ब्रह्मपुराणम्/अध्यायः १५
| ← अध्यायः १४ | ब्रह्मपुराणम् अध्यायः १५ वेदव्यासः |
अध्यायः १६ → |
वृष्णिवंश-वर्णनम्
लोमहर्षण उवाच
क्रोष्टोरथाभवत् पुत्रो वृजिनीवान्महायशाः।
वार्जिनीवतमिच्छन्ति स्वाहिं स्वाहाकृतां वरम्॥ १५.१ ॥
स्वाहिपुत्रोऽभवद्राजा उषद्गुर्वदतां वरः।
महाक्रतुभिरीजे यो विविधैर्भूरिदक्षिणैः॥ १५.२ ॥
ततः प्रसूतिमिच्छन् वै उषद्गुःसोऽग्य्रमात्मजम्।
जज्ञे चित्ररथस्तस्य पुत्रः कर्म्मभिरन्वितः॥ १५.३ ॥
आसीच्चैत्ररथिर्वोरो यज्वा विपुलदक्षिमः।
शशविन्दुः परं वृत्तं राजर्षिणामनुष्ठितः॥ १५.४ ॥
पृथुश्रवाः पृथुयशाः राजासीच्छाशविन्दवः।
शंसन्ति च पुराणज्ञाः पार्थश्रवसमन्तरम्॥ १५.५ ॥
अन्तरस्य सुथज्ञस्तु सुयज्ञतनयोऽभवत्।
उषतो यज्ञमखिलं स्वधर्म्मे च कृतादरः॥ १५.६ ॥
शिनेयुरभवत् पुत्र उषतः शत्रुतापनः।
मरुतस्तस्य तनयो राजर्षिरभवन्नृपः॥ १५.७ ॥
मरुतोऽलभत ज्येष्ठं सुतं कम्बलबर्हिषम्।
चचार विपुलं धर्म्मममषति प्रत्यभागपि॥ १५.८ ॥
स सत्प्रसूतिमिच्छन् वै सुतं कम्बलबर्हिषः।
बभूव रुक्मकवचः शतप्रसवतः सुतः॥ १५.९ ॥
निहत्य रुक्मकवचः शतं कवचिनां रणे।
धन्विनां निशितैर्बाणैरवाप श्रियमुत्तमाम्॥ १५.१० ॥
जज्ञे ज रुक्मकवचात् परिजित्परवीरहा।
जज्ञिरे पञ्च चपत्रास्तु महावीर्य्याः पराजिताः॥ १५.११ ॥
रुक्मेषुः पृथुरुक्मश्च ज्यामघः पालितो हरिः।
पातितं च हरिं चैव विदेहेभ्यः पिता ददौ॥ १५.१२ ॥
रुक्मेषुरभवद्राजा पृथुर्क्मस्य संश्रयात्।
ताभ्यां प्रव्राजितो राजा ज्यामघोऽवसदाश्रमे॥ १५.१३ ॥
प्रशान्तश्च तदा राजा ब्राह्मणैश्चावबोधितः।
जगाम धनुरादाय देशमन्यं ध्वजी रथी॥ १५.१४ ॥
नर्म्मदाकूलमेकाकीमेकलां मृत्तिकावतीम्।
ऋक्षवन्तं गिरिं जित्वा शुक्तिमत्यामुवास सः॥ १५.१५ ॥
ज्यामघस्याभवद्भार्य्या शैब्या बलवती सती।
अपुत्रोऽपि स राजा वै नान्यां भार्य्यामविन्दता॥ १५.१६ ॥
तस्यासीद्विजयो युद्धे तत्र कन्यामवाप सः॥
भार्य्यामुवाच सन्त्रस्तः स्नुषेति स जनेश्वरः॥ १५.१७ ॥
एतच्छ्रुत्वाब्रवीद्देवी कस्य देव स्नुषेति वै।
अब्रवीत्तदुपश्रुत्य ज्यामघो राजसतमः॥ १५.१८ ॥
राजोवाच
यस्ते जनिष्यते पुत्रास्तस्य भार्य्यापपादिता॥ १५.१९ ॥
उग्रेण तपसा तस्याः कन्यायाः सा व्यजायत।
पुत्रं विदर्भं सुभगा शैब्या परिणता सती॥ १५.२० ॥
राजपुत्र्यां तु विद्वांसौ स्नुषायां क्रथकैशिकौ।
पश्चाद्विदर्भोऽजनयच्छूरौ रणविशारवौ॥ १५.२१ ॥
भीमो विदर्भस्य सुतः कुन्तिस्तस्यात्मजोऽभवत्।
कुन्तेर्धृष्टः सुतो जज्ञे रणधृष्टः प्रतापनवान्॥ १५.२२ ॥
घृष्टस्य जज्ञिरे शूरास्त्रयः परमधार्मिकाः।
आवन्तस्च दशार्हश्च बली विषहरश्च सः॥ १५.२३ ॥
दशार्हस्य सुतो व्योमा व्योम्नो जीमूत उच्यते।
जीमूतपुत्रो विकृतिस्तस्य भीमरथः स्मृतः॥ १५.२४ ॥
अथ भीमरथस्यासीत् पुत्रो नवरथस्तथा।
तस्य चासीद्दशरथः शकुनिस्तस्य चात्मजः॥ १५.२५ ॥
तस्मात्करम्भः कारम्भिर्दैवरातोऽभवन्नृपः।
देवक्षत्रोऽभवत्तस्य वृद्धक्षत्रो महायशाः॥ १५.२६ ॥
देवगर्भसमो जज्ञे देवक्षत्रस्य नन्दनः।
मधूनां वंशकृद्राजा मधुर्मधुरवागपि॥ १५.२७ ॥
मधोर्जज्ञेऽथ वेदर्भ्यां पुरुद्वान्पुरुषोत्तमः।
ऐक्ष्वाकी चाभवद्भार्य्या मधोस्तस्यां व्यजायत॥ १५.२८
सत्त्वान् सर्व्वगुणोपेतः सात्वतां कीर्त्तिवर्द्धनः।
इमां विसृष्टिं विज्ञाय ज्यामघस्य महात्मनः।
युज्यते परमप्रीत्या प्रजावांश्च भवेत् सदा। १५.२९ ॥
लोमहर्षण उवाच
सत्त्वतः सत्त्वसम्पन्नान् कौशल्या सुषुवे सुतान्।
भागिनं भजमानं च दिव्यं देवावृधं नृपम्॥ १५.३० ।
अन्धकं च महाबाहुं वृष्णिं च यदुनन्दनम्।
तेषां विसर्गाश्चत्वारो विस्तरेणेह कीर्त्तिताः॥ १५.३१ ॥
भजमानस्य सृञ्जय्यौ ब३ह्यकाथोपबाह्यका।
आस्तां भार्य्ये तयोस्तस्माज्जज्ञिरे बहवः सुताः॥ १५.३२ ॥
क्रिमिश्च क्रमणश्चैव धृष्टः शूरः पुरञ्जयः।
एते बाह्यकमृञ्जय्यां भजमानाद्विजज्ञिरे॥ १५.३३ ॥
अयुताजित् सहस्राजिच्छताजित्त्वथ दासकः।
उपबाह्यकसृञ्जय्यां भजमानद्विजज्ञिरे॥ १५.३४ ॥
यज्वा देवावृधो राजा चचार विपुलं तपः।
पुत्रः सर्व्वगुणोपेतो मम स्यादिति निश्चितः॥ १५.३५ ॥
संयुज्यमानस्तपसा पर्णाशाया जलं स्पृशन्।
सदोपस्पृशतस्तस्य चकार प्रियमापगा॥ १५.३६ ॥
चिन्तयाभिपरीता सा न जगामैव निश्चयम्।
कल्याणत्वान्नरपतेस्तस्य सा निम्नगोत्तममा॥ १५.३७ ॥
नाध्यगच्छत्तु तां नारीं यस्यामेवंविधः सुतः।
भवेत्तस्मात् स्वयं गत्वा भवाम्यस्य सहानुगा॥ १५.३८ ॥
अथ भूत्वा कुमारी सा बिभ्रती परमं वपुः।
वरयामास नृपतिं तामियेष च स प्रभुः॥ १५.३९ ॥
तस्यामाधत्त गर्भं स तेजस्विनमुदारधीः।
अथ सा दशमे मासि सुषुवे सरितां वरा॥ १५.४० ॥
पुत्रं सर्व्वगुणोपेतंम बभ्रुं देवावृधं द्विजाः।
अत्र वंशे पुराणज्ञा गायन्तीति परिश्रुतम्॥ १५.४१ ॥
गुणान् देवावृधस्यापि कीर्त्तयन्तो महात्मनः।
यथैवाग्रे तथा दूरात्पश्यामस्तावदन्तिकात्॥ १५.४२ ॥
बभ्रुः श्रेष्ठो मनुष्याणां देवैर्देवावृधः समः।
षष्टिस्च षट् च पुरुषाः सहस्राणि च सप्त च ॥ १५.४३ ॥
एतेऽमृतत्वं प्राप्ता वै बभ्रोर्देवावृधादपि।
यज्जा दानपतिर्धीमान् ब्रह्मण्यः सुदृढायुधः॥ १५.४४ ॥
तस्यान्ववायः सुमहान्भोजा ये सार्त्तिकावताः।
अन्धकात्काश्यदुहिता चतुरोऽलभतात्मजान्॥ १५.४५ ॥
कुकुरं भजमानं च ससकं बलबर्हिषम्।
कुकुरस्य सुतो वृष्टिर्वृष्टेस्तु तनयस्तथा॥ १५.४६ ॥
कपोतरोमा तस्याथ तिलिरिस्तनयोऽभवत्।
जज्ञे पुनर्व्वसुस्तस्मादभिजिच्च पुनर्व्वसोः॥ १५.४७ ॥
तथा वै पुत्रमिथुनं बभूवाभिजितः किल।
आहुकझ श्राहुकश्चैव ख्यातौ ख्यातिमतां वरौ॥ १५.४८ ॥
इमां चोदाहरन्त्यत्र गाथां प्रति तमाहुकम्।
श्वेतेन पिरवारेण किशोरप्रतिमो महान्॥ १५.४९ ॥
अशीतिवर्म्मणा युक्ता आहुकः प्रथमं व्रजेत्।
नापुत्रवान्नाशतदो नासहस्रशतायुषः॥ १५.५० ॥
नाशुद्धकर्म्मा नायज्वा यो भोजमभितो व्रजेत्।
पूर्व्वस्यां दिशि नागानां भोजस्य प्रययुः किल॥ १५.५१ ॥
सोमात्सङ्गानुकर्षाणां ध्वजिनां सवरूथिनाम।
रथानां मेघघोषाणां सहस्राणि दशैव तु॥ १५.५२ ॥
रौप्यकाञ्चनकक्षाणां सहस्राण्येकविंशतिः।
तावत्येव सहस्राणि उत्तरस्यां तथा दिशि॥ १५.५३ ॥
आभूमिपाला भोजास्तु सन्ति ज्याकिङ्किणीकिनः।
आहुः किं चाप्यवन्तिभ्यः स्वासारं ददुरन्धकाः॥ १५.५४ ॥
आहुकस्य तु काश्यायां द्वौ पुत्रौ सम्बभूवतुः।
देवकश्चोग्रसेनश्च देवगर्भसमावुभौ॥ १५.५५ ॥
देवकस्याभवन् पुत्राश्चत्वारस्त्रिदशोपमाः।
देववानुपदेवश्च संदेवो देवरक्षितः॥ १५.५६ ॥
कुमार्य्यः सप्त चास्याथ वसुदेवाय ता ददौ।
देकी शान्तिदेवा च सुदेवा देवरक्षिता॥ १५.५७ ॥
वृकदेव्युपदेवी च सुनाम्नी चैव सप्तमी।
नवोग्रसेनस्य सुतास्तेषां कंसस्तु पूर्व्वजः॥ १५.५८ ॥
न्यग्रोधश्च सुनामा च तथा कङ्कः सुभूषणः।
राष्ट्रपालोऽथ सुतनुरनावृष्टिस्तु पुष्टिमान्॥ १५.५९ ॥
तेषां स्वसारः पञ्चासन् कंसा कंसवती तथा।
सुतन् राष्टपाली च कङ्ता चैव वराङ्गना॥ १५.६० ॥
उग्रसेनः सहापत्यो व्याख्यातः कुकुरोद्भवः।
कुकुराणामिमं वंशं धारयन्नमितौजसाम्॥ १५.६१ ॥
आत्मनो विपुलं वंशं प्रजावानाप्नुयान्नरः॥ १५.६२ ॥
इति श्रीब्राह्मे महापुराणे वृष्णिवंशनिरूपणं नाम पञ्चदशोऽध्यायः॥ १५ ॥