ऋग्वेदः सूक्तं ५.३५
| ← सूक्तं ५.३४ | ऋग्वेदः - मण्डल ५ सूक्तं ५.३५ प्रभूवसुराङ्गिरसः |
सूक्तं ५.३६ → |
| दे. इन्द्रः। अनुष्टुप्,८ पङ्क्तिः। |
यस्ते साधिष्ठोऽवस इन्द्र क्रतुष्टमा भर ।
अस्मभ्यं चर्षणीसहं सस्निं वाजेषु दुष्टरम् ॥१॥
यदिन्द्र ते चतस्रो यच्छूर सन्ति तिस्रः ।
यद्वा पञ्च क्षितीनामवस्तत्सु न आ भर ॥२॥
आ तेऽवो वरेण्यं वृषन्तमस्य हूमहे ।
वृषजूतिर्हि जज्ञिष आभूभिरिन्द्र तुर्वणिः ॥३॥
वृषा ह्यसि राधसे जज्ञिषे वृष्णि ते शवः ।
स्वक्षत्रं ते धृषन्मनः सत्राहमिन्द्र पौंस्यम् ॥४॥
त्वं तमिन्द्र मर्त्यममित्रयन्तमद्रिवः ।
सर्वरथा शतक्रतो नि याहि शवसस्पते ॥५॥
त्वामिद्वृत्रहन्तम जनासो वृक्तबर्हिषः ।
उग्रं पूर्वीषु पूर्व्यं हवन्ते वाजसातये ॥६॥
अस्माकमिन्द्र दुष्टरं पुरोयावानमाजिषु ।
सयावानं धनेधने वाजयन्तमवा रथम् ॥७॥
अस्माकमिन्द्रेहि नो रथमवा पुरंध्या ।
वयं शविष्ठ वार्यं दिवि श्रवो दधीमहि दिवि स्तोमं मनामहे ॥८॥
सायणभाष्यम्
यस्ते साधिष्ठः' इत्यष्टर्चं तृतीयं सूक्तम् । अङ्गिरोगोत्रः प्रभूवसुर्नाम ऋषिः । अन्त्या पङ्क्तिः । पङ्क्त्यन्तपरिभाषया शिष्टा अनुष्टुभः । इन्द्रो देवता । ' यस्तेऽष्टौ प्रभूवसुराङ्गिरसः पङ्क्त्यन्तम् ' इत्यनुक्रान्तम् । सूक्तविनियोगो लैङ्गिकः । आभिप्लविकेषूक्थ्येषु तृतीयसवने आद्यस्तृचोऽच्छावाकस्य वैकल्पिकोऽनुरूपः । सूत्रितं च -- यस्ते साधिष्ठोऽवसे पुरां भिन्दुर्युवा कविः ' ( आश्व. श्रौ. ७. ८) इति । द्वितीयतृतीययोः स्वरसाम्नोश्चाद्यौ तृचावनुरूपौ। “यस्ते साधिष्ठोऽवस इति षळनुष्टुभः ' ( आश्व. श्रौ. ८. ५) इति हि सूत्रितम् ॥
यस्ते॒ साधि॒ष्ठोऽव॑स॒ इंद्र॒ क्रतु॒ष्टमा भ॑र ।
अ॒स्मभ्यं॑ चर्षणी॒सहं॒ सस्निं॒ वाजे॑षु दु॒ष्टरं॑ ॥१
यः । ते॒ । साधि॑ष्ठः । अव॑से । इन्द्र॑ । क्रतुः॑ । तम् । आ । भ॒र॒ ।
अ॒स्मभ्य॑म् । च॒र्ष॒णि॒ऽसह॑म् । सस्नि॑म् । वाजे॑षु । दु॒स्तर॑म् ॥१
यः । ते । साधिष्ठः । अवसे । इन्द्र । क्रतुः । तम् । आ । भर ।
अस्मभ्यम् । चर्षणिऽसहम् । सस्निम् । वाजेषु । दुस्तरम् ॥१
हे “इन्द्र "ते तव "यः “साधिष्ठः अतिशयेन साधकः “क्रतुः उक्तलक्षणं कर्म प्रज्ञा वास्ति “तं क्रतुं नः “अवसे अस्मद्रक्षणाय “अस्मभ्यम् “आ “भर आहर । कीदृशं तम् । “चर्षणीसहं सर्वेषां मनुष्याणामभिभवितारं "सस्निं संस्नातं शुद्धं “वाजेषु संग्रामेषु "दुष्टरम् अन्यैरनभिभाव्यम् ॥
यदिं॑द्र ते॒ चत॑स्रो॒ यच्छू॑र॒ संति॑ ति॒स्रः ।
यद्वा॒ पंच॑ क्षिती॒नामव॒स्तत्सु न॒ आ भ॑र ॥२
यत् । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । चत॑स्रः । यत् । शू॒र॒ । सन्ति॑ । ति॒स्रः ।
यत् । वा॒ । पञ्च॑ । क्षि॒ती॒नाम् । अवः॑ । तत् । सु । नः॒ । आ । भ॒र॒ ॥२
यत् । इन्द्र । ते । चतस्रः । यत् । शूर । सन्ति । तिस्रः ।
यत् । वा । पञ्च । क्षितीनाम् । अवः । तत् । सु । नः । आ । भर ॥२
हे “इन्द्र "ते तव “यत् या ऊतयः “चतस्रः चतुर्षु वर्णेषु संश्रिताः “सन्ति “यत् याश्च हे “शूर “तिस्रः त्रिषु लोकेषु वर्तमानाः “यद्वा । वाशब्दश्चार्थे । यत् याश्च “पञ्च क्षितीनां पञ्चजनसंबन्धिन्य ऊतयः सन्ति “तत् सर्वम् “अवः रक्षणं "सु सुष्ठु “नः अस्मभ्यम् "आ “भर आहरेति ॥
आ तेऽवो॒ वरे॑ण्यं॒ वृषं॑तमस्य हूमहे ।
वृष॑जूति॒र्हि ज॑ज्ञि॒ष आ॒भूभि॑रिंद्र तु॒र्वणिः॑ ॥३
आ । ते॒ । अवः॑ । वरे॑ण्यम् । वृष॑न्ऽतमस्य । हू॒म॒हे॒ ।
वृष॑ऽजूतिः । हि । ज॒ज्ञि॒षे । आ॒ऽभूभिः॑ । इ॒न्द्र॒ । तु॒र्वणिः॑ ॥३
आ । ते । अवः । वरेण्यम् । वृषन्ऽतमस्य । हूमहे ।
वृषऽजूतिः । हि । जज्ञिषे । आऽभूभिः । इन्द्र । तुर्वणिः ॥३
हे "इन्द्र “वृषन्तमस्य फलानां वर्षकतमस्य "ते तव "अवः रक्षणं गमनं वा “वरेण्यं वरणीयम् “आ “हूमहे आह्वयामः । हे इन्द्र "वृषजूतिः वर्षणगमनः "तुर्वणिः तूर्णवनिर्हिंसको वा त्वम् “आभूभिः सर्वतो भवद्भिर्व्याप्तैर्मरुद्भिः सह अवः “हि “जज्ञिषे उत्पादयसि खलु । तेऽव आह्वयाम इति । यद्वा । वृषगमनः सन् यस्माद्यज्ञमागत्य फलं जज्ञिषे तस्मात्तेऽवो हूमह इति ।।
वृषा॒ ह्यसि॒ राध॑से जज्ञि॒षे वृष्णि॑ ते॒ शवः॑ ।
स्वक्ष॑त्रं ते धृ॒षन्मनः॑ सत्रा॒हमिं॑द्र॒ पौंस्यं॑ ॥४
वृषा॑ । हि । असि॑ । राध॑से । ज॒ज्ञि॒षे । वृष्णि॑ । ते॒ । शवः॑ ।
स्वऽक्ष॑त्रम् । ते॒ । धृ॒षत् । मनः॑ । स॒त्रा॒ऽहम् । इ॒न्द्र॒ । पौंस्य॑म् ॥४
वृषा । हि । असि । राधसे । जज्ञिषे । वृष्णि । ते । शवः ।
स्वऽक्षत्रम् । ते । धृषत् । मनः । सत्राऽहम् । इन्द्र । पौंस्यम् ॥४
हे “इन्द्र “राधसे यजमानानां समृद्धये “वृषा “ह्यसि फलस्य वर्षकोऽसि खलु । यद्वा । वृषा खल्वसि । राधसे धनार्थं “जज्ञिषे उत्पद्यसे । “ते “शवः बलं “वृष्णि[१] वर्षितृ । “ते “मनः “स्वक्षत्रं स्वायत्तबलं “धृषत् धर्षकं विरोधिनाम् । हे इन्द्र ते “पौंस्यं पुंस्त्वं “सत्राहं संघहन्तृ ॥
त्वं तमिं॑द्र॒ मर्त्य॑ममित्र॒यंत॑मद्रिवः ।
स॒र्व॒र॒था श॑तक्रतो॒ नि या॑हि शवसस्पते ॥५
त्वम् । तम् । इ॒न्द्र॒ । मर्त्य॑म् । अ॒मि॒त्र॒ऽयन्त॑म् । अ॒द्रि॒ऽवः॒ ।
स॒र्व॒ऽर॒था । श॒त॒क्र॒तो॒ इति॑ शतऽक्रतो । नि । या॒हि॒ । श॒व॒सः॒ । प॒ते॒ ॥५
त्वम् । तम् । इन्द्र । मर्त्यम् । अमित्रऽयन्तम् । अद्रिऽवः ।
सर्वऽरथा । शतक्रतो इति शतऽक्रतो । नि । याहि । शवसः । पते ॥५
हे “इन्द्र “त्वं “तम् "अमित्रयन्तं शत्रुत्वमाचरन्तं शत्रुं वेच्छन्तं “मर्त्यं हे “अद्रिवः वज्रवन्निन्द्र “सर्वरथा सर्वत्र व्याप्तेन रथेन ॥ ‘सुपां सुलुक् ' इत्याकारः ॥ हे “शतक्रतो हे “शवसस्पते बलस्य पालक “नि “याहि नितरां गच्छाभिभवितुम् ॥ ॥ ५ ॥
त्वामिद्वृ॑त्रहंतम॒ जना॑सो वृ॒क्तब॑र्हिषः ।
उ॒ग्रं पू॒र्वीषु॑ पू॒र्व्यं हवं॑ते॒ वाज॑सातये ॥६
त्वाम् । इत् । वृ॒त्र॒ह॒न्ऽत॒म॒ । जना॑सः । वृ॒क्तऽब॑र्हिषः ।
उ॒ग्रम् । पू॒र्वीषु॑ । पू॒र्व्यम् । हव॑न्ते । वाज॑ऽसातये ॥६
त्वाम् । इत् । वृत्रहन्ऽतम । जनासः । वृक्तऽबर्हिषः ।
उग्रम् । पूर्वीषु । पूर्व्यम् । हवन्ते । वाजऽसातये ॥६
हे “वृत्रहन्तम अतिशयेन शत्रूणां हन्तरिन्द्र “त्वामित् त्वामेव “जनासः जनाः “वृक्तबर्हिषः आच्छादितदर्भाः । प्रवृत्तयज्ञा इत्यर्थः । “उग्रम् उद्गूर्णबलं “पूर्वीषु बह्वीषु प्रजासु मध्ये “पूर्व्यं पुरातनं सन्तं “वाजसातये संग्रामाय “हवन्ते आह्वयन्ते ॥
अ॒स्माक॑मिंद्र दु॒ष्टरं॑ पुरो॒यावा॑नमा॒जिषु॑ ।
स॒यावा॑नं॒ धने॑धने वाज॒यंत॑मवा॒ रथं॑ ॥७
अ॒स्माक॑म् । इ॒न्द्र॒ । दु॒स्तर॑म् । पु॒रः॒ऽयावा॑नम् । आ॒जिषु॑ ।
स॒ऽयावा॑नम् । धने॑ऽधने । वा॒ज॒ऽयन्त॑म् । अ॒व॒ । रथ॑म् ॥७
अस्माकम् । इन्द्र । दुस्तरम् । पुरःऽयावानम् । आजिषु ।
सऽयावानम् । धनेऽधने । वाजऽयन्तम् । अव । रथम् ॥७
हे “इन्द्र “अस्माकं “रथं रंहणस्वभावं वा पुत्रम् “अव रक्ष । कीदृशं रथम् । “दुष्टरं दुःखेन तरणीयम् "आजिषु संग्रामेषु “पुरोयावानं पुरतो मिश्रयितारं “सयावानम् अनुचरैः सह गन्तारं “धनेधने सर्वेषु धनेषु "वाजयन्तं संग्रामं धनं वेच्छन्तम् ॥
अ॒स्माक॑मिं॒द्रेहि॑ नो॒ रथ॑मवा॒ पुरं॑ध्या ।
व॒यं श॑विष्ठ॒ वार्यं॑ दि॒वि श्रवो॑ दधीमहि दि॒वि स्तोमं॑ मनामहे ॥८
अ॒स्माक॑म् । इ॒न्द्र॒ । आ । इ॒हि॒ । नः॒ । रथ॑म् । अ॒व॒ । पुर॑म्ऽध्या ।
व॒यम् । श॒वि॒ष्ठ॒ । वार्य॑म् । दि॒वि । श्रवः॑ । द॒धी॒म॒हि॒ । दि॒वि । स्तोम॑म् । म॒ना॒म॒हे॒ ॥८
अस्माकम् । इन्द्र । आ । इहि । नः । रथम् । अव । पुरम्ऽध्या ।
वयम् । शविष्ठ । वार्यम् । दिवि । श्रवः । दधीमहि । दिवि । स्तोमम् । मनामहे ॥८
हे “इन्द्र “अस्माकम् अस्मदीय एव सन् “एहि आगच्छ । आगत्य च “पुरंध्या शोभनबुद्ध्या “नः अस्माकं “रथम् “अव रक्ष । “वयं च हे “शविष्ठ अतिशयेन बलवन् त्वदनुग्रहात् "वार्यं वरणीयं “श्रवः अन्नं कीर्तिं वा “दिवि द्योतमाने त्वयि “दधीमहि स्थापयामः । तथा “दिवि त्वयि “स्तोमं स्तोत्रं “मनामहे करवामहे इत्यर्थः ॥ ॥ ६ ॥
| मण्डल ५ | ||||
|---|---|---|---|---|