ऋग्वेदः सूक्तं ५.३२
| ← सूक्तं ५.३१ | ऋग्वेदः - मण्डल ५ सूक्तं ५.३२ गातुरात्रेयः। |
सूक्तं ५.३३ → |
| दे. इन्द्रः। त्रिष्टुप् । |
अदर्दरुत्समसृजो वि खानि त्वमर्णवान्बद्बधानाँ अरम्णाः ।
महान्तमिन्द्र पर्वतं वि यद्वः सृजो वि धारा अव दानवं हन् ॥१॥
त्वमुत्साँ ऋतुभिर्बद्बधानाँ अरंह ऊधः पर्वतस्य वज्रिन् ।
अहिं चिदुग्र प्रयुतं शयानं जघन्वाँ इन्द्र तविषीमधत्थाः ॥२॥
त्यस्य चिन्महतो निर्मृगस्य वधर्जघान तविषीभिरिन्द्रः ।
य एक इदप्रतिर्मन्यमान आदस्मादन्यो अजनिष्ट तव्यान् ॥३॥
त्यं चिदेषां स्वधया मदन्तं मिहो नपातं सुवृधं तमोगाम् ।
वृषप्रभर्मा दानवस्य भामं वज्रेण वज्री नि जघान शुष्णम् ॥४॥
त्यं चिदस्य क्रतुभिर्निषत्तममर्मणो विददिदस्य मर्म ।
यदीं सुक्षत्र प्रभृता मदस्य युयुत्सन्तं तमसि हर्म्ये धाः ॥५॥
त्यं चिदित्था कत्पयं शयानमसूर्ये तमसि वावृधानम् ।
तं चिन्मन्दानो वृषभः सुतस्योच्चैरिन्द्रो अपगूर्या जघान ॥६॥
उद्यदिन्द्रो महते दानवाय वधर्यमिष्ट सहो अप्रतीतम् ।
यदीं वज्रस्य प्रभृतौ ददाभ विश्वस्य जन्तोरधमं चकार ॥७॥
त्यं चिदर्णं मधुपं शयानमसिन्वं वव्रं मह्याददुग्रः ।
अपादमत्रं महता वधेन नि दुर्योण आवृणङ्मृध्रवाचम् ॥८॥
को अस्य शुष्मं तविषीं वरात एको धना भरते अप्रतीतः ।
इमे चिदस्य ज्रयसो नु देवी इन्द्रस्यौजसो भियसा जिहाते ॥९॥
न्यस्मै देवी स्वधितिर्जिहीत इन्द्राय गातुरुशतीव येमे ।
सं यदोजो युवते विश्वमाभिरनु स्वधाव्ने क्षितयो नमन्त ॥१०॥
एकं नु त्वा सत्पतिं पाञ्चजन्यं जातं शृणोमि यशसं जनेषु ।
तं मे जगृभ्र आशसो नविष्ठं दोषा वस्तोर्हवमानास इन्द्रम् ॥११॥
एवा हि त्वामृतुथा यातयन्तं मघा विप्रेभ्यो ददतं शृणोमि ।
किं ते ब्रह्माणो गृहते सखायो ये त्वाया निदधुः काममिन्द्र ॥१२॥
सायणभाष्यम्
‘ अदर्दरुत्सम्' इति द्वादशर्चमष्टादशं सूक्तम् । गातुर्नामात्रेय ऋषिः । त्रिष्टुप् छन्दः । इन्द्रो देवता । तथा चानुक्रान्तम्- अदर्दर्द्वादश गातुः' इति । गतो विनियोगः ॥
अद॑र्द॒रुत्स॒मसृ॑जो॒ वि खानि॒ त्वम॑र्ण॒वान्ब॑द्बधा॒नाँ अ॑रम्णाः ।
म॒हांत॑मिन्द्र॒ पर्व॑तं॒ वि यद्वः सृ॒जो वि धारा॒ अव॑ दान॒वं ह॑न् ॥१
अद॑र्दः । उत्स॑म् । असृ॑जः । वि । खानि॑ । त्वम् । अ॒र्ण॒वान् । ब॒द्ब॒धा॒नान् । अ॒र॒म्णाः॒ ।
म॒हान्त॑म् । इ॒न्द्र॒ । पर्व॑तम् । वि । यत् । वरिति॒ वः । सृ॒जः । वि । धाराः॑ । अव॑ । दा॒न॒वम् । ह॒न्निति॑ हन् ॥१
अदर्दः । उत्सम् । असृजः । वि । खानि । त्वम् । अर्णवान् । बद्बधानान् । अरम्णाः ।
महान्तम् । इन्द्र । पर्वतम् । वि । यत् । वरिति वः । सृजः । वि । धाराः । अव । दानवम् । हन्निति हन् ॥१
हे इन्द्र “त्वम् “उत्सम् उत्स्यन्दमानं मेघम् “अदर्दः विदारितवानसि । तदनन्तरं “खानि मेघस्थोदकनिर्गमनद्वाराणि “वि “असृजः विशेषेण सृष्टवानसि । किंच “बद्बधानान् बध्यमानान् “अर्णवान् उदकवतो मेघान “अरम्णाः विसर्जयसि क्षारयसीत्यर्थः । अत्र रम्णातिर्विसर्जनकर्मा । हे “इन्द्र यत् यः त्वम् । यदिति लिङ्गव्यत्ययः । “महान्तं प्रभूतं “पर्वतं मेघं “वि “वः विवृतवानसि । “धाराः अपां “वि “सृजः विसृष्टवानसि । अपि च “दानवं दनोः पुत्रं वृत्रमसुरं यद्वोदकस्य दातारं मेघं वा “अव “हन् अभिहतवानसि । अत्र निरुक्तम् - ' अदृणा उत्सम् । उत्स उत्सदनाद्वोत्स्यन्दनाद्वा उनत्तेर्वा स्यात् । व्यसृजोऽस्य खानि त्वमर्णवानर्णस्वत् एतान् ' (निरु. १०. ९) इत्यादि ।।
त्वमुत्साँ॑ ऋ॒तुभि॑र्बद्बधा॒नाँ अरं॑ह॒ ऊधः॒ पर्व॑तस्य वज्रिन् ।
अहिं॑ चिदुग्र॒ प्रयु॑तं॒ शया॑नं जघ॒न्वाँ इं॑द्र॒ तवि॑षीमधत्थाः ॥२
त्वम् । उत्सा॑न् । ऋ॒तुऽभिः॑ । ब॒द्ब॒धा॒नान् । अरं॑हः । ऊधः॑ । पर्व॑तस्य । व॒ज्रि॒न् ।
अहि॑म् । चि॒त् । उ॒ग्र॒ । प्रऽयु॑तम् । शया॑नम् । ज॒घ॒न्वान् । इ॒न्द्र॒ । तवि॑षीम् । अ॒ध॒त्थाः॒ ॥२
त्वम् । उत्सान् । ऋतुऽभिः । बद्बधानान् । अरंहः । ऊधः । पर्वतस्य । वज्रिन् ।
अहिम् । चित् । उग्र । प्रऽयुतम् । शयानम् । जघन्वान् । इन्द्र । तविषीम् । अधत्थाः ॥२
हे "वज्रिन्, वज्रवन्निन्द्र “त्वम् “ऋतुभिः ऋतुषु वृष्टिकालेषु “बद्बधानान् प्रतिबध्यमानान् “उत्सान् मेघान् प्रतिबन्धनादमोचयः' इति शेषः । अपि च “पर्वतस्य मेघस्य संबन्धि “ऊधः जलम् "अरंहः अगमयः । हे “उग्र उद्गूर्णबलेन्द्र “प्रयुतम् उद्युक्तं “शयानं जले शयनं कुर्वन्तम् “अहिं “चित् वृत्रं च "जघन्वान् हतवानसि । हे “इन्द्र त्वं “तविषीं बलम् अधत्थाः अधारयः । वृत्रवधानन्तरमिन्द्रो लोके प्रख्यातो भवतीत्यर्थः ॥
त्यस्य॑ चिन्मह॒तो निर्मृ॒गस्य॒ वध॑र्जघान॒ तवि॑षीभि॒रिन्द्रः॑ ।
य एक॒ इद॑प्र॒तिर्मन्य॑मान॒ आद॑स्माद॒न्यो अ॑जनिष्ट॒ तव्या॑न् ॥३
त्यस्य॑ । चि॒त् । म॒ह॒तः । निः । मृ॒गस्य॑ । वधः॑ । ज॒घा॒न॒ । तवि॑षीभिः । इन्द्रः॑ ।
यः । एकः॑ । इत् । अ॒प्र॒तिः । मन्य॑मानः । आत् । अ॒स्मा॒त् । अ॒न्यः । अ॒ज॒नि॒ष्ट॒ । तव्या॑न् ॥३
त्यस्य । चित् । महतः । निः । मृगस्य । वधः । जघान । तविषीभिः । इन्द्रः ।
यः । एकः । इत् । अप्रतिः । मन्यमानः । आत् । अस्मात् । अन्यः । अजनिष्ट । तव्यान् ॥३
निर्जघानायुधं शक्रो वृत्रेण क्षिप्तमोजसा । वृत्रस्य गात्रादन्यो यः प्रादुर्भूतो महासुरः ॥ वृत्रं पूर्वं निहत्येन्द्रो द्वितीयं शुष्णसंज्ञकम् । पुनर्जघानेन्द्र इति पराभिः कीर्तयत्यृषिरिति ॥ “इन्द्रः “महतः प्रभूतस्य “मृगस्य मृगवच्छीघ्रगामिनः “त्यस्य “चित् तस्य वृत्रस्य संबन्धि “वधः आयुधं “तविषीभिः स्वकीयैर्बलैः “निः “जघान निःशेषेणावधीत् । “एक “इत् असहाय एव “अप्रतिः प्रतिद्वन्द्विरहितः “मन्यमानः आत्मानं “यः अस्तीति शेषः । “आत् तदानीम् “अस्मात् वृत्रात् “तव्यान् प्रवृद्धतरः “अन्यः असुरः शुष्णः “अजनिष्ट प्रादुरभूत् ॥
त्यं चि॑देषां स्व॒धया॒ मदं॑तं मि॒हो नपा॑तं सु॒वृधं॑ तमो॒गां ।
वृष॑प्रभर्मा दान॒वस्य॒ भामं॒ वज्रे॑ण व॒ज्री नि ज॑घान॒ शुष्णं॑ ॥४
त्यम् । चि॒त् । ए॒षा॒म् । स्व॒धया॑ । मद॑न्तम् । मि॒हः । नपा॑तम् । सु॒ऽवृध॑म् । त॒मः॒ऽगाम् ।
वृष॑ऽप्रभर्मा । दा॒न॒वस्य॑ । भाम॑म् । वज्रे॑ण । व॒ज्री । नि । ज॒घा॒न॒ । शुष्ण॑म् ॥४
त्यम् । चित् । एषाम् । स्वधया । मदन्तम् । मिहः । नपातम् । सुऽवृधम् । तमःऽगाम् ।
वृषऽप्रभर्मा । दानवस्य । भामम् । वज्रेण । वज्री । नि । जघान । शुष्णम् ॥४
“एषां प्राणिनां “स्वधया अन्नेन “मदन्तं मोदमानं सर्वप्राणिनामन्नं स्वयमेव भुञ्जानं “मिहः सेचनसमर्थस्य मेघस्य “नपातं पातारं रक्षितारम् । अत्र नपाच्छब्दः पातरि वर्तते । ‘ प्राणो वै तनूनपात्स हि तन्वः पाति' (ऐ. ब्रा. २. ४) इति ब्राह्मणम् । “सुवृधं प्रवृद्धं “तमोगां तमः अन्धकारं गच्छन्तं “त्यं “चित् तं च वृत्रं निजघानेति शेषः । “वृषप्रभर्मा वर्षणशीलस्य मेघस्य प्रहर्ता "वज्री वज्रवानिन्द्रः “वज्रेण स्वकीयेनायुधेन “दानवस्य दनुजस्य वृत्रस्य “भामम् । अत्र क्रोधवाचिभामशब्देन क्रोधादुत्पन्नः शुष्णासुरो लक्ष्यते । तं शुष्णासुरं “नि "जघान हतवान् ॥
त्यं चि॑दस्य॒ क्रतु॑भि॒र्निष॑त्तमम॒र्मणो॑ वि॒ददिद॑स्य॒ मर्म॑ ।
यदीं॑ सुक्षत्र॒ प्रभृ॑ता॒ मद॑स्य॒ युयु॑त्सन्तं॒ तम॑सि ह॒र्म्ये धाः ॥५
त्यम् । चि॒त् । अ॒स्य॒ । क्रतु॑ऽभिः । निऽस॑त्तम् । अ॒म॒र्मणः॑ । वि॒दत् । इत् । अ॒स्य॒ । मर्म॑ ।
यत् । ई॒म् । सु॒ऽक्ष॒त्र॒ । प्रऽभृ॑ता । मद॑स्य । युयु॑त्सन्तम् । तम॑सि । ह॒र्म्ये । धाः ॥५
त्यम् । चित् । अस्य । क्रतुऽभिः । निऽसत्तम् । अमर्मणः । विदत् । इत् । अस्य । मर्म ।
यत् । ईम् । सुऽक्षत्र । प्रऽभृता । मदस्य । युयुत्सन्तम् । तमसि । हर्म्ये । धाः ॥५
“अमर्मणः मर्महीनमात्मानं मन्यमानस्य “अस्य वृत्रस्य “निषत्तं निषण्णं “त्यं “चित् त्यत्तदेव । लिङ्गव्यत्ययः । “मर्म प्राणस्थानम् । यत्र स्थाने विद्धो म्रियते तन्मर्मेत्युच्यते । “अस्य वृत्रस्य “क्रतुभिः प्रज्ञानैर्हे इन्द्र त्वं “विददित् अज्ञासीरेव । “यत् यदा हे “सुक्षत्र सुबलेन्द्र त्वं “मदस्य मादकस्य सोमस्य “प्रभृता प्रभृतौ संभरणे सति “युयुत्सन्तं योद्धुमिच्छन्तम् “ईम् एनं वृत्रं “हर्म्यै हारके “तमसि “धाः न्यदधाः । वृत्र इन्द्रस्य भयात् तमसि प्राविशदित्यर्थः ।।
त्यं चि॑दि॒त्था क॑त्प॒यं शया॑नमसू॒र्ये तम॑सि वावृधा॒नं ।
तं चि॑न्मन्दा॒नो वृ॑ष॒भः सु॒तस्यो॒च्चैरिन्द्रो॑ अप॒गूर्या॑ जघान ॥६
त्यम् । चि॒त् । इ॒त्था । क॒त्प॒यम् । शया॑नम् । अ॒सू॒र्ये । तम॑सि । व॒वृ॒धा॒नम् ।
तम् । चि॒त् । म॒न्दा॒नः । वृ॒ष॒भः । सु॒तस्य॑ । उ॒च्चैः । इन्द्रः॑ । अ॒प॒ऽगूर्य॑ । ज॒घा॒न॒ ॥६
त्यम् । चित् । इत्था । कत्पयम् । शयानम् । असूर्ये । तमसि । ववृधानम् ।
तम् । चित् । मन्दानः । वृषभः । सुतस्य । उच्चैः । इन्द्रः । अपऽगूर्य । जघान ॥६
"सुतस्य अभिषुतेन सोमेन "मन्दानः मोदमानः “वृषभः कामानां वर्षिता “इन्द्रः “उच्चैः ऊर्ध्वम् “अपगूर्य वज्रमुद्यम्य “त्यं “चित् तमेव वृत्रं “जघान अवधीत् । कीदृशम् । “इत्था अमुत्रान्तरिक्षलोके कत्पयम् । कत् सुखकरं पयो यस्य तम् । “शयानम् अप्सु शयनं कुर्वन्तम् “असूर्ये सूर्यरहिते “तमसि अन्धकारे “ववृधानं वर्धमानम् । “तं “चित् इति पुनर्वचनं पूरणार्थम् ॥ ॥ ३२ ॥
उद्यदिंद्रो॑ मह॒ते दा॑न॒वाय॒ वध॒र्यमि॑ष्ट॒ सहो॒ अप्र॑तीतं ।
यदीं॒ वज्र॑स्य॒ प्रभृ॑तौ द॒दाभ॒ विश्व॑स्य ज॒न्तोर॑ध॒मं च॑कार ॥७
उत् । यत् । इन्द्रः॑ । म॒ह॒ते । दा॒न॒वाय॑ । वधः॑ । यमि॑ष्ट । सहः॑ । अप्र॑तिऽइतम् ।
यत् । ई॒म् । वज्र॑स्य । प्रऽभृ॑तौ । द॒दाभ॑ । विश्व॑स्य । ज॒न्तोः । अ॒ध॒मम् । च॒का॒र॒ ॥७
उत् । यत् । इन्द्रः । महते । दानवाय । वधः । यमिष्ट । सहः । अप्रतिऽइतम् ।
यत् । ईम् । वज्रस्य । प्रऽभृतौ । ददाभ । विश्वस्य । जन्तोः । अधमम् । चकार ॥७
“यत् यदा “इन्द्रो “महते प्रभूताय “दानवाय वृत्रासुराय “सहः शत्रूणामभिभवितृ “अप्रतीतं केनाप्यप्रतिगतं “वधः वज्रम् “उत् "यमिष्ट उदयच्छत् । “यत् यदा “वज्रस्य “प्रभृतौ प्रहृतौ प्रहरणे सति ॥ ‘ हृग्रहोर्भः' इति भत्वम् ॥ “ईम् एनं वृत्रं “ददाभ अहिंसीत् तदा “विश्वस्य सर्वस्य “जन्तोः प्राणिनः “अधमं नीचं “चकार अकरोत् ॥
त्यं चि॒दर्णं॑ मधु॒पं शया॑नमसि॒न्वं व॒व्रं मह्याद॑दु॒ग्रः ।
अ॒पाद॑म॒त्रं म॑ह॒ता व॒धेन॒ नि दु॑र्यो॒ण आ॑वृणङ्मृ॒ध्रवा॑चं ॥८
त्यम् । चि॒त् । अर्ण॑म् । म॒धु॒ऽपम् । शया॑नम् । अ॒सि॒न्वम् । व॒व्रम् । महि॑ । आद॑त् । उ॒ग्रः ।
अ॒पाद॑म् । अ॒त्रम् । म॒ह॒ता । व॒धेन॑ । नि । दु॒र्यो॒णे । अ॒वृ॒ण॒क् । मृ॒ध्रऽवा॑चम् ॥८
त्यम् । चित् । अर्णम् । मधुऽपम् । शयानम् । असिन्वम् । वव्रम् । महि । आदत् । उग्रः ।
अपादम् । अत्रम् । महता । वधेन । नि । दुर्योणे । अवृणक् । मृध्रऽवाचम् ॥८
“उग्रः उद्गूर्णबलः इन्द्रः "महि महान्तं “त्यं “चित् तमेव वृत्रम् “आदत् आददौ प्रत्यग्रहीत् । कीदृशम् । “अर्णं गन्तारं जलं मेघं वावृत्य “शयानं शयनं कुर्वन्तम् । स्थितवन्तमित्यर्थः । “मधुपं मधुनोऽम्भसः पातारं पालयितारम् “असिन्वं सपत्नानवक्षेप्तारम् ॥ अस्यतेरिदं रूपम् ॥ “वव्रं वृण्वन्तं सर्वमप्याच्छादयन्तम् । स इमाँल्लोकानवृणोद्यदिमाँल्लोकानवृणोत्तद्वृत्रस्य वृत्रत्वम् । ( तै. सं. २. ५. २. २ ) इति हि तैत्तिरीयकम् । तदनन्तरमिन्द्रः “दुर्योणे संग्रामे “महता प्रभूतेन “वधेन वज्रेण “अपादं पादरहितम् अमत्रम् अमात्रं परिमाणरहितं "मृध्रवाचं हिंसितवागिन्द्रियम् । जृम्भाभिभूतमित्यर्थः। वृत्रं “नि “अवृणक् नितरामहिंसीत् । तस्माज्जञ्जभ्यमानादग्नीषोमौ निरक्रामतां प्राणापानौ वा एनं तदजहिताम् ' ( तै. सं. २. ५. २. ४ ) इति हि तैत्तिरीयकम् ॥
को अ॑स्य॒ शुष्मं॒ तवि॑षीं वरात॒ एको॒ धना॑ भरते॒ अप्र॑तीतः ।
इ॒मे चि॑दस्य॒ ज्रय॑सो॒ नु दे॒वी इन्द्र॒स्यौज॑सो भि॒यसा॑ जिहाते ॥९
कः । अ॒स्य॒ । शुष्म॑म् । तवि॑षीम् । व॒रा॒ते॒ । एकः॑ । धना॑ । भ॒र॒ते॒ । अप्र॑तिऽइतः ।
इ॒मे । चि॒त् । अ॒स्य॒ । ज्रय॑सः । नु । दे॒वी इति॑ । इन्द्र॑स्य । ओज॑सः । भि॒यसा॑ । जि॒हा॒ते॒ इति॑ ॥९
कः । अस्य । शुष्मम् । तविषीम् । वराते । एकः । धना । भरते । अप्रतिऽइतः ।
इमे । चित् । अस्य । ज्रयसः । नु । देवी इति । इन्द्रस्य । ओजसः । भियसा । जिहाते इति ॥९
"अस्य इन्द्रस्य संबन्धिनीं “शुष्मं शोषणीं “तविषीं बलं “कः “वराते निवारयेत् ॥ शुष्मशब्दस्य स्त्रीलिङ्गविशेषणत्वेऽपि नियतलिङ्गत्वात् पुँल्लिङ्गत्वमेव ॥ “अप्रतीतः केनाप्यप्रतिगत इन्द्रः “एकः असहाय एव “धना धनानि शत्रूणां वसूनि “भरते बिभर्ति हरते वा । “देवी देव्यौ द्योतमाने “इमे “चित् एव द्यावापृथिव्यौ “ज्रयसः वेगवतः अस्य “इन्द्रस्य संबन्धिनः “ओजसः बलादुद्भूतेन “भियसा भयेन “नु क्षिप्रं “जिहाते गच्छतः । चलत इत्यर्थः ॥
न्य॑स्मै दे॒वी स्वधि॑तिर्जिहीत॒ इन्द्रा॑य गा॒तुरु॑श॒तीव॑ येमे ।
सं यदोजो॑ यु॒वते॒ विश्व॑माभि॒रनु॑ स्व॒धाव्ने॑ क्षि॒तयो॑ नमन्त ॥१०
नि । अ॒स्मै॒ । दे॒वी । स्वऽधि॑तिः । जि॒ही॒ते॒ । इन्द्रा॑य । गा॒तुः । उ॒श॒तीऽइ॑व । ये॒मे॒ ।
सम् । यत् । ओजः॑ । यु॒वते॑ । विश्व॑म् । आ॒भिः॒ । अनु॑ । स्व॒धाऽव्ने॑ । क्षि॒तयः॑ । न॒म॒न्त॒ ॥१०
नि । अस्मै । देवी । स्वऽधितिः । जिहीते । इन्द्राय । गातुः । उशतीऽइव । येमे ।
सम् । यत् । ओजः । युवते । विश्वम् । आभिः । अनु । स्वधाऽव्ने । क्षितयः । नमन्त ॥१०
“स्वधितिः स्वधृतिः स्वेन धृता “देवी द्योतमाना द्यौः “अस्मै इन्द्राय “नि “जिहीते नीचत्वेन याति । “गातुः भूमिः “उशतीव कामयमाना योषिदिव “इन्द्राय "येमे आत्मानं नियच्छति । यथेष्टमात्मानं विनियोक्तुं योग्या भवतीत्यर्थः । “यत् यदेन्द्रः “विश्वं समस्तम् “ओजः बलम् “आभिः प्रजाभिः “सं “युवते संयोजयति । इन्द्रः स्वकीयं बलं सर्वासु प्रजासु निहितवानित्यर्थः । “अनु आनुकूल्येन वर्तमानाः "क्षितयः मनुष्याः । क्षितय इति मनुष्यनामैतत् । “स्वधाव्ने बलवते इन्द्राय “नमन्त संनमन्ति प्रह्वीभवन्ति ॥
एकं॒ नु त्वा॒ सत्प॑तिं॒ पाञ्च॑जन्यं जा॒तं शृ॑णोमि य॒शसं॒ जने॑षु ।
तं मे॑ जगृभ्र आ॒शसो॒ नवि॑ष्ठं दो॒षा वस्तो॒र्हव॑मानास॒ इन्द्रं॑ ॥११
एक॑म् । नु । त्वा॒ । सत्ऽप॑तिम् । पाञ्च॑ऽजन्यम् । जा॒तम् । शृ॒णो॒मि॒ । य॒शस॑म् । जने॑षु ।
तम् । मे॒ । ज॒गृ॒भ्रे॒ । आ॒ऽशसः॑ । नवि॑ष्ठम् । दो॒षा । वस्तोः॑ । हव॑मानासः । इन्द्र॑म् ॥११
एकम् । नु । त्वा । सत्ऽपतिम् । पाञ्चऽजन्यम् । जातम् । शृणोमि । यशसम् । जनेषु ।
तम् । मे । जगृभ्रे । आऽशसः । नविष्ठम् । दोषा । वस्तोः । हवमानासः । इन्द्रम् ॥११
हे इन्द्र “त्वा त्वाम् “एकं “नु मुख्यमेव “जनेषु सर्वेषु मनुष्येषु मध्येऽहं मन्त्रद्रष्टा “शृणोमि ऋषिमुख्येभ्यः । कीदृशम् । “सत्पतिं सतां पालकं “पाञ्चजन्यं पञ्चजनेभ्यो मनुष्येभ्यो हितं “जातम् उत्पन्नं “यशसं यशोयुक्तम् । “दोषा क्षपायां “वस्तोः वासरे च “हवमानासः स्तुवन्तः “आशसः कामानां शंसमानाः “मे मदीया: प्रजाः “नविष्ठम् अतिशयेन स्तुत्यं “तम् “इन्द्रं जगृभ्रे गृह्णन्तु स्वीकुर्वन्तु ॥
ए॒वा हि त्वामृ॑तु॒था या॒तयं॑तं म॒घा विप्रे॑भ्यो॒ दद॑तं शृ॒णोमि॑ ।
किं ते॑ ब्र॒ह्माणो॑ गृहते॒ सखा॑यो॒ ये त्वा॒या नि॑द॒धुः काम॑मिन्द्र ॥१२
ए॒व । हि । त्वाम् । ऋ॒तु॒ऽथा । या॒तय॑न्तम् । म॒घा । विप्रे॑भ्यः । दद॑तम् । शृ॒णोमि॑ ।
किम् । ते॒ । ब्र॒ह्माणः॑ । गृ॒ह॒ते॒ । सखा॑यः । ये । त्वा॒ऽया । नि॒ऽद॒धुः । काम॑म् । इ॒न्द्र॒ ॥१२
एव । हि । त्वाम् । ऋतुऽथा । यातयन्तम् । मघा । विप्रेभ्यः । ददतम् । शृणोमि ।
किम् । ते । ब्रह्माणः । गृहते । सखायः । ये । त्वाऽया । निऽदधुः । कामम् । इन्द्र ॥१२
“एव एवमुक्तप्रकारेण “हि “ऋतुथा कालेकाले “यातयन्त जन्तून् प्रेरयन्तं हे इन्द्र “त्वां “विप्रेभ्यः स्तोतृभ्यः “मघा मघानि धनानि “ददतं यच्छन्तं “शृणोमि निशामयामि । एतन्मृषैव प्रतिभाति । हे “इन्द्र “त्वाया त्वयि "ये स्तोतारः “कामं स्वकीयाभिलाषं “निदधुः न्यक्षिपन् “ब्रह्माणः बृहन्तः “ते त्वदीयाः “सखायः स्तोतारः “किं “गृहते त्वत्तः किं गृह्णते । ऋषिः स्वकीयाभिलाषप्राप्तिविलम्बनादेवमुक्तवानित्यर्थः ॥ ॥ ३३ ॥ ॥ २ ॥
वेदार्थस्य प्रकाशेन तमो हार्दं निवारयन् ।।
पुमर्थाँश्चतुरो देयाद्विद्यातीर्थमहेश्वरः ॥
इति श्रीमद्राजाधिराजपरमेश्वरवैदिकमार्गप्रवर्तकश्रीवीरबुक्कभूपालसाम्राज्यधुरंधरेण सायणामात्येन विरचिते माधवीये वेदार्थप्रकाशे ऋक्संहिताभाष्ये
चतुर्थाष्टके प्रथमोऽध्यायः समाप्तः ॥
| मण्डल ५ | ||||
|---|---|---|---|---|