतन॥ ५१.१० ॥
आद्यं पुरुषमीशानं सर्वेशं सर्वतोमुखम्।
निष्कलं परमं देवं प्रणतोऽस्मि सनातनम्॥ ५१.११ ॥
शब्दातीतं गुणातीतं भावाभावविवर्जितम्।
निर्लेपं निर्गुणं सूक्ष्मं सर्वज्ञं सर्वभावनम्॥ ५१.१२ ॥
प्रावृष्मेघप्रतीकाशं गोब्राह्मणहिते रतम्।
सर्वेषामेव गोप्तारं व्यापिनं सर्वभाविनम्॥ ५१.१३ ॥
शङ्खचक्रधरं देवं गदामुशलधारिणम्।
नमस्येऽहं हृषीकेशं सर्वपापहरं हिरिम्॥ ५१.१४ ॥
नागपर्यङ्कशयनं क्षीरोदार्णवशायिनम्।
नमस्येऽहं हृषीकेशं सर्सपापहरं हरिम्॥ ५१.१५ ॥
पुनस्त्वां देवदेवेशं नमस्ये वरदं वरदं विभुम्।
सर्वलोकेश्वरं विष्णुं मोक्षकारणमव्ययम्॥ ५१.१६ ॥
ब्रह्मोवाच
एवं स्तुत्वा तु तं देवं प्रणिपत्य कृताऽजलिः।
उवाच प्रणतो भूत्वा निपत्य धरणीतले॥ ५१.१७ ॥
प्रीतोऽसि यदि मे नाथ वृणोमि वारमुत्तमम्।
देवासुराः सगन्धर्वा यक्षरक्षोमहोरगाः॥ ५१.१८ ॥
सिद्धविद्याधराः साध्याः किंन्नरा गुह्यकास्तथा।
ऋषयो ये महाभागा नानाशास्त्रविशारदाः॥ ५१.१९ ॥
परिव्राड्योगयुक्ताश्च वेदतत्त्वार्थचिन्तकाः।
मोक्षमार्गविदो येऽन्ये ध्यायन्ति परमं पदम्॥ ५१.२० ॥
निर्गुणं निर्मलं शान्तं यत्पश्यन्ति मनीषिणः।
तत्पदं गन्तुमिच्छामि त्वत्प्रसादात्सुदुर्लभम्॥ ५१.२१ ॥
श्रीभगवानुवाच
सर्वं भवतु भद्रं ते यथेष्टं सरमाप्नुहि।
भविष्यति यथाकामं मत्प्रसादान्न संशयः॥ ५१.२२ ॥
दश वर्षसहस्राणि तथा नव शतानि च।
अविच्छिन्नं महाराज्यं कुरु त्वं नृपसत्तम॥ ५१.२३ ॥
प्रयास्यसि पदं दिव्यं दुर्लभं यत्सुरासुरैः।
पूर्णमनोरथं शान्तं गुह्यमव्यक्तमव्ययम्॥ ५१.२४ ॥
परत्परतरं सुक्ष्मं निर्लेषं निष्कलं ध्रुवम्।
चिन्ताशोकविनिर्मुक्तं क्रियाकारणवर्जितम्॥ ५१.२५ ॥
नदहं दर्शयिष्यामि ज्ञेयाख्यं परमं पदम्।
यं प्राप्य परमानन्दं प्राप्स्यसि परमां गतिम्॥ ५१.२६ ॥
कीर्तिश्च तव राजेन्द्र भवत्यत्र महीतले।
यावद्घना नभो यावद्यावच्चन्द्रार्कतारकम्॥ ५१.२७ ॥
यावत्समुद्राः सप्तैव यावन्मेर्वादिपर्वताः।
तिष्ठन्ति दिवि देवाश्च तावत्सर्वत्र चाव्यया॥ ५१.२८ ॥
इन्द्रद्युद्मसरो नाम तीर्थं यज्ञाङ्गसंभवम्।
यत्र स्नात्वा सकृल्लोकः शक्रलोकमवाप्नुयात्॥ ५१.२९ ॥
दापयिष्यति यः पिण्डांस्तटेऽस्मन्सरसः शुभे।
कुलैकविंशमुद्धृत्य शक्रलोकं गमिष्यति॥ ५१.३० ॥
पूज्यमानोऽप्सरोभिश्च गन्धर्वैर्गीतनिस्वनैः।
विमानेन वसेत्तत्र याविदिन्द्राश्चतुर्दशा॥ ५१.३१ ॥
सरसो दक्षिणे भगे नैर्ऋत्यां तु समाश्रिते।
न्यग्रोधस्तिष्ठते तत्र तत्समीपे तु मण्डपः॥ ५१.३२ ॥
केतकीवनसंछन्नो नानापादपसंकुलः।
नारिकेलैरसंख्येयौश्चम्पकैर्बकुलावृतैः॥ ५१.३३ ॥
अशोकैः कर्णिकारैश्च पुंनागेर्नागकेसरैः।
पाटलाम्रातसरलैश्चन्दनैर्देवदारुभिः॥ ५१.३४ ॥
न्यग्रोधास्वत्थखदिरैः पारिजातैः सहार्जुनैः।
हिन्तालैश्चैव तालैश्च शिंशपैर्बदरैस्तथा॥ ५१.३५ ॥
करञ्जैर्लकुचैः प्लक्षैः परसैबर्ल्विधातुकैः।
अनयैर्बहुविधैर्बृक्षैः शोभितः समलंकृतः॥ ५१.३६ ॥
आषाढस्य सिते पक्षे पञ्चचम्यां पितृदैवते।
ऋक्षे नेष्यन्ति नस्तत्र नीत्वा सप्त दिनानि वै॥ ५१.३७ ॥
मण्डपे स्थापयिष्यनति सुवेश्याभिः सुशोभनैः।
क्रीडाविशेषबहुलैर्नृत्यगीतमनोहरैः॥ ५१.३८ ॥
चामरैः स्वर्णदण्डैश्च व्यजनै रत्नभूषणैः।
वीजयन्तस्तथाऽस्मभ्यं स्थापयिष्यन्ति मङ्गलाः॥ ५१.३९ ॥
ब्रह्मचारी यतिश्चैव स्नातकाश्च द्विजोत्तमाः।
वानप्रस्ता गृहस्थाश्च सिद्धाश्चान्ये च ब्राह्मणाः॥ ५१.४० ॥
नानावर्णपदैः स्तोत्रैर्ऋग्यजुःसार्मानस्वनैः।
करिष्यन्ति स्तुतिं राजन्रामकेशवयोः पुनः॥ ५१.४१ ॥
ततः स्तुत्वा च दृष्ट्वा च संप्रणम्य च भक्तितः।
नरो वर्षायुतं दिव्यं श्रीमद्धरिपुरे वसेत्॥ ५१.४२ ॥
पूज्यमानोऽप्सरोभिश्च गन्धर्वैर्गोतनिस्वनैः।
हरेरनुचरस्तत्र क्रीडते केशवेन वै॥ ५१.४३ ॥
विमानेनार्कवर्णेन रत्नहारेण भ्राजता।
सर्वकामैर्महाभोगैस्तिष्ठते भुवनोत्तमे॥ ५१.४४ ॥
तपःक्षयादिहाऽऽगत्य मनुष्यो ब्राह्मणो भवेत्।
कोटीधनपतिः श्रीमांश्चतुर्वैदी भवेद्ध्रुवम्॥ ५१.४५ ॥
ब्रह्मोवाच
एवं तस्मै वरं दत्त्वा कृत्वा च समयं हरिः।
जगामादर्शनं विप्राः साहितो विश्वकर्मणा॥ ५१.४६ ॥
स तु राजा तदा हृष्टो रोमाञ्चिततनूरुहः।
कृतकृत्यमिवाऽऽत्मानं मेने संदर्शनाद्धरेः॥ ५१.४७ ॥
ततः कृष्णं च रामं सुभद्रां च वरप्रदाम्।
रथैर्विमानसंकाशैर्मणिकाञ्चनचित्रितैः॥ ५१.४८ ॥
संवाह्य तास्तदा राजा महामङ्गलनिःस्वनैः।
आनयामास मतिमान्सामात्यः सपुरोहितः॥ ५१.४९ ॥
नानावादित्रनिर्घोषैर्नानावेदस्वनैः सुभैः।
संस्थाप्य च शुभे देशे पवित्रे सुमनोहरे ॥ ५१.५० ॥
ततः शुभतिथौ काले नक्षत्रे शुभलक्षणे।
प्रतिष्ठां कारयामास सुमुहूर्ते द्विजैः सह॥ ५१.५१ ॥
यथोक्तेन विधानेन विधिदृष्टेन कर्मणा।
आचार्यानुमतेनैव सर्वं कृत्वा महीपतिः॥ ५१.५२ ॥
आचार्याय तदा दत्त्वा दक्षिणां विधिवत्प्रभुः।
ऋत्विग्भ्यश्च विधानेन तथाऽन्येभ्यो धनं ददौ॥ ५१.५३ ॥
कृत्वा प्रतिष्ठां विधिवत्प्रासादै भवनोत्तमे।
स्थापयामास तान्सर्वान्विधिदृष्टेन कर्मणा॥ ५१.५४ ॥
ततः संपूज्य विधिना नानापुष्पैः सुगन्धिभिः।
सुवर्ममणिमुक्ताद्यैर्नानावस्त्रैः सुशोभनैः॥ ५१.५५ ॥
रत्नैश्च विविधैर्दिव्यैरासनैर्ग्रामपत्तनैः।
ददौ चान्यान्स विषयान्पुराणि नगराणि च॥ ५१.५६ ॥
एवं बहुविधं दत्त्वा राज्यं कृत्वा यथोचितम्।
इष्ट्वा च विविधैर्यज्ञैर्यज्ञैर्दत्तवा दानान्यनेकशः॥ ५१.५७ ॥
कृतकृत्यस्ततो राजा त्यक्तसर्वपरिग्रहः।
जगाम परमं स्थानं तद्विष्णोः परमं पदम्॥ ५१.५८ ॥
एवं मया मुनिश्रेष्ठाः कथितो वो नृपोत्तमः।
क्षेत्रस्य चैव महात्म्यं किमन्यच्छ्रोतिमिच्छथ॥ ५१.५९ ॥
विष्णुरुवाच
श्रुत्वैवं वचनं तस्य ब्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः।
आश्चर्यं मेनिरै विप्राः पप्रच्छुश्च पुनर्मुदा॥ ५१.६० ॥
मुनय ऊचुः
कस्मिन्काले सुरश्रेष्ठ गन्तव्यं पुरुषोत्तमम्।
विधिना केन कर्तव्यं पञ्चतीर्थमिति प्रभो॥ ५१.६१ ॥
एकैकस्य च तीर्थस्य स्नानदानस्य यत्फलम्।
देवताप्रेक्षणे चैव ब्रूहि सर्वं पृथक्पृथक्॥ ५१.६२ ॥
ब्रह्मोवाच
निराहारः कुरुक्षेत्र पादेनैकेन यस्तपेत्।
जितेन्द्रियो जितक्रोधः सप्तसंवत्सरायुतम्॥ ५१.६३ ॥
दृष्ट्वा सदा ज्येठशुक्लद्वादधश्यां पुरुषोत्तमम्।
कृतोपवासः प्राप्नोति ततोऽधिकतरं फलम्॥ ५१.६४ ॥
तस्माज्जयेष्ठे मुनिश्रेष्ठाः प्रतयत्नेन सुसंयतैः।
स्वर्गलोकेप्सुविप्राद्यैर्द्रष्टव्यः पुरुषोत्तमः॥ ५१.६५ ॥
सुदूरस्थोऽपि यो भक्त्वा कीर्तत्पुरुषोत्तमम्।
अहन्यहनि शुद्धात्मा सोऽपि विष्णुपुरं व्रजेत्॥ ५१.६६ ॥
यात्रां करोति कृष्णस्य श्रद्धया यः समाहितः।
सर्वपापविनिर्मुक्तो विष्णुलोकं व्रजेन्नरः॥ ५१.६७ ॥
चक्रं दृष्ट्वा हरेर्दूरात्प्रासादोपरि संस्थितम्।
सहसा मुच्यते पापान्नरो भक्त्या प्रणम्य तत्॥ ५१.६८ ॥
इति श्रीमहापुराणे आदिब्राह्मे स्वयंभुऋषिसंवादे पुरुषोत्तमवर्णनं नामैकपञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥ ५१ ॥