महाभारतम्-15-आश्रमवासिकपर्व-039
| ← आश्रमवासिकपर्व-038 | महाभारतम् पञ्चादशपर्व महाभारतम्-15-आश्रमवासिकपर्व-039 वेदव्यासः |
आश्रमवासिकपर्व-040 → |
कदाचन हास्तिनपुरमुपागतेन नारदेन पाण्डवान्प्रति धृतराष्ट्रादीनां स्वर्गप्राप्तिनिवेदनम्।। 1 ||
धृतराष्ट्रे गान्धारीकुन्तीसञ्जयैः सह गङ्गायामाप्लुत्य स्वाश्रममागच्छति सति मध्येमार्गं दावाग्निना तत्परीवेष्टनम्।। 2 ||
धृरराष्ट्रेण सञ्जय प्रत्यप्नितो दूरापसरणप्रेरणापूर्वकं कुन्तीगान्धारीभ्यां सह वन्हौ प्रवेशनम्।। 3 ।। ततः सञ्जयेन हिमवत्पर्वतंप्रति गमनम्।। 4 ।।
| वैशम्पायन उवाच। | 7-39-1x |
|
तेषु चोपनिवृत्तेषु पाण्डवेषु यदृच्छया। देवर्षिर्नारदो राजन्नाजगाम युधिष्ठिरम्।। | 7-39-1a 7-39-1b |
|
तमभ्यर्च्य महाबाहुः कुरुराजो युधिष्ठिरः। आसीनं परिविश्वस्तं प्रोवाच वदतांवरः।। | 7-39-2a 7-39-2b |
|
चिरात्तु नानुपश्यामि भगवन्तमुपस्थितम्। कच्चित्ते कुशलं विप्र शुभं वा प्रत्युपस्थितम्।। | 7-39-3a 7-39-3b |
|
के देशाः परिदृष्टास्ते किं च कार्यं करोमि ते। तद्ब्रूहि द्विजमुख्यस्त्वं ह्यस्माकं च प्रियोऽतिथिः। | 7-39-4a 7-39-4b |
| नारद उवाच। | 7-39-5x |
|
चिरदृष्टोसि मेऽत्येवमागतोऽहं तपोवनात्। परिदृष्टानि तीर्थानि गङ्गा चैव मया नृप।। | 7-39-5a 7-39-5b |
| युधिष्ठिर उवाच। | 7-39-6x |
|
वदन्ति पुरुषा मेऽद्य गङ्गातीरनिवासिनः। धृतराष्ट्रं महात्मानमास्थितं परमं तपः।। | 7-39-6a 7-39-6b |
|
अपि दृष्टस्त्वया तत्र कुशली स कुरूद्वहः। गान्धारी च पृथा चैव सूतपुत्रश्च संजयः।। | 7-39-7a 7-39-7b |
|
कथं च वर्तते चाद्य पिता मम स पार्थिवः। श्रोतुमिच्छामि भगवन्यदि दृष्टस्त्वया नृपः।। | 7-39-8a 7-39-8b |
| नारद उवाच। | 7-39-9x |
|
स्थिरीभूय महाराज शृणु वृत्तं यथातथम्। यथाश्रुतं च दृष्टं च मया तस्मिंस्तपोवने।। | 7-39-9a 7-39-9b |
|
वनवासनिवृत्तेषु भवत्सु कुरुनन्दन। कुरुक्षेत्रात्पिता तुभ्य गङ्गाद्वारं ययौ नृप।। | 7-39-10a 7-39-10b |
|
गान्धार्या सहितो धीमान्वध्वा कुन्त्या समन्वितः। संजयेन च सूतेन साग्निहोत्रः सयाजकः।। | 7-39-11a 7-39-11b |
|
आतस्थे स तपस्तीव्रं पिता तव तपोधनः। अग्निं मुखे समाधाय वायुभक्षोऽभवन्मुनिः।। | 7-39-12a 7-39-12c |
|
वने स मुनिभिः सर्वैः पूज्यमानो महातपाः। त्वगस्थिमात्रशेषः स षण्मासानभवन्नृपः।। | 7-39-13a 7-39-13b |
|
गान्धारी तु जलाहारी कुन्ती मासोपवासिनी। संजयः षष्ठभुक्तेन वर्तयामास भारत।। | 7-39-14a 7-39-14b |
|
अग्नींस्तु याजकास्तत्र जुहुवुर्विधिवत्प्रभो। दृश्यतोऽदृश्यतश्चैव वने तस्मिन्नृपस्य वै।। | 7-39-15a 7-39-15b |
|
अनिकेतोथ राजा स बभूव वनगोचरः। ते चापि सहिते देव्यौ संजयश्च तमन्वयुः।। | 7-39-16a 7-39-16b |
|
संजयो नृपतेर्नेता समेषु विषमेषु च। गान्धार्याश्च पृथा चैव चक्षुरासीदनिन्दिता।। | 7-39-17a 7-39-17b |
|
ततः कदाचिद्गङ्गायाः कच्छे स नृपसत्तमः। गङ्गायामाप्लुतो धीमानाश्रमाभिमुखो ययौ।। | 7-39-18a 7-39-18b |
|
अथ वायुः समुद्भुतो दावाग्निरभवन्महान्। ददाह तद्वनं सर्वं परिगृह्य समन्ततः।। | 7-39-19a 7-39-19b |
|
दह्यत्सु मृगयूथेषु द्विजिह्वेषु समन्ततः। वराहाणां च यूथेषु संश्रयत्सु जलाशयान्।। | 7-39-20a 7-39-20b |
|
सम्प्रदीप्ते वने तस्मिन्प्राप्ते व्यसन उत्तमे। निराहारतया राजा मन्दप्राणविचेष्टितः। असमर्थोऽपसरणे सुकृशे मातरौ च ते।। | 7-39-21a 7-39-21b 7-39-21c |
|
ततः स नृपतिर्दृष्ट्वा वह्निमायान्तमन्तिकात्। इदमाह ततः सूतं संजयं जयतांवरः।। | 7-39-22a 7-39-22b |
|
गच्छ संजय यत्राग्निर्न त्वां दहति कर्हिचित्। वयमत्राग्निना युक्ता गमिष्यामः परां गतिम्।। | 7-39-23a 7-39-23b |
|
तमुवाच किलोद्विग्नः संजयो वदतांवरः। राजन्मृत्युरनिष्टोऽयं भविता ते वृथाऽग्निना।। | 7-39-24a 7-39-24b |
|
न चोपायं प्रपश्यामि मोक्षणे जातवेदसः। यदत्रानन्तरं कार्यं तद्भवान्वक्तुमर्हति।। | 7-39-25a 7-39-25b |
|
इत्युक्तः संजयेनेदं पुनराह स पार्थिवः। नैष मृत्युरनिष्टो नो निःसृतानां गृहात्स्वयम्।। | 7-39-26a 7-39-26b |
|
जलमग्निस्तथा वायुरथवाऽपि विकर्षणम्। तापसानां प्रशस्यं ते गच्च संजय माचिरम्।। | 7-39-27a 7-39-27b |
|
इत्युक्त्वा संजयं राजा समाधाय मनस्तथा। प्राङ्मुखः सह गान्धार्या कुन्त्या चोपाविशत्तदा।। | 7-39-28a 7-39-28b |
|
संजयस्तं तथा दृष्ट्वा प्रदक्षिणमथाकरोत्। उवाच चैनं मेधावी युङ्क्ष्वात्मानमिति प्रभो।। | 7-39-29a 7-39-29b |
|
ऋषिपुत्रो मनीषी स राज चक्रेऽस्य तद्वचः। सन्निरुध्येन्द्रियग्राममासीत्काष्ठोपमस्तदा।। | 7-39-30a 7-39-30b |
|
गान्धारी च महाभागा जननी च पृथा तव। दावाग्निना समायुक्ते स च राजा पिता तव।। | 7-39-31a 7-39-31b |
|
संजयस्तु महाप्राज्ञस्तस्माद्दावादमुच्यत। गङ्गाकूले मया दृष्टस्तापसैः परिवारितः।। | 7-39-32a 7-39-32b |
|
स तानामन्त्र्य तेजस्वी निवेद्यैतच्च सर्वशः। प्रययौ संजयो धीमान्हिमवन्तं महीधरम्।। | 7-39-33a 7-39-33b |
|
एवं स निधनं प्राप्तः कुरुराजो महामनाः। गान्धारी च पृथा चैव जनन्यौ ते विशाम्पते।। | 7-39-34a 7-39-34b |
|
यदृच्छयाऽनुव्रजता मया राज्ञः कलेवरम्। तयोश्च देव्योरुभयोर्मया दृष्टानि भारत।। | 7-39-35a 7-39-35b |
|
ततस्तपोवने तस्मिन्समाजग्मुस्तपोधनाः। श्रुत्वा राज्ञस्तदा निष्ठां न त्वशोचन्गतीश्च ते।। | 7-39-36a 7-39-36b |
|
तत्राश्रौषमहं सर्वमेतत्पुरुषसत्तम। यथा च नृपतिर्दग्धो देव्यौ ते चेति पाण्डव।। | 7-39-37a 7-39-37b |
|
न शोचितव्यं राजेन्द्र स्वर्गस्थः पृथिवीपतिः। प्राप्तवानग्निसंयोगं गान्धारी जननी च ते।। | 7-39-38a 7-39-38b |
| वैशम्पायन उवाच। | 7-39-39x |
|
एतच्छ्रुत्वा च सर्वेषां पाण्डवानां महात्मनाम्। निर्याणं धृतराष्ट्रस्य शोकः समभवन्महान्।। | 7-39-39a 7-39-39b |
|
अन्तःपुराणां च तदा महानार्तस्वरोऽभवत्। पौराणां च महाराज श्रुत्वा राज्ञस्तदा गतिम्।। | 7-39-40a 7-39-40b |
|
अहो धिगिति राजा तु विक्रुश्य भृशदुःखितः। ऊर्ध्वबाहुः स्मरन्मातुः प्ररुरोद युधिष्ठिरः।। | 7-39-41a 7-39-41b |
|
भीमसेनपुरोगाश्च भ्रातरः सर्व एव ते। `रुरुदुर्दुःखसंतप्ता वर्णयन्तः पृथां तदा।। | 7-39-42a 7-39-42b |
|
अन्तःपुरेषु च तदा सुमहान्रुदितस्वनः। प्रादुरासीन्महाराज पृथां श्रुत्वा तथागताम्।। | 7-39-43a 7-39-43b |
|
तं च वृद्धं तथा दग्धं हतपुत्रं नराधिपम्। अन्वशोचन्त ते सर्वे गान्धारीं च तपस्विनीम्।। | 7-39-44a 7-39-44b |
|
तस्मिन्नुपरते शब्दे मुहूर्तादिव भारत। निगृह्य बाष्पं धैर्येण धर्मराजोऽब्रवीदिदम्।। | 7-39-45a 7-39-45b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्रमवासिकपर्वणि नारदागमनपर्वणि एकोनचत्वारिंशोऽध्यायः।। 39 ।। |
15-39-1 द्विवर्षोपनिवृत्तेष्विति झ.पाठः।। 15-39-5 मे मयाऽतिचिरं दृष्टोऽसीत्यर्थः।। 15-39-12 मुखे पिण्डान्समाधायेति क.ट.पाठः। वीटां मुखे समाधायेति झ.पाठः।। 15-39-15 दृश्यतोऽदृश्यत इति। पश्यन्तमपश्यन्तं चानादृत्येत्यर्थः। नियमेन सान्निध्या भावात्।। 15-39-27 विकर्षणं अनशनम्।। 15-39-30 ऋषिपुत्रो व्यासपुत्र इति योगसमार्थ्यं सूचितम्।।
| आश्रमवासिकपर्व-038 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आश्रमवासिकपर्व-040 |