ऋग्वेदः सूक्तं ९.९
| ← सूक्तं ९.८ | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.९ कश्यपोऽसितो देवलो वा। |
सूक्तं ९.१० → |
| दे. पवमानः सोमः। गायत्री। |
परि प्रिया दिवः कविर्वयांसि नप्त्योर्हितः ।
सुवानो याति कविक्रतुः ॥१॥
प्रप्र क्षयाय पन्यसे जनाय जुष्टो अद्रुहे ।
वीत्यर्ष चनिष्ठया ॥२॥
स सूनुर्मातरा शुचिर्जातो जाते अरोचयत् ।
महान्मही ऋतावृधा ॥३॥
स सप्त धीतिभिर्हितो नद्यो अजिन्वदद्रुहः ।
या एकमक्षि वावृधुः ॥४॥
ता अभि सन्तमस्तृतं महे युवानमा दधुः ।
इन्दुमिन्द्र तव व्रते ॥५॥
अभि वह्निरमर्त्यः सप्त पश्यति वावहिः ।
क्रिविर्देवीरतर्पयत् ॥६॥
अवा कल्पेषु नः पुमस्तमांसि सोम योध्या ।
तानि पुनान जङ्घनः ॥७॥
नू नव्यसे नवीयसे सूक्ताय साधया पथः ।
प्रत्नवद्रोचया रुचः ॥८॥
पवमान महि श्रवो गामश्वं रासि वीरवत् ।
सना मेधां सना स्वः ॥९॥
सायणभाष्यम्
‘परि प्रिया' इति नवर्चं नवमं सूक्तम् । ऋष्याद्याः पूर्ववत् । परि प्रिया' इत्यनुक्रान्तम् । उक्तो विनियोगः ।।
परि॑ प्रि॒या दि॒वः क॒विर्वयां॑सि न॒प्त्यो॑र्हि॒तः ।
सु॒वा॒नो या॑ति क॒विक्र॑तुः ॥१
परि॑ । प्रि॒या । दि॒वः । क॒विः । वयां॑सि । न॒प्त्योः॑ । हि॒तः ।
सु॒वा॒नः । या॒ति॒ । क॒विऽक्र॑तुः ॥१
परि । प्रिया । दिवः । कविः । वयांसि । नप्त्योः । हितः ।
सुवानः । याति । कविऽक्रतुः ॥१
"कविः मेधावी "कविक्रतुः क्रान्तप्रज्ञः क्रान्तकर्मा वा सोमः “नप्त्योः अधिषवणफलकयोः “हितः निहितः "सुवानः अभिषूयमाणः "दिवः द्युलोकस्य "परि "प्रिया अतिप्रियाणि "वयांसि ग्राव्णः । तथा च मन्त्रवर्णः -- वयांसि श्येना अतिथयः पर्वतानां ककुभः' इति । "याति गच्छति ॥
प्रप्र॒ क्षया॑य॒ पन्य॑से॒ जना॑य॒ जुष्टो॑ अ॒द्रुहे॑ ।
वी॒त्य॑र्ष॒ चनि॑ष्ठया ॥२
प्रऽप्र॑ । क्षया॑य । पन्य॑से । जना॑य । जुष्टः॑ । अ॒द्रुहे॑ ।
वी॒ती । अ॒र्ष॒ । चनि॑ष्ठया ॥२
प्रऽप्र । क्षयाय । पन्यसे । जनाय । जुष्टः । अद्रुहे ।
वीती । अर्ष । चनिष्ठया ॥२
हे सोम “प्रप्र अत्यन्तं "क्षयाय तव निवासभूताय "अद्रुहे अद्रोग्ध्रे च “पन्यसे स्तोत्रे “जनाय मनुष्याय "वीती वीत्यै भक्षणाय "जुष्टः पर्याप्तस्त्वं "चनिष्ठया अन्नवत्तमया धारया "अर्ष यागं प्रति गच्छ ।
स सू॒नुर्मा॒तरा॒ शुचि॑र्जा॒तो जा॒ते अ॑रोचयत् ।
म॒हान्म॒ही ऋ॑ता॒वृधा॑ ॥३
सः । सू॒नुः । मा॒तरा॑ । शुचिः॑ । जा॒तः । जा॒ते इति॑ । अ॒रो॒च॒य॒त् ।
म॒हान् । म॒ही इति॑ । ऋ॒त॒ऽवृधा॑ ॥३
सः । सूनुः । मातरा । शुचिः । जातः । जाते इति । अरोचयत् ।
महान् । मही इति । ऋतऽवृधा ॥३
“जातः उत्पन्नः "शुचिः विशुद्धः "महान् हविरुत्तमः "सः सोमाख्यः "सूनुः पुत्रः "मही महत्यौ “ऋतावृधा यज्ञस्य वर्धयित्र्यौ "जाते विश्वस्य जनयित्र्यौ "मातरा आत्मनो मातरौ द्यावापृथिव्यौ "अरोचयत् रोचयति दीपयति ॥
स स॒प्त धी॒तिभि॑र्हि॒तो न॒द्यो॑ अजिन्वद॒द्रुहः॑ ।
या एक॒मक्षि॑ वावृ॒धुः ॥४
सः । स॒प्त । धी॒तिऽभिः॑ । हि॒तः । न॒द्यः॑ । अ॒जि॒न्व॒त् । अ॒द्रुहः॑ ।
याः । एक॑म् । अक्षि॑ । व॒वृ॒धुः ॥४
सः । सप्त । धीतिऽभिः । हितः । नद्यः । अजिन्वत् । अद्रुहः ।
याः । एकम् । अक्षि । ववृधुः ॥४
“याः नद्यः यम् “एकं मुख्यं सोमम् "अक्षि अक्षीणं “ववृधुः वर्धयन्ति "सः सोमः “धीतिभिः अङ्गुलिभिः । ‘ रशना धीतयः' इत्यङ्गुलिनामसु पाठात् । “हितः निहितः सन् “अद्रुहः द्रोहवर्जिताः "सप्त सप्तसंख्याकाः "नद्यः नदीः “अजिन्वत् प्रीणयति ॥
ता अ॒भि संत॒मस्तृ॑तं म॒हे युवा॑न॒मा द॑धुः ।
इंदु॑मिंद्र॒ तव॑ व्र॒ते ॥५
ताः । अ॒भि । सन्त॑म् । अस्तृ॑तम् । म॒हे । युवा॑नम् । आ । द॒धुः॒ ।
इन्दु॑म् । इ॒न्द्र॒ । तव॑ । व्र॒ते ॥५
ताः । अभि । सन्तम् । अस्तृतम् । महे । युवानम् । आ । दधुः ।
इन्दुम् । इन्द्र । तव । व्रते ॥५
हे "इन्द्र "तव त्वदीये “व्रते कर्मणि “ताः अङ्गुल्यः । पूर्वत्र धीतिभिः इत्यङ्गुलीनामुपात्तत्वात् तच्छब्देन परामर्शः । "सन्तं विद्यमानम् "अस्तृतम् अहिसितं "युवानं नित्यतरुणम् "इन्दुं सोमं “महे महतेऽभिषवादिलक्षणाय कर्मणे “अभि “आ “दधुः ॥ ॥ ३३ ॥
अ॒भि वह्नि॒रम॑र्त्यः स॒प्त प॑श्यति॒ वाव॑हिः ।
क्रिवि॑र्दे॒वीर॑तर्पयत् ॥६
अ॒भि । वह्निः॑ । अम॑र्त्यः । स॒प्त । प॒श्य॒ति॒ । वाव॑हिः ।
क्रिविः॑ । दे॒वीः । अ॒त॒र्प॒य॒त् ॥६
अभि । वह्निः । अमर्त्यः । सप्त । पश्यति । वावहिः ।
क्रिविः । देवीः । अतर्पयत् ॥६
यः "वह्निः यज्ञस्य धुरो वोढा "अमर्त्यः मरणरहितः "वावहिः देवानां तृप्तेरत्यन्तं वोढा च सोमः "सप्त नदीः "पश्यति सोऽयं “क्रिविः कूपरूपेण पूर्णोऽवस्थितः सन् “देवीः नदी: "अतर्पयत् तर्पयति ॥
अवा॒ कल्पे॑षु नः पुम॒स्तमां॑सि सोम॒ योध्या॑ ।
तानि॑ पुनान जंघनः ॥७
अव॑ । कल्पे॑षु । नः॒ । पु॒मः॒ । तमां॑सि । सो॒म॒ । योध्या॑ ।
तानि॑ । पु॒ना॒न॒ । ज॒ङ्घ॒नः॒ ॥७
अव । कल्पेषु । नः । पुमः । तमांसि । सोम । योध्या ।
तानि । पुनान । जङ्घनः ॥७
हे "पुमः पुमन् सोम "कल्पेषु कल्पनीयेष्वहःसु "नः अस्मान् "अव रक्ष । अपि च "पुनान हे पवमान "सोम त्वं "योध्या योधनीयानि “तमांसि रक्षांसि यानि "तानि जङ्घनः नाशय ॥
नू नव्य॑से॒ नवी॑यसे सू॒क्ताय॑ साधया प॒थः ।
प्र॒त्न॒वद्रो॑चया॒ रुचः॑ ॥८
नु । नव्य॑से । नवी॑यसे । सु॒ऽउ॒क्ताय॑ । सा॒ध॒य॒ । प॒थः ।
प्र॒त्न॒ऽवत् । रो॒च॒य॒ । रुचः॑ ॥८
नु । नव्यसे । नवीयसे । सुऽउक्ताय । साधय । पथः ।
प्रत्नऽवत् । रोचय । रुचः ॥८
हे सोम "नव्यसे नव्याय नूतनाय "नवीयसे स्तुत्यायास्माकं "सूक्ताय "पथः मार्गान् "नु क्षिप्रं “साधय अभिगच्छ । अपि च "प्रत्नवत् यथापूर्वं "रुचः स्वदीप्तीः "रोचय प्रकाशय ॥
पव॑मान॒ महि॒ श्रवो॒ गामश्वं॑ रासि वी॒रव॑त् ।
सना॑ मे॒धां सना॒ स्वः॑ ॥९
पव॑मान । महि॑ । श्रवः॑ । गाम् । अश्व॑म् । रा॒सि॒ । वी॒रऽव॑त् ।
सन॑ । मे॒धाम् । सन॑ । स्वः॑ ॥९
पवमान । महि । श्रवः । गाम् । अश्वम् । रासि । वीरऽवत् ।
सन । मेधाम् । सन । स्वः ॥९
हे "पवमान सोम यस्त्वं "वीरवत् पुत्रवत् "महि महत् "श्रवः अन्नं “गां च “अश्वं च “रासि अस्मभ्यं प्रयच्छसि स त्वं “मेधां “सन अस्मभ्यं प्रयच्छ । अपि च “स्वः यदस्मदभिलषितं तत् सर्वं “सन देहि ॥ ॥ ३३ ॥
टिप्पणी
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|