महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-051

by वेदव्यासः

← उद्योगपर्व-050

महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-051 वेदव्यासः

उद्योगपर्व-052 →

धृतराष्ट्रस्य सञ्जयाग्रे भीमसेनप्रतापानुस्मरणेन परिशोचनम् ।। 1 ।।

महाभारतम्/उद्योगपर्व

1. 001
2. 002
3. 003
4. 004
5. 005
6. 006
7. 007
8. 008
9. 009
10. 010
11. 011
12. 012
13. 013
14. 014
15. 015
16. 016
17. 017
18. 018
19. 019
20. 020
21. 021
22. 022
23. 023
24. 024
25. 025
26. 026
27. 027
28. 028
29. 029
30. 030
31. 031
32. 032
33. 033
34. 034
35. 035
36. 036
37. 037
38. 038
39. 039
40. 040
41. 041
42. 042
43. 043
44. 044
45. 045
46. 046
47. 047
48. 048
49. 049
50. 050
51. 051
52. 052
53. 053
54. 054
55. 055
56. 056
57. 057
58. 058
59. 059
60. 060
61. 061
62. 062
63. 063
64. 064
65. 065
66. 066
67. 067
68. 068
69. 069
70. 070
71. 071
72. 072
73. 073
74. 074
75. 075
76. 076
77. 077
78. 078
79. 079
80. 080
81. 081
82. 082
83. 083
84. 084
85. 085
86. 086
87. 087
88. 088
89. 089
90. 090
91. 091
92. 092
93. 093
94. 094
95. 095
96. 096
97. 097
98. 098
99. 099
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122
123. 123
124. 124
125. 125
126. 126
127. 127
128. 128
129. 129
130. 130
131. 131
132. 132
133. 133
134. 134
135. 135
136. 136
137. 137
138. 138
139. 139
140. 140
141. 141
142. 142
143. 143
144. 144
145. 145
146. 146
147. 147
148. 148
149. 149
150. 150
151. 151
152. 152
153. 153
154. 154
155. 155
156. 156
157. 157
158. 158
159. 159
160. 160
161. 161
162. 162
163. 163
164. 164
165. 165
166. 166
167. 167
168. 168
169. 169
170. 170
171. 171
172. 172
173. 173
174. 174
175. 175
176. 176
177. 177
178. 178
179. 179
180. 180
181. 181
182. 182
183. 183
184. 184
185. 185
186. 186
187. 187
188. 188
189. 189
190. 190
191. 191
192. 192
193. 193
194. 194
195. 195
196. 196

धृतराष्ट्र उवाच।	5-51-1x
सर्व एते महोत्साहा ये त्वया परिकीर्तिताः। एकतस्त्वेव ते सर्वे समेता भीम एकतः ।।	5-51-1a 5-51-1b
भीमसेनाद्धि मे भूयो भयं सञ्जायते महत्। क्रुद्धादमर्षणात्तात व्याघ्रादिव महारुरोः ।।	5-51-2a 5-51-2b
जागर्मि रात्रयः सर्वा दीर्घमुष्णं च निःश्वसन्। भीतो वृकोदरात्तात सिंहात्पशुरिवापरः ।।	5-51-3a 5-51-3b
न हि तस्य महाबाहोः शक्रप्रतिमतेजसः। सैन्येऽस्मिन्प्रतिपश्यामि य एनं विषहेद्युधि ।।	5-51-4a 5-51-4b
अमर्षणश्च कौन्तेयो दृढवैरश्च पाण्डवः । अनर्महासी सोन्मादस्तिर्यक्प्रेक्षी महास्वनः ।।	5-51-5a 5-51-5b
महावेगो महोत्साहो महाबाहुर्महाबलः। मन्दानां मम पुत्राणां युद्धेनान्तं करिष्यति ।।	5-51-6a 5-51-6b
उरुग्राहगृहीतानां गदां बिभ्रद्वृकोदरः। कुरूणामृषभो युद्धे दण्डपाणिरिवान्तकः।।	5-51-7a 5-51-7b
अष्टाश्रिमायसीं घोरां गदां काञ्चनभूषणाम् । मनसाहं प्रपश्यामि ब्रह्मदण्डमिवोद्यतम् ।।	5-51-8a 5-51-8b
यथा मृगाणां यूथेषु सिंहो जातबलश्चरेत्। मामकेषु तथा भीमो बलेषु विचरिष्यति ।।	5-51-9a 5-51-9b
सर्वेषां मम पुत्राणां स एकः क्रूरविक्रमः । बह्वाशी विप्रतीपश्च बाल्येपि रभसः सदा ।।	5-51-10a 5-51-10b
उद्वेपते मे हृदयं ये मे दुर्योधनादयः। बाल्येऽपि तेन युद्ध्यन्तो वारणेनेव मर्दिताः ।।	5-51-11a 5-51-11b
तस्य वीर्येण संक्लिष्टा नित्यमेव सुता मम। स एव हेतुर्भेदस्य भीमो भीमपराक्रमः ।।	5-51-12a 5-51-12b
ग्रसमानमनीकानि नरवारणवाजिनाम्। पश्यामीवाग्रतो भीमं क्रोधमूर्छितमाहवे ।।	5-51-13a 5-51-13b
अस्त्रे द्रोणार्जुनसमं वायुवेगसमं जवे। महेश्वरसमं क्रोधे को हन्याद्भीममाहवे ।।	5-51-14a 5-51-14b
सञ्जयाचक्ष्व मे शूरं भीमसेनममर्षणम् । .......... येऽहं यत्तेन रिपुघातिना । ..... सर्वे पुत्राः मम मनस्विना ।।	5-51-15a 5-51-15b 5-51-15c
येन भीमबला यक्षा राक्षसाश्च पुरा हताः। कथं तस्य रणे वेगं मानुषः प्रसहिष्यति ।।	5-51-16a 5-51-16b
न स जातु वशे तस्थौ मम बाल्येऽपि सञ्जय । किं पुनर्मम दुष्पुत्रैः क्लिष्टः संप्रति पाण्डवः ।।	5-51-17a 5-51-17b
निष्ठुरो रोषणोऽत्यर्थं भज्येतापि न संनमेत्। तिर्यक्प्रेक्षीं संहतभ्रूः कथं शाम्येद्वृकोदरः ।।	5-51-18a 5-51-18b
शूरस्तथाऽप्रतिबलो गौरस्ताल इवोन्नतः। प्रमाणतो भीमसेनः प्रादेशेनाधिकोऽर्जुनात् ।।	5-51-19a 5-51-19b
जवेन वाजिनोऽत्येति बलेनान्त्येति कुञ्जरान् । अव्यक्तजल्पी मध्वक्षो मध्यमः पाण्डवो बली ।।	5-51-20a 5-51-20b
इति बाल्ये श्रुतः पूर्वं मया व्यासमुखात्पुरा। रूपतो वीर्यतश्चैव याथातथ्येन पाण्डवः ।।	5-51-21a 5-51-21b
आयसेन स दण्डेन रथन्नागान्नरान्हयान्। हनिष्यति रणे क्रुद्धो रौद्रः क्रूरपराक्रमः ।।	5-51-22a 5-51-22b
अमर्षी नित्यसंरब्धो भीमः प्रहरतां वरः। मया तात प्रतीपानि कुर्वन्पूर्वं विमानितः ।।	5-51-23a 5-51-23b
निष्कर्णामायसीं स्थूलां सुपार्श्वां काञ्चनीं गदाम् । शतघ्नीं शतनिर्हादां कथं शक्ष्यन्ति मे सुताः ।।	5-51-24a 5-51-24b
अपारमप्लवागाधं समुद्रं शरवेधनम् । भीमसेनमयं दुर्गं तात मन्दास्तितीर्षवः।।	5-51-25a 5-51-25b
क्रोशतो मे न श्रृण्वन्ति बालाः पण्डितमानिनः । विषमं न हि मन्यन्ते प्रापतं मधुदर्शिनः ।।	5-51-26a 5-51-26b
संयुगे ये गमिष्यन्ति नररूपेण मृत्युना। नियतं चोदिता धात्रा सिंहेनेव महामृगाः ।।	5-51-27a 5-51-27b
शैक्यां तात चतुष्किष्कुं षडश्रिममितौजसम्। प्रहितां दुःखसंस्पर्शां कथं शक्ष्यन्ति मे सुताः ।।	5-51-28a 5-51-28b
गदां भ्रामयतस्तस्य भिन्दतो हस्तिमस्तकान्। सृक्किणी लेलिहानस्य बाष्पमुत्सृजतो मुहुः ।।	5-51-29a 5-51-29b
उद्दिश्य नागान्पततः कुर्वतो भैरवान्रवान्। प्रतीपं पततो मत्तान्कुञ्जरान्प्रति गर्जतः ।।	5-51-30a 5-51-30b
विगाह्य रथमार्गेषु वरानुद्दिश्य निघ्नतः । अग्नेः प्रज्वलितस्येव अपि मुच्येत मे प्रजा ।।	5-51-31a 5-51-31b
वीथीं कुर्वन्महाबाहुर्द्रावयन्मम वाहिनीम् । नृत्यन्निव गदापाणिर्युगान्तं दर्शयिष्यति ।।	5-51-32a 5-51-32b
प्रभिन्न इव मातङ्गः प्रभञ्जन्पुष्पितान्द्रुमान्। प्रवेक्ष्यति रणे सेनां पुत्राणां मे वृकोदरः ।।	5-51-33a 5-51-33b
कुर्वन्रथान्विपुरुषान्विसारथिहयध्वजान् । आरुजन्पुरुषव्याघ्रो रथिनः सादिनस्तथा ।।	5-51-34a 5-51-34b
गङ्गावेग इवानूपांस्तीरजान्विविधान्द्रुमान्। प्रभङ्क्ष्यति रणे सेनां पुत्राणां मम सञ्जय ।।	5-51-35a 5-51-35b
वधं नूनं गमिष्यन्ति भीमसेनभयार्दिताः । मम पुत्राश्च भृत्याश्च राजानश्चैव सञ्जय ।।	5-51-36a 5-51-36b
येन राजा महावीर्यः प्रविश्यान्तःपुरं पुरा। वासुदेवसहायेन जरासन्धो निपातितः ।।	5-51-37a 5-51-37b
कृत्स्नेयं पृथिवी देवी जरासन्धेन धीमता। मागधेन्द्रेण बलिना वशे कृत्वा प्रतापिता ।।	5-51-38a 5-51-38b
भीष्मप्रतापात्कुरवो नयेनान्धकवृष्णयः । यन्न तस्य वशे जग्मुः केवलं दैवमेव तत् ।।	5-51-39a 5-51-39b
स गत्वा पाण्डुपुत्रेण तरसा बाहुशालिना। अनायुधेन वीरेण निहतः किं ततोऽधिकम् ।।	5-51-40a 5-51-40b
दीर्घकालसमासक्तं विशमाशीविषो यथा। स मोक्ष्यति रणे तेजः पुत्रेषु मम सञ्जय ।।	5-51-41a 5-51-41b
महेन्द्र इव वज्रेण दानवान्देवसत्तमः । भीमसेनो गदापाणिः सूदयिष्यति मे सुतान् ।।	5-51-42a 5-51-42b
अविषह्यमनावार्यं तीव्रवेगपराक्रमम् । पश्यामीवातिताम्राक्षमापतन्तं वृकोदरम् ।।	5-51-43a 5-51-43b
अगदस्याप्यधनुषो विरथस्य विवर्मणः । बाहुभ्यां युध्यमानस्य कस्तिष्ठेदग्रतः पुमान् ।।	5-51-44a 5-51-44b
भीष्मो द्रोणश्च विप्रोऽयं कृपः शारद्वतस्तथा। जान्त्येते यथैवहं वीर्यज्ञस्तस्य धीमतः ।।	5-51-45a 5-51-45b
आर्यव्रतं तु जानन्तः सङ्गरान्तं विधित्सवः । सेनामुखेषु स्थास्यन्ति मामकानां नरर्षभाः ।।	5-51-46a 5-51-46b
बलीयः सर्वतो दिष्टं पुरुषस्य विशेषतः। पश्यन्नपि जयं तेषां न नियच्छामि यत्सुतान् ।।	5-51-47a 5-51-47b
ते पुराणं महेष्वासा मार्गमैन्द्रं समास्थिताः। त्यक्ष्यन्ति तुमुले प्राणान्रक्षन्तः पार्थिवं यशः ।।	5-51-48a 5-51-48b
यथैषां मामकास्तात तथैषां पाण्डवा अपि। पौत्रा भीष्मस्य शिष्याश्च द्रोणस्य च कृपस्य च ।।	5-51-49a 5-51-49b
ये त्वस्मदाश्रयं किञ्चिद्दत्तमिष्टं च सञ्जय। तस्यापचितिमार्यत्वात्कर्तारः स्थविरास्त्रयः ।।	5-51-50a 5-51-50b
आददानस्य शस्त्रं हि क्षत्रधर्मं परीप्सतः। निधनं क्षत्रियस्याजौ वरमेवाद्दुरुत्तमम् ।।	5-51-51a 5-51-51b
स वै शोचामि सर्वान्वै ये युयुत्सन्ति पाण्डवैः । विक्रुष्टं विदुरोणादौ तदेतद्भयमागतम् ।।	5-51-52a 5-51-52b
न तु मन्ये विघाताय ज्ञानं दुःखस्य सञ्जय । भवत्यतिबलं ह्येतज्ज्ञानस्याप्युपघातकम् ।।	5-51-53a 5-51-53b
ऋषयो ह्यपि निर्मुक्ताः पश्यन्तो लोकसङ्ग्रहान्। सुखैर्भवन्ति सुखिनस्तथा दुःखेन दुःखिताः ।।	5-51-54a 5-51-54b
किं पुनर्मोहमासक्तस्तत्र तत्र सहस्रधा। पुत्रेषु राज्यदारेषु पौत्रेष्वपि च बन्धुषु ।।	5-51-55a 5-51-55b
संशये तु महत्यस्मिन्किं नु मे क्षममुत्तरम्। विनाशं ह्येव पश्यामि कुरूणामनुचिन्ततयन् ।।	5-51-56a 5-51-56b
द्यूतप्रमुखमाभाति कुरूणां व्यसनं महत्। मन्देनैश्वर्यकामेन लोभात्पापमिदं कृतम् ।।	5-51-57a 5-51-57b
मन्ये पर्यायधर्मोऽयं कालस्यात्यन्तगामिनः। चक्रे प्रधिरिवासक्तो नास्य शक्यं पलायितुम् ।।	5-51-58a 5-51-58b
किं नु कुर्यां कथं कुर्यां क्व नु गच्छामि सञ्जय । एते नश्यन्ति कुरवो मन्दाः कालवशं गताः ।।	5-51-59a 5-51-59b
अवशोऽहं तदा तात पुत्राणां निहते शते। श्रोष्यामि निनदं स्त्रीणां कथं मां मरणं स्पृशेत् ।।	5-51-60a 5-51-60b
यथा निदाघे ज्वलनः समद्धो दहेत्कक्षं वायुना चोद्यमानः । गदाहस्तः पाण्डवो वै तथैव हन्ता मदीयान्सहितोऽर्जुनेन ।।	5-51-61a 5-51-61b 5-51-61c 5-51-61d
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि यानसन्धिपर्वणि एकपञ्चाशोऽध्यायः ।।

<F.N> 5-51-7 उरुग्राहः महानिर्बन्धस्तेन गृहीतानां वशीकृतानाम् ।। 5-51-10 रभसः वेगवान् ।। 5-51-21 पुरा पुराणम् ।। 5-51-24 निष्कर्णां अवक्राम्। शतनिर्ह्रादां महाशब्दवतीम् ।। 5-51-28 शैक्यां शिक्यस्थाम् ।। 5-51-35 अनूपान् सजलदेशे स्थितान् ।। 5-51-44 अगदस्य गदाहीनस्य ।। 5-51-58 पर्यायधर्मः विपरीतधर्मः। प्रधिर्नेमिः। अस्य कालवशस्य । तृतीयार्थे षष्ठी ।।

उद्योगपर्व-050

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

उद्योगपर्व-052