महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-014
| ← भीष्मपर्व-013 | महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-014 वेदव्यासः |
भीष्मपर्व-015 → |
धृतराष्ट्रेण भीष्महननश्रवणात्परिशोचनपूर्वकं संजयंप्रति विस्तरेण भीष्मादियुद्धवर्णनचोदना ।। 1 ।।
|
| धृतराष्ट्र उवाच। | 6-14-1x |
|
कथं कुरूणामृषभो हतो भीष्मः शिखण्डिना। कथं रथार्त्स न्यपतित्पिता मे वासवोपमः ।। | 6-14-1a 6-14-1b |
|
कथमाचक्ष्व मे योधा हीना भीष्मेण संजय । बलिना देवकल्पेन गुर्वर्थे ब्रह्मचारिणा ।। | 6-14-2a 6-14-2b |
|
तस्मिन्हते महाप्राज्ञे महेष्वासे महाबले । महासत्वे नरव्याघ्रे किमु आसीन्मनस्तव ।। | 6-14-3a 6-14-3b |
|
आर्तिं परामाविशति मनः शंससि मे हतम् । कुरूणामृषभं वीरमकम्पं पुरुषर्षभम् ।। | 6-14-4a 6-14-4b |
|
के तं यान्तमनुप्राप्ताः के वास्यसन्पुरोगमाः। केऽतिष्ठन्के न्यवर्तन्त केऽन्ववर्तन्त सञ्जय ।। | 6-14-5a 6-14-5b |
|
के शूरा रथशार्दूलमद्भुतं क्षत्रियर्षभम् । तथाऽनीकं गाहमानं सहसा पृष्ठतोऽन्वयुः ।। | 6-14-6a 6-14-6b |
|
यस्तमोर्क इवापोहन्परसैन्यममित्रहा । सहस्ररश्मिप्रतिमः परेषां भयमादधत् ।। | 6-14-7a 6-14-7b |
|
अकरोद्दुष्करं कर्म रणे पाण्डुसुतेषु यः । ग्रसमानमनीकानि य एनं पर्यवारयन् ।। | 6-14-8a 6-14-8b |
|
कृतिनं तं दुराधर्षं सञ्जयास्य त्वमन्तिके । कथं शान्तनवं युद्धे पाण्डवाः प्रत्यवारयन् ।। | 6-14-9a 6-14-9b |
|
निकृन्तन्तमनीकानि शरदंष्ट्रं मनस्विनम् । चापव्यात्ताननं घोरमसिजिह्वं दुरासदम् ।। | 6-14-10a 6-14-10b |
|
अनर्हं पुरुषव्याघ्रं ह्रीमन्तमपराजितम् । पातयामास कौन्तेयः कथं तमजितं युधि ।। | 6-14-11a 6-14-11b |
|
उग्रधन्वानमुग्रेषुं वर्तमानं रथोत्तमे । परेषामुत्तमाङ्गानि प्रचिन्वन्तमथेषुभिः ।। | 6-14-12a 6-14-12b |
|
पाण्डवानां महत्सैन्यं यं दृष्ट्वोद्यतमाहवे । कालाग्निमिव दुर्धर्षं समचेष्टत नित्यशः ।। | 6-14-13a 6-14-13b |
|
परिकृष्य स सेनां तु दशरात्रमनीकहा । दगामास्तमिवादित्यः कृत्वा कर्म सुदुष्करम् ।। | 6-14-14a 6-14-14b |
|
यः स शक्र इवाक्षय्यं वर्षं शरमयं क्षिपन् । जघान युधि योधानामर्बुदं दशभिर्दिनैः ।। | 6-14-15a 6-14-15b |
|
स शेते निहतो भूमौ वातभुग्न इव द्रुमः । मम दुर्मन्त्रितेनाजौ यथा नार्हति भारतः ।। | 6-14-16a 6-14-16b |
|
कथं शान्तनवं दृष्ट्वा पाण्डवानामनीकिनी । प्रहर्तुमशकत्तत्र भीष्मं भीमपराक्रमम् ।। | 6-14-17a 6-14-17b |
|
कथं भीष्मेण संग्रामं प्राकुर्वन्पाण्डुनन्दनाः। कथं च नाजयद्भीष्मो द्रोणे जीवति सञ्जय ।। | 6-14-18a 6-14-18b |
|
कृपे सन्निहिते तत्र भरद्वाजात्मजे तथा। भीष्मः प्रहरतां श्रेष्ठः कथं स निधनं गतः ।। | 6-14-19a 6-14-19b |
|
कथं चातिरथस्तेन पाञ्चाल्येन शिखण्डिना। भीष्मो विनिहतो युद्धे देवैरपि दुरासदः ।। | 6-14-20a 6-14-20b |
|
यः स्पर्धते रणे नित्यं जामदग्न्यं महाबलम् । अजितं जामदग्न्येन शक्रतुल्यपराक्रमम् ।। | 6-14-21a 6-14-21b |
|
तं हतं समरे भीष्मं महारथकुलोदितम् । सञ्जयाचक्ष्व मे वीरं येन शर्म न विद्महे ।। | 6-14-22a 6-14-22b |
|
मामकाः के महेष्वासा नाजहुः सञ्जयाच्युतम् । दुर्योधनसमादिष्टाः के वीराः पर्यवारयन् ।। | 6-14-23a 6-14-23b |
|
यच्छिखण्डिमुखाः सर्वे पाण्डवा भीष्ममभ्ययुः । कच्चित्ते कुरवः सर्वे नाजहुः सञ्जयाच्युतम् ।। | 6-14-24a 6-14-24b |
|
अश्मसारमयं नूनं हृदयं मुदृढं मम। यच्छ्रुत्वा पुरुषव्याघ्रं हतं भीष्मं न दीर्यते ।। | 6-14-25a 6-14-25b |
|
यस्मिन्सत्यं च मेधा च नीतिश्च भरतर्षभे । अप्रमेयाणि दुर्धर्षे कथं स निहतो युधि ।। | 6-14-26a 6-14-26b |
|
मौर्वीघोषस्तनयुत्नुः पृषत्कपृषतो महान् । धनुर्ह्रादमहाशब्दो महामेघ इवोन्नतः ।। | 6-14-27a 6-14-27b |
|
योऽभ्यवर्षत कौन्तेयान्सपाञ्चालान्ससृञ्जयान्। निघ्नन्परथान्वीरो दानवानिव वज्रभृत् ।। | 6-14-28a 6-14-28b |
|
इष्वस्त्रसागरं घोरं बाणग्रहं दुरासदम् । कार्मुकोर्मिणमक्षय्यमद्वीपं चलमप्लवम् ।। | 6-14-29a 6-14-29b |
|
गदासिमकरावासं हयावर्त्तं गजाकुलम् । पदातिमत्स्यकलिलं शङ्खदुन्दुभिनिःस्वनम् ।। | 6-14-30a 6-14-30b |
|
हयान्गजपदातींश्च रथांश्च तरसा बहून् । निमञ्जयन्तं समरे परवीरापहारिणम् ।। | 6-14-31a 6-14-31b |
|
विदह्यमानं कोपेन तेजसा च परंतपम् । वेलेव मकरावासं के वीराः पर्यवारयन् ।। | 6-14-32a 6-14-32b |
|
भीष्मो यदकरोत्कर्म समरे सञ्जयारिहा । दुर्योधनहितार्थाय के तस्यास्य पुरोऽभवन् ।। | 6-14-33a 6-14-33b |
|
के रक्षन्दक्षिणं चक्रं भीष्मस्यामिततेजसः । पृष्ठतः के परान्वीरानपासेधन्यतव्रताः ।। | 6-14-34a 6-14-34b |
|
के पुरस्तादवर्तन्त रक्षन्तो भीष्ममन्तिके। के रक्षन्नुत्तरं चक्रं वीरा वीरकस्य युध्यतः ।। | 6-14-35a 6-14-35b |
|
वामे चक्रे वर्तमानाः केऽघ्नन्सञ्जय सृञ्जयान्। अग्नतोऽग्न्यमनीकेषु केऽभ्यरक्षन्दुरासदम् ।। | 6-14-36a 6-14-36b |
|
पार्श्वतः केऽभ्यरक्षन्त गच्छन्तो दुर्गमां गतिम्। समूहे के परान्वीरान्प्रत्ययुध्यन्त सञ्जय ।। | 6-14-37a 6-14-37b |
|
रक्ष्यमाणः कथं वीरैर्गोप्यमानाश्च तेन ते। दुर्जयानामनीकानि नाजयंस्तरसा युधि ।। | 6-14-38a 6-14-38b |
|
सर्वलोकेश्वरस्येव परमस्य प्रजापतेः। कथं प्रहर्तुमपि ते शेकुः सञ्जय पाण्डवाः ।। | 6-14-39a 6-14-39b |
|
यस्मिन्द्वीपे समाश्वस्य युध्यन्ते कुरवः परैः । तं निमग्नं नरव्याघ्रं भीष्मं शंससि सञ्जय ।। | 6-14-40a 6-14-40b |
|
यस्य वीर्यं समाश्रित्य मम पुत्रो बृहद्बलः । न पाण्डवानगणयत्कथं स निहतः परैः ।। | 6-14-41a 6-14-41b |
|
यः पुरा विबुधैः सर्वैः सहाये युद्धदुर्मदः । काङ्क्षितो दानवान्ध्नद्भिः पिता मम महाव्रतः ।। | 6-14-42a 6-14-42b |
|
यस्मिज्जाते महावीर्ये शान्तनुर्लोकविश्रुतः । शोकं दैन्यं च दुःस्वं च प्राजहात्स च तत्क्षणे ।। | 6-14-43a 6-14-43b |
|
प्रोक्तं परायणं प्राज्ञं स्वधर्मनिरतं शुचिम्। वेदवेदाङ्गतत्वज्ञं कथं शंससि मे हतम् ।। | 6-14-44a 6-14-44b |
|
सर्वास्त्रविनयोपेतं शान्तं दान्तं मनस्विनम्। हतं शान्तनवं श्रुत्वा मन्ये शेषं हतं बलम् ।। | 6-14-45a 6-14-45b |
|
धर्मादधर्मो बलवान्संप्राप्त इति मे मतिः । यत्र वृद्धं गुरुं हत्वा राज्यमिच्छन्ति पाण्डवाः ।। | 6-14-46a 6-14-46b |
|
जामदग्न्यः पुरा रामः सर्वास्त्रविदनुत्तमः । अम्बार्थमुद्यतः सङ्ख्ये भीष्मेण युधि निर्जितः ।। | 6-14-47a 6-14-47b |
|
तमिन्द्रसमकर्माणं ककुदं सर्वधन्विनाम्। हतं शंससि मे भीष्मं किं नु दुःखमतः परम् ।। | 6-14-48a 6-14-48b |
|
असकृत्क्षत्रियव्राताः सङ्ख्ये येन विनिर्जिताः । जामदग्न्येन वीरेण परवीरनिघातिना। न हतो यो महाबुद्धिः स हतोऽद्य शिखण्डिना ।। | 6-14-49a 6-14-49b 6-14-49c |
|
तस्मान्नूनं महावीर्याद्भार्गवाद्युद्धदुर्मदात्। तेजोवीर्यबलैर्यूयाञ्शिखण्डी द्रुपदात्मजः ।। | 6-14-50a 6-14-50b |
|
यः शूरं कृतिनं युद्धे सर्वशस्त्रविशारदम्। परमास्त्रविदं वीरं जघान भग्तर्षभम् ।। | 6-14-51a 6-14-51b |
|
के वीरास्तममित्रघ्नमन्वयुः शस्त्रसंसदि । शंस मे तद्यथा चासीद्युद्भं भीष्मस्य पाण्डवैः ।। | 6-14-52a 6-14-52b |
|
योषेव हतवीरा मे सेन्म पुत्रस्य सञ्जय । अगोपमिव चोद्भ्रान्तं गोकुलं तद्बलं मम ।। | 6-14-53a 6-14-53b |
|
पौरुषं सर्वलोकस्य परं यस्मिन्महाहवे। परासक्ते च वस्तस्मिन्कथमासीन्मनस्तदा ।। | 6-14-54a 6-14-54b |
|
जीवितेऽप्यद्य सामर्थ्यं किमिवास्मासु सञ्जय। घातयित्वा महावीर्यं पितरं लोकधार्मिकम् ।। | 6-14-55a 6-14-55b |
|
अगाधे सलिले मग्नां नावं दृष्ट्वेव पारगाः । भीष्मे हते भृशं दुःखान्मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः ।। | 6-14-56a 6-14-56b |
|
अद्रिसारमयं नूनं हृदयं मम सञ्जय। यच्छ्रुत्वा पुरुषव्याघ्रं हतं भीष्मं न दीर्यते ।। | 6-14-57a 6-14-57b |
|
यस्मिन्नस्त्राणि मेधा च नीतिश्च पुरुषर्षभे। अप्रमेयाणि दुर्धर्षे कथं स निहतो युधि ।। | 6-14-58a 6-14-58b |
|
न चास्त्रेण न शौर्येण तपसा मेधया न च। न धृत्या न पुनस्त्यागान्मृत्योः कश्चिद्विमुच्यते ।। | 6-14-59a 6-14-59b |
|
कालो नूनं महावीर्यः सर्वलोकदुरत्ययः । यत्र शान्तनवं भीष्मं हतं शंससि सञ्जय ।। | 6-14-60a 6-14-60b |
|
पुत्रशोकाभिसंतप्तो महद्दुःखमचिन्तयन् । आशंसेऽहं परं त्राणं भीष्माच्छान्तनुनन्दनात् ।। | 6-14-61a 6-14-61b |
|
यदादित्यमिवापश्यत्पतितं भ्रुवि सञ्जय । दुर्योधनः शान्तनवं किं तदा प्रत्यपद्मत ।। | 6-14-62a 6-14-62b |
|
नाहं स्वेषां परेषां वा बुद्ध्या सञ्जय चिन्तयन् । शेषं किंचित्प्रपश्यामि प्रत्यनीके महीक्षिताम् ।। | 6-14-63a 6-14-63b |
|
दारुणः क्षत्रधर्मोऽयमृषिभिः संप्रदर्शितः । यत्र शान्तनवं हत्वा राज्यमिच्छन्ति पाण्डवाः ।। | 6-14-64a 6-14-64b |
|
वयं वा राज्यमिच्छामो घातयित्वा महाव्रतम्। क्षत्रधर्मे स्थिताः पार्था नापराध्यन्ति पुत्रकाः ।। | 6-14-65a 6-14-65b |
|
एतदार्येण कर्तव्यं कृच्छ्रास्वापत्सु सञ्जय । पराक्रमः पराशक्तिस्तत्तु तस्मिन्प्रतिष्ठितम् ।। | 6-14-66a 6-14-66b |
|
अनीकानि विनिघ्नन्तं ह्रीमन्तमपराजितम् । कथं शान्तनवं तातं पाण्डुपुत्रा न्यवारयन् ।। | 6-14-67a 6-14-67b |
|
यथायुक्तान्यनीकानि कथं युद्धं महात्मभिः। कथं वा निहतो भीष्मः पिता सञ्जय मे परैः ।। | 6-14-68a 6-14-68b |
|
दुर्योधनश्च कर्णश्च शकुनिश्चापि सौबलः । दुःशासनश्च कितवो हते भीष्मे किमब्रुवन् ।। | 6-14-69a 6-14-69b |
|
यच्छरीरैरुपास्तीर्णां नरवारणवाजिनाम् । शरशक्तिमहाखङ्गतोमराक्षां महाभयाम्। प्राविशन्कितवा मन्दाः सभां युद्धदुरासदाम् ।। | 6-14-70a 6-14-70b 6-14-70c |
|
प्राणद्यूते प्रतिभये केऽदीव्यन्त नरर्षभाः । के जीयन्ते जितास्तत्र कृतलक्ष्या निपातिताः । अन्ये भीष्माच्चान्तनवात्तन्ममाचक्ष्व सञ्जय ।। | 6-14-71a 6-14-71b 6-14-71c |
|
न हि मे शान्तिरस्तीह श्रुत्वा देवव्रतं हतम्। पितरं भीमकर्माणं भीष्ममाहवशोभिनम् ।। | 6-14-72a 6-14-72b |
|
आर्तिं मे हृदये रूढां महतीं पुत्रहानिजाम्। त्वं हि मे सर्पिषेवाग्निमुद्दीपयसि सञ्जय ।। | 6-14-73a 6-14-73b |
|
महान्तं भारमुद्यम्य विश्रुतं सार्वलौकिकम्। दृष्ट्वा विनिहतं भीष्मं मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः ।। | 6-14-74a 6-14-74b |
|
श्रोष्यामि तानि दुःखानि दुर्योधनकृतान्यहम् । तस्मान्मे सर्वमाचक्ष्व यद्वृत्तं तत्र सञ्जय ।। | 6-14-75a 6-14-75b |
|
यद्वृत्तं तत्र संग्रामे मन्दस्याबुद्धिसंभवम् । अपनीतं सुनीतं यत्तन्ममाचक्ष्व सञ्जय ।। | 6-14-76a 6-14-76b |
|
यत्कृतं तत्र संग्रामे भीष्मेण जयमिच्छता । तेजोयुक्तं कृतास्त्रेण शंस तच्चाप्यशेषतः ।। | 6-14-77a 6-14-77b |
|
यथा तदभवद्युद्धं कुरुपाण्डवसेनयोः । क्रमेण येन यस्मिंश्च काले यच्च यथाऽभवत् ।। | 6-14-78a 6-14-78b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भगवद्गीतापर्वणि चतुर्दशोऽध्यायः ।। |
6-14-1 अस्य त्वमन्तिके स्थित्वा सर्वं दृष्टवानसीति शेषः ।। 6-14-12 प्रचिन्वन्तं पुष्पवदाददानम् ।। 6-14-13 समचेष्टत म्रियमाणपशुवद्धस्तपादविक्षेपं कृतवत् ।। 6-14-23 अजुस्त्यक्तवन्तः ।। 6-14-27 मौर्वीघोषेण स्तनयित्नुर्गर्जन्मेघ इव । पृषत्कपृषतो बाणबिन्दुः ।। 6-14-34 अपासेधन् न्यवारयन् ।। 6-14-44 प्रोक्त लोके ख्याढम् ।। 6-14-45 सर्वास्त्रविनयोपेतं सर्वास्त्रशिक्षायुक्तम् ।। 6-14-54 परासक्ते परलोकप्रिये ।।
| भीष्मपर्व-013 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | भीष्मपर्व-015 |