महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-046

by वेदव्यासः

← भीष्मपर्व-045

महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-046 वेदव्यासः

भीष्मपर्व-047 →

संकुलयुद्धवर्णनम् ।। 1 ।।

महाभारतम्/भीष्मपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122

सञ्जय उवाच।	6-46-1x
राजञ्शतसहस्राणि तत्रतत्र पदातिनाम् । निर्मर्यादं प्रयुद्धानि तत्ते वक्ष्यामि भारत ।।	6-46-1a 6-46-1b
न पुत्रः पितरं जज्ञे पिता वा पुत्रमौरसम् । न भ्राता भ्रातरं तत्र स्वस्त्रीयं न च मातुलः ।।	6-46-2a 6-46-2b
न मातुलं च स्वस्रीयो न सखायं सखा तथा। आविष्टा इव युध्यन्ते पाण्डवाः कुरुभिः सह ।।	6-46-3a 6-46-3b
रथानीकं नरव्याघ्राः केचिदभ्यपतन्रथैः । अभज्यन्त युगैरेव युगानि भरतर्षभ ।।	6-46-4a 6-46-4b
रथेषाश्च रतेषाभिः कूरा रथकूबरैः। संगतैः सहिताः केचित्परस्परजिघांसवः ।।	6-46-5a 6-46-5b
न शेकुश्चलितुं केचित्सन्निपत्य रथा रथैः । प्रभिन्नास्तु महाकायाः सन्निपत्य गजा गजैः ।।	6-46-6a 6-46-6b
बहुधा दारयन्क्रुद्धा विषाणैरितरेतरम्। सतोरणपताकैश्च वारणा वरवारणैः ।।	6-46-7a 6-46-7b
अभिसृत्य महाराज वेगवद्भिर्महागजैः । दन्तैरभिहतास्तत्र चुक्रुशुः परमातुराः ।।	6-46-8a 6-46-8b
अभिनीताश्च शिक्षाभिस्तोत्राङ्कुशसमाहताः। अप्रभिन्नाः प्रभिन्नानां संमुखाभिमुखा ययुः ।।	6-46-9a 6-46-9b
प्रभिन्नैरपि संसक्ताः केचित्तत्र महागजाः । क्रौञ्चवन्निनदं कृत्वा दुद्रुवुः सर्वतो दिशम् ।।	6-46-10a 6-46-10b
सम्यक्प्रणीता नागाश्च प्रभिन्नकरटामुखाः । ऋषितोमरनाराचैर्निर्विद्धा वरवारणाः ।।	6-46-11a 6-46-11b
प्रणेदुर्भिन्नमर्माणो निपेतुश्च गतासवः। प्राद्रवन्त दिशः केचिन्नदन्तो भैरवान्रवान् ।।	6-46-12a 6-46-12b
गजानां पादरक्षास्तु व्यूढोरस्काः प्रहारिणः । ऋष्टिभिश्च धनुर्भिश्च विमलैश्च परश्वथैः ।।	6-46-13a 6-46-13b
गदाभिर्मुसलैश्चैव भिन्दिपालैः सतोमरैः । आयसैः परिघैश्चैव निस्तिरंशैर्विमलै शितैः ।	6-46-14a 6-46-14b
प्रगृहीतैः सुसंरब्धा द्रवमाणास्ततस्ततः। व्यदृश्यन्त महाराज परस्परजिघांसवः ।।	6-46-15a 6-46-15b
राजमानाश्च निस्त्रिंशाः संसिक्ता नरशोणितैः। प्रत्यदृश्यन्त शूराणामन्योन्यमभिधावताम् ।।	6-46-16a 6-46-16b
अवक्षिप्तावधूतानामसीनां वीरबाहुभिः । संजज्ञे तुमुलः शब्दः पततां परमर्मसु ।।	6-46-17a 6-46-17b
गदामुसलरुग्णानां भिन्नानां च वरासिभिः । दन्तिदन्तावभिन्नानां मृदितानां च दन्तिभिः ।।	6-46-18a 6-46-18b
तत्र तत्र नरौघाणां क्रोशतामितरेतरम् । शुश्रुवुर्दारुणा वाचः प्रेतानामिव भारत ।।	6-46-19a 6-46-19b
हयैरपि हयारोहाश्चामरापीडधारिभिः । हंसैरिव महावेगैरन्योन्यमभिविद्रुताः ।।	6-46-20a 6-46-20b
तैर्विमुक्ता महाप्रासा जाम्बूनदविभूषणाः । आशुगा विमलास्तीक्ष्णाः संपेतुर्भुजगोपमाः ।।	6-46-21a 6-46-21b
अश्वैरग्न्यजवैः केचिदाप्लुत्य महतो रथात् । शिरांस्याददिरे वीरा रथिनामश्वसादिनः ।।	6-46-22a 6-46-22b
बहूनपि हयारोहान्भल्लैः सन्नतपर्वभिः । रथी जघान संप्राप्य बाणगोचरमागतान् ।।	6-46-23a 6-46-23b
नवमेघप्रतीकाशाश्चाक्षिप्य तुरगान्गजाः । पादैरेव विमृद्गन्ति मत्ताः कनकभूषणाः ।।	6-46-24a 6-46-24b
पाठ्यमानेषु कुम्भेषु पार्श्वेष्वपि च वारणाः। प्रासैर्विनिहताः केचिद्विनेदुः परमातुराः ।।	6-46-25a 6-46-25b
साश्वारोहान्हयान्कांश्चिदुन्मथ्य वरवारणाः । सहसा चिक्षिपुस्तत्र संकुले भैरवे सति ।।	6-46-26a 6-46-26b
साश्वारोहान्विषाणाग्रैरुत्क्षिप्य तुरगान्गजाः । रथौघानभिमृद्गन्तः सध्वजानभिचक्रमुः ।।	6-46-27a 6-46-27b
पुंस्त्वादतिमदत्वाच्च केचित्तत्र महागजाः । साश्वारोहान्हयाञ्जघ्नुः करैः सचरणैस्तथा ।।	6-46-28a 6-46-28b
अश्वारोहैश्च समरे हस्तिसादिभिरेव च । प्रतिमानेषु गात्रेषु पार्श्वष्वभि च वारणान् । आशुगा विमलास्तीक्ष्णाः संपेतुर्भुजगोपमाः ।।	6-46-29a 6-46-29b 6-46-29c
नराश्वकायान्निर्भिद्य लौहानि कवचानि च। निपेतुर्विमलाः शक्त्यो वीरबाहुभिरर्पिताः ।।	6-46-30a 6-46-30b
महोल्ककाप्रतिमा घोरास्तत्र तत्र विशांपते। द्वीपिचर्मावनद्धैश्च व्याघ्रचर्मच्छदैरपि ।।	6-46-31a 6-46-31b
विकोशैर्विमलैः खङ्गैरभिजध्नुः परान्रणे । अभिप्लुतमभिक्रुद्धमेकपार्श्वावदारितम् ।।	6-46-32a 6-46-32b
विदर्शयन्तः संपेतुः खङ्गचर्मपरश्वथैः। केचिदाक्षिप्य करिणः साश्वानपि रथान्करैः ।।	6-46-33a 6-46-33b
विकर्षन्तो दिशः सर्वाः संपेतुः सर्वशब्दगाः। शङ्कुभिर्दारिताः केचित्संभिन्नाश्च परश्वथैः ।।	6-46-34a 6-46-34b
हस्तिभिर्मृदिताः केचित्क्षुण्णाश्चान्ये तुरंगमैः । रथनेमिनिकृत्ताश्च निकृत्ताश्च परश्वथैः ।।	6-46-35a 6-46-35b
व्याक्रोशन्त नरा राजंस्तत्रतत्र स्म बान्धवान्। पुत्रानन्ये पितॄनन्ये भ्रातॄंश्च सह बन्धुभिः ।।	6-46-36a 6-46-36b
मातुलान्भागिनेयांश्च परानपि च संयुगे । विकीर्णान्त्राः सुबहवो भग्नसक्थाश्च भारत ।।	6-46-37a 6-46-37b
बाहुभिश्चापरे छिन्नैः पार्श्वेषु च विदारिताः । क्रन्दन्तः समदृश्यन्त तृषिता जीवितेप्सवः ।।	6-46-38a 6-46-38b
तृषापरिगताः केचिदल्पसत्वा विशांपते। भूमौ निपतिताः सङ्ख्ये मृगयांचक्रिरे जलम् ।।	6-46-39a 6-46-39b
रुधिरौघपरिक्लिन्नाः क्लिश्यमानाश्च भारत । व्यनिन्दन्भृशमात्मानं तव पुत्रांश्च संगतान् ।।	6-46-40a 6-46-40b
अपरे क्षत्रिकयाः शूराः कृतवैराः परस्परम् । नैव शस्त्रं विमुञ्चन्ति नैव क्रन्दन्ति मारिष । तर्जयन्ति च संहृष्टास्तत्रतत्र परस्परम् ।।	6-46-41a 6-46-41b 6-46-41c
आदश्य दशनैश्चापि क्रोधात्स्वरदनच्छदम् । भ्रुकुटीकुटिलैर्वक्रैः प्रेक्षन्ति च परस्परम् ।।	6-46-42a 6-46-42b
अपरे क्लिश्यमानास्तु शरार्ता व्रणपीडिताः। निष्कूजाः समपद्यन्त दृढसत्वा महाबलाः ।।	6-46-43a 6-46-43b
अन्ये च विरथाः शूरा रथमन्यस्य संयुगे। प्रार्थयाना निपतिताः संक्षुण्णा वरवारणैः । अशोभन्त महाराज सपुष्पा इव किंशुकाः ।।	6-46-44a 6-46-44b 6-46-44c
संबभूवुरनीकेषु बहवो भैरवस्वनाः। वर्तमाने महाभीमे तस्मिन्वीरवरक्षये।।	6-46-45a 6-46-45b
निजघान पिता पुत्रं पुत्रश्च पितरं रणे। स्वस्त्रीयो मातुलं चापि स्वस्रीयं चापि मातुलः ।।	6-46-46a 6-46-46b
सखा सखायं च तथा संबन्धी बान्धवं तथा। एवं युयुधिरे तत्र कुरवः पाण्डवैः सह ।।	6-46-47a 6-46-47b
वर्तमाने तथा तस्मिन्निर्मर्यादे भयानके । भीष्ममासाद्य पार्थानां वाहिनी समकम्पत ।।	6-46-48a 6-46-48b
केतुना पञ्चतारेण तालेन भारतर्षभ । राजतेन महाबाहुरुच्छ्रितेन महारथे । बभौ भीष्मस्तदा राजंश्चन्द्रमा इव मेरुणा ।।	6-46-49a 6-46-49b 6-46-49c
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भीष्मवधपर्वणि प्रथमदिवसयुद्धे षट्चत्वारिंशोऽध्यायः ।।

6-46-1 प्रयुद्धानि युद्धं कृतवन्ति ।। 6-46-2 जज्ञे ज्ञातवान् ।। 6-46-3 आविष्टा इव भूतादिना गृहीता इव ।। 6-46-4 युगानि अश्वस्कन्धार्पितानि दारूणि ।। 6-46-5 रथेषा रथदण्डः । कूबरो युगकीलः। संगतैः संमुखागतैः ।। 6-46-6 प्रभिन्नाश्र्योतन्मदाः ।। 6-46-7 विषाणैर्दन्तैः तोरणानि चतुःस्तम्भमण्डपाकारस्य गजपल्याणस्य अम्बारीति भाषया प्रसिद्धस्य। द्वाराणि पताकाश्च तत्रैव स्तम्भशेखरस्थाः ।। 6-46-9 संमुखाभिमुखाः अन्योन्यसंमुखा इत्यर्थः ।। 6-46-17 अवक्षिप्तावधूतानां अधोमुखं पातितानां परेषां मर्मसु पततामसीनामिति संबन्धः ।। 6-46-19 प्रेतानां नारकाणाम् ।। 6-46-26 सहसा बलेन ।। 6-46-28 पुंस्त्वाद्वीर्यवत्त्वात्। अतिमदत्वादुद्भिन्नमदत्वात् ।। 6-46-29 प्रतिमानेषु ललाटेषु ।। 6-46-30 शक्त्यः शक्तयः 6-46-43 निष्कूजा निःशब्दाः ।।

भीष्मपर्व-045

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

भीष्मपर्व-047