ऋग्वेदः सूक्तं ९.१६
| ← सूक्तं ९.१५ | ऋग्वेदः - मण्डल ९ सूक्तं ९.१६ कश्यपोऽसितो देवलो वा। |
सूक्तं ९.१७ → |
| दे. पवमानः सोमः। गायत्री। |
प्र ते सोतार ओण्यो रसं मदाय घृष्वये ।
सर्गो न तक्त्येतशः ॥१॥
क्रत्वा दक्षस्य रथ्यमपो वसानमन्धसा ।
गोषामण्वेषु सश्चिम ॥२॥
अनप्तमप्सु दुष्टरं सोमं पवित्र आ सृज ।
पुनीहीन्द्राय पातवे ॥३॥
प्र पुनानस्य चेतसा सोमः पवित्रे अर्षति ।
क्रत्वा सधस्थमासदत् ॥४॥
प्र त्वा नमोभिरिन्दव इन्द्र सोमा असृक्षत ।
महे भराय कारिणः ॥५॥
पुनानो रूपे अव्यये विश्वा अर्षन्नभि श्रियः ।
शूरो न गोषु तिष्ठति ॥६॥
दिवो न सानु पिप्युषी धारा सुतस्य वेधसः ।
वृथा पवित्रे अर्षति ॥७॥
त्वं सोम विपश्चितं तना पुनान आयुषु ।
अव्यो वारं वि धावसि ॥८॥
सायणभाष्यम्
‘ प्र ते सोतारः' इत्यष्टर्चं षोडशं सूक्तम् । ऋष्याद्याः पूर्ववत् । ‘प्र ते ' इत्यनुक्रान्तम् । गतो विनियोगः ॥
प्र ते॑ सो॒तार॑ ओ॒ण्यो॒३॒॑ रसं॒ मदा॑य॒ घृष्व॑ये ।
सर्गो॒ न त॒क्त्येत॑शः ॥१
प्र । ते॒ । सो॒तारः॑ । ओ॒ण्योः॑ । रस॑म् । मदा॑य । घृष्व॑ये ।
सर्गः॑ । न । त॒क्ति॒ । एत॑शः ॥१
प्र । ते । सोतारः । ओण्योः । रसम् । मदाय । घृष्वये ।
सर्गः । न । तक्ति । एतशः ॥१
हे सोम “ते तव रसं “सोतारः सोमाभिषवकर्तारः “ओण्योः “रसम् । लुप्तोपममेतत् । द्यावापृथिव्यो रसमुदकमिव । अथवौण्योर्द्यावापृथिव्योर्मध्ये तयोः संबन्धिनं वा रसस् । “प्र स्रावयन्तीति शेषः । किमर्थम् । “घृष्वये शत्रुघर्षणशीलाय’ “मदाय इन्द्रस्य मदाय । अभिषवजनितः सोमः “सर्गः सृष्टः “एतशः “न अश्व इव “तक्ति गच्छति पात्रं प्रति ।।
क्रत्वा॒ दक्ष॑स्य र॒थ्य॑म॒पो वसा॑न॒मंध॑सा ।
गो॒षामण्वे॑षु सश्चिम ॥२
क्रत्वा॑ । दक्ष॑स्य । र॒थ्य॑म् । अ॒पः । वसा॑नम् । अन्ध॑सा ।
गो॒ऽसाम् । अण्वे॑षु । स॒श्चि॒म॒ ॥२
क्रत्वा । दक्षस्य । रथ्यम् । अपः । वसानम् । अन्धसा ।
गोऽसाम् । अण्वेषु । सश्चिम ॥२
वयमभिषोतारः “दक्षस्य बलस्य “रथ्यं नेतारम् “अपः उदकानि रसान् “वसानम् आच्छादयन्तम् “अन्धसा श्रयणान्नेन सहितं “गोषां गवां सोतारमेवमुक्तलक्षणं सोमं “क्रत्वा कर्मणा “अण्वेषु अङ्गुलीषु “सश्चिम संयोजयामः ॥
अन॑प्तम॒प्सु दु॒ष्टरं॒ सोमं॑ प॒वित्र॒ आ सृ॑ज ।
पु॒नी॒हींद्रा॑य॒ पात॑वे ॥३
अन॑प्तम् । अ॒प्ऽसु । दु॒स्तर॑म् । सोम॑म् । प॒वित्रे॑ । आ । सृ॒ज॒ ।
पु॒नी॒हि । इन्द्रा॑य । पात॑वे ॥३
अनप्तम् । अप्ऽसु । दुस्तरम् । सोमम् । पवित्रे । आ । सृज ।
पुनीहि । इन्द्राय । पातवे ॥३
"अनप्तं शत्रुभिरनाप्तम् “अप्सु आन्तरिक्ष्यासु । वर्तमानमिति शेषः। “दुष्टरम् अन्यैरनभिभाव्यम् । न हि सोमं कश्चिदप्यतितरति । ईदृशं “सोमं “पवित्रे दशापवित्रे “आ “सृज प्रक्षिप हे अध्वर्यो । तत्रोच्यते । “इन्द्राय इन्द्रस्य “पातवे पातुं “पुनीहि ।।
प्र पु॑ना॒नस्य॒ चेत॑सा॒ सोमः॑ प॒वित्रे॑ अर्षति ।
क्रत्वा॑ स॒धस्थ॒मास॑दत् ॥४
प्र । पु॒ना॒नस्य॑ । चेत॑सा । सोमः॑ । प॒वित्रे॑ । अ॒र्ष॒ति॒ ।
क्रत्वा॑ । स॒धऽस्थ॑म् । आ । अ॒स॒द॒त् ॥४
प्र । पुनानस्य । चेतसा । सोमः । पवित्रे । अर्षति ।
क्रत्वा । सधऽस्थम् । आ । असदत् ॥४
"चेतसा स्तुत्या “पुनानस्य पूयमानस्यांशीभूतः “सोमः “पवित्रे दशापवित्रे “अर्षति गच्छति । अथ पश्चात् "क्रत्वा कर्मणा प्रज्ञानेन वा “सधस्थं सहस्थानं द्रोणकलशे “आसदत् आसीदति ॥
प्र त्वा॒ नमो॑भि॒रिंद॑व॒ इंद्र॒ सोमा॑ असृक्षत ।
म॒हे भरा॑य का॒रिणः॑ ॥५
प्र । त्वा॒ । नमः॑ऽभिः । इन्द॑वः । इन्द्र॑ । सोमाः॑ । अ॒सृ॒क्ष॒त॒ ।
म॒हे । भरा॑य । का॒रिणः॑ ॥५
प्र । त्वा । नमःऽभिः । इन्दवः । इन्द्र । सोमाः । असृक्षत ।
महे । भराय । कारिणः ॥५
हे “इन्द्र “त्वा त्वां “नमोभिः नमस्कारोपलक्षितैः स्तोत्रैरथवान्नैः सह “इन्दवः “सोमाः “प्र “असृक्षत प्राप्नुवन्ति । किमर्थम् । “महे महते “भराय संग्रामाय । कीदृशाः । “कारिणः बलकरणशीलाः ॥
पु॒ना॒नो रू॒पे अ॒व्यये॒ विश्वा॒ अर्ष॑न्न॒भि श्रियः॑ ।
शूरो॒ न गोषु॑ तिष्ठति ॥६
पु॒ना॒नः । रू॒पे । अ॒व्यये॑ । विश्वाः॑ । अर्ष॑न् । अ॒भि । श्रियः॑ ।
शूरः॑ । न । गोषु॑ । ति॒ष्ठ॒ति॒ ॥६
पुनानः । रूपे । अव्यये । विश्वाः । अर्षन् । अभि । श्रियः ।
शूरः । न । गोषु । तिष्ठति ॥६
“अव्यये अविमये "रूपे रूप्यमाणे वस्त्रे “पुनानः पूयमानः “विश्वाः सर्वाः “श्रियः शोभाः “अभि “अर्षन् अभिगच्छन् “गोषु निमित्तासु “शूरो “न शूर इव स यथा संग्रामे तिष्ठति तद्वदसौ "तिष्ठति पात्रे ॥
दि॒वो न सानु॑ पि॒प्युषी॒ धारा॑ सु॒तस्य॑ वे॒धसः॑ ।
वृथा॑ प॒वित्रे॑ अर्षति ॥७
दि॒वः । न । सानु॑ । पि॒प्युषी॑ । धारा॑ । सु॒तस्य॑ । वे॒धसः॑ ।
वृथा॑ । प॒वित्रे॑ । अ॒र्ष॒ति॒ ॥७
दिवः । न । सानु । पिप्युषी । धारा । सुतस्य । वेधसः ।
वृथा । पवित्रे । अर्षति ॥७
"दिवो “न द्युलोकादन्तरिक्षादिव "सानु समुच्छ्रितमुदकं तद्यथाधो निपतति तद्वत् "वेधसः विधातुर्बलस्य कर्तुः “सुतस्य अभिषुतस्य सोमस्य “पिप्युषी आप्याययन्ती “धारा “वृथा अनायासेनैव “पवित्रे दशापवित्रे “अर्षति गच्छति ॥
त्वं सो॑म विप॒श्चितं॒ तना॑ पुना॒न आ॒युषु॑ ।
अव्यो॒ वारं॒ वि धा॑वसि ॥८
त्वम् । सो॒म॒ । वि॒पः॒ऽचित॑म् । तना॑ । पु॒ना॒नः । आ॒युषु॑ ।
अव्यः॑ । वार॑म् । वि । धा॒व॒सि॒ ॥८
त्वम् । सोम । विपःऽचितम् । तना । पुनानः । आयुषु ।
अव्यः । वारम् । वि । धावसि ॥८
हे "सोम “त्वं “विपश्चितं स्तोतारम् "आयुषु मनुष्येषु' मध्ये रक्षसि । अथवा। तृतीयार्थे द्वितीया । विपश्चिताध्वर्युणा । “तना वस्त्रेण "पुनानः पूयमानः। अथवा। विपश्चितमिन्द्रं प्रीणयितुं तना पुनानः सन् । “अव्यो “वारम् अवेर्वालं “वि “धावसि विविधं गच्छसि ॥ ॥ ६ ॥
| मण्डल ९ | |||
|---|---|---|---|