महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-018

by वेदव्यासः

← आश्वमेधिकपर्व-017

महाभारतम् चतुर्दशपर्व महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-018 वेदव्यासः

आश्वमेधिकपर्व-019 →

ब्राह्मणेन कृष्णंप्रति प्राणिनां जननमरणादिप्रतिपादकसिद्धकश्यपसंवादनुवादः।। 1 ।।

महाभारतम्/आश्वमेधिकपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118

वासुदेव उवाच।	14-18-1x
ततस्तस्योपसङ्गृह्य पादौ प्रश्नान्सुदुर्वचान्। पप्रच्छ तांश्च धर्मान्स प्राह धर्मभृतांवरः।।	14-18-1a 14-18-1b
काश्यप उवाच।	14-18-2x
कथं शरीराच्च्यवते कथं चैवोपपद्यते। कथं कष्टाच्च संसारात्संसरन्परिमुच्यते।।	14-18-2a 14-18-2b
आत्मानं वा कथं युक्त्वा तच्छरीरं विमुञ्चति। शरीरे च विनिर्मुक्तो कथमन्यत्प्रपद्यते।।	14-18-3a 14-18-3b
कथं शुभाशुभे चायं कर्मणी स्वकृते नरः। उपभुङ्क्ते क्व वा कर्म विदेहस्योपतिष्ठते।।	14-18-4a 14-18-4b
ब्राह्मण उवाच।	14-18-5x
एवं सञ्चोदितः सिद्धः प्रश्नांस्तान्प्रत्यभाषत। आनुपूर्व्येण वार्ष्णेय तन्मे निगदतः शृणुः।।	14-18-5a 14-18-5b
सिद्ध उवाच।	14-18-6x
`अस्मिन्नेवाशु फलदा आयुष्यास्तु क्रियाःस्मृताः। आयुःकीर्तिकराणीह यानि कृत्यानि सेवते। शरीरग्रहणेऽन्यस्मिंस्तेषु क्षीणेषु सर्वशः।।	14-18-6a 14-18-6b 14-18-6c
आयुःक्षयपरीतात्मा विपरीतानि सेवते। बुद्धिर्व्यावर्तते चास्य विनाशे प्रत्युपस्थिते।।	14-18-7a 14-18-7b
सत्त्वं बलं च कालं चाविदित्वा चात्मनस्तथा। अतिवेलमुपाश्नाति स्वविरुद्धान्यनात्मवान्।।	14-18-8a 14-18-8b
यदाऽयमतिकष्टानि सर्वाण्युपनिषेवते। अत्यर्थमपि वा भुङ्क्ते न वा भुङ्क्ते कदाचन।।	14-18-9a 14-18-9b
दुष्टान्नामिषपानं च यदन्योन्यविरोधि च। गुरु चाप्यमितं भुङ्क्ते नातिजीर्णे दिवा पुनः।।	14-18-10a 14-18-10b
व्यायाममतिमात्रं च व्यावाय चोपसेवते। सततं कर्मलोभाद्वा प्राप्तं वेगं विधारयेत्।।	14-18-11a 14-18-11b
रसाभियुक्तमन्नं वा दिवास्वप्नं च सेवते। अपक्वानागते काले स्वयं दोषान्प्रकोपयेत्।।	14-18-12a 14-18-12b
स्वदोषकोपनाद्रोगं लभते मरणान्तिकम्। अपि वोद्बन्धनादीनि परीतानि व्यवस्यति।।	14-18-13a 14-18-13b
तस्य तैः कारणैर्जन्तोः शरीरं च्यवते तदा। जीवितं प्रोच्यमानं तद्यथावदुपधारय।।	14-18-14a 14-18-14b
ऊष्मा प्रकुपितः काये तीव्रवायुसमीरितः। शरीरमनुपर्येत्य सर्वान्प्राणान्रुणद्धि वै।।	14-18-15a 14-18-15b
अत्यर्थं बलवानूष्मा शरीरे परिकोपितः। भिनत्ति जीवस्थानानि तानि कर्मणि विद्धि च।।	14-18-16a 14-18-16b
ततः सवेदनः सद्यो जीवः प्रच्यवते क्षरन्। शरीरं त्यजते जन्तुश्छिद्यमानेषु मर्मसु। वेदनाभिः परीतात्मा तद्विद्धि द्विजसत्तम।।	14-18-17a 14-18-17b 14-18-17c
जनीमरणसंविग्राः सततं सर्वजन्तवः। दृश्यन्ते संत्यजन्तश्च शरीराणि द्विजर्षभ।। गर्भसंक्रमणे चापि गर्भाणापुपसर्पणे। तादृशीमेव लभते वेदनां मानवः पुनः।।	14-18-18a 14-18-18b 14-18-19c 14-18-19b
भिन्नसंधिरथ क्लेदमद्भिः स लभते नरः।।	14-18-20a
यथा पञ्चसु भूतेषु सम्भूतत्वं नियच्छति। शैत्यात्प्रकुपितः काये तीव्रवायुसमीरितः।।	14-18-21a 14-18-21b
यः स पञ्चसु भूतेषु प्राणापाने व्यवस्थितः। स गच्छत्यूर्ध्वगो वायुः कृच्छ्रान्मुक्त्वा शरीरिणः। शरीरं च जहात्येवं निरुच्छ्वासश्च दृश्यते।।	14-18-22a 14-18-22b 14-18-22c
स निरूष्मा निरुच्छ्वासो निःश्रीको गतचेतनः। कर्मणा सम्परित्यक्तो मृत इत्युच्यते नरः।।	14-18-23a 14-18-23b
स्रोतोभिर्यैर्विजानाति इन्द्रियार्थाञ्शरीरभृत्। तैरेव न विजानाति प्राणानाहारसम्भवान्।।	14-18-24a 14-18-24b
तत्रैव कुरुते काये यः स जीवः सनातनः।।	14-18-25a
तथा यद्यद्भवेन्मुक्तं सन्निपाते क्वचित्क्वचित्। तत्तन्मर्म विजानीहि शास्त्रदृष्टं हि तत्तथा।।	14-18-26a 14-18-26b
तेषु मर्मसु भिन्नेषु ततः स समुदीरयन्। आविश्य हृदयं जन्तोः सत्त्वं चाशु रुणद्धि वै।।	14-18-27a 14-18-27b
ततः सचेतनो जन्तुर्नाभिजानाति किञ्चन। तमसा संवृतज्ञानः संवृतेष्वेव मर्मसु। स जीवो निरदिष्ठानश्चाल्यते मातरिश्वना।।	14-18-28a 14-18-28b 14-18-28c
ततः स तं महोच्छ्वासं भृशमुच्छ्वस्य दारुणम्। निष्क्रमन्कम्पयत्याशु तच्छरीरमचेतनम्।।	14-18-29a 14-18-29b
स जीवः प्रच्युतः कायात्कर्मभिः स्वैः समावृतः। अङ्कितः स्वैः शुभैः पुण्यैः पापैर्वाऽप्युपपद्यते।।	14-18-30a 14-18-30b
ब्राह्मणा ज्ञानसम्पन्ना यथावच्छ्रुतनिश्चयाः। इतरं कृतपुण्यं वा तं विजानन्ति लक्षणैः।।	14-18-31a 14-18-31b
यथान्धकारे खद्येतं दीप्यमानं ततस्ततः। चक्षुष्मन्तः प्रपश्यन्ति तथा च ज्ञानचक्षुषः।।	14-18-32a 14-18-32b
पश्यन्त्येवंविधं सिद्धा जीवं दिव्येन चक्षुषा। च्यवन्तं जायमानं च योनिं चानुप्रवेशितम्।।	14-18-33a 14-18-33b
तस्य स्थानानि दृष्टानि विविधानीह शास्त्रतः। कर्मभूमिरियं भूमिर्यत्र तिष्ठन्ति जन्तवः।।	14-18-34a 14-18-34b
ततः शुभाशुभं कृत्वा लभन्ते सर्वदेहिनः। इहैवोच्चावचान्भोगान्प्राप्नुवन्ति स्वकर्मभिः।।	14-18-35a 14-18-35b
इहैवाशुभकर्माणः कर्मभिर्निरयं गताः। अवाग्गतिरियं कष्टा यत्र पच्यन्ति मानवाः। तस्मात्सुदुर्लभो मोक्षो रक्ष्यश्चात्मा ततो भृशम्।।	14-18-36a 14-18-36b 14-18-36c
ऊर्ध्वं तु जन्तवो गत्वा येषु स्थानेष्ववस्थिताः। कीर्त्यमानानि तानीह तत्त्वतः संनिबोध मे।।	14-18-37a 14-18-37b
तच्छ्रुत्वा नैष्ठिकीं बुद्धिं बुद्ध्येथाः कर्मनिश्चयम्। तारारूपाणि सर्वाणि यत्रैतच्चन्द्रमण्डलम्।।	14-18-38a 14-18-38b
यत्र विभ्राजते लोके स्वभासा सूर्यमण्डलम्। स्थानान्येतानि जानीहि जनानां पुण्यकर्मणाम्।।	14-18-39a 14-18-39b
कर्मक्षयाच्च ते सर्वे च्यवन्ते वै पुनः पुनः। तत्रापि च विशेषोस्ति दिवि नीचोच्चमध्यमः।।	14-18-40a 14-18-40b
न च तत्रापि संतोषो दृष्ट्वा दीप्ततरां श्रियम्। इत्येता गतयः सर्वाः पृथक्ते समुदीरिताः।।	14-18-41a 14-18-41b
उपपत्तिं तु वक्ष्यामि गर्भस्याहमतः परम्। तथावत्तां निगदतः शृणुष्वावहितो द्विज।।	14-18-42a 14-18-42b
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्वमेधिकपर्वणि अनुगीतापर्वणि अष्टादशोऽध्यायः।। 18 ।।

14-18-10 दुष्टान्नं विषमान्नं विते क.ट.पाठः।। 14-18-12 अपक्वाशं गते काले स्वयं दोषप्रकोपनमिति क.ठ.थ.पाठः।। 14-18-19 गर्भसङ्क्रमणे गर्भस्थदेहप्रवेशे।। 14-18-21 श्लेष्मा प्रकुपित इति क.थ.पाठः।। 14-18-24 स्नोतोभिरिन्द्रियैः।।

आश्वमेधिकपर्व-017

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

आश्वमेधिकपर्व-019