महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-011

by वेदव्यासः

← भीष्मपर्व-010

महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-011 वेदव्यासः

भीष्मपर्व-012 →

शाकद्वीपवर्णनम् ।। 1 ।।

महाभारतम्/भीष्मपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122

धृतराष्ट्र उवाच।	6-11-1x
जम्बूखण्डस्त्वया प्रोक्तो यथावदिह सञ्जय। विष्कम्भमस्य प्रब्रूहि परिमाणं तु तत्त्वतः ।।	6-11-1a 6-11-1b
समुद्रस्य प्रमाणं च सम्यगच्छिद्रदर्शनम् । शाकद्वीपं च मे ब्रूहि कुशद्वीपं च सञ्जय ।।	6-11-2a 6-11-2b
शाल्मलिं चैव तत्त्वेन क्रौञ्चद्वीपं तथैव च। ब्रूहि गावल्गणे सर्वं राहोः सोमार्कयोस्तथा ।।	6-11-3a 6-11-3b
सञ्जय उवाच।	6-11-4x
राजन्सुबहवो द्वीपा यैरिदं सन्ततं जगत्। सप्त द्वीपान्प्रवक्ष्यामि चन्द्रादित्यौ ग्रहं तथा ।।	6-11-4a 6-11-4b
अष्टादश सहस्राणि योजनानि विशांपते। षट् शतानि च पूर्णानि विष्कम्भो जम्बुपर्वतः ।।	6-11-5a 6-11-5b
लावणस्य समुद्रस्य विष्कम्भो द्विगुणः स्मृतः । नानाजनपदाकीर्णो मणिविद्रुमचित्रितः ।।	6-11-6a 6-11-6b
नैकधातुविचित्रैश्च पर्वतैरुपशोभितः। सिद्धचारणसंकीर्णः सागरः परिमण्डलः ।।	6-11-7a 6-11-7b
शाकद्वीपं च वक्ष्यामि यथावदिह पार्थिव । शृणु मे त्वं यथान्यायं ब्रुवतः कुरुनन्दन ।।	6-11-8a 6-11-8b
जम्बूद्वीपपरमाणेन द्विगुणः स नराधिप । विष्कम्भेण महाराज सागरोऽपि विभागशः ।।	6-11-9a 6-11-9b
क्षीरोदो भरतश्रेष्ठ येन संपरिवारिताः । तत्र पुण्या जनपदास्तत्र न म्रियते जनः। कुत एव हि दुर्भिक्षं क्षमातेजोयुता हि ते ।।	6-11-10a 6-11-10b 6-11-10c
शाकद्वीपस्य संक्षेपो यथावद्भरतर्षभ। उक्त एष महाराज किमन्यत्कथयामि ते ।।	6-11-11a 6-11-11b
धृतराष्ट्र उवाच।	6-11-12x
शाकद्वीपस्य संक्षेपो यथावदिह सञ्जय । उक्तस्त्वया महाप्राज्ञ विस्तरं ब्रूहि तत्त्वतः ।।	6-11-12a 6-11-12b
सञ्जय उवाच।	6-11-13x
तथैव पर्वता राजन्सप्तात्र मणिभूषिताः। रत्नाकरास्तथा नद्यस्तेषां नामानि मे शृणु ।।	6-11-13a 6-11-13b
अतीव गुणवत्सर्वं तत्र पुण्यं जनाधिप ।।	6-11-14a
देवर्षिगन्धर्वयुतः प्रथमो मेरुरुच्यते। प्रागायतो महाराज मलयो नाम पर्वतः ।।	6-11-15a 6-11-15b
ततो मेघाः प्रवर्तन्ते प्रभवन्ति च सर्वशः । ततः परेण कौरव्य जलधारो महागिरिः ।।	6-11-16a 6-11-16b
ततो नित्युमुपादत्ते वासवः परमं जलम्। ततो वर्षं प्रभवति वर्षकाले जनेश्वर ।।	6-11-17a 6-11-17b
उच्चैर्गिरी रैवतको यत्र नित्यं प्रतिष्ठिता। रेवती दिवि नक्षत्रं पितामहकृतो विधिः ।।	6-11-18a 6-11-18b
उत्तरेण तु राजेन्द्र श्यामो नाम महागिरिः । नवमेघप्रभः प्रांशुः श्रीमानुज्ज्वलविग्रहः । यतः श्यामत्वमापन्नाः प्रजा जनपदेश्वर ।।	6-11-19a 6-11-19b 6-11-19c
धृतराष्ट्र उवाच।	6-11-20x
सुमहान्संशयो मेऽद्य प्रोक्तोऽयं सञ्जय त्वया। प्रजाः कथं सूतपुत्र संप्राप्ताः श्यामतामिह ।।	6-11-20a 6-11-20b
सञ्जय उवाच।	6-11-21x
सर्वेष्वेव महाराज द्वीपेषु कुरुनन्दन। गौरः कृष्णश्च पतगस्तयोर्वर्णान्तरे नृप ।।	6-11-21a 6-11-21b
श्यामो यस्मात्प्रवृत्तो वै तस्माच्छ्यामो गिरिःस्मृतः	6-11-22a
ततः परं कौरवेन्द्र दुर्गशैलो महोदयः । केसरः केसरयुतो यतो वातः प्रवर्तते ।।	6-11-23a 6-11-23b
तेषां योजनविष्कम्भो द्विगुणः प्रविभागशः। वर्षाणि तेषु कौरव्य सप्तोक्तानि मनीषिभिः ।।	6-11-24a 6-11-24b
महामेरुर्महाकाशो जलदः कुमुदोत्तरः । जलधारो महाराज सुकुमार इति स्मृतः ।।	6-11-25a 6-11-25b
रेवतस्य तु कौमारः श्यामस्य मणिकाञ्चनः । केसरस्याथ मौदाकी परेण तु महापुमान् ।।	6-11-26a 6-11-26b
परिवार्य तु कौरव्य दैर्घ्यं ह्रस्वत्वमेव च। जम्बूद्वीपेन संक्यातस्तस्य मध्ये महाद्रुमः ।।	6-11-27a 6-11-27b
शाको नाम महाराज प्रजा तस्य सदानुगा। तत्र पुण्या जनपदाः पूज्यते तत्र शंकरः ।।	6-11-28a 6-11-28b
तत्र गच्छन्ति सिद्धाश्च चारणा दैवतानि च। धार्मिकाश्च प्रजा राजंश्चत्वारोऽतीव भारत ।।	6-11-29a 6-11-29b
वर्णाः स्वकर्मनिरता न च स्तेनोऽत्र दृश्यते । दीर्घायुषो महाराज जरामृत्युविवर्जिताः ।।	6-11-30a 6-11-30b
प्रजास्तत्र विवर्धन्ते वर्षास्विव समुद्रगाः। नद्यः पुण्यजलास्तत्र गङ्गा च बहुधा गता ।।	6-11-31a 6-11-31b
सुकुमारी कुमारी च शीताशी वेणिका तथा। महानदी च कौरव्य तथा मणिजला नदी ।।	6-11-32a 6-11-32b
चक्षुर्वर्धनिका चैव नदी भरतसत्तम । तत्र प्रवृत्ताः पुण्योदा नद्यः कुरुकुलोद्वह ।।	6-11-33a 6-11-33b
सहस्राणां शतान्येव यतो वर्षति वासवः । न तासां नामधेयानि परिमाणं तथैव च ।।	6-11-34a 6-11-34b
शक्यन्ते परिसंख्यातुं पुण्यास्ता हि सरिद्वराः । तत्र पुण्या जनपदाश्चत्वारो लोकसंमताः ।।	6-11-35a 6-11-35b
मङ्गाश्च मशकाश्चैव मानसा मन्दगास्तथा । मङ्गा ब्राह्मणभूयिष्ठाः स्वकर्मनिरता नृप ।।	6-11-36a 6-11-36b
मशकेषु च राजन्या धार्मिकाः सर्वकामदाः । मानसाश्च महाराज वैश्यधर्मोपजीविनः ।।	6-11-37a 6-11-37b
सर्वकामसमायुक्ताः शूरा धर्मार्थनिश्चिताः । शूद्रास्तु मन्दगा नित्यं पुरुषा धर्मशीलिनः ।।	6-11-38a 6-11-38b
न तत्र राजा राजेन्द्र न दण्डो न च दण्डिकाः। स्वधर्मेणैव धर्मज्ञास्ते रक्षन्ति परस्परम् ।।	6-11-39a 6-11-39b
एतावदेव शक्यं तु तत्र द्वीपे प्रभाषितुम्। एतदेव च श्रोतव्यं शाकद्वीपे महौजसि ।।	6-11-40a 6-11-40b
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भूमिपर्वणि एकादशोऽध्यायः ।।

6-11-4 ग्रहं राहुम् ।। 6-11-5 पर्वताकृतित्वाज्जम्बुपर्वत इत्युच्यते ।। 6-11-6 क्षेत्रफलतः पञ्चसहस्रायामत्वाज्जम्बूद्वीपस्य तदुभयतः पञ्चपञ्चभिः सहस्रैः समुद्रस्य विष्कम्भो विस्तारः तेन समुद्रस्य द्वीपस्य पञ्चदशसहस्रयोजनो व्यासः। द्विगुणः दशसहस्रयोजनः परिमण्डलश्चेदुभयतः समुद्रवेष्टनेन सह चत्वारिंशत्सहस्रः। एवं तृतीयोऽशीतिसहस्रः। चतुर्थः षष्टिसहस्राधिकं लक्षम्। पञ्चमो लक्षत्रयं विंशतिसहस्राणि । षष्ठो लक्षषङ्कं चत्वारिंशत्सहस्राणि। सप्तमो द्वादशलक्षाण्यशीतिसहस्राणि। एतेषां संकलने पञ्चविंशतिलक्षाणि पञ्चत्रिंशत्सहस्राणि योजनानि सप्तानां द्वीपानां समुद्राणं विस्तारः।। 6-11-18 रेवती ज्योतिर्मण्डलरूपेण दिवि विभ्रम्यमाणापि दिव्येन रूपेणात्रापि वर्तते एव । विधिर्मर्यादा पितामहेन कृता ।। 6-11-21 पतगवर्णं व्याचष्टे तमोरिति। मिश्रोवर्णः पतग इत्यर्थः ।। 6-11-22 यस्मात् श्यामो गिरिस्तस्मात्तत्स्थानां श्यामो वर्णः प्रवृत्त इत्यर्थः ।।

भीष्मपर्व-010

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

भीष्मपर्व-012