महाभारतम्-15-आश्रमवासिकपर्व-007
| ← आश्रमवासिकपर्व-006 | महाभारतम् पञ्चादशपर्व महाभारतम्-15-आश्रमवासिकपर्व-007 वेदव्यासः |
आश्रमवासिकपर्व-008 → |
धृतराष्ट्रेण युधिष्ठिरंप्रति राजनीतिकथनम्।। 1 ।।
| धृतराष्ट्र उवाच। | 15-7-1x |
|
मण्डलानि च बुध्येथाः परेषामात्मनस्तथा। उदासीनगुणानां च मध्यस्थानां च भारत।। | 15-7-1a 15-7-1b |
|
चतुर्णां शत्रुजातानां सर्वेषामाततायिनाम्। मित्रं चामित्रमित्रं च बोद्धव्यं तेऽरिकर्शन।। | 15-7-2a 15-7-2b |
|
अथ नानाजनपदा दुर्गाणि विविधानि च। बलानि च कुरुश्रेष्ठ भवत्येषां यथेच्छकम्।। | 15-7-3a 15-7-3b |
|
ते च द्वादश कौन्तेय राजानो विविधात्मकाः। मन्त्रिप्रधानाश्च गुणाः षष्टिर्द्वादश च प्रभो।। | 15-7-4a 15-7-4b |
|
एतन्मण्डलमित्याहुराचार्या नीतिकोविदाः। अत्र षाड्गुण्यमाचत्तं युधिष्ठिर निबोध तत्।। | 15-7-5a 15-7-5b |
|
वृद्धिक्षयौ च विज्ञेयौ स्थानं च कुरुसत्तम। द्विसप्तत्यां महाबाहो ततः षाड्गुण्यजा गुणाः।। | 15-7-6a 15-7-6b |
|
यथा स्वपक्षो बलवान्परपक्षस्तथा बलः। विगृह्य शत्रून्कौन्तेय यायात्क्षितिपतिस्तदा।। | 15-7-7a 15-7-7b |
|
यदा परे च बलिनः स्वपक्षश्चैव दुर्बलः। सार्धं विद्वांस्तदा क्षीणः परैः सन्धिं मसाश्रयेत्।। | 15-7-8a 15-7-8b |
|
द्रव्याणां सञ्चयश्चैव कर्तव्यः सुमहांस्तथा। यदा समर्था यानाय नचिरेणैव भारत।। | 15-7-9a 15-7-9b |
|
तदा सर्वं विधेयं स्यात्स्थानेन च विचारयेत्। भूमिरल्पफला देया विपरीतस्य भारत।। | 15-7-10a 15-7-10b |
|
हिरण्यरूप्यभूयिष्ठं मित्रं क्षीणमकोशभृत्। विपरीतं निगृह्णीयात्स्वयं सन्धिविशारदः।। | 15-7-11a 15-7-11b |
|
सन्ध्यर्थं राजपुत्रं वा लिप्सेथा भरतर्षभ। विपरीतं न तच्छ्रेयः पुत्र कस्यांचिदापदि।। | 15-7-12a 15-7-12b |
|
तस्याः प्रमोक्षे यत्नं च कुर्याः सोपायमन्त्रवित्। प्रकृतीनां च राजेन्द्र राजा दीनान्विभावयेत्।। | 15-7-13a 15-7-13b |
|
क्रमेणि युगपद्बुध्वा व्यसनानां बलाबलम्। पीडनं स्तंभनं चैव कोशभङ्गस्तथैव च।। | 15-7-14a 15-7-14b |
|
कार्यं यत्नेन शत्रूणां स्वराज्यं रक्षता स्वयम्। न च हिंस्योऽभ्युपगतः सामन्तो वृद्धिमिच्छता।। | 15-7-15a 15-7-15b |
|
कौन्तेय तद्धितं ते स्यात्पृथिवीं विजिगीषतः। गुणानां भेदने योगमीप्सेथाः सह मन्त्रिभिः।। | 15-7-16a 15-7-16b |
|
साधुसङ्ग्रहणाच्चैव पापनिग्रहणात्तथा। आत्मसात्करणे नित्यं पालनानि गृहे तथा। दुर्बलाश्चैव सततं नान्वेष्टव्या बलीयसा।। | 15-7-17a 15-7-17b 15-7-17c |
|
तिष्ठेथा राजशार्दूल वैतसीं वृत्तिमास्थितः। यद्येनमभियायाच्च बलवान्दुर्बल नृपः। | 15-7-18a 15-7-18b |
|
सामादिभिरुपायैस्तं क्रमेणि विनिवर्तयेः। अशक्नुवंश्च युद्धाय निष्पतेत्सह मन्त्रिभिः।। | 15-7-19a 15-7-19b |
|
कोशेन पौरैर्दण्डेन ये चास्य प्रियकारिणः। असम्भवे तु सर्वस्य यथा मुख्येन निष्पतेत्। क्रमेणानेन मोक्षः स्याच्छरीरं प्रति केवलम्।। | 15-7-20a 15-7-20b 15-7-20c |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्रमवासिकपर्वणि आश्रमवासपर्वणि सप्तमोऽध्यायः।। 7 ।। |
15-7-1 मण्डलानि अरिर्मित्रमित्यादीनि।। 15-7-3 यथेच्छकं परैर्भेद्यत्वमभेद्यत्वं च भवति तस्मादवहितस्तिष्ठेत्। तथामात्या जनपदा इति झ.पाठः। भवत्येषां स्वकं परमिति थ.पाठः।। 15-7-4 द्वादश चत्वारः शत्रुजाताः। षट् आततायिनः। मित्रं अमित्रमित्रं चेति षष्टिर्गुणाः। कृष्यादीन्यष्टौ संधानकर्माणि। बालादयो विंशतिरसंधेया। नास्तिक्यादयश्चतुर्दश दोषाः। मन्त्रादीन्यष्टादश तीर्थानीति। एतेषु केचित् हानार्थं ज्ञातव्याः केचिदुपादानार्थम्।। 15-7-5 ततः षाङ्गुण्यचारिण इति क.थ.पाठः।। 15-7-6 द्रव्याणां सञ्चये चैव यत्नः कार्यः सदा भवेत् इति क.पाठः।। 15-7-9 दीनान् अन्धवधिरादीन् विभावयेत्पूजयेत्।। 15-7-13 एनं त्वाम्
| आश्रमवासिकपर्व-006 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आश्रमवासिकपर्व-008 |