महाभारतम्-09-शल्यपर्व-058

← शल्यपर्व-057 महाभारतम्
नवमपर्व
महाभारतम्-09-शल्यपर्व-058
वेदव्यासः
शल्यपर्व-059 →

सञ्जय उवाच।

  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 005ब
  7. 006
  8. 007
  9. 008
  10. 009
  11. 010
  12. 011
  13. 012
  14. 013
  15. 014
  16. 015
  17. 016
  18. 017
  19. 018
  20. 019
  21. 020
  22. 021
  23. 022
  24. 023
  25. 024
  26. 025
  27. 026
  28. 027
  29. 028
  30. 029
  31. 030
  32. 031
  33. 032
  34. 033
  35. 034
  36. 035
  37. 036
  38. 037
  39. 038
  40. 039
  41. 040
  42. 041
  43. 042
  44. 043
  45. 044
  46. 045
  47. 046
  48. 047
  49. 048
  50. 049
  51. 050
  52. 051
  53. 052
  54. 053
  55. 054
  56. 055
  57. 056
  58. 057
  59. 058
  60. 059
  61. 060
  62. 061
  63. 062
  64. 063
  65. 064
  66. 065
  67. 066
सञ्जय उवाच। 9-58-1x
ततो दुर्योधनो दृष्ट्वा भीमसेनं तथाऽऽगतम्।
प्रत्युद्ययावदीनात्मा वेगेन महता नदन्।।
9-58-1a
9-58-1b
समापेततुरन्योन्यं शृङ्गिणौ वृषभाविव।
महानिर्घातघोषश्च प्रहाराणामजायत।।
9-58-2a
9-58-2b
अभवच्च तयोर्युद्वं तुमुलं रोमहर्षणम्।
जिघृक्षतोर्यथाऽन्योन्यमिन्द्रप्रह्लादयोरिव।।
9-58-3a
9-58-3b
रुधिरोक्षितसर्वाङ्गौ गदाहस्तौ मनस्विनौ।
ददृशाते महात्मानौ पुष्पिताविव किंशुकौ।।
9-58-4a
9-58-4b
तथा तस्मिन्महायुद्धे वर्तमाने सुदारुणे।
खद्योतसङ्खैरिव खं दर्शनीयं व्यरोचत।।
9-58-5a
9-58-5b
तथा तस्मिन्वर्तमाने सङ्कुले तुमुले भृशम्।
उभावपि परिश्रान्तौ युध्यमानावरिन्दमौ।।
9-58-6a
9-58-6b
तौ मुहूर्तं समाश्वस्य पुनरेव परन्तपौ।
सम्प्रहारयतां चित्रे सम्प्रगृह्य गदे शुभे।।
9-58-7a
9-58-7b
तौ तु दृष्ट्वा महावीर्यौ समाश्वस्तौ नरर्षभौ।
बलिनौ वारणौ यद्वद्वासितार्थे मदोत्कटौ।।
9-58-8a
9-58-8b
समानवीर्यौ सम्प्रेक्ष्य प्रगृहीतगदावुभौ।
प्रहर्षं परमं जग्मुर्देवगन्धर्वदानवाः।।
9-58-9a
9-58-9b
प्रगृहीतगदौ दृष्ट्वा दुर्योधनवृकोदरौ।
संशयः सर्वभूतानां विजये समपद्यत।।
9-58-10a
9-58-10b
समागम्य ततो भूयो भ्रातरौ बलिनां वरौ।
अन्योन्यस्यान्तरप्रेप्सू प्रचक्रातेऽन्तरं प्रति।।
9-58-11a
9-58-11b
यमदण्डोपमां गुर्वीमिन्द्राशनिमिवोद्यताम्।
ददृशुः प्रेक्षका राजन्रौद्रीं विशसनीं गदाम्।।
9-58-12a
9-58-12b
आविद्ध्यतो गतां तस्य भीमसेनस्य संयुगे।
शब्दः सुतुमुलो घोरो मुहूर्तं समपद्यत।।
9-58-13a
9-58-13b
आविद्ध्यन्तमरिं प्रेक्ष्य धार्तराष्ट्रोऽथ पाण्डवम्।
गदामतुलवेगां तां विस्मितः सम्बभूव ह।।
9-58-14a
9-58-14b
चरंश्च विविधान्मार्गान्मण्डलानि च भारत।
अशोभत तदा वीरो भूय एव वृकोदरः।।
9-58-15a
9-58-15b
तौ परस्परमासाद्य यत्तावन्योन्यसूदने।
मार्जाराविव भक्षार्थे ततक्षाते मुहुर्मुहुः।।
9-58-16a
9-58-16b
अचरद्भीमसेनस्तु मार्गान्बहुविधांस्तथा।
मण्डलानि विचित्राणि गतप्रत्यागतानि च।।
9-58-17a
9-58-17b
गोमूत्रिकाणि चित्राणि स्थानानि विविधानि च।
परिमोक्षं प्रहाराणां वर्जनं परिधावनम्।।
9-58-18a
9-58-18b
अभिद्रवणमाक्षेपमवस्थानं सविग्रहम्।
मत्स्योद्वृत्तं सोरुवृत्तमवप्लुतमुपप्लुतम्।।
9-58-19a
9-58-19b
उपन्यस्तमपन्यस्तं गदायुद्धविशारदौ।
एवं तौ विचरन्तौ तु न्यघ्नतां वै परस्परम्।।
9-58-20a
9-58-20b
वञ्चयानौ पुनश्चैव चेरतुः कुरुसत्तमौ।
विक्रीडन्तौ सुबलिनौ मण्डलानि विचेरतुः।।
9-58-21a
9-58-21b
[तौ दर्शयन्तौ समरे युद्धक्रीडां समन्ततः।
गदाभ्यां सहसाऽन्योन्यमाजघ्नतुररिन्दमौ।।
9-58-22a
9-58-22b
परस्परं समासाद्य दंष्ट्राभ्यां द्विरदौ यथा।
अशोभेतां महाराज शोणितेन परिप्लुतौ।।
9-58-23a
9-58-23b
एवं तदभवद्युद्धं घोररूपं परन्तप।
परिवृत्तेऽहनि क्रूरं वृत्रवासवयोरिव।।]
9-58-24a
9-58-24b
गदाहस्तौ ततस्तौ तु मण्डलावस्थितौ बली।
दक्षिणं मण्डलं राजन्धार्तराष्ट्रोऽभ्यवर्तत।
सव्यं तु मण्डलं तत्र भीमसेनोऽभ्यवर्तत।।
9-58-25a
9-58-25b
9-58-25c
तथा तु चरतस्तस्य भीमस्य रणमूर्धनि।
दुर्योधनो महाराज पार्श्वदेशेऽभ्यताडयत्।।
9-58-26a
9-58-26b
आहतस्तु ततो भीमः पुत्रेण तव भारत।
आविध्यत गदां गुवीं प्रहारं तमचिन्तयन्।।
9-58-27a
9-58-27b
इन्द्राशनिसमां घोरां यमदण्डमिवोद्यताम्।
ददृशुस्ते महाराज भीमसेनस्य तां गदाम्।।
9-58-28a
9-58-28b
आविध्यन्तं गदां दृष्ट्वा भीमसेनं तवात्मजः।
समुद्यम्य गदां घोरां प्रत्यविध्यत्परन्तपः।।
9-58-29a
9-58-29b
गदामारुतवेगेन तव पुत्रस्य भारत।
शब्द आसीत्सुतुमुलस्तेजश्च समजायत।।
9-58-30a
9-58-30b
स चरन्विविधान्मार्गान्मण्डलानि च भागशः।
समशोभत तेजस्वी भूयो भीमात्सुयोधनः।।
9-58-31a
9-58-31b
आविद्धा सर्ववेगेन भीमेन महती गदा।
सधूमं सार्चिषं चाग्निं मुमोचोग्रमहास्वना।।
9-58-32a
9-58-32b
आधूतां भीमसेनेन गदां दृष्ट्वा सुयोधनः।
अद्रिसारमयीं गुर्वीमाविध्यन्बह्वशोभत।।
9-58-33a
9-58-33b
गदामारुतवेगं हि दृष्ट्वा तस्य महात्मनः।
भयं विवेश पाण्डूंस्तु सर्वानेव ससात्यकीन्।।
9-58-34a
9-58-34b
तौ दर्शयन्तौ समरे युद्धक्रीडां समन्ततः।
गदाभ्यां सहसाऽन्योन्यमाजघ्नतुररिन्दमौ।।
9-58-35a
9-58-35b
तौ परस्परमासाद्य दंष्ट्राभ्यां द्विरदौ यथा।
अशोभेतां महाराज शोणितेन परिप्लुतौ।।
9-58-36a
9-58-36b
एवं तदभवद्युद्धं घोररूपमसंवृतम्।
परिवृत्तेऽहनि क्रूरं वृत्रवासवयोरिव।।
9-58-37a
9-58-37b
दृष्ट्वा व्यवस्थितं भीमं तव पुत्रो महाबलः।
चरंश्चित्रतरान्मा र्गान्कौन्तेयमभिदुद्रुवे।।
9-58-38a
9-58-38b
तस्य भीमो महावेगां जाम्बूनदपरिष्कृताम्।
अतिक्रुद्धस्य क्रुद्धस्तु ताडयामास तां गदाम्।।
9-58-39a
9-58-39b
सविस्फुलिङ्गो निर्हादस्तयोस्तत्राभिघातजः।
प्रादुरासीन्महाराज घृष्टयोर्वज्रयोरिव।।
9-58-40a
9-58-40b
वेगवत्या तया तत्र भीमसेनप्रमुक्तया।
निपतन्त्या महाराज पृथिवी समकम्पत।।
9-58-41a
9-58-41b
तां नामृष्यत कौरव्यो गदां प्रतिहतां रणे।
मत्तो द्विप इव क्रुद्धः प्रतिकुञ्जरदर्शनात्।।
9-58-42a
9-58-42b
स सव्यं मण्डलं राजा उद्धाम्य कृतनिश्चयः।
आजघ्ने मूर्ध्नि कौन्तेयं गदया भीमवेगया।।
9-58-43a
9-58-43b
तया त्वभिहतो भीमः पुत्रेण तव पाण्डवः।
नाकम्पत महाराज तदद्भुतमिवाभवत्।।
9-58-44a
9-58-44b
आश्चर्यं चापि तद्राजन्सर्वसैन्यान्यपूजयन्।
यद्गदाभिहतो भीमो नाकम्पत पदात्पदम्।।
9-58-45a
9-58-45b
ततो गुरुतरां दीप्तां गदां हेमपरिष्कृताम्।
दुर्योधनाय व्यसृजद्भीमो भीमपराक्रमः।।
9-58-46a
9-58-46b
तं प्रहारमसम्भ्रान्तो लाघवेन महाबलः।
मोघं दुर्योधनश्चक्रे तत्राभूद्विस्मयो महान्।।
9-58-47a
9-58-47b
सा तु मोघा गदा राजन्पतन्ती भीमचोदिता।
चालयामास पृथिवीं महानिर्घातनिःस्वनाः।।
9-58-48a
9-58-48b
आस्थाय कौशिकान्मार्गानुत्पतन्स पुनः पुनः।
गदानिपातं प्रज्ञाय भीमसेनं च वञ्चितम्।।
9-58-49a
9-58-49b
वञ्चयित्वा तदा भीमं गदया कुरुसत्तमः।
ताडयामास सङ्क्रुद्धो वक्षोदेशे महाबलः।।
9-58-50a
9-58-50b
गदया निहतो भीमो मुह्यमानो महारणे।
नाभ्यमन्यत कर्तव्यं पुत्रेणाभ्याहतस्तव।।
9-58-51a
9-58-51b
तस्मिंस्तथा वर्तमाने राजन्सोमकपाण्‍डवाः।
भृशोपहतसङ्कल्पा नहृष्टमनसोऽभवन्।।
9-58-52a
9-58-52b
स तु तेन प्रहारेण मातङ्ग इव रोषितः।
हस्तिवद्वस्तिसंकाशमभिदुद्राव ते सुतम्।।
9-58-53a
9-58-53b
ततस्तु तरसा भीमो गदया तनयं तव।
अभिदुद्राव वेगेन सिंहो वनगजं यथा।।
9-58-54a
9-58-54b
उपसृत्य तु राजानं गदामोक्षविशारदः।
आविध्यत गदां राजन्समुद्दिश्य सुतं तव।।
9-58-55a
9-58-55b
अताडयद्भीमसेनः पार्श्वे दुर्योधनं तदा।
स विह्वलः प्रहारेण जानुभ्यामगमन्महीम्।।
9-58-56a
9-58-56b
तस्मिन्कुरुकुलश्रेष्ठे जानुभ्यामवनीं गते।
उदतिष्ठत्ततो नादः सृञ्जयानां जगत्पते।।
9-58-57a
9-58-57b
तेषां तु निनदं श्रुत्वा शृञ्जयानां नरर्षभः।
अमर्षाद्भरतश्रेष्ठ पुत्रस्ते समकुप्यत।।
9-58-58a
9-58-58b
उत्थाय तु महाबाहुर्महानाग इव श्वसन्।
दिधक्षन्निव नेत्राभ्यां भीमसेनमवैक्षत।।
9-58-59a
9-58-59b
ततः स भरतश्रेष्ठो गदापाणिरभिद्रवन्।
प्रमथिष्यन्निव शिरो भीमसेनस्य संयुगे।।
9-58-60a
9-58-60b
स महात्मा महात्मानं भीमं भीमपराक्रमः।
अताडयच्छङ्खदेशे न चचालाचलोपमः।।
9-58-61a
9-58-61b
स भूयः शुशुभे पार्थस्ताडितो गदया रणे।
उद्भिन्नरुधिरो राजन्प्रभिन्न इव कुञ्चरः।।
9-58-62a
9-58-62b
ततो गदां वीरहणीमयोमयीं
प्रगृह्य वज्राशनितुल्यनिःस्वनाम्।
अताडयच्छत्रुममित्रकर्शनो
बलेन विक्रम्य धनञ्जयाग्रजः।।
9-58-63a
9-58-63b
9-58-63c
9-58-63d
स भीमसेनाभिहतस्तवात्मजः
पपात सङ्कम्पितदेहबन्धनः।
सुपुष्पितो मारुतवेगताडितो
वने महासाल इवावघूर्णितः।।
9-58-64a
9-58-64b
9-58-64c
9-58-64d
ततः प्रणेदुर्जहृषुश्च पाण्डवाः
समीक्ष्य पुत्रं पतितं क्षितौ तव।
ततः सुतस्ते प्रतिलभ्य चेतनां
समुत्पपात द्विरदो यथा हदात्।।
9-58-65a
9-58-65b
9-58-65c
9-58-65d
स पार्थिवो नित्यममर्षितस्तदा
महारथः शिक्षितवत्परिभ्रमन्।
अताडयत्पाण्डवमग्रतः स्थितं
स विह्वलाङ्गो जगतीमुपास्पृशत्।।
9-58-66a
9-58-66b
9-58-66c
9-58-66d
स सिंहनादं विननाद कौरवो
निपात्य भूमौ युधि भीममोजसा।
बिभेद चैवाशनितुल्यमोजसा
गदानिपातेन शरीररक्षणम्।।
9-58-67a
9-58-67b
9-58-67c
9-58-67d
ततोऽन्तरिक्षे निनदो महानभू--
द्दिवौकसामप्सरसां च नेदुषाम्।
पपात चोच्चैरमरप्रवेरितं
विचित्रपुष्पोत्करवर्षमुत्तमम्।।
9-58-68a
9-58-68b
9-58-68c
9-58-68d
ततः परानाविशदुत्तमं भयं
समीक्ष्य भूमौ पतितं नरोत्तमम्।
अहीयमानं च बलेन कौरवं
निशाम्य भेदं सुदृढस्य वर्मणः।।
9-58-69a
9-58-69b
9-58-69c
9-58-69d
ततो मुहूर्तादुपलभ्य चेतनां
प्रमृज्य वक्त्रं रुधिराक्तमात्मनः।
धृतिं समालम्ब्य विवृत्य लोचने
बलेन संस्तभ्य वृकोदरः स्थितः।।
9-58-70a
9-58-70b
9-58-70c
9-58-70d
`ततो यमौ यमसदृशौ पराक्रमे
सपार्षतः शिनितनयश्च वीर्यवान्।
समाह्वयन्नहमहमित्यभित्वरं--
स्तवात्मजं समभिययुर्वधैषिणः।।
9-58-71a
9-58-71b
9-58-71c
9-58-71d
निवर्त्य तान्पुनरपि पाण्डवो बली
तवात्मजं स्वयमभिगम्य कालवत्।
चचार चाप्यपगतखेदवेपथुः
सुरेश्वरो नमुचिमिवोत्तमं रणे'।।
9-58-72a
9-58-72b
9-58-72c
9-58-72d
।। इति श्रीमन्महाभारते शल्यपर्वणि
गदायुद्धपर्वणि अष्टपञ्चाशत्तमोऽध्यायः।। 58 ।।

सम्पाद्यताम्

9-58-3 जिगीषतोर्यथेति झ.पाठः।। 9-58-49 आस्थायेति। कौशिकान् कुश उन्मत्तस्तदाचरितान्मार्गानास्थाय पुनः पुनरुत्पतनेन वञ्चनेन च भीममुन्मत्तीकृत्य गदया ताडयामासेति द्वयोः सम्बन्धः।। 9-58-52 नहृष्टमनसः खिन्नचेतसः।। 9-58-61 शङ्खदेशे ललाटप्रान्त।। 9-58-69 नेदुषां नाद कृतवतीनाम्।। 9-58-58 अष्टपञ्चाशत्तमोऽध्यायः।।

शल्यपर्व-057 पुटाग्रे अल्लिखितम्। शल्यपर्व-059