महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-046

by वेदव्यासः

← आश्वमेधिकपर्व-045

महाभारतम् चतुर्दशपर्व महाभारतम्-14-आश्वमेधिकपर्व-046 वेदव्यासः

आश्वमेधिकपर्व-047 →

ब्रह्मणा महर्षीन्प्रति ब्रह्मचारिवनस्थधर्मनिरूपणपूर्वकं तदनुष्ठानस्य श्रेयःसाधनत्वोक्तिः।। 1 ।।

महाभारतम्/आश्वमेधिकपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118

ब्रह्मोवाच।	14-46-1x
एवमेतेन मार्गेण पूर्वोक्तेन यथाविधि। अधीतवान्यथाशक्ति तथैव ब्रह्मचर्यवान्।।	14-46-1a 14-46-1b
स्वधर्मनिरतो विद्वान्सर्वेन्द्रिययतो मुनिः। गुरोः प्रियहिते युक्तः सत्यधर्मपरः शुचिः।।	14-46-2a 14-46-2b
गुरुणा समनुज्ञातो भुञ्जीतान्नमकुत्सयन्। हविष्यभैक्ष्यभुक् चापि स्थानासनविहारवान्।।	14-46-3a 14-46-3b
द्विकालमग्निं जुह्वानः शुचिर्भूत्वा समाहितः। धारयीत सदा दण्डं बैल्वं पालाशमेव वा।।	14-46-4a 14-46-4b
क्षौमं कार्पासिकं वाऽपि मृगाजिनमथापि वा। सर्वं काषायरक्तं वा वासो वाऽपि द्विजस्य ह।।	14-46-5a 14-46-5b
मेखला च भवेन्मौञ्जी जटो नित्योदकस्तथा। यज्ञोपवीती स्वाध्यायी अलुप्तनियतव्रतः।।	14-46-6a 14-46-6b
पूताभिश्च तथैवाद्भिः सदा दैवततर्पणम्। भावेन नियतः कुर्वन्ब्रह्मचारी प्रशस्यते।।	14-46-7a 14-46-7b
एवं युक्तो जयेत्स्वर्गमूर्ध्वरेताः समाहितः। न संसरति जातीषु परमं स्थानमाश्रितः।।	14-46-8a 14-46-8b
संस्कृतः सर्वसंस्कारैस्तथैव ब्रह्मचर्यवान्। ग्रामान्निष्क्रम्य चारण्ये मुनिः प्रव्रजितो वसेत्।।	14-46-9a 14-46-9b
चर्मवल्कलसंवासी सायं प्रातरुपस्पृशेत्। अरण्यगोचरो नित्यं न ग्रामं प्रविशेत्पुनः।।	14-46-10a 14-46-10b
अर्चयन्नतिथीन्काले दद्याच्चापि प्रतिश्रयम्। फलपत्रावरैर्मूलैः श्यामाकेन च वर्तयन्।।	14-46-11a 14-46-11b
स नित्यमुदकं वायुं सर्वं वानेयमाश्रयेत्। प्राश्नीयादानुपूर्व्येण यथादीक्षमतन्द्रितः।।	14-46-12a 14-46-12b
समूलफलशाकाद्यैरर्चेदतिथिमागतम्। यद्भक्षः स्यात्ततो दद्याद्भिक्षां नित्यमतन्द्रितः।।	14-46-13a 14-46-13b
देवतातिथिपूर्वं च सदा प्राश्नीत वाग्यतः। अस्कन्दितमनाश्चैव लघ्वाशी देवताश्रयः।।	14-46-14a 14-46-14b
दान्तो मैत्रः क्षमायुक्तः कशाञ्शमश्रु च धारयन्। जुह्वन्स्वाध्यायशीलश्च सत्यधर्मपरायणः।।	14-46-15a 14-46-15b
न्यस्तदेहः सदा दक्षो वननित्यः समाहितः। एवं युक्तो जयेत्स्वर्गं वानप्रस्थो जितेन्द्रियः।।	14-46-16a 14-46-16b
गृहस्थो ब्रह्मचारी च वानप्रस्थोऽथवा पुनः। य इच्छेन्मोक्षमास्थातुमुत्तमां वृत्तिमाश्रयेत्।।	14-46-17a 14-46-17b
अभयं सर्वभूतेभ्यो दत्त्वा नैष्कर्म्यमाचरेत्। सर्वभूतहितो मैत्रः सर्वेन्द्रिययतो मुनिः।।	14-46-18a 14-46-18b
अयाचितमसंक्लृप्तमुपपन्नं यदृच्छया। कृत्वा प्राह्णे चरेद्भैक्ष्यं विधूमे भुक्तवज्जने।।	14-46-19a 14-46-19b
वृत्ते शरावसम्पाते भैक्ष्यं लिप्सेत मोक्षवित्। लाभेन च न हृष्येत नालाभे विमना भवेत्। न चातिभिक्षां भिक्षेत केवलं प्राणयात्रिकः।।	14-46-20a 14-46-20b 14-46-20c
यात्रार्थी कालमाकाङ्क्षंश्चरेद्भैक्ष्यं समाहितः। लाभं साधारणं नेच्छेन्न भुञ्जीताभिपूजितः।।	14-46-21a 14-46-21c
अभिपूजितलाभाद्वि विजुगुप्सेत भिक्षुकः। भुक्तान्यन्नानि तिक्तानि कषायकटुकानि च।।	14-46-22a 14-46-22b
नास्वादयीत भुञ्जानो रसांश्च मधुरांस्तथा। यात्रामात्रं च भुञ्जीत केवलं प्राणधारणम्।।	14-46-23a 14-46-23b
असंरोधेन भूतानां वृत्तिं लिप्सेत मोक्षवित्। न चान्यमन्नं लिप्सेत भिक्षमाणः कथञ्चन।।	14-46-24a 14-46-24b
न सन्निकाशयेद्धर्मं विविक्ते चारजाश्चरेत्। शून्यागारमण्यं वा वृक्षमूलं नदीं तथा।।	14-46-25a 14-46-25b
प्रतिश्रयार्थं सेवेत पार्वतीं वा पुनर्गुहाम्। ग्रामैकरात्रिको ग्रीष्मे वर्षास्वेकत्र वा वसेत्।।	14-46-26a 14-46-26b
अध्वा सूर्येणि निर्दिष्टः कीटवच्च चरेन्महीम्। दयार्तं चैव भूतानां समीक्ष्य पृथिवीं चरेत्।।	14-46-27a 14-46-27b
सञ्चयांश्च न कुर्वीत स्नेहवासं च वर्जयेत्। पूताभिरद्भिर्नित्यं वै कार्यं कुर्वीत मोक्षवित्।।	14-46-28a 14-46-28b
उपस्पृशेदुद्दृताभिरद्भिश्च पुरुषः सदा। अहिंसा ब्रह्मचर्यं च सत्यमार्जवमेव च।।	14-46-29a 14-46-29b
अक्रोधश्चानसूया च दमो नित्यमपैशुनम्। अष्टस्वेतेषु युक्तः स्याद्व्रतेषु नियतेन्द्रियः।।	14-46-30a 14-46-30b
अपापमशठं वृत्तमजिह्मं नित्यमाचरेत्। जोषयेत सदा भोज्यं ग्रासमागतमस्पृहः।।	14-46-31a 14-46-31b
यात्रामात्रं च भुञ्जीत केवलं प्राणयात्रिकम्। धर्मलब्धमथाश्नीयान्न काममनुवर्तयेत्।।	14-46-32a 14-46-32b
ग्रासादाच्छादनादन्यन्न गृह्णीयात्कथञ्चन। यावदाहारयेत्तावत्प्रतिगृह्णीत नाधिकम्।।	14-46-33a 14-46-33b
परेभ्यो न प्रतिग्राह्यं न च देयं कदाचन। दैन्यभावाच्च भूतानां संविभज्य सदा बुधः।।	14-46-34a 14-46-34b
नाददीत परस्वानि न गृह्णीयान्न याचयेत्। न किञ्चिद्विषयं भुक्त्वा स्पृहयेत्तस्य वै पुनः।।	14-46-35a 14-46-35b
मृदमापस्तथाऽन्नानि पत्रपुष्पफलानि च। असंवृतानि गृह्णीयात्प्रवृत्तानि च कार्यवान्।।	14-46-36a 14-46-36b
न शिल्पजीविकां जीवेद्द्विरन्नं नोत कामयेत्। न द्वेष्टा नोपदेष्टा च भवेच्च निरुपस्कृतः।।	14-46-37a 14-46-37b
श्रद्धापूतानि भुञ्जीत निमित्तानि च वर्जयेत्। मुधावृत्तिरसक्तश्च सर्वभूतैरसंधितः।।	14-46-38a 14-46-38b
आशीर्युक्तानि सर्वाणि हिंसायुक्तानि यानि च। लोकसङ्ग्रहधर्मं च नैव कुर्यान्न कारयेत्।।	14-46-39a 14-46-39b
सर्वभावानतिक्रम्य लघुमात्रः परिव्रजेत्। समः सर्वेषु भूतेषु स्थावरेषु चरेषु च।।	14-46-40a 14-46-40b
परं नोद्वेजयेत्कञ्चिन्न च कस्यचिदुद्विजेत्। विश्वास्यः सर्वभूतानामग्र्यो मोक्षविदुच्यते।।	14-46-41a 14-46-41b
अनागतं च न ध्यायेन्नातीतमनुचिन्तयेत्। वर्तमानमुपेक्षेत कालाकाङ्क्षी समाहितः।।	14-46-42a 14-46-42b
न चक्षुषा न मनसा न वाचा दूषयेत्क्वचित्। न प्रत्यक्षं परोक्षं वा किञ्चिद्दुष्टं समाचरेत्।।	14-46-43a 14-46-43b
इन्द्रियाण्युपसंहृत्य कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः। क्षीणेन्द्रियमनोबुद्धिर्निरीहः सर्वतत्त्ववित्।।	14-46-44a 14-46-44b
निर्द्वन्द्वो निर्नमस्कारो निःस्वाहाकार एव च। निर्ममो निरहङ्कारो निर्योगक्षेम आत्मवान्।।	14-46-45a 14-46-45b
निराशीर्निर्गुणः शान्तो निरासक्तो निराश्रयः। आत्मसङ्गी च तत्त्वज्ञो मुच्यते नात्र संशयः।।	14-46-46a 14-46-46b
अपादपाणिपृष्ठं तदशिरस्कमनूदरम्। अभिन्नगुणकर्माणं केवलं विमलं स्थिरम्।।	14-46-47a 14-46-47b
अगन्धमरसस्पर्शमरूपाशब्दमेव च। अनुगम्यमनासक्तममांसमपि चैव यत्।।	14-46-48a 14-46-48b
निशअचिन्तमव्ययं दिव्यं गृहस्थमपि सर्वदा। सर्वभूतस्थमात्मानं ये पश्यन्ति न ते मृताः।।	14-46-49a 14-46-49b
न तत्र क्रमते बुद्धिर्नेन्द्रियाणि न देवताः। वेदा यज्ञाश्च लोकाश्च न तपो न व्रतानि च।।	14-46-50a 14-46-50b
यत्र ज्ञानवतां प्राप्तिलिङ्गग्रहणा स्मृता। तस्मादलिङ्गधर्मज्ञो धर्मतत्त्वमुपाचरेत्।।	14-46-51a 14-46-51b
गूढधर्माश्रितो विद्वान्विज्ञानचरितं चरेत्। अमूढो मूढरूपेण चरेद्धर्ममदूषयन्।।	14-46-52a 14-46-52b
यथैनमवमन्येरन्परे सततमेव हि। तथावृत्तश्चरेच्छान्तः सतां धर्मानकुत्सयन्।।	14-46-53a 14-46-53b
य एवं वृत्तसम्पन्नः स मुनिः श्रेष्ठ उच्यते। इन्द्रियाणीन्द्रियार्थांश्च महाभूतानि पञ्च च।।	14-46-54a 14-46-54b
मनो बुद्धिरहङ्कारमव्यक्तं पुरुषं तथा। एतत्सर्वं प्रसङ्ख्याय यथावत्तत्त्वनिश्चयात्।।	14-46-55a 14-46-55b
ततः स्वर्गमवाप्नोति विमुक्तः सर्वबन्धनैः। एतावदन्तवेलायां परिसङ्ख्याय तत्त्ववित्।।	14-46-56a 14-46-56b
ध्यायेदेकान्तमास्थाय मुच्यतेऽथ निराश्रयः। निर्मुक्तः सर्वसङ्गेभ्यो वायुराकाशगो यथा।।	14-46-57a 14-46-57b
क्षीणकोशो निरातङ्कस्तथेदं प्राप्नुयात्परम्।।	14-46-58a
।। इति श्रीमन्महाभारते आश्वमेधिकपर्वणि अनुगीतापर्वणि षट्चत्वारिंशोऽध्यायः।। 46 ।।

आश्वमेधिकपर्व-045

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

आश्वमेधिकपर्व-047