महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-040

by वेदव्यासः

← आश्वमेधिकपर्व-039

महाभारतम् चतुर्दशपर्व महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-040 वेदव्यासः

आश्वमेधिकपर्व-041 →

ब्रह्मणा महर्षीन्प्रति सत्वादिगुणत्रयनिरूपणम्।। 1 ।।

महाभारतम्/आश्वमेधिकपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118

ब्रह्मोवाच।	14-40-1x
नैव शक्या गुणा वक्तुं पृथक्त्वेनैव सर्वशः। अविच्छिन्नानि दृश्यन्ते रजः सत्वं तमस्तथा।।	14-40-1a 14-40-1b
अन्योन्यमनुरज्यन्ते ह्यन्योन्येनानुजीविनः। अन्योन्यापाश्रयाः सर्वे तथाऽन्योन्यानुवर्तिनः।।	14-40-2a 14-40-2b
यावत्सत्वं रजस्तावद्वर्तते नात्र संशयः। यावत्तमश्च सत्वं च रजस्तावदिहोच्यते।।	14-40-3a 14-40-3b
संहत्य कुर्वते यात्रां सहिताः सङ्घचारिणः। सङ्घातवृत्तयो ह्येते वर्तन्ते हेत्वहेतुभिः।।	14-40-4a 14-40-4b
उद्रेकव्यतिरिक्तानां तेषामन्योन्यवर्तिनाम्। वक्ष्यते तद्यथाऽन्यूनं व्यतिरिक्तं च सर्वशः।।	14-40-5a 14-40-5b
व्यतिरिक्तं तमो यत्र तिर्यग्भावगतं भवेत्। अल्पं तत्रथ रजो ज्ञेयं सत्वमल्पतरं तथा।।	14-40-6a 14-40-6b
उद्रिक्तं च रजो यत्र मध्यस्रोतोगतं भवेत्। अल्पं तत्र तमो ज्ञेयं सत्वमल्पतरं तथा।।	14-40-7a 14-40-7b
उद्रिक्तं च यदा सत्वमूर्ध्वस्रोतोगतं भवेत्। अल्पं तत्र तमो ज्ञेयं रजश्चाल्पतरं तथा।।	14-40-8a 14-40-8b
सत्वं वैकारिकी योनिरिन्द्रियाणां प्रकाशिका। न हि सत्वात्परो भावः कश्चिदन्यो विधीयते।।	14-40-9a 14-40-9b
ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः। जघन्यगुणसंयुक्ता यान्त्यधस्तामसा जनाः।।	14-40-10a 14-40-10b
तमः शूद्रे रजः क्षत्रे ब्राह्मणे सत्वमुत्तमम्। इत्येवं त्रिषु वर्णेषु विवर्तन्ते गुणास्त्रयः।।	14-40-11a 14-40-11b
दूरादपि हि दृश्यनते सहिताः सङ्घचारिणः। तमः सत्वं रजश्चैव पृथक्त्वेनानुशुश्रुम।।	14-40-12a 14-40-12b
दृष्ट्वा त्वादित्यमुद्यन्तं कुचोराणां भयं भवेत्। अध्वगाः परितप्येयुरुष्णतो दुःखभागिनः।।	14-40-13a 14-40-13b
आदित्यः सत्वमुद्दिष्टः कुचोरास्तु तथा तमः। परितापोऽध्वगानां च रजसो गुण उच्यते।।	14-40-14a 14-40-14b
प्राकाश्यं सत्वमादित्यः संतापो रजसो गुणः। उपप्लवस्तु विज्ञेयस्तामसस्तस्य पर्वसु।।	14-40-15a 14-40-15b
एवं ज्योतिष्षु सर्वेषु प्रवर्तन्ते गुणास्त्रयः।। पर्यायेण च वर्न्तते तत्रतत्र तथातथा।।	14-40-16a 14-40-16b
स्थावरेषु तु भावेषु तिर्यग्भावगतं तमः। राजसास्तु विवर्तन्ते स्नेहभावस्तु सात्विकैः।।	14-40-17a 14-40-17b
अहस्त्रिधा तु विज्ञेयं त्रिधा रात्रिर्विधीयते। मासार्दमासवर्षाणि ऋतवः सन्धयस्तथा।।	14-40-18a 14-40-18b
त्रिधा दानानि दीयन्ते त्रिधा यज्ञः प्रवर्तते। त्रिधा लोकास्त्रिधा देवास्त्रिधा विद्यास्त्रिधा गतिः।।	14-40-19a 14-40-19b
भूतं भव्यं भविष्यं च धर्मोऽर्थः काम एव च। प्राणापानावुदानश्चाप्येत एव त्रयो गुणाः।।	14-40-20a 14-40-20b
पर्यायेण प्रवर्तन्ते तत्रतत्र तथातथा। यत्किञ्चिदिह लोकेऽस्मिन्सर्वमेते त्रयो गुणाः।।	14-40-21a 14-40-21b
त्रयो गुणाः प्रवर्तन्ते ह्यव्यक्ता नित्यमेव तु। सत्वं रजस्तमश्चैव गुणसर्गः सनातनः।।	14-40-22a 14-40-22b
तमोऽव्यक्तं शिवं धाम रजो योनिः सनातनः। प्रकृतिर्विकारः प्रलयः प्रधानं प्रभवाप्ययौ।।	14-40-23a 14-40-23b
अनुद्रिक्तमनूनं वाऽप्यकम्पमचलं ध्रुवम्। सदसच्चैव तत्सर्वमव्यक्तं त्रिगुणं स्मृतम्। ज्ञेयानि नामधेयानि नरैरद्यात्मचिन्तकैः।।	14-40-24a 14-40-24b 14-40-24c
अव्यक्तनामानि गुणांश्च तत्त्वतो यो वेद सर्वाणि गतीश्च केवलाः। विमुक्तदेहः प्रविभागतत्त्ववि- त्स मुच्यते सर्वगुणैर्निरामयः।।	14-40-25a 14-40-25b 14-40-25c 14-40-25d
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्वमेधिकपर्वणि अनुगीतापर्वणि चत्वारिंशोऽध्यायः।। 40 ।।

आश्वमेधिकपर्व-039

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

आश्वमेधिकपर्व-041