महाभारतम्-15-आश्रमवासिकपर्व-006
| ← आश्रमवासिकपर्व-005 | महाभारतम् पञ्चादशपर्व महाभारतम्-15-आश्रमवासिकपर्व-006 वेदव्यासः |
आश्रमवासिकपर्व-007 → |
वनं यियासुना धृतराष्ट्रेण युधिष्ठिराय राजनीत्युपदेशः।। 1 ।।
| वैशम्पायन उवाच। | 15-6-1x |
|
ततो राज्ञाऽभ्यनुज्ञातो धृतराष्ट्रो महामनाः। ययौ स्वभवनं राजा गान्धार्याऽनुगतस्तदा।। | 15-6-1a 15-6-1b |
|
मन्दप्राणगतिर्धामान्कृच्छ्रादिव समुद्वहन्। पदानि स महीपालो जीर्णो गजपतिर्यथा।। | 15-6-2a 15-6-2b |
|
तमन्वगच्छद्विदुरो विद्वान्सूतश्च संजयः। स चापि परमेष्वासः कृपः सारद्वतस्तथा।। | 15-6-3a 15-6-3b |
|
स प्रविश्य गृहं राजा कृतपूर्वाह्णिकक्रियः। तर्पयित्वा द्विजश्रेष्ठानाहारमकरोत्तदा।। | 15-6-4a 15-6-4b |
|
गान्धारी चैव धर्मज्ञा कुन्त्या सह मनस्विनी। वधूभिरुपचारेणि पूजिताऽभुङ्क्त भारत।। | 15-6-5a 15-6-5b |
|
कृताहारं कृताहाराः सर्वे ते विदुरादयः। पाण्डवाश्च कुरुश्रेष्ठमुपातिष्ठन्त तं नृपम्।। | 15-6-6a 15-6-6b |
|
ततोऽब्रवीन्महाराजः कुन्तीपुत्रमुपह्वरे। निषण्णं पाणिना पृष्ठे संस्पृशन्नंबिकासुतः।। | 15-6-7a 15-6-7b |
|
अप्रमादस्त्वया कार्यः सर्वथा कुरुनन्दन। अष्टाङ्गे राजशार्दूल राज्ये धर्मपुरस्कृते।। | 15-6-8a 15-6-8b |
|
तत्तु शक्यं महाराज रक्षितुं पाण्डुनन्दन। राज्यं धर्मेण कौन्तेय विद्वानसि निबोध तत्।। | 15-6-9a 15-6-9b |
|
विद्यावृद्धान्सदैव त्वमुपासीथा युधिष्ठिर। शृणुयास्ते च यद्ब्रूयुः कुर्याश्चैवाविचारयन्।। | 15-6-10a 15-6-10b |
|
प्रातरुस्थाय तान्राजन्पूजयित्वा यथाविधि। कृत्यकाले समुत्पन्ने पृच्छेथाः कार्यमात्मनः।। | 15-6-11a 15-6-11b |
|
ते तु सम्मानिता राजंस्त्वया लोकहितार्थिना। प्रवक्ष्यन्ति हितं तात सर्वथा तव भारत।। | 15-6-12a 15-6-12b |
|
इन्द्रियाणि च सर्वाणि वाजिवत्परिपालय। हितायैव भविष्यन्ति रक्षितं द्रविणं यथा।। | 15-6-13a 15-6-13b |
|
अमात्यानुपधातीतान्पितृपैतामहाञ्शुचीन्। दान्तान्कर्मसु सर्वेषु मुख्यान्मुख्येषु योजयेः।। | 15-6-14a 15-6-14b |
|
चारयेथाश्च सततं चारैरविदितः परैः। परीक्षितैर्बहुविधैः स्वराष्ट्रेषु परेषु च।। | 15-6-15a 15-6-15b |
|
पुरं च ते सुगुप्तं स्याद्दृढप्राकारतोरणम्। अट्टाट्टालकसम्बाधं षट्पदं सर्वतो दिशम्।। | 15-6-16a 15-6-16b |
|
तस्य द्वाराणि सर्वाणि पर्याप्तानि बृहन्ति च। सर्वतः सुविभक्तानि यन्त्रैरारक्षितानि च।। | 15-6-17a 15-6-17b |
|
पुरुषैरलमर्थस्ते विदितैः कुलशीलतः। आत्मा च रक्ष्यः सततं भोजनादिषु भारत। विहाराहारकालेषु माल्यशय्यासनेषु च।। | 15-6-18a 15-6-18b 15-6-18c |
|
स्त्रियश्च ते सुगुप्ताः स्युर्वृद्धैराप्तैरधिष्ठिताः। शीलवद्भिः कुलीनैश्च विद्वद्भिश्च युधिष्ठिर।। | 15-6-19a 15-6-19b |
|
मन्त्रिणिश्चैव कुर्वीथा द्विजान्विद्याविशारदान्। विनीतांश्च कुलीनांश्च धर्मार्थकुशलानृजून्।। | 15-6-20a 15-6-20b |
|
तैः सार्धं मन्त्रयेथास्त्वं नात्यर्थं बहुभिःक सह। समस्तैरपि च व्यस्तैर्व्यपदेशेन केनचित्।। | 15-6-21a 15-6-21b |
|
सुसंवृतं मन्त्रगृहं स्थलं चारुह्य मन्त्रयेः। अरण्ये निःशलाके वा न च रात्रौ कथञ्चन।। | 15-6-22a 15-6-22b |
|
वानराः पक्षिणश्चैव ये मनुष्यानुकारिणः। सर्वे मन्त्रगृहे वर्ज्या ये चापि जडपङ्गवः।। | 15-6-23a 15-6-23b |
|
मन्त्रभेदे हि ये दोषा भन्ति पृथिवीक्षिताम्। न ते शक्याः समाधातुं कथञ्चिदिति मे मतिः।। | 15-6-24a 15-6-24b |
|
दोषांश्च मन्त्रभेदस्य ब्रूयास्त्वं मन्त्रिमण्डले। अभेदे च गुणा राजन्पुनःपुनररिंदम।। | 15-6-25a 15-6-25b |
|
पौरजानपदानां च शौचशौचे युधिष्ठिर। यथा स्याद्विदितं राजंस्तथा कार्यं कुरूद्वह।। | 15-6-26a 15-6-26b |
|
व्यवहारश्च ते राजन्नित्यमाप्तैरधिष्ठितः। योज्यस्तुष्टैर्हितै राजन्नित्यं चारैरनुष्ठितः।। | 15-6-27a 15-6-27b |
|
परिमाणं विदित्वा च दण्डं दण्ड्येषु भारत। प्रणयेयुर्यथान्यायं पुरुषास्ते युधिष्ठिर।। | 15-6-28a 15-6-28b |
|
आदानरुचयश्चैव परदाराभिमर्शिनः। उग्रदण्डिप्रधानाश्च मिथ्याव्याहारिणस्तथा।। | 15-6-29a 15-6-29b |
|
आक्रोष्टारश्च लुब्धाश्च हर्तारः साहसप्रियाः। सभाविहारभेत्तारो वर्णानां च प्रदूषकाः। हिरण्यदण्ड्या वध्याश्च कर्तव्या देशकालतः।। | 15-6-30a 15-6-30b 15-6-30c |
|
`अवरोधभूमौ भृत्यैश्च पानं सह विवर्जयेत्। आक्रोशन्त्यनुमत्तास्ते कलत्रं वाऽपि गृह्णते।। | 15-6-31a 15-6-31b |
|
जिघांसन्त्यपि शस्त्रेण नष्टाः क्रीडन्ति चोत्कटाः। नानाक्षेपा व्याहरन्ति गम्यागम्यं न जानते।। | 15-6-32a 15-6-32b |
|
अतिपानेनि राजाऽपि सर्वं कोशं विनाशयेत्। वितरेद्गायकेभ्यश्च वृथा च द्रव्यसञ्चयम्।। | 15-6-33a 15-6-33b |
|
शब्दमात्मनि दोषांश्च पिबेदेकश्च जायया। युक्त्या प्रकाशमयति सुवीर्यस्यि विवृद्धये।।' | 15-6-34a 15-6-34b |
|
प्रातरेव हि पश्यथा ये कुर्युः प्रियकर्म ते। अलङ्कारमथो भोज्यमत ऊर्ध्वं समाचरेः।। | 15-6-35a 15-6-35b |
|
पश्येथाश्चि ततो योधान्सदा त्वं प्रतिहर्षयन्। दूतानां च चराणां च प्रदोषस्ते सदा भवेत्।। | 15-6-36a 15-6-36b |
|
सदा चापररात्रान्ते भवेत्कार्यार्थनिर्णयः। मध्यरात्रे विहारस्ते मध्याह्ने च सदा भवेत्।। | 15-6-37a 15-6-37b |
|
सर्वे त्वौपयिकाः कालाः कार्याणां भरतर्षभ। तथैवालङ्कृतः काले तिष्ठिथा भूरिदक्षिणः।। | 15-6-38a 15-6-38b |
|
`न विद्राव्य च तिष्ठेत परिहार्य विभूषणम्। प्रयोज्यं सर्वदैवेह मङ्गल्यं पापनाशनम्।।' | 15-6-39a 15-6-39b |
|
चक्रवत्तात कार्याणां पर्यायो दृश्यते सदा। कोशस्य निचये यत्नं कुर्वीथा न्यायतः सदा। विविधस्य महाराज विपरीतं विवर्जयेः।। | 15-6-40a 15-6-40b 15-6-40c |
|
चारैर्विदित्वा शत्रूंश्च ये राज्ञामन्तरैषिणः। तानाप्तैः पुरुषैर्दूराद्धातयेथा नराधिप।। | 15-6-41a 15-6-41b |
|
कर्म दृष्ट्वाऽथ भृत्यांस्त्वं वरयेथाः कुरूद्वह। कारयेथाश्च कर्माणि युक्तायुक्तैरधिष्ठितैः।। | 15-6-42a 15-6-42b |
|
सेनाप्राणेता च भवेत्तव तात दृढव्रतः। शूरः क्लेशसहश्चैव हितो भक्तश्च पूरुषः।। | 15-6-43a 15-6-43b |
|
सर्वे जनपदाश्चैव तव कर्माणि पाण्डव। गोवद्रासभवच्चैव कुर्युर्ये व्यवहारिणः।। | 15-6-44a 15-6-44b |
|
स्वरन्ध्रं पररन्ध्रं च स्वेषु चैव परेषु च। उपलक्षयितव्यं ते नित्यमेव युधिष्ठिर।। | 15-6-45a 15-6-45b |
|
देशजाश्चैव पुरुषा विक्रान्ताः स्वेषु कर्मसु। यात्राभिरनुरूपाभिरनुग्राह्या हितास्त्वया।। | 15-6-46a 15-6-46b |
|
गुणार्थिनां गुणः कार्यो विदुषा वै जनाधिप। अविचार्याश्च ते ते स्युरचला इव नित्यशः।। | 15-6-47a 15-6-47b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्रमवासिकपर्वणि आश्रमवासपर्वणि षष्ठोऽध्यायः।। 6 ।। |
15-6-5 अभुङ्क्त भुक्तवती।। 15-6-8 अष्टाङ्गे स्वाम्यमात्यादियुते।। 15-6-13 राज्यवत्परिपालयेति क.थ.पाठः।। 15-6-16 अष्टा दुर्गोपरिभागे सञ्चारस्थानानि। षट्पदं षड्भिः पदैः पदनीयैः स्थानैर्युक्तम्। तेन सप्तप्राकारमिति गम्यते। तत्र सप्तमस्यान्तःपुरत्वात् षडेवान्येषां पदनीयानि स्थानानि।। 15-6-22 निःशलाके अतृणे। सतृणे ह्यासन्नः परचारो ज्ञातुमशक्य इति।। 15-6-29 आदानरुचयः उत्कोचोपजीविनः।। 15-6-36 प्रदोषो रजनीमुखं दूतादीनां दर्शनकालः। प्रदेयस्ते सदा भवेदिति क.थ.पाठः।। 15-6-44 गवादिवत् आहारमात्रवेतनाः। व्यवहारिणः कारुशिल्पिप्रभृतयः।।
| आश्रमवासिकपर्व-005 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आश्रमवासिकपर्व-007 |