ऋग्वेदः सूक्तं ३.५६
| ← सूक्तं ३.५५ | ऋग्वेदः - मण्डल ३ सूक्तं ३.५६ प्रजापतिर्वैश्वामित्रः, प्रजापतिर्वाच्यो वा। |
सूक्तं ३.५७ → |
| दे. विश्वे देवाः। त्रिष्टुप्। |
न ता मिनन्ति मायिनो न धीरा व्रता देवानां प्रथमा ध्रुवाणि ।
न रोदसी अद्रुहा वेद्याभिर्न पर्वता निनमे तस्थिवांसः ॥१॥
षड्भाराँ एको अचरन्बिभर्त्यृतं वर्षिष्ठमुप गाव आगुः ।
तिस्रो महीरुपरास्तस्थुरत्या गुहा द्वे निहिते दर्श्येका ॥२॥
त्रिपाजस्यो वृषभो विश्वरूप उत त्र्युधा पुरुध प्रजावान् ।
त्र्यनीकः पत्यते माहिनावान्स रेतोधा वृषभः शश्वतीनाम् ॥३॥
अभीक आसां पदवीरबोध्यादित्यानामह्वे चारु नाम ।
आपश्चिदस्मा अरमन्त देवीः पृथग्व्रजन्तीः परि षीमवृञ्जन् ॥४॥
त्री षधस्था सिन्धवस्त्रिः कवीनामुत त्रिमाता विदथेषु सम्राट् ।
ऋतावरीर्योषणास्तिस्रो अप्यास्त्रिरा दिवो विदथे पत्यमानाः ॥५॥
त्रिरा दिवः सवितर्वार्याणि दिवेदिव आ सुव त्रिर्नो अह्नः ।
त्रिधातु राय आ सुवा वसूनि भग त्रातर्धिषणे सातये धाः ॥६॥
त्रिरा दिवः सविता सोषवीति राजाना मित्रावरुणा सुपाणी ।
आपश्चिदस्य रोदसी चिदुर्वी रत्नं भिक्षन्त सवितुः सवाय ॥७॥
त्रिरुत्तमा दूणशा रोचनानि त्रयो राजन्त्यसुरस्य वीराः ।
ऋतावान इषिरा दूळभासस्त्रिरा दिवो विदथे सन्तु देवाः ॥८॥
सायणभाष्यम्
॥ श्रीगणेशाय नमः ।।
यस्य निःश्वसितं वेदा यो वेदेभ्योऽखिलं जगत् ।।
निर्ममे तमहं वन्दे विद्यातीर्थमहेश्वरम् ॥
'न ता मिनन्ति' इत्यष्टर्चं तृतीयं सूक्तं विश्वामित्रस्य वाचः पुत्रस्य वा प्रजापतेरार्षं त्रैष्टुभं वैश्वदेवम् । तथा चानुक्रमणिका- न ताष्टौ ' इति । सूक्तविनियोगो लिङ्गादवगन्तव्यः । अस्मिन् सूक्ते प्रायेणादित्यैः सह संवत्सरः स्तूयते ॥
न ता मि॑नन्ति मा॒यिनो॒ न धीरा॑ व्र॒ता दे॒वानां॑ प्रथ॒मा ध्रु॒वाणि॑ ।
न रोद॑सी अ॒द्रुहा॑ वे॒द्याभि॒र्न पर्व॑ता नि॒नमे॑ तस्थि॒वांस॑ः ॥१
न । ता । मि॒न॒न्ति॒ । मा॒यिनः॑ । न । धीराः॑ । व्र॒ता । दे॒वाना॑म् । प्र॒थ॒मा । ध्रु॒वाणि॑ ।
न । रोद॑सी॒ इति॑ । अ॒द्रुहा॑ । वे॒द्याभिः॑ । न । पर्व॑ताः । नि॒ऽनमे॑ । त॒स्थि॒ऽवांसः॑ ॥१
न । ता । मिनन्ति । मायिनः । न । धीराः । व्रता । देवानाम् । प्रथमा । ध्रुवाणि ।
न । रोदसी इति । अद्रुहा । वेद्याभिः । न । पर्वताः । निऽनमे । तस्थिऽवांसः ॥१
“मायिनः कपटबुद्ध्युपेता असुराः “देवानाम् इन्द्रादीनां “प्रथमा प्रथमानि सृष्ट्यनन्तरभावीनि “ध्रुवाणि स्थिराणि केनापि चालयितुमशक्यानि "ता तानि लोके प्रसिद्धानि “व्रता व्रतानि लोकपालनादिकर्माणि “न “मिनन्ति न हिंसन्ति । तथा “धीराः विद्वांसोऽपि “न हिंसन्ति । तथा “अद्रुहा देवमनुष्यादिषु प्रजासु द्रोहवर्जिते “रोदसी द्यावापृथिव्यौ “वेद्याभिः स्वाश्रयतया सर्वैर्वेदनीयाभिः प्रजाभिः सहिते तानि कर्माणि “न मिनीतः । तदेतदुपपादयति । “तस्थिवांसः पृथिव्यामूर्ध्वतया स्थिताः “पर्वताः “न “निनमे निनमनीयाः न भवन्ति । एतदुक्तं भवति । यद्देवमनुष्यादीनां द्यावापृथिव्याधारकतया अवस्थापनं यच्च पर्वतादीनामुन्नततयावस्थापनं तदिदं देवानां कर्म । तन्न कोऽप्यन्यथयितुमर्हति इति ॥ मिनन्ति । ' मीङ् हिंसायाम्' इत्यस्य लटि ' मीनातेर्निगमे ' इति ह्रस्वः । निघातः । वेद्याभिः । वेदनमर्हन्ति । ‘छन्दसि च' इति यत्प्रत्ययः । निनमे । ' णमु प्रह्वत्वे' इत्यस्य कृत्यार्थे केन्प्रत्ययः । कृत्स्वरः ॥
षड्भा॒राँ एको॒ अच॑रन्बिभर्त्यृ॒तं वर्षि॑ष्ठ॒मुप॒ गाव॒ आगु॑ः ।
ति॒स्रो म॒हीरुप॑रास्तस्थु॒रत्या॒ गुहा॒ द्वे निहि॑ते॒ दर्श्येका॑ ॥२
षट् । भा॒रान् । एकः॑ । अच॑रन् । बि॒भ॒र्ति॒ । ऋ॒तम् । वर्षि॑ष्ठम् । उप॑ । गावः॑ । आ । अ॒गुः॒ ।
ति॒स्रः । म॒हीः । उप॑राः । त॒स्थुः॒ । अत्याः॑ । गुहा॑ । द्वे इति॑ । निहि॑ते॒ इति॒ निऽहि॑ते । दर्शि॑ । एका॑ ॥२
षट् । भारान् । एकः । अचरन् । बिभर्ति । ऋतम् । वर्षिष्ठम् । उप । गावः । आ । अगुः ।
तिस्रः । महीः । उपराः । तस्थुः । अत्याः । गुहा । द्वे इति । निहिते इति निऽहिते । दर्शि । एका ॥२
“अचरन् स्थायी “एकः संवत्सरः “षट् षट्संख्याकान् "भारान् ।भ्रियते पुष्पविकासादि येष्विति भारा ऋतवः । तान् वसन्तादीन् “बिभर्ति अवयवत्वेन धारयति । तथा “ऋतं सत्यभूतं “वर्षिष्ठं वृद्धतरमादित्यात्मकं तमेव संवत्सरं “गावः रश्मयः “उप “आगुः प्राप्नुवन्ति । किंच तस्मिन्नेव संवत्सरे “अत्याः अतनशीला आगमापायिधर्मोपेताः “तिस्रो “महीः त्रयो लोकाः “उपराः उपर्युपरि वर्तमानाः “तस्थुः तिष्ठन्ति । लोकत्रयमेव दर्शयति । "गुहा गुहायां स्वात्मनि “द्वे द्यौश्चान्तरिक्षं चेत्येते “निहिते न दृश्येते । “एका भूमिः “दर्शि सर्वभूताधारतया दृश्यते ॥ भारान् । डुभृञ् धारणपोषणयोः' इत्यस्मादधिकरणे घञ् ।' कर्षात्वतो घञः ' इत्यन्तोदात्तत्वम् । निहिते । दधातेः कर्मणि निष्ठा ।' गतिरनन्तरः' इति गतेः प्रकृतिस्वरत्वम् । दर्शि । 'दृशिर् प्रेक्षणे' । कर्मणि लुङि चिणि ' चिणो लुक्' इति प्रत्ययस्य लुक् । वाक्यभेदादनिघातः ॥
त्रि॒पा॒ज॒स्यो वृ॑ष॒भो वि॒श्वरू॑प उ॒त त्र्यु॒धा पु॑रु॒ध प्र॒जावा॑न् ।
त्र्य॒नी॒कः प॑त्यते॒ माहि॑नावा॒न्स रे॑तो॒धा वृ॑ष॒भः शश्व॑तीनाम् ॥३
त्रि॒ऽपा॒ज॒स्यः । वृ॒ष॒भः । वि॒श्वऽरू॑पः । उ॒त । त्रि॒ऽउ॒धा । पु॒रु॒ध । प्र॒जाऽवा॑न् ।
त्रि॒ऽअ॒नी॒कः । प॒त्य॒ते॒ । माहि॑नऽवान् । सः । रे॒तः॒ऽधाः । वृ॒ष॒भः । शश्व॑तीनाम् ॥३
त्रिऽपाजस्यः । वृषभः । विश्वऽरूपः । उत । त्रिऽउधा । पुरुध । प्रजाऽवान् ।
त्रिऽअनीकः । पत्यते । माहिनऽवान् । सः । रेतःऽधाः । वृषभः । शश्वतीनाम् ॥३
“त्रिपाजस्यः ग्रीष्मवर्षांहेमन्ताख्यैस्त्रिभिर्ऋतुभिः पाजस्यमुरो यस्य स त्रिपाजस्यः । त्र्युरस्क इत्यर्थः । उरोवचनश्च पाजस्यशब्दः । ‘इन्द्रस्य क्रोडोऽदित्यै पाजस्यम्' ( वा. सं. २५. ८) इति अश्वमेधमन्त्रे उरःपरतयाम्नानात् , पाजसि बले साधुरिति व्युत्पत्तेश्च सर्वेषामङ्गानां मध्ये उरसो बलवत्त्वात् । “वृषभः स्वावयवभूते वर्षर्तौ अपां वर्षकः “विश्वरूपः तत्तदृत्वसाधारणकार्यैः पुष्पविकासादिभिर्लिङ्गैर्नानारूपः “उत अपि च “त्र्युधा । वसंतशरद्धेमन्ताख्यैस्त्रिभिर्ऋतुभिरूधो यस्य स त्र्युधा । “प्रजावान् । प्रकर्षेण जायन्त इति व्रीह्यादयः प्रजाः । “पुरुध नानाप्रकारेण विद्यमानव्रीहियवादिरूपप्रजावान्। किंच “त्र्यनीकः त्रिभिरुष्णवर्षशीताख्यैः अनीकैः गुणैरुपेतः “माहिनावान् महत्त्ववान् संवत्सराभिमानी देवः “पत्यते आगच्छति। “वृषभः सेचनसमर्थः “सः संवत्सरः “शश्वतीनां बह्वीनाम् ओषधीनां पुष्पफलादिसंपत्तये "रेतोधाः रेतस उदकस्य धर्ता भवति ॥ त्र्युधा । बहुव्रीहौ ‘ ऊधसोऽनङ्' इति अनङ् सर्वविधीनां छन्दसि विकल्पितत्वात् पुंस्यपि भवति । ऊकारस्य ह्रस्वश्छान्दसः । ‘उत्तरपदान्तोदात्तप्रकरणे त्रिचक्रादीनां छन्दस्युपसंख्यानम् ' इत्युत्तरपदान्तोदात्तत्वम् ॥
अ॒भीक॑ आसां पद॒वीर॑बोध्यादि॒त्याना॑मह्वे॒ चारु॒ नाम॑ ।
आप॑श्चिदस्मा अरमन्त दे॒वीः पृथ॒ग्व्रज॑न्ती॒ः परि॑ षीमवृञ्जन् ॥४
अ॒भीके॑ । आ॒सा॒म् । प॒द॒ऽवीः । अ॒बो॒धि॒ । आ॒दि॒त्याना॑म् । अ॒ह्वे॒ । चारु॑ । नाम॑ ।
आपः॑ । चि॒त् । अ॒स्मै॒ । अ॒र॒म॒न्त॒ । दे॒वीः । पृथ॑क् । व्रज॑न्तीः । परि॑ । सी॒म् । अ॒वृ॒ञ्ज॒न् ॥४
अभीके । आसाम् । पदऽवीः । अबोधि । आदित्यानाम् । अह्वे । चारु । नाम ।
आपः । चित् । अस्मै । अरमन्त । देवीः । पृथक् । व्रजन्तीः । परि । सीम् । अवृञ्जन् ॥४
संवत्सरः “आसाम् ओषधीनाम् “अभीके समीपे “पदवीः । पदानि तत्तद्वनविशिष्टपुष्पफलादीनि वेति प्रजनयतीति पदवीः सन् "अबोधि बुध्यते सावधानो वर्तते । तथा “आदित्यानाम् । आदित्या मासाः संख्यासाम्यात् । यद्वा । आदित्यसंक्रमणनिमित्तत्वादादित्या मासाः । ‘ मेषादिस्थे सवितरि यो यो मासः प्रपूर्यते चान्द्रः । चैत्राद्यः स ज्ञेयः' इति स्मृतेः । तेषां चैत्रादीनां मासानां “चारु “नाम मधुश्च माधवश्चेत्यादि नामधेयम् अह्वे आह्वयामि । उच्चारयामीत्यर्थः । किंच “देवीः द्योतनशीलाः “पृथक् इतस्ततः “व्रजन्तीः गच्छन्त्यः “आपश्चित् आपोऽपि “अरमै संवत्सराय “अरमन्त संवत्सरसंबन्धिमासचतुष्टये वृष्टिद्वारा रमन्ते । ताः आपः “सीम् एनं संवत्सरं “परि “अवृञ्जन् अष्टसु मासेषु परिवर्जयन्ति ॥ पदवीः । वी गत्यादिषु । क्विप् । अबोधि । बुध अवगमने' इत्यस्य लुङि दीपजनबुधपूरितायिप्यायिभ्योऽन्यतरस्याम्' इति कर्तरि चिण् । ‘ चिणो लुक्'। निघातः । आदित्यानाम् । आदित्यसंबन्धिन इत्यर्थे दित्यादित्यादित्यपत्युत्तरपदाण्ण्यः' इति ण्यः । अतोलोपयलोपौ । प्रत्ययस्वरः । अह्वे । ह्वयतेर्लुङि सिचः ‘आत्मनेपदेष्वन्यतरस्याम्' इति अङादेशः । गुणः । निघातः । अवृञ्जन् । वृजी वर्जने' इत्यस्य लङि श्नमि रूपम् । निघातः ॥
त्री ष॒धस्था॑ सिन्धव॒स्त्रिः क॑वी॒नामु॒त त्रि॑मा॒ता वि॒दथे॑षु स॒म्राट् ।
ऋ॒ताव॑री॒र्योष॑णास्ति॒स्रो अप्या॒स्त्रिरा दि॒वो वि॒दथे॒ पत्य॑मानाः ॥५
त्री । स॒धऽस्था॑ । सि॒न्ध॒वः॒ । त्रिः । क॒वी॒नाम् । उ॒त । त्रि॒ऽमा॒ता । वि॒दथे॑षु । स॒म्ऽराट् ।
ऋ॒तऽव॑रीः । योष॑णाः । ति॒स्रः । अप्याः॑ । त्रिः । आ । दि॒वः । वि॒दथे॑ । पत्य॑मानाः ॥५
त्री । सधऽस्था । सिन्धवः । त्रिः । कवीनाम् । उत । त्रिऽमाता । विदथेषु । सम्ऽराट् ।
ऋतऽवरीः । योषणाः । तिस्रः । अप्याः । त्रिः । आ । दिवः । विदथे । पत्यमानाः ॥५
प्रजापतिः स्वविज्ञानं सिन्धूनां निवेदयति । हे “सिन्धवः आपः सर्वसाक्षिण्यो यूयम् । “त्री “षधस्था त्रयो लोकाः । ते च प्रत्येकं “त्रिः भवन्ति । तथा ‘त्रयो वा इमे त्रिवृतो लोकाः' इति श्रुतिः । ‘ न द्याव इन्द्रमोजसा नान्तरिक्षाणि वज्रिणम् । न विव्यचन्त भूमयः ' (ऋ. सं. ८.६.१५) इति प्रत्येकं बहुवचनश्रवणात् । बहुवचनं च कपिञ्जलन्यायेन त्रित्वे पर्यवसितम् । ते च लोकाः “कवीनां देवानां निवासस्थानानि भवन्ति । “उत अपि च “त्रिमाता त्रयाणाममीषां लोकानां निर्माता संवत्सरः सूर्यो वा “विदथेषु यज्ञेषु “सम्राट् यजनीयतया सम्यग्दीप्यमानो वर्तते । तथा “ऋतावरीः उदकवत्यः “अप्याः नभस्या आप्तव्या वा “तिस्रः “योषणाः त्रिसंख्याका इला सरस्वती भारती इत्येवंरूपाः परस्परमिश्रणोपेताः देवताः ”विदथे यज्ञे "दिवः दिवसस्य “त्रिः त्रिषु सवनेषु "आ “पत्यमानाः आगच्छन्त्यो भवन्ति ॥ सधस्था । पूर्वपदात्' इति संहितायां षत्वम् । योषणाः । युष इति सौत्रो धातुः । ल्युटि रूपम् । लित्स्वरः । तिस्रः । ‘ तिसृभ्यो जसः' इत्याद्युदात्तत्वम् । अप्याः। अप् इत्यन्तरिक्षनाम । तत्र भवाः । ‘ भवे छन्दसि' इति यत् । यतोऽनावः' इत्याद्युदात्तत्वम् ॥
त्रिरा दि॒वः स॑वित॒र्वार्या॑णि दि॒वेदि॑व॒ आ सु॑व॒ त्रिर्नो॒ अह्न॑ः ।
त्रि॒धातु॑ रा॒य आ सु॑वा॒ वसू॑नि॒ भग॑ त्रातर्धिषणे सा॒तये॑ धाः ॥६
त्रिः । आ । दि॒वः । स॒वि॒तः॒ । वार्या॑णि । दि॒वेऽदि॑वे । आ । सु॒व॒ । त्रिः । नः॒ । अह्नः॑ ।
त्रि॒ऽधातु॑ । रा॒यः । आ । सु॒व॒ । वसू॑नि । भग॑ । त्रा॒तः॒ । धि॒ष॒णे॒ । सा॒तये॑ । धाः॒ ॥६
त्रिः । आ । दिवः । सवितः । वार्याणि । दिवेऽदिवे । आ । सुव । त्रिः । नः । अह्नः ।
त्रिऽधातु । रायः । आ । सुव । वसूनि । भग । त्रातः । धिषणे । सातये । धाः ॥६
“सवितः सर्वस्य प्रेरक हे आदित्य “दिवः द्युलोकादागत्य त्वं “वार्याणि सर्वैः संभजनीयानि धनानि "दिवेदिवे प्रतिदिनं “त्रिः “आ "सुव त्रिवारमस्मभ्यं प्रेरय प्रयच्छेत्यर्थः । तदेवोच्यते । “भग सर्वैर्भजनीय “त्रातः अस्माकं रक्षक हे आदित्य “त्रिधातु त्रिधातूनि पशुकनकरत्नभेदेन त्रिप्रकाराणि “वसूनि धनानि “रायः । रान्ति क्षीरादीनीति रायो गोधनानि । तानि च “नः अस्मभ्यम् “अह्नः संबन्धिषु “त्रिः त्रिषु सवनेषु “आ “सुव प्रयच्छ । “धिषणे माध्यमिके हे वाक् “सातये धनलाभाय “धाः अस्मान् कुरु ॥ त्रिः। द्वित्रिचतुर्भ्यः सुच् ' ( पा. सू. ५. ४. १८) इति सुच् । चित्स्वरः । सुव ।' षू प्रेरणे '। तुदादिः । लोटि रूपम् । त्रिधातु ।' डुधाञ् धारणपोषणयोः । इत्यस्मात् ' सितनिगमिमसि' इत्यादिना तुन्प्रत्ययः । धिषणे । आमन्त्रितत्वात् निघातः ॥
त्रिरा दि॒वः स॑वि॒ता सो॑षवीति॒ राजा॑ना मि॒त्रावरु॑णा सुपा॒णी ।
आप॑श्चिदस्य॒ रोद॑सी चिदु॒र्वी रत्नं॑ भिक्षन्त सवि॒तुः स॒वाय॑ ॥७
त्रिः । आ । दि॒वः । स॒वि॒ता । सो॒स॒वी॒ति॒ । राजा॑ना । मि॒त्रावरु॑णा । सु॒पा॒णी इति॑ सु॒ऽपा॒णी ।
आपः॑ । चि॒त् । अ॒स्य॒ । रोद॑सी॒ इति॑ । चि॒त् । उ॒र्वी इति॑ । रत्न॑म् । भि॒क्ष॒न्त॒ । स॒वि॒तुः । स॒वाय॑ ॥७
त्रिः । आ । दिवः । सविता । सोसवीति । राजाना । मित्रावरुणा । सुपाणी इति सुऽपाणी ।
आपः । चित् । अस्य । रोदसी इति । चित् । उर्वी इति । रत्नम् । भिक्षन्त । सवितुः । सवाय ॥७
“सविता देवः “दिवः दिवसस्य “त्रिः त्रिषु कालेषु “आ “सोषवीति अस्मभ्यं धनान्यासुवतु। प्रेरयतु । किंच "राजाना राजानौ "सुपाणी कल्याणपाणी मित्रावरुणौ “आपः । आप्नोति सर्वं जगत् इत्यापः अन्तरिक्षम्। नित्यबहुवचनान्तत्वात् बहुवचनम् । "चित् अपि च "उर्वी विस्तीर्णे “रोदसी द्यावापृथिव्यौ एता देवताः “सवितुः प्रेरकस्य “अस्य देवस्य "सवाय सवेन प्रेरणेन "रत्नम् अपेक्षितमर्थं “भिक्षन्त याचन्ते ॥ सोसवीति । 'षू प्रेरणे' इत्यस्य यङ्लुकि लटि रूपम् । मित्रावरुणा । ‘देवताद्वन्द्वे च' इत्युभयपदप्रकृतिस्वरत्वम् । भिक्षन्त । भिक्ष याञ्चायाम्' इत्यस्य लङि रूपम् । सवाय । ‘ जव सवौ च' (पा. सू. ३. ३. ५६. ४ ) इति अजन्तत्वेन निपातनादन्तोदात्तत्वम् ॥
त्रिरु॑त्त॒मा दू॒णशा॑ रोच॒नानि॒ त्रयो॑ राज॒न्त्यसु॑रस्य वी॒राः ।
ऋ॒तावा॑न इषि॒रा दू॒ळभा॑स॒स्त्रिरा दि॒वो वि॒दथे॑ सन्तु दे॒वाः ॥८
त्रिः । उ॒त्ऽत॒मा । दुः॒ऽनशा॑ । रो॒च॒नानि॑ । त्रयः॑ । रा॒ज॒न्ति॒ । असु॑रस्य । वी॒राः ।
ऋ॒तऽवा॑नः । इ॒षि॒राः । दुः॒ऽदभा॑सः । त्रिः । आ । दि॒वः । वि॒दथे॑ । स॒न्तु॒ । दे॒वाः ॥८
त्रिः । उत्ऽतमा । दुःऽनशा । रोचनानि । त्रयः । राजन्ति । असुरस्य । वीराः ।
ऋतऽवानः । इषिराः । दुःऽदभासः । त्रिः । आ । दिवः । विदथे । सन्तु । देवाः ॥८
"दूणशा दुर्नशा केनापि विनाशयितुमशक्यानि “रोचनानि दीप्यमानानि “त्रिः त्रीण्युत्तमानि स्थानानि सन्ति । एतेषु त्रिषु स्थानेषु "असुरस्य । अस्यति क्षिपति सर्वमित्यसुरः कालात्मा संवत्सरः । तस्य “वीराः पुत्राः “त्रयः अग्निवायुसूर्यरूपाः “राजन्ति शोभन्ते । तानेव विशिनष्टि। “ऋतावानः । ऋतं सत्यभूतमग्निहोत्रादिकं कर्म तद्वन्तः । “इषिराः यज्ञार्थं शीघ्रगतिमन्तः “दूळभासः दुर्दभासः केनापि स्वतेजसा तिरस्कर्तुमशक्या एते सर्वे “देवाः “विदथे ,अस्मदीये यज्ञे "दिवः अह्नः संबन्धिषु “त्रिः त्रिषु सवनेषु “आ “सन्तु समन्ताद्यजनीयतया भवन्तु ॥ उत्तमा । ‘ उत्तमशश्वत्तमौ सर्वत्र ' इत्युञ्छादिषु पाठादन्तोदात्तत्वम् । दूणशा । नशेः कृच्छ्रार्थे खल्। ‘दुरो दाशनाशदभेषूत्वं वक्तव्यम्' इति रेफस्य उत्वम् । उत्तरपदादेः ष्टुत्वम् । लित्स्वरः । दूळभासः । पूर्ववदुत्वष्टुत्वे ॥ ॥ १ ॥
| मण्डल ३ | |||
|---|---|---|---|