ऋग्वेदः सूक्तं १०.३१
| ← सूक्तं १०.३० | ऋग्वेदः - मण्डल १० सूक्तं १०.३१ कवष ऐलूषः |
सूक्तं १०.३२ → |
| दे. विश्वे देवाः। त्रिष्टुप् |
आ नो देवानामुप वेतु शंसो विश्वेभिस्तुरैरवसे यजत्रः ।
तेभिर्वयं सुषखायो भवेम तरन्तो विश्वा दुरिता स्याम ॥१॥
परि चिन्मर्तो द्रविणं ममन्यादृतस्य पथा नमसा विवासेत् ।
उत स्वेन क्रतुना सं वदेत श्रेयांसं दक्षं मनसा जगृभ्यात् ॥२॥
अधायि धीतिरससृग्रमंशास्तीर्थे न दस्ममुप यन्त्यूमाः ।
अभ्यानश्म सुवितस्य शूषं नवेदसो अमृतानामभूम ॥३॥
नित्यश्चाकन्यात्स्वपतिर्दमूना यस्मा उ देवः सविता जजान ।
भगो वा गोभिरर्यमेमनज्यात्सो अस्मै चारुश्छदयदुत स्यात् ॥४॥
इयं सा भूया उषसामिव क्षा यद्ध क्षुमन्तः शवसा समायन् ।
अस्य स्तुतिं जरितुर्भिक्षमाणा आ नः शग्मास उप यन्तु वाजाः ॥५॥
अस्येदेषा सुमतिः पप्रथानाभवत्पूर्व्या भूमना गौः ।
अस्य सनीळा असुरस्य योनौ समान आ भरणे बिभ्रमाणाः ॥६॥
किं स्विद्वनं क उ स वृक्ष आस यतो द्यावापृथिवी निष्टतक्षुः ।
संतस्थाने अजरे इतऊती अहानि पूर्वीरुषसो जरन्त ॥७॥
नैतावदेना परो अन्यदस्त्युक्षा स द्यावापृथिवी बिभर्ति ।
त्वचं पवित्रं कृणुत स्वधावान्यदीं सूर्यं न हरितो वहन्ति ॥८॥
स्तेगो न क्षामत्येति पृथ्वीं मिहं न वातो वि ह वाति भूम ।
मित्रो यत्र वरुणो अज्यमानोऽग्निर्वने न व्यसृष्ट शोकम् ॥९॥
स्तरीर्यत्सूत सद्यो अज्यमाना व्यथिरव्यथीः कृणुत स्वगोपा ।
पुत्रो यत्पूर्वः पित्रोर्जनिष्ट शम्यां गौर्जगार यद्ध पृच्छान् ॥१०॥
उत कण्वं नृषदः पुत्रमाहुरुत श्यावो धनमादत्त वाजी ।
प्र कृष्णाय रुशदपिन्वतोधरृतमत्र नकिरस्मा अपीपेत् ॥११॥
सायणभाष्यम्
' आ नः' इत्येकादशर्चं द्वितीयं सूक्तं कवषस्यार्षं त्रैष्टुभं वैश्वदेवम् । अनुक्रान्तं च - आ न एकादश वैश्वदेवम् ' इति । गतः सूक्तविनियोगः । एकादशिनस्य वैश्वदेवस्य पशोः पुरोडाशस्य ‘ आ नः' इत्येषानुवाक्या । सूत्रितं च --' विश्वे अद्य मरुतो विश्व ऊत्या नो देवानामुप वेतु शंसः । (आश्व. श्रौ. ३. ७) इति ॥
आ नो॑ दे॒वाना॒मुप॑ वेतु॒ शंसो॒ विश्वे॑भिस्तु॒रैरव॑से॒ यज॑त्रः ।
तेभि॑र्व॒यं सु॑ष॒खायो॑ भवेम॒ तर॑न्तो॒ विश्वा॑ दुरि॒ता स्या॑म ॥१
आ । नः॒ । दे॒वाना॑म् । उप॑ । वे॒तु॒ । शंसः॑ । विश्वे॑भिः । तु॒रैः । अव॑से । यज॑त्रः ।
तेभिः॑ । व॒यम् । सु॒ऽस॒खायः॑ । भ॒वे॒म॒ । तर॑न्तः । विश्वा॑ । दुः॒ऽइ॒ता । स्या॒म॒ ॥१
आ । नः । देवानाम् । उप । वेतु । शंसः । विश्वेभिः । तुरैः । अवसे । यजत्रः ।
तेभिः । वयम् । सुऽसखायः । भवेम । तरन्तः । विश्वा । दुःऽइता । स्याम ॥१
“देवानां स्तोतॄणां “नः अस्माकं “शंसः स्तोतव्यः "यजत्रः यष्टव्यः एवंभूत इन्द्रः “तुरैः त्वरणशीलैः “विश्वेभिः सर्वैः मरुद्भिः सह “अवसे अस्मद्यज्ञरक्षणार्थम् “आ “उप “वेतु उपागच्छतु । “वयम् अपि “तेभिः तैः सह “सुसखायः शोभनसखायः “भवेम स्याम । किंच “विश्वा “दुरिता विश्वानि दुरितानि पापानि “तरन्तः “स्याम ॥
परि॑ चि॒न्मर्तो॒ द्रवि॑णं ममन्यादृ॒तस्य॑ प॒था नम॒सा वि॑वासेत् ।
उ॒त स्वेन॒ क्रतु॑ना॒ सं व॑देत॒ श्रेयां॑सं॒ दक्षं॒ मन॑सा जगृभ्यात् ॥२
परि॑ । चि॒त् । मर्तः॑ । द्रवि॑णम् । म॒म॒न्या॒त् । ऋ॒तस्य॑ । प॒था । नम॑सा । आ । वि॒वा॒से॒त् ।
उ॒त । स्वेन॑ । क्रतु॑ना । सम् । व॒दे॒त॒ । श्रेयां॑सम् । दक्ष॑म् । मन॑सा । ज॒गृ॒भ्या॒त् ॥२
परि । चित् । मर्तः । द्रविणम् । ममन्यात् । ऋतस्य । पथा । नमसा । आ । विवासेत् ।
उत । स्वेन । क्रतुना । सम् । वदेत । श्रेयांसम् । दक्षम् । मनसा । जगृभ्यात् ॥२
“मर्तः मनुष्यः यजमानः “परि “चित् सर्वतः “द्रविणं विश्वेषां देवानां यागार्थं धनं ममन्यात् । मन्यतिः कान्तिकर्मा । कामयेत लब्धुमिच्छेत् । धनं लब्ध्वा च “ऋतस्य यज्ञस्य “पथा मार्गेण “नमसा हविराख्येनान्नेन “आ “विवासेत् परिचरेत् । “उत अपि च “स्वेन आत्मीयेन “क्रतुना प्रज्ञानेन । मनसेत्यर्थः । “सं “वदेत । संवादोऽत्र समाध्यानमुच्यते । हविर्गृहीत्वा वषट्करिष्यन् विश्वान् देवान् मनसाध्यायेदित्यर्थः । विश्वेषां देवानां यागानन्तरं च तत्प्रसादात् “श्रेयांसम् अतिशयेन प्रशस्यमात्मानं “दक्षं प्रवृद्धं सर्वव्यापिनं “मनसा ध्यानसाधनेनान्तःकरणेन “जगृभ्यात् गृह्णीयात् ॥
अधा॑यि धी॒तिरस॑सृग्र॒मंशा॑स्ती॒र्थे न द॒स्ममुप॑ य॒न्त्यूमा॑ः ।
अ॒भ्या॑नश्म सुवि॒तस्य॑ शू॒षं नवे॑दसो अ॒मृता॑नामभूम ॥३
अधा॑यि । धी॒तिः । अस॑सृग्रम् । अंशाः॑ । ती॒र्थे । न । द॒स्मम् । उप॑ । य॒न्ति॒ । ऊमाः॑ ।
अ॒भि । आ॒न॒श्म॒ । सु॒वि॒तस्य॑ । शू॒षम् । नवे॑दसः । अ॒मृता॑नाम् । अ॒भू॒म॒ ॥३
अधायि । धीतिः । अससृग्रम् । अंशाः । तीर्थे । न । दस्मम् । उप । यन्ति । ऊमाः ।
अभि । आनश्म । सुवितस्य । शूषम् । नवेदसः । अमृतानाम् । अभूम ॥३
“धीतिः देवयागक्रिया “अधायि निहिता स्थापिता । अस्माभिः प्रवर्तितेत्यर्थः । तदनन्तरम् “ऊमाः अवितारस्तर्पयितारः “अंशाः अस्माभिर्दत्ता हविर्भागाः “दस्मं दर्शनीयं शत्रूणामुपक्षपयितारं वा “अससृग्रम् असमानसृष्टिम् । उत्कृष्टजन्मानमित्यर्थः । एवंभूतं देवसंघम् “उप “यन्ति उपगच्छन्ति । तत्र दृष्टान्तः । “तीर्थे “न । यथा गङ्गादितीर्थे तर्पणमुखे विसृष्टा अपामंशाः देवसंघमुपगच्छन्ति तद्वत् । तदनन्तरं वयं “सुवितस्य सु इतस्य सुष्ठु प्राप्तस्य स्वर्गादिकस्य “शूषं सुखम् “अभ्यानश्म अभिप्राप्नवाम। किंच वयम् "अमृतानां देवानां “नवेदसः । न वेदेत्येतस्मिन्नर्थे नवेदः शब्दो ‘नभ्राण्नपान्नवेदा' इति निपातितः । न न वेत्तारो वेत्तार एव । स्वरूपतो ज्ञातार एवेत्यर्थः । “अभूम भवेमेत्याशास्महे ॥
नित्य॑श्चाकन्या॒त्स्वप॑ति॒र्दमू॑ना॒ यस्मा॑ उ दे॒वः स॑वि॒ता ज॒जान॑ ।
भगो॑ वा॒ गोभि॑रर्य॒मेम॑नज्या॒त्सो अ॑स्मै॒ चारु॑श्छदयदु॒त स्या॑त् ॥४
नित्यः॑ । चा॒क॒न्या॒त् । स्वऽप॑तिः । दमू॑नाः । यस्मै॑ । ऊं॒ इति॑ । दे॒वः । स॒वि॒ता । ज॒जान॑ ।
भगः॑ । वा॒ । गोभिः॑ । अ॒र्य॒मा । ई॒म् । अ॒न॒ज्या॒त् । सः । अ॒स्मै॒ । चारुः॑ । छ॒द॒य॒त् । उ॒त । स्या॒त् ॥४
नित्यः । चाकन्यात् । स्वऽपतिः । दमूनाः । यस्मै । ऊं इति । देवः । सविता । जजान ।
भगः । वा । गोभिः । अर्यमा । ईम् । अनज्यात् । सः । अस्मै । चारुः । छदयत् । उत । स्यात् ॥४
नित्यः कल्पावस्थायी प्रजापतिः “चाकन्यात् । तस्मै दृष्टादृष्टफलं दातुं कामयतां । कीदृशः। “स्वपतिः स्वीयानां प्रजानां स्वामी धनपतिर्वा “दमूनाः दानमनाः । कस्मै कामयतामिति उच्यते । “उ उत अपि च “यस्मै यजमानाय मह्यं “सविता सर्वस्य प्रेरको “देव: “जजान जनितवान् । दृष्टादृष्टफलं दत्तवानित्यर्थः । वाशब्दः समुच्चये । तथा “भगः देवश्च “गोभिः अस्मदीयाभिः स्तुतिरूपाभिः वाग्भिः स्तुतः “अर्यमा देवश्च “ईम् ईदृग्भूतं दृष्टादृष्टफलम् “अनज्यात व्यक्तीकुर्यात् । दद्यादित्यर्थः । “उत अपि च “स्यात् अन्योऽपि “यो देवगणोऽस्ति “चारुः रमणीयः “सः अपि देवगणः “अस्मै यजमानाय मह्यं “छदयत् दृष्टादृष्टफलं दातुं कामयतामित्येतदाशास्महे ॥ , इयं सा भूया उषसामिव क्षा यद्धं क्षुमन्तुः शवसा समार्यन् ।।
इ॒यं सा भू॑या उ॒षसा॑मिव॒ क्षा यद्ध॑ क्षु॒मन्त॒ः शव॑सा स॒माय॑न् ।
अ॒स्य स्तु॒तिं ज॑रि॒तुर्भिक्ष॑माणा॒ आ न॑ः श॒ग्मास॒ उप॑ यन्तु॒ वाजा॑ः ॥५
इ॒यम् । सा । भू॒याः॒ । उ॒षसा॑म्ऽइव । क्षाः । यत् । ह॒ । क्षु॒ऽमन्तः॑ । शव॑सा । स॒म्ऽआय॑न् ।
अ॒स्य । स्तु॒तिम् । ज॒रि॒तुः । भिक्ष॑माणाः । आ । नः॒ । श॒ग्मासः॑ । उप॑ । य॒न्तु॒ । वाजाः॑ ॥५
इयम् । सा । भूयाः । उषसाम्ऽइव । क्षाः । यत् । ह । क्षुऽमन्तः । शवसा । सम्ऽआयन् ।
अस्य । स्तुतिम् । जरितुः । भिक्षमाणाः । आ । नः । शग्मासः । उप । यन्तु । वाजाः ॥५
“लुमन्तः । क्षुशब्दोऽन्नवाची शब्दवाची वा । अन्नवन्तः स्तुतिमन्तः कीर्तिमन्तो वेत्यर्थः । एवंभूता देवाः “शवसा बलेन “यत् यामस्मदीयां स्तुतिं प्रति “समायन् समागच्छन् संप्राप्ताः “सा “इयं स्तुतिर्देवानां प्राप्या “भूयाः भूयात् भवतु । “उषसामिव “क्षाः । यथा पृथिवी उषसां व्याप्त्या सर्वेषां प्राप्या भवति तद्वत् । किंच “जरितुः स्तोतुः “अस्य मम “स्तुतिं "भिक्षमाणाः याचमानाः “शग्मासः । शग्ममिति सुखनाम । सुखाः सुखकराः “वाजाः सुधन्वनः पुत्रास्त्रयोऽप्यृभुर्विभ्वा वाज इत्येते "नः अस्मानाभिमुख्येन “उप “यन्तु उपगच्छन्तु ॥ ॥ २७ ॥
अ॒स्येदे॒षा सु॑म॒तिः प॑प्रथा॒नाभ॑वत्पू॒र्व्या भूम॑ना॒ गौः ।
अ॒स्य सनी॑ळा॒ असु॑रस्य॒ योनौ॑ समा॒न आ भर॑णे॒ बिभ्र॑माणाः ॥६
अ॒स्य । इत् । ए॒षा । सु॒ऽम॒तिः । प॒प्र॒था॒ना । अभ॑वत् । पू॒र्व्या । भूम॑ना । गौः ।
अ॒स्य । सऽनी॑ळाः । असु॑रस्य । योनौ॑ । स॒मा॒ने । आ । भर॑णे । बिभ्र॑माणाः ॥६
अस्य । इत् । एषा । सुऽमतिः । पप्रथाना । अभवत् । पूर्व्या । भूमना । गौः ।
अस्य । सऽनीळाः । असुरस्य । योनौ । समाने । आ । भरणे । बिभ्रमाणाः ॥६
“इत् इदानीम् “अस्य देवगणसंबन्धिनी “एषा “सुमतिः सुष्टुतिः “पप्रथानाभवत् विस्तीर्यमाणाभूत् । अस्माभिः क्रियमाणेत्यर्थः । कीदृशी । “पूर्व्या पूर्वकालीना “भूमना भूम्ना बहुत्वेन युक्तेति शेषः । सर्वदेवसंबन्धित्वाद्भृशं जातेत्यर्थः । “गौः देवान्प्रति गन्त्री । एतज्ज्ञात्वा सर्वे देवाः "असुरस्य प्रजारूपबलवतः “अस्य मम संबन्धिनि “समाने सर्वदेवसाधारणे “भरणे सर्वेषां देवानां पुष्टिकरे “योनौ यज्ञाख्ये स्थाने “सनीळाः समानस्थानाः “बिभ्रमाणाः अस्मदर्थं दृष्टादृष्टफलं धारयन्तः “आ गच्छन्त्विति शेषः ॥
किं स्वि॒द्वनं॒ क उ॒ स वृ॒क्ष आ॑स॒ यतो॒ द्यावा॑पृथि॒वी नि॑ष्टत॒क्षुः ।
सं॒त॒स्था॒ने अ॒जरे॑ इ॒तऊ॑ती॒ अहा॑नि पू॒र्वीरु॒षसो॑ जरन्त ॥७
किम् । स्वि॒त् । वन॑म् । कः । ऊं॒ इति॑ । सः । वृ॒क्षः । आ॒स॒ । यतः॑ । द्यावा॑पृथि॒वी इति॑ । निः॒ऽत॒त॒क्षुः ।
स॒न्त॒स्था॒ने इति॑ स॒म्ऽत॒स्था॒ने । अ॒जरे॒ इति॑ । इ॒तऊ॑ती॒ इती॒तःऽऊ॑ती । अहा॑नि । पू॒र्वीः । उ॒षसः॑ । ज॒र॒न्त॒ ॥७
किम् । स्वित् । वनम् । कः । ऊं इति । सः । वृक्षः । आस । यतः । द्यावापृथिवी इति । निःऽततक्षुः ।
सन्तस्थाने इति सम्ऽतस्थाने । अजरे इति । इतऊती इतीतःऽऊती । अहानि । पूर्वीः । उषसः । जरन्त ॥७
“यतः यस्माद्वृक्षात् “द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ “निष्टतक्षुः देवाः निःशेषेण कृतवन्तः “सः तादृशः “वृक्षः “क “उ “आस कीदृग्वा बभूव । तदुत्पादकं “वनम् अरण्यं “किं “स्वित् । संतस्थाने सम्यक्तिष्ठन्त्यौ "अजरे जरावर्जिते “इतऊती इत एतेभ्यो देवेभ्यो रक्षणं ययोस्ते । किंच “अहानि सर्वाणि दिनानि “पूर्वीः बह्वीः “उषसः च देवा निष्टतक्षुः । एवंभूतान् देवान् “जरन्त स्तोतारः स्तुवन्ति ॥
नैताव॑दे॒ना प॒रो अ॒न्यद॑स्त्यु॒क्षा स द्यावा॑पृथि॒वी बि॑भर्ति ।
त्वचं॑ प॒वित्रं॑ कृणुत स्व॒धावा॒न्यदीं॒ सूर्यं॒ न ह॒रितो॒ वह॑न्ति ॥८
न । ए॒ताव॑त् । ए॒ना । प॒रः । अ॒न्यत् । अ॒स्ति॒ । उ॒क्षा । सः । द्यावा॑पृथि॒वी इति॑ । बि॒भ॒र्ति॒ ।
त्वच॑म् । प॒वित्र॑म् । कृ॒णु॒त॒ । स्व॒धाऽवा॑न् । यत् । ई॒म् । सूर्य॑म् । न । ह॒रितः॑ । वह॑न्ति ॥८
न । एतावत् । एना । परः । अन्यत् । अस्ति । उक्षा । सः । द्यावापृथिवी इति । बिभर्ति ।
त्वचम् । पवित्रम् । कृणुत । स्वधाऽवान् । यत् । ईम् । सूर्यम् । न । हरितः । वहन्ति ॥८
द्यावापृथिव्योर्निर्माणरूपम् “एतावत् देवजातं सामर्थ्येन युक्तमिति “न अपि तु “एना एतेभ्यो देवेभ्यः “परः उत्कृष्टः “अन्यत् अन्यो हिरण्यगर्भः “अस्ति। “उक्षा सेक्ता । प्रजानां स्रष्टेत्यर्थः । हिरण्यगर्भः परमसूक्ष्मो वायुरूपो लिङ्गात्मा अपः प्रविश्य द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ “बिभर्ति धारयति । किंच “स्वधावान् बलवानन्नवान् वा स हिरण्यगर्भः “पवित्रं पवित्रमयं “त्वचम् अत्मीयं शरीरं दीप्तं मन्त्रं वा “कृणुत करोति । कदेति उच्यते । “यत् यदा “ईम् इमां त्वचं “हरितः अश्वाः “सूर्यं “न “वहन्ति न प्रापयन्ति तदेति । सृष्टेः प्रागित्यर्थः ॥
स्ते॒गो न क्षामत्ये॑ति पृ॒थ्वीं मिहं॒ न वातो॒ वि ह॑ वाति॒ भूम॑ ।
मि॒त्रो यत्र॒ वरु॑णो अ॒ज्यमा॑नो॒ऽग्निर्वने॒ न व्यसृ॑ष्ट॒ शोक॑म् ॥९
स्ते॒गः । न । क्षाम् । अति॑ । ए॒ति॒ । पृ॒थ्वीम् । मिह॑म् । न । वातः॑ । वि । ह॒ । वा॒ति॒ । भूम॑ ।
मि॒त्रः । यत्र॑ । वरु॑णः । अ॒ज्यमा॑नः । अ॒ग्निः । वने॑ । न । वि । असृ॑ष्ट । शोक॑म् ॥९
स्तेगः । न । क्षाम् । अति । एति । पृथ्वीम् । मिहम् । न । वातः । वि । ह । वाति । भूम ।
मित्रः । यत्र । वरुणः । अज्यमानः । अग्निः । वने । न । वि । असृष्ट । शोकम् ॥९
“स्तेगः । ‘ स्त्यै ष्ट्यै शब्दसंघातयोः'। रश्मिसंघाती आदित्यः “पृथ्वीं विस्तीर्णां “क्षां भूमि तेजसा “न “अत्येति नातिगच्छति । मर्यादया तिष्ठतीत्येवमादित्यः स्तूयते । “वातः वायुरपि खलु “भूम भूमिं “मिहं वृष्टिं “न “वि “वाति समर्थोऽपि सन् विविधं न गमयति । भूमिं प्रति सावशेषमेव वर्षयतीति वातः स्तूयते । “यत्र यस्मिन् प्रजापतौ “मित्रः देवः “अज्यमानः व्यज्यमानः व्यक्तीभवन् । उत्पाद्यमान इत्यर्थः । “शोकं स्वीयां दीप्तिं “व्यसृष्ट विसृजति सर्वतो विक्षिपति तथा “वरुणः च व्यक्तीभवन् स्वदीप्तिं विक्षिपति । तत्र दृष्टान्तः । “अग्निः देवः “वने “न यथा वृक्षसंघाते स्वदीप्तिं सर्वतो विसृजति तद्वत् । तादृशं प्रजापतिं स्तौमीति शेषः ।।
स्त॒रीर्यत्सूत॑ स॒द्यो अ॒ज्यमा॑ना॒ व्यथि॑रव्य॒थीः कृ॑णुत॒ स्वगो॑पा ।
पु॒त्रो यत्पूर्व॑ः पि॒त्रोर्जनि॑ष्ट श॒म्यां गौर्ज॑गार॒ यद्ध॑ पृ॒च्छान् ॥१०
स्त॒रीः । यत् । सूत॑ । स॒द्यः । अ॒ज्यमा॑ना । व्यथिः॑ । अ॒व्य॒थीः । कृ॒णु॒त॒ । स्वऽगो॑पा ।
पु॒त्रः । यत् । पूर्वः॑ । पि॒त्रोः । जनि॑ष्ट । श॒म्याम् । गौः । ज॒गा॒र॒ । यत् । ह॒ । पृ॒च्छान् ॥१०
स्तरीः । यत् । सूत । सद्यः । अज्यमाना । व्यथिः । अव्यथीः । कृणुत । स्वऽगोपा ।
पुत्रः । यत् । पूर्वः । पित्रोः । जनिष्ट । शम्याम् । गौः । जगार । यत् । ह । पृच्छान् ॥१०
अरण्योः कारणभूतां शमीं गोत्वेन रूपयति । “स्तरीः निवृत्तप्रसवा गौः “सद्यः शीघ्रम् “अज्यमाना निषिच्यमानरेतस्का सती “यत् यदा “सूत वत्सं प्रसूते तदा “व्यथिः दुःखानां बाधयित्री “स्वगोपा स्वायत्तगोप्तृका स्वभूतरक्षणा वा सती सा गौः “अव्यथीः व्यथारहिताः प्रजाः “कृणुत करोति । यदा शमी पुत्रस्थानीयमश्वत्थं प्रसूते तदानीमरण्याहरणाय तादृशमश्वत्थमन्विष्यतामृत्विजामश्वत्थस्य जनयित्री शमी सुखहेतुर्भवतीत्यर्थः। शमीगर्भादश्वत्थादरणी आहर्तव्ये । श्रूयते हि - शमीगर्भादग्निं मन्थन्ति ' ( तै. ब्रा. १.१.९ ) इति । अपि च “पूर्वः पुरातनः “पुत्रः । पुन्नाम्नो नरकात् त्राता । यद्वा । पुत्रस्थानीयोऽग्निः । “पित्रोः जनयित्र्योररण्योः सकाशात् “यत् यदा “जनिष्ट मथनेन प्रादुर्भवति तदानीं “गौः पृथिवी तयोररण्योर्मातृभूतां “शम्याम् अश्वत्थगर्भां तां शमीम् । ‘सुपां सुलुक्' इति सुपो ड्यादेशः । “जगार उद्गिरति । “यद्ध यां खलु शमीं “पृच्छान् ऋत्विजः पृच्छन्ति वीप्सन्ति गवेषयन्ति ॥
उ॒त कण्वं॑ नृ॒षद॑ः पु॒त्रमा॑हुरु॒त श्या॒वो धन॒माद॑त्त वा॒जी ।
प्र कृ॒ष्णाय॒ रुश॑दपिन्व॒तोध॑रृ॒तमत्र॒ नकि॑रस्मा अपीपेत् ॥११
उ॒त । कण्व॑म् । नृ॒ऽसदः॑ । पु॒त्रम् । आ॒हुः॒ । उ॒त । श्या॒वः । धन॑म् । आ । अ॒द॒त्त॒ । वा॒जी ।
प्र । कृ॒ष्णाय॑ । रुश॑त् । अ॒पि॒न्व॒त॒ । ऊधः॑ । ऋ॒तम् । अत्र॑ । नकिः॑ । अ॒स्मै॒ । अ॒पी॒पे॒त् ॥११
उत । कण्वम् । नृऽसदः । पुत्रम् । आहुः । उत । श्यावः । धनम् । आ । अदत्त । वाजी ।
प्र । कृष्णाय । रुशत् । अपिन्वत । ऊधः । ऋतम् । अत्र । नकिः । अस्मै । अपीपेत् ॥११
“उत अपि च “कण्वम् ऋषिं “नृषदः “पुत्रमाहुः वेदवादिनो वदन्ति । "उत अपि च “वाजी हविर्लक्षणान्नवान् कण्वः “श्यावः श्यामवर्णः सन्नस्मादग्नेः सकाशात् “धनमादत्त अगृह्णात् । “कृष्णाय श्यामवर्णाय नार्षदाय कण्वायाग्नेः “ऊधः “रुशत् रोचमानरूपं “प्र “अपिन्वत प्रासिञ्चत् । “अत्र इत्थमग्निव्यतिरिक्तः कश्चिदपि देवः “अस्मै कण्वाय “ऋतं यज्ञं “नकिः “अपीपेत् नावर्धयत् । 'युवं श्यावाय रुशतीमदत्तम् ' (ऋ. सं. १. ११७. ८) इत्युक्तम् ॥ ॥ २८ ॥
| मण्डल १० | ||||
|---|---|---|---|---|