नारदपुराणम्- पूर्वार्धः/अध्यायः २५
सनक उवाच ।।
वर्णाश्रमाचारविधिं प्रवक्ष्यामि विशेषतः ।।
श्रृणुष्व तन्मुनिश्रेष्ट सावधानेन चेतसा ।। २५-१ ।।
यः स्वधर्मं परित्यज्य परधर्मं समाचरेत् ।।
पाषंडः स हि विज्ञेयः सर्वधर्मबहिष्कृतः ।। २५-२ ।।
गर्भाधानादिसंस्काराः कार्या मंत्रविधानतः ।।
स्त्रीणाममंत्रतः कार्या यथाकालं यथाविधि ।। २५-३ ।।
सीमंतकर्म प्रथमं चतुर्थे मासि शस्यते ।।
षष्टे वा सत्पमे वापि अष्टमे वापि कारयेत् ।। २५-४ ।।
जाते पुत्रे पिता स्नात्वा सचैलं जातकर्म च ।।
कुर्य्याच्च नांदीश्राद्धं च स्वस्तिवाचनपूर्वकम् ।। २५-५ ।।
हेम्ना वा रजतेनापि वृद्धिश्राद्धं प्रकल्पयेत् ।।
अन्नेन कारयेद्यस्तु स चंडाल समो भवेत् ।। २५-६ ।।
कृत्वाभ्युदयिकं श्राद्धं पिता पुत्रस्य वाग्यतः ।।
कुर्वीत नामनिर्द्देशं सूतकांते यथाविधि ।। २५-७ ।।
अस्पष्टमर्थहीनं च ह्यतिगुर्वक्षरान्वितम् ।।
न दद्यान्नाम विप्रेन्द तथा च विषमाक्षरम् ।। २५-८ ।।
तृतीयवर्षे चौलं च पंचमे षष्टसम्मिते ।।
सत्पमे चाष्टमे वापि कुर्याद् गृह्योक्तमार्गतः ।। २५-९ ।।
दैवयोगादतिक्रांते गर्भाधानादिकर्मणि ।।
कर्तव्यः पादकृच्छ्रो वै चौले त्वर्द्धं प्रकल्पयेत् ।। २५-१० ।।
गर्भाष्टमेऽष्टमे वाब्दे बटुकस्योपनायनम् ।।
आषोडशाब्दपर्यंतं गौणं कालमुशंति च ।। २५-११ ।।
गर्भैकादशमेऽब्दे तु राजन्यस्योपनायनम् ।।
आद्वाविंशाब्दपर्यंतं कालमाहुर्विपश्चितः ।। २५-१२ ।।
वैश्वोपनयनं प्रोक्तं गर्भाद्द्वादशमे तथा ।।
चतुर्विंशाब्दपर्यंतं गौणमाहुर्मनीषिणः ।। २५-१३ ।।
एतत्कालावधेर्यस्य द्विजस्यातिक्रमो भवेत् ।।
सावित्रीपतितं विद्यात्तं तु नैवालपेत्कदा ।। २५-१४ ।।
द्विजोपनयने विप्र मुख्यकालव्यतिक्रमे ।।
द्वादशाब्दं चरेत्कृच्छ्रं पश्चाज्चांद्रायणं तथा ।।
सांतपनद्वयं चैव कृत्वा कर्म समाचरेत् ।। २५-१५ ।।
अन्यथा पतितं विद्यात्कर्त्तापि ब्रह्महा भवेत् ।।
र्मौजी विप्रस्य विज्ञेया धनुर्ज्या क्षत्त्रियस्य तु ।। २५-१६ ।।
आवी वैश्यस्य विज्ञेया श्रूयतामजिने तथा ।।
विप्रस्य चोक्तमैणेयं रौरवं क्षत्रियस्य तु ।। २५-१७ ।।
आजं वेश्यस्य विज्ञेयं दंडान्वक्ष्ये यथाक्रमम् ।।
पालाशं ब्राह्मणस्योक्तं नृपस्यौदुम्बरं तथा ।। २५-१८ ।।
बैल्वं वैश्यस्य विज्ञेय तत्प्रमाणं श्रृणुष्व मे ।।
विप्रस्य केशमानं स्यादाललाटं नृपस्य च ।। २५-१९ ।।
नासाग्रसंमितं दण्डं वैश्यस्याहुर्विपश्चितः ।।
तथा वासांसि वक्ष्यामि विप्रादीनां यथाक्रमम् ।। २५-२० ।।
कषायं चैव मांजिष्टं हारिद्रं च प्रकीर्तितम् ।।
उपनीतो द्विजो विप्र परिचर्यापरो गुरोः ।। २५-२१ ।।
वेदग्रहणपर्यंतं निवसेद्गुरुवेश्मनि ।।
प्रातः स्नायी भवेद्वर्णी समित्कुशफलादिकान् ।। २५-२२ ।।
गुर्वर्थमाहरेन्नित्यं कल्ये कल्ये मुनीश्वर ।।
यज्ञोपवीतमजिनं दंडं च मुनिसत्तम ।। २५-२३ ।।
नष्टे भ्रष्टे नवं मंत्राद्धृत्वा भ्रष्टं जले क्षिपेत् ।।
वर्णिनो वर्त्तनं प्राहुर्भिक्षान्नेनैव केवलम् ।। २५-२४ ।।
भिक्षा च श्रोत्रियागारादाहरेत्प्रयतेंद्रियः ।।
भवत्पूर्वं ब्राह्मणस्य भवन्मध्यं नृपस्य च ।। २५-२५ ।।
भवदत्यं विशः प्रोक्तं भिक्षाहरणकं वचः ।।
सांयप्रातर्वह्निकार्यं यथाचारं जितेंद्रियः ।। २५-२६ ।।
कुर्यात्प्रतिदिनं वर्णीं ब्रह्मयज्ञं च तर्पणम् ।।
अग्निकार्यपरित्यागी पतितः प्रोच्यते बुधैः ।। २५-२७ ।।
ब्रह्मयज्ञविहीनश्च ब्रह्महा परिकीर्तितः ।।
देवताभ्यर्च्चनं कुर्याच्छुश्रूषानुपदं गुरोः ।। २५-२८ ।।
भिक्षान्नं भोजयेन्नित्यं नैकान्नाशी कदाचन ।।
आनीयानिन्द्यविप्राणां गृहाद्भिक्षां जितेंद्रियः ।। २५-२९ ।।
निवेद्य गुरवेऽश्रीयाद्वाग्यतस्तदनुज्ञया ।।
मधुस्त्रीमांसलवणं ताम्बूलं दंतधावनम् ।। २५-३० ।।
उच्छिष्टभोजनं चैव दिवास्वापं च वर्जयेत् ।।
छत्रपादुक गंधांश्च तथा माल्यानुलेपनम् ।। २५-३१ ।।
जलकेलिं नृत्यगीतवाद्यं तु परिवर्जयेत् ।।
परिवादं चोपतापं विप्रलापं तथांजनम् ।। २५-३२ ।।
पाषण्ड जनसंयोगं शूद्रसंगं च वर्जयेत् ।।
अभिवादनशीलः स्याद् वृद्धेषु च यथाक्रमम् ।। २५-३३ ।।
ज्ञानवृद्धास्तपोवृद्धा वयोवृद्धा इति त्रयः ।।
आध्यात्मिकादिदुःखानि निवारयति यो गुरुः ।। २५-३४ ।।
वेदशास्त्रोपदेशेन तं पूर्वमभिवादयेत् ।।
असावहमिति ब्रूयाद्दिजो वै ह्यभिवादने ।। २५-३५ ।।
नाभिवाद्याश्च विप्रेण क्षत्रियाद्याः कथंचन ।।
नास्तिकं भिन्नमर्यादं कृतन्घं ग्रामयाजकम् ।। २५-३६ ।।
स्तेनं च कितवं चैव कदाचिन्नाभिवादयेत् ।।
पाषण्डं पतितं व्रात्यं तथा नक्षत्रजीविनम् ।। २५-३७ ।।
तथा पातकिनं चैव कदाचिन्नाभिवादयेत् ।।
उन्मत्तं च शठं धूर्त्तं धावन्तमशुचिं तथा ।। २५-३८ ।।
अभ्यक्तशिरसं चैव जपन्तं नाभिवादयेत् ।।
विवादशीलिनं चंडं वमंतं जलमध्यगम् ।। २५-३९ ।।
भिक्षान्नधारिणं चैव शयानं नाभिवादयेत् ।।
भर्तृघ्नी पुष्पिणीं जारां सूतिकां गर्भपातिनीम् ।। २५-४० ।।
कृतन्घीं च तथा चंडीं कदाचिन्नाभिवादयेत् ।।
सभायां यज्ञशालायां देवतायतनेष्वपि ।। २५-४१ ।।
प्रत्येकं तु नमस्कारो हंति पुण्यं पुराकृतम् ।।
श्राद्धं व्रतं तथा दानं देवताभ्यार्चनं तथा ।। २५-४२ ।।
यज्ञं च तर्पणं चैव कुर्वंतं नाभिवादयेत् ।।
कृतेऽभिवादने यस्तु न कुर्यात्प्रतिवादनम् ।। २५-४३ ।।
नाभिवाद्यः स विज्ञेयो यया शूद्रस्तथैव सः ।।
प्रक्षाल्य पादावाचम्य गुरोरभिमुखः सदा ।। २५-४४ ।।
तस्य पादौ च संगृह्य अधीयीत विचक्षणः ।।
अष्टकासु चतुर्दश्यां प्रतिपत्पर्वणोस्तथा ।। २५-४५ ।।
महाभरण्यां विप्रेद्रं श्रवणद्वादशीदिने ।।
भाद्रपदापरपक्षे द्वितीयायां तथैव च ।। २५-४६ ।।
माघस्य शुक्लसप्तम्यां नवम्यामाश्विनस्य च ।।
परिवेषं गते सूर्ये श्रोत्रिये गृहमागते ।। २५-४७ ।।
बंधिते ब्रह्मणे चैव प्रवृद्धकलहे तथा ।।
संध्यायां गर्जिते मेघे ह्यकाले परिवर्षणे ।। २५-४८ ।।
उल्काशनिप्रपाते च तथा विप्रेऽवमानिते ।।
मन्वादिषु च देवर्षे युगादिषु चतुर्ष्वपि ।। २५-४९ ।।
नाधीयीत द्विजः कश्चित्सर्वकर्मफलोत्सुकः ।।
तृतीया प्राधवे शुक्ला भाद्रे कृष्णा त्रयोदशी ।। २५-५० ।।
कार्त्तिके नवमी शुद्धा माघे पंचदशी तिथिः ।।
एता युगाद्याः कथिता दत्तस्याक्षयकारिकाः ।। २५-५१ ।।
मन्वादींश्च प्रवक्ष्यामि श्रृणुष्व सुसमाहितः ।।
अक्षयुक्छुक्लनवमी कार्तिके द्वादशी सिता ।। २५-५२ ।।
तृतीया चैत्रमासस्य तथा भाद्रपदस्य च ।।
आषाढशुक्लदशमी सिता माघस्य सप्तमी ।। २५-५३ ।।
श्रावणस्याष्टमी कृष्णा तथाषाढी च पूर्णमा ।।
फाल्गुनस्य त्वमावास्या पौषस्यैकादशी सिता ।। २५-५४ ।।
कार्तिकी फाल्गुनी चैत्रीं ज्यैष्ठी पंचदशी सिता ।।
मन्वादयः समाख्याता दत्तस्याक्षयकारिकाः ।। २५-५५ ।।
द्विजैः श्रद्धं चकर्त्तव्यं मन्वादिषु युगादिषु ।।
श्राद्धे निमंत्रिते चैवग्रहणे चंद्रसूर्ययोः ।। २५-५६ ।।
अयनद्वितये चैव तथा भूकंपने मुने ।।
गलग्रहे दुर्द्दिने च नाधीयीत कदाचन ।। २५-५७ ।।
एवमादिषु सर्वेषु अनध्यायेषु नारद ।।
अधीयतां सुमूढानांप्रजांप्रज्ञांयशः श्रियम् ।। २५-५८ ।।
आयुष्यं बलमारोग्यं निकृंतति यमः स्वयम् ।।
अनध्याये तु योऽधीते तं विद्याद्वब्रह्मघातकम् ।। २५-५९ ।।
न तं संभाषयेद्विप्रन तेन सह संवसेत् ।।
कुंडगोलकयोः केचिज्जडादीनां च नारद ।। २५-६० ।।
वदंति चोपनयनं तत्पुत्रादिषु केचन ।।
अनधीत्य तु यो वेदमन्त्रय कुरुते श्रमम् ।। २५-६१ ।।
शूद्रतुल्यः स विज्ञेयो नरकस्य प्रियोऽतिथिः ।।
अनधीतश्रुतिर्विप्र आचार प्रतिपद्यते ।। २५-६२ ।।
नाचारफलमान्पोति यथा शूद्रस्तथैव सः ।।
नित्यं नैमित्तिकं काम्यं यच्चान्यत्कर्म वैदिकम् ।। २५-६३ ।।
अनधीतस्य विप्रस्य सर्वं भवति निष्फलम् ।।
शब्दब्रह्ममयो विष्णुर्वेदः साक्षाद्धारि स्मृकतः ।। २५-६४ ।।
वेदाध्यायी ततो विप्रः सर्वान्कामानवाप्नुयात् ।। २५-६५ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणे पूर्वभागे प्रथमपादे स्मार्ताचारेषु वर्णाश्रमधर्मेष्वध्ययनादिधर्मनिरुपणं नाम पंचविंशोऽध्यायः ।।