रामायणम्/अरण्यकाण्डम्/सर्गः २५
< रामायणम् | अरण्यकाण्डम्
| ← सर्गः २४ | रामायणम्/अरण्यकाण्डम् अरण्यकाण्डम् वाल्मीकिः |
सर्गः २६ → |
श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अरण्यकाण्डे पञ्चविंशः सर्गः ॥३-२५॥
अवष्टब्धधनुं रामं क्रुद्धं तं रिपुघातिनम्। ददर्शाश्रममागम्य खरः सह पुरःसरैः॥ १॥ तं दृष्ट्वा सगुणं चापमुद्यम्य खरनिःस्वनम्। रामस्याभिमुखं सूतं चोद्यतामित्यचोदयत्॥ २॥ स खरस्याज्ञया सूतस्तुरगान् समचोदयत्। यत्र रामो महाबाहुरेको धुन्वन् धनुः स्थितः॥ ३॥ तं तु निष्पतितं दृष्ट्वा सर्वतो रजनीचराः। मुञ्चमाना महानादं सचिवाः पर्यवारयन्॥ ४॥ स तेषां यातुधानानां मध्ये रथगतः खरः। बभूव मध्ये ताराणां लोहिताङ्ग इवोदितः॥ ५॥ ततः शरसहस्रेण राममप्रतिमौजसम्। अर्दयित्वा महानादं ननाद समरे खरः॥ ६॥ ततस्तं भीमधन्वानं क्रुद्धाः सर्वे निशाचराः। रामं नानाविधैः शस्त्रैरभ्यवर्षन्त दुर्जयम्॥ ७॥ मुद्गरैरायसैः शूलैः प्रासैः खड्गैः परश्वधैः। राक्षसाः समरे शूरं निजघ्नू रोषतत्पराः॥ ८॥ ते बलाहकसंकाशा महाकाया महाबलाः। अभ्यधावन्त काकुत्स्थं रथैर्वाजिभिरेव च॥ ९॥ गजैः पर्वतकूटाभै रामं युद्धे जिघांसवः। ते रामे शरवर्षाणि व्यसृजन् रक्षसां गणाः॥ १०॥ शैलेन्द्रमिव धाराभिर्वर्षमाणा महाघनाः। सर्वैः परिवृतो रामो राक्षसैः क्रूरदर्शनैः॥ ११॥ तिथिष्विव महादेवो वृतः पारिषदां गणैः। तानि मुक्तानि शस्त्राणि यातुधानैः स राघवः॥ १२॥ प्रतिजग्राह विशिखैर्नद्योघानिव सागरः। स तैः प्रहरणैर्घोरैर्भिन्नगात्रो न विव्यथे॥ १३॥ रामः प्रदीप्तैर्बहुभिर्वज्रैरिव महाचलः। स विद्धः क्षतजादिग्धः सर्वगात्रेषु राघवः॥ १४॥ बभूव रामः संध्याभ्रैर्दिवाकर इवावृतः। विषेदुर्देवगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमर्षयः॥ १५॥ एकं सहस्रैर्बहुभिस्तदा दृष्ट्वा समावृतम्। ततो रामस्तु संक्रुद्धो मण्डलीकृतकार्मुकः॥ १६॥ ससर्ज निशितान् बाणान् शतशोऽथ सहस्रशः। दुरावारान् दुर्विषहान् कालपाशोपमान् रणे॥ १७॥ मुमोच लीलया कङ्कपत्रान् काञ्चनभूषणान्। ते शराः शत्रुसैन्येषु मुक्ता रामेण लीलया॥ १८॥ आददू रक्षसां प्राणान् पाशाः कालकृता इव। भित्त्वा राक्षसदेहांस्तांस्ते शरा रुधिराप्लुताः॥ १९॥ अन्तरिक्षगता रेजुर्दीप्ताग्निसमतेजसः। असंख्येयास्तु रामस्य सायकाश्चापमण्डलात्॥ २०॥ विनिष्पेतुरतीवोग्रा रक्षःप्राणापहारिणः। तैर्धनूंषि ध्वजाग्राणि चर्माणि कवचानि च॥ २१॥ बाहून् सहस्ताभरणानूरून् करिकरोपमान्। चिच्छेद रामः समरे शतशोऽथ सहस्रशः॥ २२॥ हयान् काञ्चनसंनाहान् रथयुक्तान् ससारथीन्। गजांश्च सगजारोहान् सहयान् सादिनस्तदा॥ २३॥ चिच्छिदुर्बिभिदुश्चैव रामबाणा गुणच्युताः। पदातीन् समरे हत्वा ह्यनयद् यमसादनम्॥ २४॥ ततो नालीकनाराचैस्तीक्ष्णाग्रैश्च विकर्णिभिः। भीममार्तस्वरं चक्रुश्छिद्यमाना निशाचराः॥ २५॥ तत्सैन्यं विविधैर्बाणैरर्दितं मर्मभेदिभिः। न रामेण सुखं लेभे शुष्कं वनमिवाग्निना॥ २६॥ केचिद् भीमबलाः शूराः प्रासान् शूलान् परश्वधान्। चिक्षिपुः परमक्रुद्धा रामाय रजनीचराः॥ २७॥ तेषां बाणैर्महाबाहुः शस्त्राण्यावार्य वीर्यवान्। जहार समरे प्राणांश्चिच्छेद च शिरोधरान्॥ २८॥ ते छिन्नशिरसः पेतुश्छिन्नचर्मशरासनाः। सुपर्णवातविक्षिप्ता जगत्यां पादपा यथा॥ २९॥ अवशिष्टाश्च ये तत्र विषण्णास्ते निशाचराः। खरमेवाभ्यधावन्त शरणार्थं शराहताः॥ ३०॥ तान् सर्वान् धनुरादाय समाश्वास्य च दूषणः। अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धः क्रुद्धं क्रुद्ध इवान्तकः॥ ३१॥ निवृत्तास्तु पुनः सर्वे दूषणाश्रयनिर्भयाः। राममेवाभ्यधावन्त सालतालशिलायुधाः॥ ३२॥ शूलमुद्गरहस्ताश्च पाशहस्ता महाबलाः। सृजन्तः शरवर्षाणि शस्त्रवर्षाणि संयुगे॥ ३३॥ द्रुमवर्षाणि मुञ्चन्तः शिलावर्षाणि राक्षसाः। तद् बभूवाद्भुतं युद्धं तुमुलं रोमहर्षणम्॥ ३४॥ रामस्यास्य महाघोरं पुनस्तेषां च रक्षसाम्। ते समन्तादभिक्रुद्धा राघवं पुनरार्दयन्॥ ३५॥ ततः सर्वा दिशो दृष्ट्वा प्रदिशश्च समावृताः। राक्षसैः सर्वतः प्राप्तैः शरवर्षाभिरावृतः॥ ३६॥ स कृत्वा भैरवं नादमस्त्रं परमभास्वरम्। समयोजयद् गान्धर्वं राक्षसेषु महाबलः॥ ३७॥ ततः शरसहस्राणि निर्ययुश्चापमण्डलात्। सर्वा दश दिशो बाणैरापूर्यन्त समागतैः॥ ३८॥ नाददानं शरान् घोरान् विमुञ्चन्तं शरोत्तमान्। विकर्षमाणं पश्यन्ति राक्षसास्ते शरार्दिताः॥ ३९॥ शरान्धकारमाकाशमावृणोत् सदिवाकरम्। बभूवावस्थितो रामः प्रक्षिपन्निव तान् शरान्॥ ४०॥ युगपत्पतमानैश्च युगपच्च हतैर्भृशम्। युगपत्पतितैश्चैव विकीर्णा वसुधाभवत्॥ ४१॥ निहताः पतिताः क्षीणाश्छिन्ना भिन्ना विदारिताः। तत्र तत्र स्म दृश्यन्ते राक्षसास्ते सहस्रशः॥ ४२॥ सोष्णीषैरुत्तमाङ्गैश्च साङ्गदैर्बाहुभिस्तथा। ऊरुभिर्बाहुभिश्छिन्नैर्नानारूपैर्विभूषणैः॥ ४३॥ हयैश्च द्विपमुख्यैश्च रथैर्भिन्नैरनेकशः। चामरव्यजनैश्छत्रैर्ध्वजैर्नानाविधैरपि॥ ४४॥ रामेण बाणाभिहतैर्विच्छिन्नैः शूलपट्टिशैः। खड्गैः खण्डीकृतैः प्रासैर्विकीर्णैश्च परश्वधैः॥ ४५॥ चूर्णिताभिः शिलाभिश्च शरैश्चित्रैरनेकशः। विच्छिन्नैः समरे भूमिर्विस्तीर्णाभूद् भयंकरा॥ ४६॥ तान् दृष्ट्वा निहतान् सर्वे राक्षसाः परमातुराः। न तत्र चलितुं शक्ता रामं परपुरंजयम्॥ ४७॥
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये अरण्यकाण्डे पञ्चविंशः सर्गः ॥३-२५॥
स्रोतः
सम्पाद्यताम्पाठकौ घनपाठी वि.श्रीरामः, घनपाठी हरिसीताराममूर्तिः च । अत्र