महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-026
| ← भीष्मपर्व-025 | महाभारतम् षष्ठपर्व महाभारतम्-06-भीष्मपर्व-026 वेदव्यासः |
भीष्मपर्व-027 → |
षड्विंशोऽध्यायः ।।
भगवद्गीताध्यायः ।। 2 ।।
|
| सञ्जय उवाच। | 6-26-1x |
|
तं तथा कृपयाविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम् । विषीदन्तमिदं वाक्यमुवाच मधुसूदनः ।। | 6-26-1a 6-26-1b |
| श्रीभगवानुवाच। | 6-26-2x |
|
कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् । अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन ।। | 6-26-2a 6-26-2b |
|
क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वय्युपपद्यते। क्षुद्रं हृदयदौर्बल्यं त्यक्त्वोत्तिष्ठ परंतप ।। | 6-26-3a 6-26-3b |
| अर्जुन उवाच। | 6-26-4x |
|
कथं भीष्ममहं सङ्ख्ये द्रोणं च मधुसूदन । इषुभिः प्रतियोत्स्यामि पूजार्हावरिसूदन ।। | 6-26-4a 6-26-4b |
|
गुरूनहत्वा हि महानुभावान् श्रेयो भोक्तुं भेक्षमपीह लोके। हत्वार्थकामांस्तु गुरूनिहैव भुञ्जीय भोगान्रुधिरप्रदिग्धान् ।। | 6-26-5a 6-26-5b 6-26-5c 6-26-5d |
|
न चैतद्वीद्मः कतरन्नो गरीयो यद्वा जयम यदि वा नो जयेयुः। यानेव हत्वा न जिजीविषाम- स्तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः ।। | 6-26-6a 6-26-6b 6-26-6c 6-26-6d |
|
कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः पृच्छामि त्वां धर्मसंमूढचेताः। यच्छ्रेयः स्यान्निश्चितं ब्रूहि तन्मे शिष्यस्तेऽहं शाधि मां त्वां प्रपन्नम् ।। | 6-26-7a 6-26-7b 6-26-7c 6-26-7d |
|
न हि प्रपश्यामि ममापनुद्या- द्यच्छोकमुच्छोषणमिन्द्रियाणाम्। अवाप्य भूमावसपत्नमृद्धं राज्यं सुराणामपि चाधिपत्यम् ।। | 6-26-8a 6-26-8b 6-26-8c 6-26-8d |
| सञ्जय उवाच। | 6-26-9x |
|
एवमुकत्वा हृषीकेशं गुडाकेशं परंतप । न योत्स्य इति गोविन्दमुक्त्वा तूष्णीं बभूव ह ।। | 6-26-9a 6-26-9b |
|
तमुवाच हृषीकेशः प्रहसन्निव भारत। सेनयोरुभयोर्मध्ये विषीदन्तमिदं वचः ।। | 6-26-10a 6-26-10b |
| श्रीभगवानुवाच। | 6-26-11x |
|
अशोच्यानन्वशोचस्त्वं प्रज्ञावादांश्च भाषसे। गतासूनगतासूंश्च नानुशोचन्ति पाण्डिताः ।। | 6-26-11a 6-26-11b |
|
नत्वेवाहं जातु नासं न त्वं नेमे जनाधिपाः। न चैव नभविष्यामः सर्वे वयमतः परम् ।। | 6-26-12a 6-26-12b |
|
देहिनोऽस्मिन्यथा देहे कौमारं यौवनं जरा। तथा देहान्तरप्राप्तिर्धीरस्तत्र न मुह्यति ।। | 6-26-13a 6-26-13b |
|
मात्रास्पर्शास्तु कौन्तेय शीतोष्णसुखदुःखदाः । आगमापायिनोऽनित्स्यास्तांस्तितिक्षस्व भारत ।। | 6-26-14a 6-26-14b |
|
यं हि व्यथयन्त्येते पुरुषं पुरुषर्षभ। समदुःखसुखं धीरं सोऽमृतत्वाय कल्पते ।। | 6-26-15a 6-26-15b |
|
नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः। उभयोरपि दृष्टोऽन्तस्त्वनयोस्तत्त्वदर्शिभिःक ।। | 6-26-16a 6-26-16b |
|
अविनाशि तु तद्विद्धि येन सर्वमिदं ततम्। विनाशमव्ययस्यास्य न कश्चित्कर्तुमर्हति ।। | 6-26-17a 6-26-17b |
|
अन्तवन्त इमे देहा नित्यस्योक्ताः शरीरिणः । अनाशिनोऽप्रमेयस्य तस्माद्युध्यस्व भारत ।। | 6-26-18a 6-26-18b |
|
य एनं वेत्ति हन्तारं यश्चैनं मन्यते हतम्। उभौ तौ न विजानीतो नायं हन्ति न हन्यते ।। | 6-26-19a 6-26-19b |
|
न जायते म्रियते वा कदाचि- न्नायं भूत्वा भविता वा न भूयः । अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराणो न हन्तये हन्यमाने शरीरे ।। | 6-26-20a 6-26-20b 6-26-20c 6-26-20d |
|
वेदाविनाशिनं नित्यं य एनमजमव्ययम्। कथं स पुरुषः पार्थ कं घातयति हन्ति कम् ।। | 6-26-21a 6-26-21b |
|
वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णानि नरोऽपराणि। तथा शरीराणि विहाय जीर्णा- न्यन्यानि संयाति नवानि देही ।। | 6-26-22a 6-26-22b 6-26-22c 6-26-22d |
|
नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः। न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः ।। | 6-26-23a 6-26-23b |
|
अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य एव च। नित्यः सर्वगतः स्थाणुरचलोऽयं सनातनः ।। | 6-26-24a 6-26-24b |
|
अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयमविकार्योऽयमुच्यते। तस्मादेवं विदित्वैनं नानुशोचितुमर्हसि ।। | 6-26-25a 6-26-25b |
|
अथ चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम्। तथापि कत्वं महाबाहो नैनं शोचितुमर्हसि ।। | 6-26-26a 6-26-26b |
|
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च। तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि ।। | 6-26-27a 6-26-27b |
|
अव्यक्तादीनि भूतानि व्यक्तमध्यानि भारत। अव्यक्तनिधनान्येन तत्र का परिदेवना ।। | 6-26-28a 6-26-28b |
|
आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेन- माश्चर्यवद्वदति तथैव चान्यः। आश्चर्यवच्चैनमन्यः श्रृणोति श्रुत्वाऽप्येनं वेद न चैव कश्चित् ।। | 6-26-29a 6-26-29b 6-26-29c 6-26-29d |
|
देही नित्यमवध्योऽयं देहे सर्वस्य भारत। तस्मात्सर्वाणि भूतानि न त्वं शोचितुमर्हसि ।। | 6-26-30a 6-26-30b |
|
स्वधर्ममपि चावेक्ष्य न विकम्पितुमर्हसि । धर्म्याद्धि युद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्रियस्य न विद्यते ।। | 6-26-31a 6-26-31b |
|
यदृच्छया चोपपन्नं स्वर्गद्वारमपावृतम् । सुखिनः क्षत्रियाः पार्थ लन्ते युद्धमीदृशम् ।। | 6-26-32a 6-26-32b |
|
अथ चेत्त्वमिमं धर्म्यं संग्रामं न करिष्यसि। ततः स्वधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापमवाप्स्यसि ।। | 6-26-33a 6-26-33b |
|
अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम् । संभावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते ।। | 6-26-34a 6-26-34b |
|
भयाद्रणादुपरतं मंस्यन्ते त्वां महारथाः । येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम् ।। | 6-26-35a 6-26-35b |
|
अवाच्यवादांश्चक बहून्वदिष्यन्ति तवाहिताः । निन्दन्तस्तव सामर्थ्यं ततो दुःखतरं नु किम् ।। | 6-26-36a 6-26-36b |
|
हतो वा प्राप्स्यसि स्वर्गं जित्वा वा भोक्ष्यसे महीम् । तस्मादुत्तिष्ठ कौन्तेय युद्धाय कृतनिश्चयः ।। | 6-26-37a 6-26-37b |
|
सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ । ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि ।। | 6-26-38a 6-26-38b |
|
एषा तेऽभिहिता साङ्ख्ये बुद्धिर्योगे त्विमां श्रृणु। बुद्ध्या युक्तो यया पार्थ कर्मबन्धं प्रहास्यसि ।। | 6-26-39a 6-26-39b |
|
नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति प्रत्यवायो न विद्यते। स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ।। | 6-26-40a 6-26-40b |
|
व्यवसायात्मिका बुद्धिरेकेह कुरुनन्दन । बहुशाखा ह्यनन्ताश्च बुद्धयोऽव्यवसायिनाम् ।। | 6-26-41a 6-26-41b |
|
यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः । वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ।। | 6-26-42a 6-26-42b |
|
कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम् । क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ।। | 6-26-43a 6-26-43b |
|
भोगैश्वर्यप्रसक्तानां तयाऽपहृतचेतसाम् । व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते ।। | 6-26-44a 6-26-44b |
|
त्रैगुण्यविषया वेदा निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन । निर्द्वन्द्वो नित्यसत्वस्थो निर्योगक्षेम आत्मवान् ।। | 6-26-45a 6-26-45b |
|
यावानर्थ उदपाने सर्वतः संप्लुतोदके। तावान्सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ।। | 6-26-46a 6-26-46b |
|
कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदा च न । मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि ।। | 6-26-47a 6-26-47b |
|
योगस्थः कुरु कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा धनंजय । सिद्ध्यसिद्ध्योः समो भूत्वा समत्वं योग उच्यते ।। | 6-26-48a 6-26-48b |
|
दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनंजय। बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः ।। | 6-26-49a 6-26-49b |
|
बुद्धियुक्तो जहातीहक उभे सुकृतदुष्कृते । तस्माद्योगाय युज्यस्व योगः कर्मसु कौशलम् ।। | 6-26-50a 6-26-50b |
|
कर्मजं बुद्धियुक्ता हि फलं त्यक्त्वा मनीषिणः । जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः पदं गच्छन्त्यनामयम् ।। | 6-26-51a 6-26-51b |
|
यदा ते मोहकलिलं बुद्धिर्व्यतितरिष्यति। तदा गन्तासि निर्वेदं श्रोतव्यस्य श्रुतस्य च ।। | 6-26-52a 6-26-52b |
|
श्रुतिविप्रतिपन्ना ते यदा स्थास्यति निश्चला । समाधावचला बुद्धिस्तदा योगमवाप्स्यसि ।। | 6-26-53a 6-26-53b |
| अर्जुन उवाच। | 6-26-54x |
|
स्थितप्रज्ञस्य का भाषा समाधिस्थस्य केशव । स्थितधीः किं प्रभाषेत किमासीत व्रजेत किं ।। | 6-26-54a 6-26-54b |
| श्रीभगवानुवाच । | 6-26-55x |
|
प्रजहाति यदा कामान्सर्वान्पार्थ मनोगतान्। आत्मन्येवात्मना तुष्टः स्थितप्रज्ञस्तदोच्यते ।। | 6-26-55a 6-26-55b |
|
दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः। वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ।। | 6-26-56a 6-26-56b |
|
यः सर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्य शुभाशुभम् । नाभिनन्दति न द्वेष्टि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ।। | 6-26-57a 6-26-57b |
|
यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः । इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ।। | 6-26-58a 6-26-58b |
|
विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः। रसवर्जं रसोऽप्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते ।। | 6-26-59a 6-26-59b |
|
यततो ह्यपि कौन्तेय पुरुषस्य विपश्चितः। इन्द्रियाणि प्रमाथीनि हरन्ति प्रसभं मनः ।। | 6-26-60a 6-26-60b |
|
तानि सर्वाणि संयम्य युक्त आसीत मत्परः । वशे हि यस्येन्द्रियामि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ।। | 6-26-61a 6-26-61b |
|
ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते। सङ्गात्संजायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते ।। | 6-26-62a 6-26-62b |
|
क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः । स्मृतिभ्रंशाद्बुदिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ।। | 6-26-63a 6-26-63b |
|
रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्चरन् । आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ।। | 6-26-64a 6-26-64b |
|
प्रसादे सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते। प्रसन्नचेतसो ह्याशु बुद्धिः पर्यवतिष्ठते ।। | 6-26-65a 6-26-65b |
|
नास्ति बुद्धिरयुक्तस्य न चायुक्तस्य भावना । न चाभावयतः शान्तिरशान्तस्य कुतः सुखम् ।। | 6-26-66a 6-26-66b |
|
इन्द्रियाणां हि चरतां यन्मनोऽनुविधीयते । तदस्य हरति प्रज्ञां वायुर्नावमिवाम्भसि ।। | 6-26-67a 6-26-67b |
|
तस्माद्यस्य महाबाहो निगृहीतानि सर्वशः । इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ।। | 6-26-68a 6-26-68b |
|
या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्तिं संयमी। यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ।। | 6-26-69a 6-26-69b |
|
आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं समुद्रमापः प्रविशन्ति यद्वत्। तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे स शान्तिमाप्नोति न कामकामी ।। | 6-26-70a 6-26-70b 6-26-70c 6-26-70d |
|
विहाय कामान्यः सर्वान्पुमांश्चरति निःस्पृहः । निर्ममो निरहंकारः स शान्तिमधिगच्छति ।। | 6-26-71a 6-26-71b |
|
एषा ब्राह्मी स्थितिः पार्थ नैनां प्राप्य विमुह्यति । स्थित्वास्यामन्तकालेऽपि ब्रह्म निर्वाणमृच्छति ।। | 6-26-72a 6-26-72b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते भीष्मपर्वणि भगवद्गीतापर्वणि षड्विंशोऽध्यायः ।। | |
|
इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे शाङ्ख्ययोगोनाम द्वितीयोऽध्यायः ।। 2 ।। |
| भीष्मपर्व-025 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | भीष्मपर्व-027 |