रामायणम्/अरण्यकाण्डम्/सर्गः १६
< रामायणम् | अरण्यकाण्डम्
| ← सर्गः १५ | रामायणम्/अरण्यकाण्डम् अरण्यकाण्डम् वाल्मीकिः |
सर्गः १७ → |
श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अरण्यकाण्डे षोडशः सर्गः ॥३-१६॥
अथ पञ्चवटीं गच्छन्नन्तरा रघुनन्दनः। आससाद महाकायं गृध्रं भीमपराक्रमम्॥ १॥ तं दृष्ट्वा तौ महाभागौ वनस्थं रामलक्ष्मणौ। मेनाते राक्षसं पक्षिं ब्रुवाणौ को भवानिति॥ २॥ ततो मधुरया वाचा सौम्यया प्रीणयन्निव। उवाच वत्स मां विद्धि वयस्यं पितुरात्मनः॥ ३॥ स तं पितृसखं मत्वा पूजयामास राघवः। स तस्य कुलमव्यग्रमथ पप्रच्छ नाम च॥ ४॥ रामस्य वचनं श्रुत्वा कुलमात्मानमेव च। आचचक्षे द्विजस्तस्मै सर्वभूतसमुद्भवम्॥ ५॥ पूर्वकाले महाबाहो ये प्रजापतयोऽभवन्। तान् मे निगदतः सर्वानादितः शृणु राघव॥ ६॥ कर्दमः प्रथमस्तेषां विकृतस्तदनन्तरम्। शेषश्च संश्रयश्चैव बहुपुत्रश्च वीर्यवान्॥ ७॥ स्थाणुर्मरीचरत्रिश्च क्रतुश्चैव महाबलः। पुलस्त्यश्चाङ्गिराश्चैव प्रचेताः पुलहस्तथा॥ ८॥ दक्षो विवस्वानपरोऽरिष्टनेमिश्च राघव। कश्यपश्च महातेजास्तेषामासीच्च पश्चिमः॥ ९॥ प्रजापतेस्तु दक्षस्य बभूवुरिति विश्रुताः। षष्टिर्दुहितरो राम यशस्विन्यो महायशः॥ १०॥ कश्यपः प्रतिजग्राह तासामष्टौ सुमध्यमाः। अदितिं च दितिं चैव दनूमपि च कालकाम्॥ ११॥ ताम्रां क्रोधवशां चैव मनुं चाप्यनलामपि। तास्तु कन्यास्ततः प्रीतः कश्यपः पुनरब्रवीत्॥ १२॥ पुत्रांस्त्रैलोक्यभर्तॄन् वै जनयिष्यथ मत्समान्। अदितिस्तन्मना राम दितिश्च दनुरेव च॥ १३॥ कालका च महाबाहो शेषास्त्वमनसोऽभवन्। अदित्यां जज्ञिरे देवास्त्रयस्त्रिंशदरिंदम॥ १४॥ आदित्या वसवो रुद्रा अश्विनौ च परंतप। दितिस्त्वजनयत् पुत्रान् दैत्यांस्तात यशस्विनः॥ १५॥ तेषामियं वसुमती पुराऽऽसीत् सवनार्णवा। दनुस्त्वजनयत् पुत्रमश्वग्रीवमरिंदम॥ १६॥ नरकं कालकं चैव कालकापि व्यजायत। क्रौञ्चीं भासीं तथा श्येनीं धृतराष्ट्रीं तथा शुकीम्॥ १७॥ ताम्रा तु सुषुवे कन्याः पञ्चैता लोकविश्रुताः। उलूकाञ्जनयत् क्रौञ्ची भासी भासान् व्यजायत॥ १८॥ श्येनी श्येनांश्च गृध्रांश्च व्यजायत सुतेजसः। धृतराष्ट्री तु हंसांश्च कलहंसाश्च सर्वशः॥ १९॥ चक्रवाकांश्च भद्रं ते विजज्ञे सापि भामिनी। शुकी नतां विजज्ञे तु नतायां विनता सुता॥ २०॥ दश क्रोधवशा राम विजज्ञेऽप्यात्मसंभवाः। मृगीं च मृगमन्दां च हरीं भद्रमदामपि॥ २१॥ मातङ्गीमथ शार्दूलीं श्वेतां च सुरभीं तथा। सर्वलक्षणसम्पन्नां सुरसां कद्रुकामपि॥ २२॥ अपत्यं तु मृगाः सर्वे मृग्या नरवरोत्तम। ऋक्षाश्च मृगमन्दायाः सृमराश्चमरास्तथा॥ २३॥ ततस्त्विरावतीं नाम जज्ञे भद्रमदा सुताम्। तस्यास्त्वैरावतः पुत्रो लोकनाथो महागजः॥ २४॥ हर्याश्च हरयोऽपत्यं वानराश्च तपस्विनः। गोलाङ्गूलाश्च शार्दूली व्याघ्रांश्चाजनयत् सुतान्॥ २५॥ मातङ्ग्यास्त्वथ मातङ्गा अपत्यं मनुजर्षभ। दिशागजं तु काकुत्स्थ श्वेता व्यजनयत् सुतम्॥ २६॥ ततो दुहितरौ राम सुरभिर्द्वे व्यजायत। रोहिणीं नाम भद्रं ते गन्धर्वीं च यशस्विनीम्॥ २७॥ रोहिण्यजनयद् गावो गन्धर्वी वाजिनः सुतान्। सुरसाजनयन्नागान् राम कद्रूश्च पन्नगान्॥ २८॥ मनुर्मनुष्याञ्जनयत् कश्यपस्य महात्मनः। ब्राह्मणान् क्षत्रियान् वैश्यान् शूद्रांश्च मनुजर्षभ॥ २९॥ मुखतो ब्राह्मणा जाता उरसः क्षत्रियास्तथा। ऊरुभ्यां जज्ञिरे वैश्याः पद्भ्यां शूद्रा इति श्रुतिः॥ ३०॥ सर्वान् पुण्यफलान् वृक्षाननलापि व्यजायत। विनता च शुकीपौत्री कद्रूश्च सुरसास्वसा॥ ३१॥ कद्रूर्नागसहस्रं तु विजज्ञे धरणीधरान्। द्वौ पुत्रौ विनतायास्तु गरुडोऽरुण एव च॥ ३२॥ तस्माज्जातोऽहमरुणात् सम्पातिश्च ममाग्रजः। जटायुरिति मां विद्धि श्येनीपुत्रमरिंदम॥ ३३॥ सोऽहं वाससहायस्ते भविष्यामि यदीच्छसि। इदं दुर्गं हि कान्तारं मृगराक्षससेवितम्। सीतां च तात रक्षिष्ये त्वयि याते सलक्ष्मणे॥ ३४॥ जटायुषं तु प्रतिपूज्य राघवो मुदा परिष्वज्य च संनतोऽभवत् । पितुर्हि शुश्राव सखित्वमात्मवा- ञ्जटायुषा संकथितं पुनः पुनः॥ ३५॥ स तत्र सीतां परिदाय मैथिलीं सहैव तेनातिबलेन पक्षिणा। जगाम तां पञ्चवटीं सलक्ष्मणो रिपून् दिधक्षन् शलभानिवानलः॥ ३६॥
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये अरण्यकाण्डे षोडशः सर्गः ॥३-१६॥
स्रोतः
सम्पाद्यताम्पाठकौ घनपाठी वि.श्रीरामः, घनपाठी हरिसीताराममूर्तिः च । अत्र