ऋग्वेदः सूक्तं ८.३८
| ← सूक्तं ८.३७ | ऋग्वेदः - मण्डल ८ सूक्तं ८.३८ श्यावाश्व आत्रेयः |
सूक्तं ८.३९ → |
| दे. इन्द्राग्नी। गायत्री |
यज्ञस्य हि स्थ ऋत्विजा सस्नी वाजेषु कर्मसु ।
इन्द्राग्नी तस्य बोधतम् ॥१॥
तोशासा रथयावाना वृत्रहणापराजिता ।
इन्द्राग्नी तस्य बोधतम् ॥२॥
इदं वां मदिरं मध्वधुक्षन्नद्रिभिर्नरः ।
इन्द्राग्नी तस्य बोधतम् ॥३॥
जुषेथां यज्ञमिष्टये सुतं सोमं सधस्तुती ।
इन्द्राग्नी आ गतं नरा ॥४॥
इमा जुषेथां सवना येभिर्हव्यान्यूहथुः ।
इन्द्राग्नी आ गतं नरा ॥५॥
इमां गायत्रवर्तनिं जुषेथां सुष्टुतिं मम ।
इन्द्राग्नी आ गतं नरा ॥६॥
प्रातर्यावभिरा गतं देवेभिर्जेन्यावसू ।
इन्द्राग्नी सोमपीतये ॥७॥
श्यावाश्वस्य सुन्वतोऽत्रीणां शृणुतं हवम् ।
इन्द्राग्नी सोमपीतये ॥८॥
एवा वामह्व ऊतये यथाहुवन्त मेधिराः ।
इन्द्राग्नी सोमपीतये ॥९॥
आहं सरस्वतीवतोरिन्द्राग्न्योरवो वृणे ।
याभ्यां गायत्रमृच्यते ॥१०॥
सायणभाष्यम्
'यज्ञस्य हि' इति दशर्चमष्टमं सूक्तं श्यावाश्वस्यार्षं प्राग्वत्सप्रपरिभाषया गायत्रमिन्द्राग्निदेवताकम् । तथा चानुक्रान्तं - यज्ञस्य दशैन्द्राग्नम् ' इति । पृष्ठ्याभिप्लवषडहयोः प्रातःसवनेऽच्छावाकशस्त्र आवापार्थमेतत्सूक्तम् । सूत्रितं च -- यज्ञस्य हि स्थ इत्यच्छावाकस्य ' ( आश्व. श्रौ. ७.५) इति । चातुर्विंशिकेऽहनि प्रातःसवने यज्ञस्य हि स्थः' इति षळहस्तोत्रियसंज्ञकस्तृचः । सूत्रितं च - ' इन्द्राग्नी युवामिमे यज्ञस्य हि ऋत्विजेत्यच्छावाकस्य ' ( आश्व. श्रौ. ७. २ ) इति । अग्निष्टोमे प्रातःसवनेऽच्छावाकस्य ‘प्रातर्यावभिः' इति प्रातःसवनीयस्य प्रस्थितयाज्या । सूत्रितं च – प्रातर्यावभिरिति यजति ' ( आश्व. श्रौ. ५. ७) इति । चातुर्विंशिके प्रातःसवनेऽच्छावाकशस्त्रे ‘ श्यावाश्वस्य ' इत्ययं पर्यासस्तृचः । अन्यत्राप्यहर्गणेषु द्वितीयादिष्वहःसु । सूत्र्यते हि - श्यावाश्वस्य सुन्वत इति तृचाः पर्यासाः ' ( आश्व. श्रौ. ७. २ ) इति ॥
य॒ज्ञस्य॒ हि स्थ ऋ॒त्विजा॒ सस्नी॒ वाजे॑षु॒ कर्म॑सु ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ तस्य॑ बोधतम् ॥१
य॒ज्ञस्य॑ । हि । स्थः । ऋ॒त्विजा॑ । सस्नी॒ इति॑ । वाजे॑षु । कर्म॑ऽसु ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । तस्य॑ । बो॒ध॒त॒म् ॥१
यज्ञस्य । हि । स्थः । ऋत्विजा । सस्नी इति । वाजेषु । कर्मऽसु ।
इन्द्राग्नी इति । तस्य । बोधतम् ॥१
हे “इन्द्राग्नी “सस्नी शुद्धौ युवां “यज्ञस्य “ऋत्विजा ऋत्विजौ “स्थः भवथः “हि। “वाजेषु युद्धेषु “कर्मसु चोपतिष्ठन्ताविन्द्राग्नी “तस्य तं मां तस्य मम स्तुतिं वा “बोधतं जानीतम् ॥
तो॒शासा॑ रथ॒यावा॑ना वृत्र॒हणाप॑राजिता ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ तस्य॑ बोधतम् ॥२
तो॒शासा॑ । र॒थ॒ऽयावा॑ना । वृ॒त्र॒ऽहना॑ । अप॑राऽजिता ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । तस्य॑ । बो॒ध॒त॒म् ॥२
तोशासा । रथऽयावाना । वृत्रऽहना । अपराऽजिता ।
इन्द्राग्नी इति । तस्य । बोधतम् ॥२
हे "इन्द्राग्नी “तोशासा शत्रून् हिंसन्तौ “रथयावाना रथेन गच्छन्तौ “वृत्रहणा वृत्रस्य हन्तारौ “अपराजिता केनाप्यपराजितौ “तस्य तं मां “बोधतम् ।।
इ॒दं वां॑ मदि॒रं मध्वधु॑क्ष॒न्नद्रि॑भि॒र्नर॑ः ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ तस्य॑ बोधतम् ॥३
इ॒दम् । वा॒म् । म॒दि॒रम् । मधु॑ । अधु॑क्षन् । अद्रि॑ऽभिः । नरः॑ ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । तस्य॑ । बो॒ध॒त॒म् ॥३
इदम् । वाम् । मदिरम् । मधु । अधुक्षन् । अद्रिऽभिः । नरः ।
इन्द्राग्नी इति । तस्य । बोधतम् ॥३
हे "इन्द्राग्नी “वां युवामुद्दिश्य “नरः यज्ञस्य नेतारः “अद्रिभिः ग्रावभिः “मदिरं मदकरं "मधु सोमात्मकममृतम् "अधुक्षन् अपूरयन् । सिद्धमन्यत् ॥
जु॒षेथां॑ य॒ज्ञमि॒ष्टये॑ सु॒तं सोमं॑ सधस्तुती ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ आ ग॑तं नरा ॥४
जु॒षेथा॑म् । य॒ज्ञम् । इ॒ष्टये॑ । सु॒तम् । सोम॑म् । स॒ध॒स्तु॒ती॒ इति॑ सधऽस्तुती ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । आ । ग॒त॒म् । न॒रा॒ ॥४
जुषेथाम् । यज्ञम् । इष्टये । सुतम् । सोमम् । सधस्तुती इति सधऽस्तुती ।
इन्द्राग्नी इति । आ । गतम् । नरा ॥४
हे “सधस्तुती सहभूतस्तुती “नरा नेतारौ "इन्द्राग्नी "यज्ञं “जुषेथां सेवेथाम् । “इष्टये यागाय “सुतम् अभिषुतं “सोमं च "आ “गतम् आगच्छतम् ॥
इ॒मा जु॑षेथां॒ सव॑ना॒ येभि॑र्ह॒व्यान्यू॒हथु॑ः ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ आ ग॑तं नरा ॥५
इ॒मा । जु॒षे॒था॒म् । सव॑ना । येभिः॑ । ह॒व्यानि॑ । ऊ॒हथुः॑ ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । आ । ग॒त॒म् । न॒रा॒ ॥५
इमा । जुषेथाम् । सवना । येभिः । हव्यानि । ऊहथुः ।
इन्द्राग्नी इति । आ । गतम् । नरा ॥५
हे "इन्द्राग्नी “नरा नेतारौ युवा "येभिः यैः सवनैः “हव्यानि “ऊहथुः वहथः तानि “इमा इमानि “सवना सवनानि “जुषेथा सेवेथाम् । "आ “गतं च ॥
इ॒मां गा॑य॒त्रव॑र्तनिं जु॒षेथां॑ सुष्टु॒तिं मम॑ ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ आ ग॑तं नरा ॥६
इ॒माम् । गा॒य॒त्रऽव॑र्तनिम् । जु॒षेथा॑म् । सु॒ऽस्तु॒तिम् । मम॑ ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । आ । ग॒त॒म् । न॒रा॒ ॥६
इमाम् । गायत्रऽवर्तनिम् । जुषेथाम् । सुऽस्तुतिम् । मम ।
इन्द्राग्नी इति । आ । गतम् । नरा ॥६
हे “इन्द्राग्नी नरौ युवां “मम "गायत्रवर्तनिं गायत्रमार्गाम् “इमां “सुष्टुतिं शोभनां स्तुतिं “जुषेथां सेवेथाम् । “आ “गतं च ॥ ॥ २० ॥
प्रा॒त॒र्याव॑भि॒रा ग॑तं दे॒वेभि॑र्जेन्यावसू ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ सोम॑पीतये ॥७
प्रा॒त॒र्याव॑ऽभिः । आ । ग॒त॒म् । दे॒वेभिः॑ । जे॒न्या॒व॒सू॒ इति॑ ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । सोम॑ऽपीतये ॥७
प्रातर्यावऽभिः । आ । गतम् । देवेभिः । जेन्यावसू इति ।
इन्द्राग्नी इति । सोमऽपीतये ॥७
हे "जेन्यावसू जेतव्यशत्रुधनौ “इन्द्राग्नी “प्रातर्यावभिः देवैः सह "सोमपीतये सोमस्य पानाय “आ “गतम् आगच्छतम् ॥
श्या॒वाश्व॑स्य सुन्व॒तोऽत्री॑णां शृणुतं॒ हव॑म् ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ सोम॑पीतये ॥८
श्या॒वऽअ॑श्वस्य । सु॒न्व॒तः । अत्री॑णाम् । शृ॒णु॒त॒म् । हव॑म् ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । सोम॑ऽपीतये ॥८
श्यावऽअश्वस्य । सुन्वतः । अत्रीणाम् । शृणुतम् । हवम् ।
इन्द्राग्नी इति । सोमऽपीतये ॥८
हे "इन्द्राग्नी युवां “सुन्वतः सोमाभिषवं कुर्वतो यजमानस्य “श्यावाश्वस्य मम “अत्रीणाम् ऋत्विजां “हवम् आह्वानं सोमस्य पानाय “शृणुतम् ॥
ए॒वा वा॑मह्व ऊ॒तये॒ यथाहु॑वन्त॒ मेधि॑राः ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ सोम॑पीतये ॥९
ए॒व । वा॒म् । अ॒ह्वे॒ । ऊ॒तये॑ । यथा॑ । अहु॑वन्त । मेधि॑राः ।
इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑ । सोम॑ऽपीतये ॥९
एव । वाम् । अह्वे । ऊतये । यथा । अहुवन्त । मेधिराः ।
इन्द्राग्नी इति । सोमऽपीतये ॥९
हे "इन्द्राग्नी "वां युवां “यथा "मेधिराः प्राज्ञाः "अहुवन्त आहूतवन्तः एवमहम् “ऊतये रक्षणाय सोमस्य पीतये च "अह्वे ह्वयामि ।।
आहं सर॑स्वतीवतोरिन्द्रा॒ग्न्योरवो॑ वृणे ।
याभ्यां॑ गाय॒त्रमृ॒च्यते॑ ॥१०
आ । अ॒हम् । सर॑स्वतीऽवतोः । इ॒न्द्रा॒ग्न्योः । अवः॑ । वृ॒णे॒ ।
याभ्या॑म् । गा॒य॒त्रम् । ऋ॒च्यते॑ ॥१०
आ । अहम् । सरस्वतीऽवतोः । इन्द्राग्न्योः । अवः । वृणे ।
याभ्याम् । गायत्रम् । ऋच्यते ॥१०
“याभ्यां ययोरिन्द्राग्न्योरर्थं "गायत्रं साम “ऋच्यते स्तूयते तयोः “सरस्वतीवतोः स्तुतिमतोः “इन्द्राग्न्योः संबन्धि “अवः रक्षणम् “अहम् “आ “वृणे ॥ ॥ २१ ॥
| मण्डल ८ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|