ऋग्वेदः सूक्तं ९.३९
| ← सूक्तं ९.३८ | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.३९ बृहस्पतिराङ्गिरसः। |
सूक्तं ९.४० → |
| दे. पवमानः सोमः। गायत्री। |
आशुरर्ष बृहन्मते परि प्रियेण धाम्ना ।
यत्र देवा इति ब्रवन् ॥१॥
परिष्कृण्वन्ननिष्कृतं जनाय यातयन्निषः ।
वृष्टिं दिवः परि स्रव ॥२॥
सुत एति पवित्र आ त्विषिं दधान ओजसा ।
विचक्षाणो विरोचयन् ॥३॥
अयं स यो दिवस्परि रघुयामा पवित्र आ ।
सिन्धोरूर्मा व्यक्षरत् ॥४॥
आविवासन्परावतो अथो अर्वावतः सुतः ।
इन्द्राय सिच्यते मधु ॥५॥
समीचीना अनूषत हरिं हिन्वन्त्यद्रिभिः ।
योनावृतस्य सीदत ॥६॥
सायणभाष्यम्
‘ आशुरर्ष' इति षडृचं पञ्चदशं सूक्तमाङ्गिरसस्य बृहन्मतेरार्षं गायत्रं पवमानसोमदेवताकम् । ‘ आशुरर्ष बृहन्मतिः' इत्यनुक्रान्तम् । गतो विनियोगः ॥
आ॒शुर॑र्ष बृहन्मते॒ परि॑ प्रि॒येण॒ धाम्ना॑ ।
यत्र॑ दे॒वा इति॒ ब्रव॑न् ॥१
आ॒शुः । अ॒र्ष॒ । बृ॒ह॒त्ऽम॒ते॒ । परि॑ । प्रि॒येण॑ । धाम्ना॑ ।
यत्र॑ । दे॒वाः । इति॑ । ब्रव॑न् ॥१
आशुः । अर्ष । बृहत्ऽमते । परि । प्रियेण । धाम्ना ।
यत्र । देवाः । इति । ब्रवन् ॥१
हे "बृहन्मते महामते सोम “प्रियेण देवानां प्रियतमेन “धाम्ना शरीरेण धारया “आशुः शीघ्रः सन् "परि “अर्ष परिगच्छ । “यत्र “देवाः इन्द्रादयो वर्तन्ते “इति “ब्रवन ब्रुवन् उच्चारयन् । तां दिशं गच्छामीति ब्रुवन्नित्यर्थः ॥
प॒रि॒ष्कृ॒ण्वन्ननि॑ष्कृतं॒ जना॑य या॒तय॒न्निषः॑ ।
वृ॒ष्टिं दि॒वः परि॑ स्रव ॥२
प॒रि॒ऽकृ॒ण्वन् । अनिः॑ऽकृतम् । जना॑य । या॒तय॑न् । इषः॑ ।
वृ॒ष्टिम् । दि॒वः । परि॑ । स्र॒व॒ ॥२
परिऽकृण्वन् । अनिःऽकृतम् । जनाय । यातयन् । इषः ।
वृष्टिम् । दिवः । परि । स्रव ॥२
“अनिष्कृतम् असंस्कृतं यजमानं स्थानं वा “परिष्कृण्वन् संस्कुर्वन् “जनाय यागकर्त्रे “इषः अन्नानि “यातयन् निर्गमयन् “दिवः अन्तरिक्षात् “वृष्टिं “परि “स्रव ॥
सु॒त ए॑ति प॒वित्र॒ आ त्विषिं॒ दधा॑न॒ ओज॑सा ।
वि॒चक्षा॑णो विरो॒चय॑न् ॥३
सु॒तः । ए॒ति॒ । प॒वित्रे॑ । आ । त्विषि॑म् । दधा॑नः । ओज॑सा ।
वि॒ऽचक्षा॑णः । वि॒ऽरो॒चय॑न् ॥३
सुतः । एति । पवित्रे । आ । त्विषिम् । दधानः । ओजसा ।
विऽचक्षाणः । विऽरोचयन् ॥३
“सुतः अभिषुतः सोमः सन् "पवित्रे दशापवित्रे । “आ इत्यनर्थकः । "ओजसा बलेन शीघ्रम् “एति गच्छति । कीदृशः सन् । “त्विषिं दीप्तिं “दधानः धारयन् “विचक्षाणः सर्वं पश्यन् “विरोचयन् दीपयंश्च । किम् । देवानिति शेषः ।।
अ॒यं स यो दि॒वस्परि॑ रघु॒यामा॑ प॒वित्र॒ आ ।
सिंधो॑रू॒र्मा व्यक्ष॑रत् ॥४
अ॒यम् । सः । यः । दि॒वः । परि॑ । र॒घु॒ऽयामा॑ । प॒वित्रे॑ । आ ।
सिन्धोः॑ । ऊ॒र्मा । वि । अक्ष॑रत् ॥४
अयम् । सः । यः । दिवः । परि । रघुऽयामा । पवित्रे । आ ।
सिन्धोः । ऊर्मा । वि । अक्षरत् ॥४
“अयं “सः सोमः “पवित्रे “आ सिच्यमान इति शेषः । “सिन्धोः जलस्राविण्याः “ऊर्मा ऊर्मौ संघाते “व्यक्षरत् विविधं क्षरति । स इत्युक्तं क इत्याह । “यो “दिवस्परि द्युलोकस्योपरि “रघुयामा लघुगमनो देवप्राप्तौ सोऽयमिति संबन्धः ॥
आ॒विवा॑सन्परा॒वतो॒ अथो॑ अर्वा॒वतः॑ सु॒तः ।
इंद्रा॑य सिच्यते॒ मधु॑ ॥५
आ॒ऽविवा॑सन् । प॒रा॒ऽवतः॑ । अथो॒ इति॑ । अ॒र्वा॒ऽवतः॑ । सु॒तः ।
इन्द्रा॑य । सि॒च्य॒ते॒ । मधु॑ ॥५
आऽविवासन् । पराऽवतः । अथो इति । अर्वाऽवतः । सुतः ।
इन्द्राय । सिच्यते । मधु ॥५
"सुतः अभिषुतः सोमः “परावतः । दूरनामैतत् । दूरस्थान् “अथो अपि च “अर्वावतः अन्तिकस्थांश्च देवान् “आविवासन् । रसेन परिचरणायेत्यर्थः । “इन्द्राय इन्द्रार्थं "मधु मधुसदृशः सोमः “सिच्यते ॥
स॒मी॒ची॒ना अ॑नूषत॒ हरिं॑ हिन्वं॒त्यद्रि॑भिः ।
योना॑वृ॒तस्य॑ सीदत ॥६
स॒म्ऽई॒ची॒नाः । अ॒नू॒ष॒त॒ । हरि॑म् । हि॒न्व॒न्ति॒ । अद्रि॑ऽभिः ।
योनौ॑ । ऋ॒तस्य॑ । सी॒द॒त॒ ॥६
सम्ऽईचीनाः । अनूषत । हरिम् । हिन्वन्ति । अद्रिऽभिः ।
योनौ । ऋतस्य । सीदत ॥६
“समीचीनाः सम्यगञ्चिताः संगताः स्तोतारः “अनूषत स्तुवन्ति । किंच सोमं “हरिं हरितवर्णं “हिन्वन्ति प्रेरयन्ति गमयन्ति “अद्रिभिः ग्रावभिः । यस्मादेवं तस्मात् “ऋतस्य यज्ञस्य “योनौ स्थाने “सीदत निषण्णा भवत हे देवाः ॥ ॥ २९ ॥
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|