रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः ४६

ततः तु तमसा तीरम् रम्यम् आश्रित्य राघवः ।
सीताम् उद्वीक्ष्य सौमित्रिम् इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥२-४६-१॥

इयम् अद्य निशा पूर्वा सौमित्रे प्रस्थिता वनम् ।
वन वासस्य भद्रम् ते स न उत्कण्ठितुम् अर्हसि ॥२-४६-२॥

पश्य शून्यानि अरण्यानि रुदन्ति इव समन्ततः ।
यथा निलयम् आयद्भिर् निलीनानि मृग द्विजैः ॥२-४६-३॥

अद्य अयोध्या तु नगरी राज धानी पितुर् मम ।
सस्त्री पुम्सा गतान् अस्मान् शोचिष्यति न सम्शयः ॥२-४६-४॥

अनुरक्ता हि मनुजा राजानम् बहुभिर्गुणैः ।
त्वाम् च माम् च नरव्याघ्र शत्रघ्नभरतौ तथा ॥२-४६-५॥

पितरम् चानुशोचामि मातरम् च यशस्विनीम् ।
अपि वानौध भवेताम् तु रुदन्तौ तावभीक्ष्णशः ॥२-४६-६॥

भरतः खलु धर्म आत्मा पितरम् मातरम् च मे ।
धर्म अर्थ काम सहितैः वाक्यैः आश्वासयिष्यति ॥२-४६-७॥

भरतस्य आनृशम्सत्वम् सम्चिन्त्य अहम् पुनः पुनः ।
न अनुशोचामि पितरम् मातरम् च अपि लक्ष्मण ॥२-४६-८॥

त्वया कार्यम् नर व्याघ्र माम् अनुव्रजता कृतम् ।
अन्वेष्टव्या हि वैदेह्या रक्षण अर्थे सहायता ॥२-४६-९॥

अद्भिर् एव तु सौमित्रे वत्स्याम्य् अद्य निशाम् इमाम् ।
एतद्द् हि रोचते मह्यम् वन्ये अपि विविधे सति ॥२-४६-१०॥

एवम् उक्त्वा तु सौमित्रम् सुमन्त्रम् अपि राघवः ।
अप्रमत्तः त्वम् अश्वेषु भव सौम्य इति उवाच ह ॥२-४६-११॥

सो अश्वान् सुमन्त्रः सम्यम्य सूर्ये अस्तम् समुपागते ।
प्रभूत यवसान् कृत्वा बभूव प्रत्यनन्तरः ॥२-४६-१२॥

उपास्यतु शिवाम् सम्ध्याम् दृष्ट्वा रात्रिम् उपस्थिताम् ।
रामस्य शयनम् चक्रे सूतः सौमित्रिणा सह ॥२-४६-१३॥

ताम् शय्याम् तमसा तीरे वीक्ष्य वृक्ष दलैः कृताम् ।
रामः सौमित्रिणाम् सार्धम् सभार्यः सम्विवेश ह ॥२-४६-१४॥

सभार्यम् सम्प्रसुप्तम् तम् भ्रातरम् वीक्ष्य लक्ष्मणः ।
कथयाम् आस सूताय रामस्य विविधान् गुणान् ॥२-४६-१५॥

जाग्रतः हि एव ताम् रात्रिम् सौमित्रेर् उदितः रविः ।
सूतस्य तमसा तीरे रामस्य ब्रुवतः गुणान् ॥२-४६-१६॥

गो कुल आकुल तीरायाः तमसायाः विदूरतः ।
अवसत् तत्र ताम् रात्रिम् रामः प्रकृतिभिः सह ॥२-४६-१७॥

उत्थाय तु महा तेजाः प्रकृतीस् ता निशाम्य च ।
अब्रवीद् भ्रातरम् रामः लक्ष्मणम् पुण्य लक्षणम् ॥२-४६-१८॥

अस्मद् व्यपेक्षान् सौमित्रे निरपेक्षान् गृहेष्व् अपि ।
वृक्ष मूलेषु सम्सुप्तान् पश्य लक्ष्मण साम्प्रतम् ॥२-४६-१९॥

यथा एते नियमम् पौराः कुर्वन्ति अस्मन् निवर्तने ।
अपि प्राणान् असिष्यन्ति न तु त्यक्ष्यन्ति निश्चयम् ॥२-४६-२०॥

यावद् एव तु सम्सुप्ताः तावद् एव वयम् लघु ।
रथम् आरुह्य गच्चामः पन्थानम् अकुतः भयम् ॥२-४६-२१॥

अतः भूयो अपि न इदानीम् इक्ष्वाकु पुर वासिनः ।
स्वपेयुर् अनुरक्ता माम् वृष्क मूलानि सम्श्रिताः ॥२-४६-२२॥

पौरा हि आत्म कृतात् दुह्खात् विप्रमोच्या नृप आत्मजैः ।
न तु खल्व् आत्मना योज्या दुह्खेन पुर वासिनः ॥२-४६-२३॥

अब्रवील् लक्ष्मणो रामम् साक्षात् धर्मम् इव स्थितम् ।
रोचते मे महा प्राज्ञ क्षिप्रम् आरुह्यताम् इति ॥२-४६-२४॥

अथ रामोऽब्रवीच्छ्रीमान् सुमन्त्रम् युज्यताम् रथः ।
गमिष्यामि ततोऽरण्यम् गच्छ श्रीघ्रमितः प्रभो ॥२-४६-२५॥

सूतः ततः सम्त्वरितः स्यन्दनम् तैः हय उत्तमैः ।
योजयित्वा अथ रामाय प्रान्जलिः प्रत्यवेदयत् ॥२-४६-२६॥

अयम् युक्तो महाबाहो रथस्ते रथिनाम् वर ।
त्वमारोहस्व भद्रम् ते ससीतः सहलक्ष्मणः ॥२-४६-२७॥

तम् स्यन्दनमधिष्ठाय राघवः सपरिच्छदः ।
शीघ्रगामाकुलावर्ताम् तमसामतरन्नदीम् ॥२-४६-२८॥

स सम्तीर्य महाबाहुः श्रीमान् शिवमकण्टकम् ।
प्रापद्यत महामार्गमभयम् भयदर्शिनाम् ॥२-४६-२९॥

मोहन अर्थम् तु पौराणाम् सूतम् रामः अब्रवीद् वचः ।
उदन् मुखः प्रयाहि त्वम् रथम् आस्थाय सारथे ॥२-४६-३०॥
मुहूर्तम् त्वरितम् गत्वा निर्गतय रथम् पुनः ।
यथा न विद्युः पौरा माम् तथा कुरु समाहितः ॥२-४६-३१॥

रामस्य वचनम् श्रुत्वा तथा चक्रे स सारथिः ।
प्रत्यागम्य च रामस्य स्यन्दनम् प्रत्यवेदयत् ॥२-४६-३२॥

तौ सम्प्रयुक्तम् तु रथम् समासित्थौ ।
तदा ससीतौ रघवम्शवर्धनौ ।
प्रचोदयामास ततस्तुरम्गमान् ।
स सारथिर्येन पथा तपोवनम् ॥२-४६-३३॥

ततः समास्थाय रथम् महारथःससारथिर्धाशरथिर्वनम् ययौ ।
उदङ्मुखम् तम् तु रथम् चकार स ।
प्रयाणमाङ्गश्यनिवितदर्शनात् ॥२-४६-३४॥



इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्याकाण्डे षट्चत्वारिंशः सर्गः ॥२-४६॥