महाभारतम्-09-शल्यपर्व-037
| ← शल्यपर्व-036 | महाभारतम् नवमपर्व महाभारतम्-09-शल्यपर्व-037 वेदव्यासः |
शल्यपर्व-038 → |
एकतद्वितत्रितनामकानां विप्राणां कथा।। 1 ।।
वैशम्पायन उवाच।
तस्मान्नदीगतं चापि ह्युदपानं यशस्विनः।
त्रितस्य च महाराज जगामाथ हलायुधः।। 9-37-1
तत्र दत्त्वा बहुद्रव्यं पूजयित्वा तथा द्विजान्।
उपस्पृश्य च तत्रैव प्रहृष्टो मुसलायुधः।। 9-37-2
तत्र धर्मपरो ह्यासीत्त्रितः स सुमहातपाः।
कूपे च वसता तेन सोमः पीतो महात्मना।। 9-37-3
तत्र चैनं समुत्सृज्य भ्रातरौ जग्मतुर्गृहान्।
ततस्तौ वै शशापाथ त्रितो ब्राह्मणसत्तमः।। 9-37-4
जनमेजय उवाच।
उदपानं कथं ब्रह्मन्कथं च सुमहातपाः।
पतितः किं च सन्त्यक्तो भ्रातृभ्यां द्विजसत्तम।। 9-37-5
कूपे कथं च हित्वैनं भ्रातरौ जग्मतुर्गृहान्।
कथं च याजयामास पपौ सोमं च वै कथम्।
एतदाचक्ष्व मे ब्रह्मन्श्रोतव्यं यदि मन्यसे।। 9-37-6
वैशम्पायन उवाच।
आसन्पूर्वयुगे राजन्मुनयो भ्रातरस्त्रयः।
एकतश्च द्वितश्चैव त्रितश्चादित्यसन्निभाः।। 9-37-7
सर्वे प्रजापतिसमाः प्रजावन्तस्तथैव च।
ब्रह्मलोकजिताः सर्वे तपसा ब्रह्मवादिनः।। 9-37-8
तेषां तु तपसा प्रीतो नियमेन दमेन च।
अभवद्गौतमो नित्यं पिता धर्मरतः सदा।। 9-37-9
स तु दीर्घेण कालेन तेषां प्रीतिमवाप्य च।
जगाम भगवान्स्थानमनुरूपमिवात्मनः।। 9-37-10
राजानस्तस्य ये ह्यासन्याज्या राजन्महात्मनः।
ते सर्वे स्वर्गते तस्मिंस्तस्य पुत्रानपूजयन्।। 9-37-11
तेषां तु कर्मणा राजंस्तथा चाध्ययनेन च।
त्रितः स श्रेष्ठतां प्राप यथैवास्य पिता तथा।। 9-37-12
तथा सर्वे महाभागा मुनयः पुण्यलक्षणाः।
अपूजयन्महाभागं यथास्य पितरं तथा।। 9-37-13
कदाचिद्वि ततो राजन्भ्रातरावेकतद्वितौ।
यज्ञार्थं चक्रतुश्चिन्तां तथा वित्तार्थमेव च।। 9-37-14
तयोर्बुद्धिः समभवत्त्रितं गृह्य परन्तप।
याज्यान्सर्वानुपादाय प्रतिगृह्य पशूंस्ततः।
सोमं पास्यामहे हृष्टाः प्राप्य यज्ञं महाफलम्।। 9-37-15
चक्रुश्चैवं तथा राजन्भ्रातरस्त्रय एव च।
यथा ते तु परिक्रम्य याज्यान्सर्वान्पशून्प्रति।
याजयित्वा ततो याज्याँल्लब्ध्वा तु सुबहून्पशून्।। 9-37-16
याज्येन कर्मणा तेन प्रतिगृह्य विधानतः।
प्राचीं दिशं महात्मान आजग्मुस्ते महर्षयः।। 9-37-17
त्रितस्तेषां महाराज पुरस्ताद्याति हृष्टवत्।
एकतश्च द्वितश्चैव पृष्ठतः कालयन्पशून्।। 9-37-18
तयोश्चिन्ता समभवदेकतस्य द्वितस्य च।
कथं च स्युरिमा गाव आवाभ्यां हि विना त्रितम्।। 9-37-19
तावन्योन्यं समाभाष्य एकतश्च द्वितश्च ह।
यदूचतुर्मिथः पापौ तन्निबोध जनेश्वर।। 9-37-20
त्रितो यज्ञेषु कुशलस्तथा वेदेषु निष्ठितः।
ततस्त्रितो बहुतरं गावः समुपलप्स्यते।। 9-37-21
तदावां सहितौ भूत्वा गाः प्रकाल्य व्रजावहे।
त्रितोऽपि गच्छतां काममावाभ्यां वै विनाकृताः।। 9-37-22
वैशम्पायन उवाच।
तेषामागच्छतां रात्रौ पथिस्थानां वृकोऽभवत्।
तत्र कूपो विदूरेऽभूत्सरस्वत्यास्तटे महान्।। 9-37-23
अथं त्रितो वृकं दृष्ट्वा पथि तिष्ठन्तमग्रतः।
तद्भ्यादपसर्पन्वै तस्मिन्कूपे पपात ह।
अगाधे सुमहाघोरे सर्वभूतभयङ्करे।। 9-37-24
त्रितस्ततो महाराज कूपस्थो मुनिसत्तमः।
आर्तनादं ततश्चक्रे तौ तु शुश्रुवतुर्मुनी।। 9-37-25
त ज्ञात्वा पतितं कूपे भ्रातरावेकतद्वितौ।
वृकत्रासाच्च लोभाच्च समुत्सृज्य प्रजग्मतुः।। 9-37-26
भ्रातृभ्यां पशुलुब्धाभ्यामुत्सृष्टः स महातपाः।
उदपाने तदा राजन्निर्जले पांसुपंवृते।। 9-37-27
त्रित आत्मानमालक्ष्य कूपे वीरुत्तृणावृते।
निमग्नं भरतश्रेष्ठ नरके दुष्कृती यथा।। 9-37-28
ततो ह्यचिन्तयत्प्राज्ञो मृतभूतो ह्यसोमपः।
सोमः कथं तु पातव्य इहस्थेन मया भवेत्।। 9-37-29
स एवमभिसञ्चिन्त्य तस्मिन्कूपे महातपाः।
ददर्श वीरुधं तत्र लम्बमानां यदृच्छया।। 9-37-30
पांसुग्रस्ते ततः कूपे न्यखनत्सलिलं मुनिः।
अग्नीन्सङ्कल्पयामास होतॄनात्मानमेव च।। 9-37-31
ततस्तां वीरुधं सोमं सङ्कल्प सुमहातपाः।
ऋचो जयूंषि सामानि मनसा चिन्तयन्मुनिः।। 9-37-32
ग्रावाणः शर्कराः कृत्वा प्रचक्रेऽभिषवं नृप।
आज्यं च सलिलं चक्रे भागांश्च त्रिदिवौकसाम्।। 9-37-33
सोमस्याभिषवस्याग्रे प्रवृत्तस्तुमुलो ध्वनिः।
स चाविशद्दिवं राजन्स्वरश्चैव त्रितस्त वै।। 9-37-34
समवाप च तं यज्ञां यथोक्तं ब्रह्मवादिभिः।। 9-37-35
वर्तमाने महायज्ञे त्रितस्य सुमहात्मनः।
आविग्नं त्रिदिवं सर्वं कारमं च न बुध्यते।। 9-37-36
ततः सुतुमुलं शब्दं शुश्रावाथ बृहस्पतिः।
श्रुत्वा चैवाब्रवीत्सर्वान्देवान्देवपुरोहितः।। 9-37-37
त्रितस्य वर्तते यज्ञस्तत्र गच्छामहे सुराः।
स हि क्रुद्धः सृजेदन्यान्देवानपि महातपाः।। 9-37-38
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य सहिताः सर्वदेवताः।
प्रययुस्तत्र यत्रास्ते त्रितयज्ञश्च वर्तते।। 9-37-39
ते तत्र गत्वा विबुधास्तं कूपं यत्र स त्रितः।
ददृशुस्तं महात्मानं दीक्षितं यज्ञकर्मसु।। 9-37-40
दृष्ट्वा चैनं महात्मानं श्रिया परमया युतम्।
ऊचुश्चैनं महाभागं प्राप्ता भागार्थिनो वयम्।। 9-37-41
अथाब्रवीदृषिर्देवान्पश्यध्वं मां दिवौकसः।
अस्मिन्प्रतिभये कूपे निमग्नं नष्टचेतसम्।। 9-37-42
ततस्त्रितो महाराज भागांस्तेषां यथाविधि।
मन्त्रयुक्तान्समददात्तेन प्रीतास्तदाऽभवन्।। 9-37-43
ततो यथाविधि प्राप्तान्भागान्प्राप्य दिवौकसः।
प्रीतात्मानो ददुस्तस्मै वरान्यान्मनसेच्छति।। 9-37-44
स तु वव्रे लवरं देवांस्त्रातुमर्हथ मामितः।
यश्चाम्भोपस्पृशेत्कूपे स सोमपगतिं लभेत्।। 9-37-45
तत्र चोर्मिमती राजन्नुत्पपात सरस्वती।
तयोत्क्षिप्तस्त्रितस्तस्थौ पूजयंस्त्रिदिवौकसः।। 9-37-46
तथेति चोक्त्वा विबुधा जग्मू राजन्यथाऽऽगताः।
त्रितश्चाभ्यागमत्प्रीतः स्वमेव निलयं तदा।। 9-37-47
क्रुद्धस्तु स समासाद्य तावृषी भ्रातरौ तदा।
उवाच परुषं वाक्यं शशाप च महातपाः।। 9-37-48
पशुलुब्धौ युवां यस्मान्मामुत्सृज्य प्रधावितौ।
तस्माद्वृकाकृती रौद्रौ दंष्ट्रिणावभितश्चरौ।। 9-37-49
भवितारौ मया शप्तौ पापेनानेन कर्मणा।
प्रसवश्चैव युवयोर्गोलाङ्गूलर्क्षवानराः।। 9-37-50
इत्युक्तेन तदा तेन क्षणादेव विशाम्पते।
तथाभूतावदृश्येतां वचनात्सत्यवादिनः।। 9-37-51
तत्राप्यमितविक्रान्तः स्पृष्ट्वा तोयं हलायुधः।
दत्त्वाच विविधान्देयान्पूजयित्वा च वै द्विजान्।। 9-37-52
उदपानं च तं वीक्ष्य प्रशस्य च पुनःपुनः।
नदीगतमदीनात्मा प्राप्तो विनशनं तदा।। 9-37-53
।। इति श्रीमन्महाभारते शल्यपर्वणि
ह्रदप्रवेशपर्वणि सप्तत्रिंशोऽध्यायः।। 37 ।।
सम्पाद्यताम्
9-37-6 याजयामास स्वार्थे णिच् यागं कृतवान्।। 9-37-8 सर्वे प्रजापतिसुताः प्रजापतय एव च इति क.पाठः।। 9-37-16 पशून्प्रतिपश्वर्थम्। दक्षिणार्था गाः प्राप्तुमित्यर्थः।। 9-37-18 त्रितश्चाकालयन्पशून् इति क.पाठः।। 9-37-23 पथिस्थाने वृकोऽभवदिति क.ङ.पाठः।। 9-37-45 यश्चेहोपस्पृशेदिति झ.पाठः।। 9-37-37 सप्तत्रिंशोऽध्यायः।।
| शल्यपर्व-036 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | शल्यपर्व-038 |