ऋग्वेदः सूक्तं ८.७१

ऋग्वेदः - मण्डल ८
सूक्तं ८.७१
सुदीति-पुरुमीळ्हावाङ्गिरसौ, तयोर्वान्यतरः।

दे. अग्निः । गायत्री, १०-१५ प्रगाथः ( )।

त्वं नो अग्ने महोभिः पाहि विश्वस्या अरातेः ।
उत द्विषो मर्त्यस्य ॥१॥
नहि मन्युः पौरुषेय ईशे हि वः प्रियजात ।
त्वमिदसि क्षपावान् ॥२॥
स नो विश्वेभिर्देवेभिरूर्जो नपाद्भद्रशोचे ।
रयिं देहि विश्ववारम् ॥३॥
न तमग्ने अरातयो मर्तं युवन्त रायः ।
यं त्रायसे दाश्वांसम् ॥४॥
यं त्वं विप्र मेधसातावग्ने हिनोषि धनाय ।
स तवोती गोषु गन्ता ॥५॥
त्वं रयिं पुरुवीरमग्ने दाशुषे मर्ताय ।
प्र णो नय वस्यो अच्छ ॥६॥
उरुष्या णो मा परा दा अघायते जातवेदः ।
दुराध्ये मर्ताय ॥७॥
अग्ने माकिष्टे देवस्य रातिमदेवो युयोत ।
त्वमीशिषे वसूनाम् ॥८॥
स नो वस्व उप मास्यूर्जो नपान्माहिनस्य ।
सखे वसो जरितृभ्यः ॥९॥
अच्छा नः शीरशोचिषं गिरो यन्तु दर्शतम् ।
अच्छा यज्ञासो नमसा पुरूवसुं पुरुप्रशस्तमूतये ॥१०॥
अग्निं सूनुं सहसो जातवेदसं दानाय वार्याणाम् ।
द्विता यो भूदमृतो मर्त्येष्वा होता मन्द्रतमो विशि ॥११॥
अग्निं वो देवयज्ययाग्निं प्रयत्यध्वरे ।
अग्निं धीषु प्रथममग्निमर्वत्यग्निं क्षैत्राय साधसे ॥१२॥
अग्निरिषां सख्ये ददातु न ईशे यो वार्याणाम् ।
अग्निं तोके तनये शश्वदीमहे वसुं सन्तं तनूपाम् ॥१३॥
अग्निमीळिष्वावसे गाथाभिः शीरशोचिषम् ।
अग्निं राये पुरुमीळ्ह श्रुतं नरोऽग्निं सुदीतये छर्दिः ॥१४॥
अग्निं द्वेषो योतवै नो गृणीमस्यग्निं शं योश्च दातवे ।
विश्वासु विक्ष्ववितेव हव्यो भुवद्वस्तुरृषूणाम् ॥१५॥

सायणभाष्यम्

‘त्वं नो अग्ने ' इति पञ्चदशर्चं द्वितीयं सूक्तम् । सुदीतिपुरुमीळ्हावृषी तयोरन्यतरो वा । आदौ नव गायत्र्यो दशमीद्वादशीचतुर्दश्यो बृहत्य एकादशीत्रयोदशीपञ्चदश्यः सतोबृहत्यः । अग्निर्देवता । तथा चानुक्रान्तं - त्वं नः सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतर आग्नेयं तु त्रिप्रगाथान्तम् ' इति । प्रातरनुवाक आग्नेये क्रतौ गायत्रे छन्दस्याश्विनशस्त्रे चादितो नवर्चः। तथा च सूत्रितं -- त्वं नो अग्ने महोभिरिति नव ' (आश्व. श्रौ. ४. १३) इति ॥

त्वं नो॑ अग्ने॒ महो॑भिः पा॒हि विश्व॑स्या॒ अरा॑तेः ।

उ॒त द्वि॒षो मर्त्य॑स्य ॥१

त्वम् । नः॒ । अ॒ग्ने॒ । महः॑ऽभिः । पा॒हि । विश्व॑स्याः । अरा॑तेः ।

उ॒त । द्वि॒षः । मर्त्य॑स्य ॥१

त्वम् । नः । अग्ने । महःऽभिः । पाहि । विश्वस्याः । अरातेः ।

उत । द्विषः । मर्त्यस्य ॥१

हे “अग्ने “त्वं “नः अस्मान् “महोभिः पूजाभिर्महद्भिर्धनैर्वा “पाहि रक्ष। “विश्वस्याः बहुविधात् “अरातेः अदातुः सकाशात् अदानाद्वा पाहि। त्वमेव महद्धनं दत्त्वादातुरदानाद्वा सकाशाद्रक्षेत्यर्थः । यद्वा । महोभिर्युक्तस्त्वमिति योज्यम् । “उत अपि च “द्विषः द्वेष्टुः मर्त्यस्य मर्त्यात् सकाशात् पाहि । अस्मभ्यं बलं दत्त्वेति भावः । अथवा मर्त्यस्य द्विषो द्वेषाद्रक्षेति संबन्धः। अरातेरित्यस्यादानादिति पक्षे तत्रापि मर्त्यस्यादानादिति संबन्धनीयम् ॥

न॒हि म॒न्युः पौरु॑षेय॒ ईशे॒ हि व॑ः प्रियजात ।

त्वमिद॑सि॒ क्षपा॑वान् ॥२

न॒हि । म॒न्युः । पौरु॑षेयः । ईशे॑ । हि । वः॒ । प्रि॒य॒ऽजा॒त॒ ।

त्वम् । इत् । अ॒सि॒ । क्षपा॑ऽवान् ॥२

नहि । मन्युः । पौरुषेयः । ईशे । हि । वः । प्रियऽजात ।

त्वम् । इत् । असि । क्षपाऽवान् ॥२

हे “प्रियजात अग्ने “वः तव “पौरुषेयः पुरुषसंवन्धी “मन्युः क्रोधः "न “ईशे नेष्टे बाधितुम् । अस्मदादिभी रक्षितत्वादिति भावः । दिवाचराः खलु पुरुषाः अतो दिवा तव हानिर्नास्तीति भावः । अथ रात्रिंचरा रक्षःप्रभृतयः । तेभ्योऽपि पीडा नास्तीत्युच्यते । “त्वमित् त्वमेव खलु “क्षपावान् रात्रिमान् “असि । रात्रौ ह्यग्निर्विशेषेण तेजस्वी भवति ॥

स नो॒ विश्वे॑भिर्दे॒वेभि॒रूर्जो॑ नपा॒द्भद्र॑शोचे ।

र॒यिं दे॑हि वि॒श्ववा॑रम् ॥३

सः । नः॒ । विश्वे॑भिः । दे॒वेभिः॑ । ऊर्जः॑ । न॒पा॒त् । भद्र॑ऽशोचे ।

र॒यिम् । दे॒हि॒ । वि॒श्वऽवा॑रम् ॥३

सः । नः । विश्वेभिः । देवेभिः । ऊर्जः । नपात् । भद्रऽशोचे ।

रयिम् । देहि । विश्वऽवारम् ॥३

हे अग्ने “सः स्तुत्यस्त्वं “नः अस्मभ्यं वस्वो वसु धनमुप मासि प्रयच्छसि । हे “ऊर्जो “नपात् बलस्य नप्तर्न पातयितर्वा हे “भद्रशोचे स्तुत्यप्रकाश । तदेवादरार्थं पुनराह। “रयिं धनं “विश्ववारं सर्वैर्वरणीयं धनं “देहि । अथवा यद्वसूप मासि अस्मभ्यं दातुं तद्धनं गृहादिलक्षणं तच्च रयिं दानार्हं गोहिरण्यादिकं च देहीत्यपुनरुक्तिः ॥ ।

न तम॑ग्ने॒ अरा॑तयो॒ मर्तं॑ युवन्त रा॒यः ।

यं त्राय॑से दा॒श्वांस॑म् ॥४

न । तम् । अ॒ग्ने॒ । अरा॑तयः । मर्त॑म् । यु॒व॒न्त॒ । रा॒यः ।

यम् । त्राय॑से । दा॒श्वांस॑म् ॥४

न । तम् । अग्ने । अरातयः । मर्तम् । युवन्त । रायः ।

यम् । त्रायसे । दाश्वांसम् ॥४

हे अग्ने “तं स्तोतारम् “अरातयः अदानशीला द्वेषिणः “रायः रयिमन्तः “न “युवन्त न पृथक्कुर्वन्ति । रायो धनाद्वा न युवन्त । “यं "दाश्वांसं हविर्दातारं “त्रायसे पालयसे ॥

यं त्वं वि॑प्र मे॒धसा॑ता॒वग्ने॑ हि॒नोषि॒ धना॑य ।

स तवो॒ती गोषु॒ गन्ता॑ ॥५

यम् । त्वम् । वि॒प्र॒ । मे॒धऽसा॑तौ । अग्ने॑ । हि॒नोषि॑ । धना॑य ।

सः । तव॑ । ऊ॒ती । गोषु॑ । गन्ता॑ ॥५

यम् । त्वम् । विप्र । मेधऽसातौ । अग्ने । हिनोषि । धनाय ।

सः । तव । ऊती । गोषु । गन्ता ॥५

हे “अग्ने “विप्र “त्वं “यं मर्यंन "मेधसातौ यज्ञस्य संभजने “हिनोषि प्रेरयसि “धनाय गवादिधनलाभाय “सः यजमानः “तव “ऊती ऊत्या रक्षणेन “गोषु “गन्ता भवति । गोमान् भवतीत्यर्थः ॥ ॥ ११ ॥

त्वं र॒यिं पु॑रु॒वीर॒मग्ने॑ दा॒शुषे॒ मर्ता॑य ।

प्र णो॑ नय॒ वस्यो॒ अच्छ॑ ॥६

त्वम् । र॒यिम् । पु॒रु॒ऽवीर॑म् । अग्ने॑ । दा॒शुषे॑ । मर्ता॑य ।

प्र । नः॒ । न॒य॒ । वस्यः॑ । अच्छ॑ ॥६

त्वम् । रयिम् । पुरुऽवीरम् । अग्ने । दाशुषे । मर्ताय ।

प्र । नः । नय । वस्यः । अच्छ ॥६

हे “अग्ने “त्वं “दाशुषे हविर्दत्तवते मर्त्याय यजमानाय “रयिं धनं “पुरुवीरं बहुभिर्वीरैर्युक्तं प्रयच्छसि । अतः “नः अस्मानपि “वस्यः वसीयो धनम् "अच्छ अभिप्राप्तुं "प्र “णय प्रापय ।।

उ॒रु॒ष्या णो॒ मा परा॑ दा अघाय॒ते जा॑तवेदः ।

दु॒रा॒ध्ये॒३॒॑ मर्ता॑य ॥७

उ॒रु॒ष्य । नः॒ । मा । परा॑ । दाः॒ । अ॒घ॒ऽय॒ते । जा॒त॒ऽवे॒दः॒ ।

दुः॒ऽआ॒ध्ये॑ । मर्ता॑य ॥७

उरुष्य । नः । मा । परा । दाः । अघऽयते । जातऽवेदः ।

दुःऽआध्ये । मर्ताय ॥७

हे “जातवेदः जातविद्य जातधन वाग्ने “नः अस्मान् “उरुष्य रक्ष। 'उरुष्यती रक्षाकर्मा' (निरु. ५. २३) इति यास्कः । “मा “परा “दाः मा परादेह्यस्मान् । कस्मा इति स उच्यते । “अघायते अघं पापमिच्छते “दुराध्ये दुराध्यानाय दुर्विचिन्तकाय हिंसाबुद्धये “मर्ताय मनुष्याय ।।

अग्ने॒ माकि॑ष्टे दे॒वस्य॑ रा॒तिमदे॑वो युयोत ।

त्वमी॑शिषे॒ वसू॑नाम् ॥८

अग्ने॑ । माकिः॑ । ते॒ । दे॒वस्य॑ । रा॒तिम् । अदे॑वः । यु॒यो॒त॒ ।

त्वम् । ई॒शि॒षे॒ । वसू॑नाम् ॥८

अग्ने । माकिः । ते । देवस्य । रातिम् । अदेवः । युयोत ।

त्वम् । ईशिषे । वसूनाम् ॥८

हे “अग्ने “देवस्य द्योतमानस्य “ते तव “रातिं दानं दत्तं धनं वा कश्चित् “अदेवः मर्त्यादिः “माकिः "युयोत मैव पृथक्करोतु । “त्वम् एव “ईशिषे । कस्य । “वसूनां धनानामीश्वरो भवसि दातुम् । अनेनामिश्रणीयाया रातेः सद्भाव उक्तो भवति ।।

स नो॒ वस्व॒ उप॑ मा॒स्यूर्जो॑ नपा॒न्माहि॑नस्य ।

सखे॑ वसो जरि॒तृभ्य॑ः ॥९

सः । नः॒ । वस्वः॑ । उप॑ । मा॒सि॒ । ऊर्जः॑ । न॒पा॒त् । माहि॑नस्य ।

सखे॑ । व॒सो॒ इति॑ । ज॒रि॒तृऽभ्यः॑ ॥९

सः । नः । वस्वः । उप । मासि । ऊर्जः । नपात् । माहिनस्य ।

सखे । वसो इति । जरितृऽभ्यः ॥९

हे “ऊर्जो “नपात् बलस्यान्नस्य पुत्र । बलेन मध्यमानत्वादाज्यलक्षणेनान्नेन प्रवर्धनादूर्जोनपात्त्वम् । हे “सखे सखिवद्धितकारिन् “वसो वासकाग्ने “सः स्तुत्यत्वेनैव प्रसिद्धस्त्वं “जरितृभ्यः गरितृभ्यः स्तोतृभ्यः “नः अस्मभ्यं “माहिनस्य “वस्वः । माहिन इति महन्नाम । महद्धनम् “उप “मासि समीपे मासि निर्मासि । प्रयच्छसीत्यर्थः ॥

प्रातरनुवाके बार्हते छन्दसि ‘अच्छा नः' इत्याद्याः षडृचः । तथा च सूत्रितम् -- अच्छा नः शीरशोचिषमिति षट् ' ( आश्व. श्रौ. ४.१३) इति । दशमेऽहनि प्रातःसवने अच्छा वो अग्निम् ' इति तृचस्य स्थाने ' अच्छा नः' इति तृचोऽच्छावाकवादः । सूत्रितं च --- अच्छा नः शीरशोचिषं प्रति श्रुताय वो धृषदिति तृचौ ' (आश्व. श्रौ. ८.१२) इति ॥

अच्छा॑ नः शी॒रशो॑चिषं॒ गिरो॑ यन्तु दर्श॒तम् ।

अच्छा॑ य॒ज्ञासो॒ नम॑सा पुरू॒वसुं॑ पुरुप्रश॒स्तमू॒तये॑ ॥१०

अच्छ॑ । नः॒ । शी॒रऽशो॑चिषम् । गिरः॑ । य॒न्तु॒ । द॒र्श॒तम् ।

अच्छ॑ । य॒ज्ञासः॑ । नम॑सा । पु॒रु॒ऽवसु॑म् । पु॒रु॒ऽप्र॒श॒स्तम् । ऊ॒तये॑ ॥१०

अच्छ । नः । शीरऽशोचिषम् । गिरः । यन्तु । दर्शतम् ।

अच्छ । यज्ञासः । नमसा । पुरुऽवसुम् । पुरुऽप्रशस्तम् । ऊतये ॥१०

“अच्छ अभिमुखं “यन्तु गच्छन्तु “नः अस्माकं “गिरः स्तुतयः । कम् । “शीरशोचिषम् अशनशीलज्वालं “दर्शतं सर्वैर्दर्शनीयमग्निम् । तथा “यज्ञासः यज्ञाश्चास्मदीयाः “नमसा हविषाज्यादिलक्षणेन “अच्छ अभिमुखं यन्तु गच्छन्तु । कीदृशम् । “पुरुवसुं प्रभूतधनं “पुरुप्रशस्तं बहुस्तुतम् । किमर्थम् । “ऊतये अस्माकं रक्षणाय ॥ ॥ १२ ॥

अ॒ग्निं सू॒नुं सह॑सो जा॒तवे॑दसं दा॒नाय॒ वार्या॑णाम् ।

द्वि॒ता यो भूद॒मृतो॒ मर्त्ये॒ष्वा होता॑ म॒न्द्रत॑मो वि॒शि ॥११

अ॒ग्निम् । सू॒नुम् । सह॑सः । जा॒तऽवे॑दसम् । दा॒नाय॑ । वार्या॑णाम् ।

द्वि॒ता । यः । भूत् । अ॒मृतः॑ । मर्त्ये॑षु । आ । होता॑ । म॒न्द्रऽत॑मः । वि॒शि ॥११

अग्निम् । सूनुम् । सहसः । जातऽवेदसम् । दानाय । वार्याणाम् ।

द्विता । यः । भूत् । अमृतः । मर्त्येषु । आ । होता । मन्द्रऽतमः । विशि ॥११

“अग्निं “सहसः “सूनुं बलस्य पुत्रं “जातवेदसं जातधनं “वार्याणां वरणीयानां गवादिधनानां “दानाय गिरः अच्छ यन्त्वित्यनुवर्तते । “यः अग्निः “अमृतः अमरणधर्मा देवेषु भवति सः “मर्त्येष्वा । आकारश्चार्थे । मनुष्येषु चाभूत् अभवदित्येवं “द्विता द्वैधं भवति । देवेष्वमृतत्वमस्य प्रसिद्धं मनुष्येषु कीदृशोऽभूदिति उच्यते । “विशि विक्षु यजमानरूपासु प्रजासु “होता होमनिष्पादकः “मन्द्रतमः मादयितृतमश्च भवति । अच्छ यन्विति समन्वयः । अथवा योऽमृतो द्विता द्वित्वं द्वैधं द्विप्रकारोऽभूत् । कथम् । मर्त्येषु सामान्येन दाहपाकादिसाधनोऽभवदित्येतत् प्रसिद्धं विशि यजमानरूपायां तु होता मन्द्रतमः अभवदित्येवं द्वित्वम् ।

अ॒ग्निं वो॑ देवय॒ज्यया॒ग्निं प्र॑य॒त्य॑ध्व॒रे ।

अ॒ग्निं धी॒षु प्र॑थ॒मम॒ग्निमर्व॑त्य॒ग्निं क्षैत्रा॑य॒ साध॑से ॥१२

अ॒ग्निम् । वः॒ । दे॒व॒ऽय॒ज्यया॑ । अ॒ग्निम् । प्र॒ऽय॒ति । अ॒ध्व॒रे ।

अ॒ग्निम् । धी॒षु । प्र॒थ॒मम् । अ॒ग्निम् । अर्व॑ति । अ॒ग्निम् । क्षैत्रा॑य । साध॑से ॥१२

अग्निम् । वः । देवऽयज्यया । अग्निम् । प्रऽयति । अध्वरे ।

अग्निम् । धीषु । प्रथमम् । अग्निम् । अर्वति । अग्निम् । क्षैत्राय । साधसे ॥१२

हे यजमानाः युष्माकं “देवयज्यया देवयागेन निमित्तेन देवयागार्थम् “अग्निं स्तौमीति शेषः । तथा “अग्निम् “अध्वरे यागे “प्रयति प्रकर्षेण गच्छति प्रवृत्ते सति स्तौमि “प्रथमम् इतरदेवेभ्यः । तथा “अग्निम् “अर्वति आगते भ्रातृव्ये स्तौमि यज्ञविघ्नपरिहारार्थम् । तथा “क्षैत्राय क्षेत्राय क्षेत्रसंबन्धिने “साधसे साधनाय क्षेत्रलाभाय स्तौमि । यज्ञान्ते क्षेत्रलाभरूपाय फलाय च स्तौमि । एवमादौ मध्येऽन्ते च सर्वदा स्तौमीत्यर्थः ॥

अ॒ग्निरि॒षां स॒ख्ये द॑दातु न॒ ईशे॒ यो वार्या॑णाम् ।

अ॒ग्निं तो॒के तन॑ये॒ शश्व॑दीमहे॒ वसुं॒ सन्तं॑ तनू॒पाम् ॥१३

अ॒ग्निः । इ॒षाम् । स॒ख्ये । द॒दा॒तु॒ । नः॒ । ईशे॑ । यः । वार्या॑णाम् ।

अ॒ग्निम् । तो॒के । तन॑ये । शश्व॑त् । ई॒म॒हे॒ । वसु॑म् । सन्त॑म् । त॒नू॒ऽपाम् ॥१३

अग्निः । इषाम् । सख्ये । ददातु । नः । ईशे । यः । वार्याणाम् ।

अग्निम् । तोके । तनये । शश्वत् । ईमहे । वसुम् । सन्तम् । तनूऽपाम् ॥१३

“अग्निः देवः “सख्ये समानख्यानाय “नः मह्यम् । सख्युः कर्म सख्यम् । तस्मिन् वा । नोऽस्मभ्यम् “इषाम् इषोऽन्नानि “ददातु । "यः अग्निः “वार्याणां धनानाम् “ईशे ईष्टे स ददात्विति । तमेव “अग्निं "तोके पुत्रार्थं “तनये तत्पुत्रार्थं च “शश्वत् बहु धनमन्नं वा “ईमहे याचामहे । वार्याणामीश इत्युक्तत्वादेवं लभ्यते । कीदृशमग्निम् । “वसुं वासकं “सन्तं सर्वदा वर्तमानं “तनूपाम् अङ्गानां पालयितारम् ॥

अ॒ग्निमी॑ळि॒ष्वाव॑से॒ गाथा॑भिः शी॒रशो॑चिषम् ।

अ॒ग्निं रा॒ये पु॑रुमीळ्ह श्रु॒तं नरो॒ऽग्निं सु॑दी॒तये॑ छ॒र्दिः ॥१४

अ॒ग्निम् । ई॒ळि॒ष्व॒ । अव॑से । गाथा॑भिः । शी॒रऽशो॑चिषम् ।

अ॒ग्निम् । रा॒ये । पु॒रु॒ऽमी॒ळ्ह॒ । श्रु॒तम् । नरः॑ । अ॒ग्निम् । सु॒ऽदी॒तये॑ । छ॒र्दिः ॥१४

अग्निम् । ईळिष्व । अवसे । गाथाभिः । शीरऽशोचिषम् ।

अग्निम् । राये । पुरुऽमीळ्ह । श्रुतम् । नरः । अग्निम् । सुऽदीतये । छर्दिः ॥१४

हे “पुरुमीळ्ह त्वम् “अग्निम् “अवसे आवयो रक्षणाय “ईळिष्व स्तुहि "गाथाभिः । गाथेति वाङ्नाम । मन्त्ररूपाभिर्वाग्भिः । कीदृशम् । “शीरशोचिषं शयनस्वभावरोचिष्कम् । तथा “राये धनाय ईळिष्व । “श्रुतम् एनं “नरः अन्येऽपि यजमानाः स्तुवन्ति स्वार्थम् । तस्मात् “सुदीतये मह्यम् “अग्निं “छर्दिः गृहं याचस्वेत्येवं सुदीतिः पुरुमीळ्हं ब्रूते ।।

अ॒ग्निं द्वेषो॒ योत॒वै नो॑ गृणीमस्य॒ग्निं शं योश्च॒ दात॑वे ।

विश्वा॑सु वि॒क्ष्व॑वि॒तेव॒ हव्यो॒ भुव॒द्वस्तु॑रृषू॒णाम् ॥१५

अ॒ग्निम् । द्वेषः॑ । योत॒वै । नः॒ । गृ॒णी॒म॒सि॒ । अ॒ग्निम् । शम् । योः । च॒ । दात॑वे ।

विश्वा॑सु । वि॒क्षु । अ॒वि॒ताऽइ॑व । हव्यः॑ । भुव॑त् । वस्तुः॑ । ऋ॒षू॒णाम् ॥१५

अग्निम् । द्वेषः । योतवै । नः । गृणीमसि । अग्निम् । शम् । योः । च । दातवे ।

विश्वासु । विक्षु । अविताऽइव । हव्यः । भुवत् । वस्तुः । ऋषूणाम् ॥१५

“अग्निं “नः अस्माकं “द्वेषः द्वेष्टॄन् “योतवै पृथक्कर्तुं “गृणीमसि गृणीमः स्तुमः । तथा “अग्निं “शं सुखं "योश्च भयानाममिश्रणं च “दातवे दातुम् । अथवा शं सुखस्य योर्मिश्रणाय च गृणीमसि । अस्मिन् पक्षे द्वेषो योतवा इत्यनेन सह समुच्चयार्थश्चशब्दः । सोऽग्निः “विश्वासु सर्वासु “विक्षु प्रजासु “अवितेव रक्षिता राजेव “ऋषूणाम् ऋषीणामस्माकं “वस्तुः वासको देवः "हव्यो “भुवत् भवतु । अथवा सर्वासु विक्षु यजमानरूपासु प्रजासु मध्य ऋषूणामृषीणां सूक्तद्रष्टॄणामस्माकमेव हव्यो भवतु वस्तुः सर्वस्य वासको देवः ॥ ॥ १३ ॥