← आदिपर्व-152 महाभारतम्
प्रथमपर्व
महाभारतम्-01-आदिपर्व-153
वेदव्यासः
आदिपर्व-154 →

धृतराष्ट्रादीनां कणिकेन दुर्नीत्युपदेशः।। 1 ।।
जम्बुकोपाख्यानम्।। 2 ।।

  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
वैशंपायन उवाच। 1-153-1x
श्रुत्वा पाण्डुसुतान्वीरान्बलोद्रिक्तान्महौजसः।
धृतराष्ट्रो महीपालश्चिन्तामगमदातुरः।।
1-153-1a
1-153-1b
तत आहूय मन्त्रज्ञं राजशास्त्रार्थवित्तमम्।
कणिकं मन्त्रिणां श्रेष्ठं धृतराष्ट्रऽब्रवीद्वचः।।
1-153-2a
1-153-2b
उत्सक्ताः पाण्डवा नित्यं तेभ्योऽसूये द्विजोत्तम।
तत्र मे निश्चिततमं सन्धिविग्रहकारणम्।
कणिक त्वं ममाचक्ष्व करिष्ये वचनं तव।।
1-153-3a
1-153-3b
1-153-3c
वैशंपायन उवाच। 1-153-4x
`दुर्योधनोऽथ शकुनिः कर्णदुःशासनावपि।
कणिकं ह्युपसंगृह्य मन्त्रिणं सौबलस्य च।।
1-153-4a
1-153-4b
पप्रच्छुर्भरतश्रेष्ठ पाण्डवान्प्रति नैकधा।
प्रबुद्धाः पाण्डवा नित्यं सर्वे तेभ्यस्त्रसामहे।।
1-153-5a
1-153-5b
अनूनं सर्वपक्षाणां यद्भवेत्क्षेमकारकम्।
भारद्वाज तदाचक्ष्व करिष्यामः कथं वयम्।।
1-153-6a
1-153-6b
वैशंपायन उवाच।' 1-153-7x
स प्रसन्नमनास्तेन परिपृष्टो द्विजोत्तमः।
उवाच वचनं तीक्ष्णं राजशास्त्रार्थदर्शनम्।।
1-153-7a
1-153-7b
कणिक उवाच। 1-153-8x
शृणु राजन्निदं तत्र प्रोच्यमानं मयानघ।
न मेऽभ्यसूया कर्तव्या श्रुत्वैतत्कुरुसत्तम।।
1-153-8a
1-153-8b
नित्यमुद्यतदण्डः स्यान्नित्यं विवृतपौरुषः।
अच्छिद्रश्छिद्रदर्शी स्यात्परेषां विवरानुगः।।
1-153-9a
1-153-9b
नित्यमुद्यतदण्डाद्धि भऋशमुद्विजते जनः।
तस्मात्सर्वाणि कार्याणि दण्डेनैव विधारयेत्।।
1-153-10a
1-153-10b
नास्य च्छिद्रं परः पश्येच्छिद्रेण परमन्वियात्।
गूहेत्कूर्म इवाङ्गानि रक्षेद्विवरमात्मनः।।
1-153-11a
1-153-11b
`नित्यं च ब्राह्मणाः पूज्या नृपेण हितमिच्छता।
सृष्टो नृपो हि विप्रामां पालने दुष्टनिग्रहे।।
1-153-12a
1-153-12b
उभाब्यां वर्धते धर्मो धर्मवृद्ध्या जितावुभौ।
लोकश्चायं परश्चैव ततो धर्मं समाचरेत्।।
1-153-13a
1-153-13b
कृतापराधं पुरुषं दृष्ट्वा यः क्षमते नृपः।
तेनावमानमाप्नोति पापं चेह परत्र च।।
1-153-14a
1-153-14b
यो विभूतिमवाप्योच्चै राज्ञो विकुरुतेऽधमः।
तमानयित्वा हत्वा च दद्याद्धीनाय तद्धनम्।।
1-153-15a
1-153-15b
नो चेद्धुरि नियुक्ता ये स्थास्यन्ति वशमात्मनः।
राजा नियुञ्ज्यात्पुरुषानाप्तान्धर्मार्थकोविदान्।।
1-153-16a
1-153-16b
ये नियुक्तास्तथा केचिद्राष्ट्रं वा यदि वा पुरम्।
ग्रामं जनपदं वापि बाधेयुर्यदि वा न वा।।
1-153-17a
1-153-17b
परीक्षणार्थं विसृजेदानतांश्छन्नरूपिणः।
परीक्ष्य पापकं जह्याद्धनमादाय सर्वशः।।'
1-153-18a
1-153-18b
नासम्यक्कृत्यकारी स्यादुपक्रम्य कदाचन।
कण्टको ह्यपि दुश्छिन्न आस्रावं जनयेच्चिरम्।।
1-153-19a
1-153-19b
वधमेव प्रशंसन्ति शत्रूणामपकारिणाम्।
सुविदीर्णं सुविक्रान्तं सुयुद्धं सुपलायितम्।।
1-153-20a
1-153-20b
आपद्यापदि काले कुर्वीत न विचारयेत्।
नावज्ञेयो रिपुस्तात दुर्बलोऽपि कथं चन।।
1-153-21a
1-153-21b
अल्पोऽप्यग्निर्वनं कृत्स्नं दहत्याश्रयसंश्रयात्।
अन्धः स्यादन्धवेलायां बाधिर्यमपि चाश्रयेत्।।
1-153-22a
1-153-22b
कुर्यात्तृणमयं चापं शयीत मृगशायिकाम्।
सान्त्वादिभिरुपायैस्तु हन्याच्छत्रुं वशे स्थितं।।
1-153-23a
1-153-23b
दया न तस्मिन्कर्तव्या शरणागत इत्युत।
निरुद्विग्नो हि भवति न हताज्जायते भयम्।।
1-153-24a
1-153-24b
हन्यादमित्रं दानेन तथा पूर्वापकारिणम्।
हन्यात्त्रीन्पञ्च सप्तेति परपक्षस्य सर्वशः।।
1-153-25a
1-153-25b
मूलमेवादितश्छिन्द्यात्परपक्षस्य नित्यशः।
ततः सहायांस्तत्पक्षान्सर्वांश्च तदनन्तरम्।।
1-153-26a
1-153-26b
छिन्नमूले ह्यधिष्ठाने सर्वे तज्जीविनो हताः।
कथं नु शाखास्तिष्ठेरंश्छिन्नमूले वनस्पतौ।।
1-153-27a
1-153-27b
एकाग्रः स्यादविवृतो नित्यं विवरदर्शकः।
राजन्नित्यं सपत्नेषु नित्योद्विग्नः समाचरेत्।।
1-153-28a
1-153-28b
अग्न्याधानेन यज्ञेन काषायेण जटाजिनैः।
लोकान्विश्वासयित्वैव ततो लुम्पेद्यथा वृकः।।
1-153-29a
1-153-29b
अङ्कुशं शोचमित्याहुरर्थानामुपधारणे।
आनाम्य फलितां शाखां पक्वं पक्वं प्रशातयेत्।।
1-153-30a
1-153-30b
फलार्थोऽयं समारम्भो लोके पुंसां विपश्चिताम्।
वहेदमित्रं स्कन्धेन यावत्कालस्य पर्ययः।।
1-153-31a
1-153-31b
ततः प्रत्यागते काले भिन्द्याद्धृटमिवाश्मनि।
अमित्रो न विमोक्तव्यः कृपणं बह्वपि ब्रुवन्।।
1-153-32a
1-153-32b
कृपा न तस्मिन्कर्तव्या हन्यादेवापकारिणम्।
हन्यादमित्रं सान्त्वेन तथा दानेन वा पुनः।।
1-153-33a
1-153-33b
तथैव भेददण्डाभ्यां सर्वोपायैः प्रशातयेत्। 1-153-34a
धृतराष्ट्र उवाच। 1-153-34x
कथं सान्त्वेन दानेन भेदैर्दण्डेन वा पुनः।। 1-153-34b
अमित्रः शक्यते हन्तुं तन्मे ब्रूहि यथातथम्। 1-153-35a
कणिक उवाच। 1-153-35x
शृणु राजन्यथा वृत्तं वने निवसतः पुरा।। 1-153-35b
जम्बुकस्य महाराज नीतिशास्त्रार्थदर्शिनः।
अथ कश्चित्कृतप्रज्ञः शृगालः स्वार्थपण्डितः।।
1-153-36a
1-153-36b
सखिभिर्न्यवसत्सार्धं व्याघ्राखुवृकबभ्रुभिः।
तेऽपश्यन्विपिने तस्मिन्बलिनं मृगयूथपम्।।
1-153-37a
1-153-37b
अशक्ता ग्रहणे तस्य ततो मन्त्रममन्त्रयन्। 1-153-38a
जम्बुक उवाच। 1-153-38x
असकृद्यतितो ह्येष हन्तुं व्याघ्र वने त्वया।। 1-153-38b
युवा वै जवसंपन्नो बुद्धिशाली न शक्यते।
मूषिकोऽस्य शयानस्य चरणौ भक्षयत्वयम्।।
1-153-39a
1-153-39b
अथैनं भक्षितैः पादैर्व्याघ्रो गृह्णातु वै ततः।
ततो वै भक्षयिष्यामः सर्वे मुदितमानसाः।।
1-153-40a
1-153-40b
जम्बुकस्य तु तद्वाक्यं तथा चक्रः समाहिताः।
मूषिकाभक्षितैः पादैर्मृगं व्याघ्रोऽवधीत्तदा।।
1-153-41a
1-153-41b
दृष्ट्वैवाचेष्टमानं तु भूमौ मृगकलेवरम्।
स्नात्वाऽऽगच्छत भद्रं वोरक्षामीत्याह जम्बुकः।।
1-153-42a
1-153-42b
शृगालवचनात्तेऽपि गताः सर्वे नदीं ततः।
स चिन्तापरमो भूत्वा तस्थौ तत्रैव जम्बुकः।।
1-153-43a
1-153-43b
अथाजगाम पूर्वं तु स्नात्वा व्याघ्रो महाबलः।
ददर्श जम्बुकं चैव चिन्ताकुलितमानसम्।।
1-153-44a
1-153-44b
व्याघ्र उवाच। 1-153-45x
किं शोचसि महाप्राज्ञ त्वं नो बुद्धिमतां वरः।
अशित्वा पिशितान्यद्य विहरिष्यामहे वयम्।।
1-153-45a
1-153-45b
जम्बुक उवाच। 1-153-46x
शृणु मे त्वं महाबाहो यद्वाक्यं मूषिकोऽब्रवीत्।
धिग्बलं मृगराजस्य मयाद्यायं मृगो हतः।।
1-153-46a
1-153-46b
मद्बाहुबलमाश्रित्य तृप्तिमद्य गमिष्यति।
तस्यैवं गर्जितं श्रुत्वा ततो भक्ष्यं न रोचये।।
1-153-47a
1-153-47b
व्याघ्र उवाच। 1-153-48x
ब्रवीति यदि स ह्येवं काले ह्यस्मि प्रबोधितः।
स्वबाहुबलमाश्रित्य हनिष्येऽहं वनेचरान्।।
1-153-48a
1-153-48b
खादिष्ये तत्र मांसानि इत्युक्त्वा प्रस्थितोवनम्।
एतस्मिन्नेव काले तु मूषिकोऽप्याजगाम ह।।
1-153-49a
1-153-49b
तमागतमभिप्रेक्ष्य शृगालोऽप्यब्रवीद्वचः।
शृणु मीषिक भद्रं ते नकुलो यदिहाब्रवीत्।।
1-153-50a
1-153-50b
मृगमांसं न खादेयं गरमेतन्न रोचते।
मूषिकं भक्षयिष्यामि तद्भवाननुमन्यताम्।।
1-153-51a
1-153-51b
तच्छ्रुत्वा मूषिको वाक्यं संत्रस्तः प्रगतो बिलम्।
ततः स्नात्वा स वै तत्र आजगाम वृको नपृ।।
1-153-52a
1-153-52b
तमागतमिदं वाक्यमब्रवीज्जम्बुकस्तदा।
मृगराजो हि संक्रुद्धो न ते साधु भविष्यति।।
1-153-53a
1-153-53b
सकलत्रस्त्विहायाति कुरुष्व यदनन्तरम्।
एवं संचोदितस्तेन जम्बुकेन तदा वृकः।।
1-153-54a
1-153-54b
ततोऽवलुम्पनं कृत्वा प्रयातः पिशिताशनः।
एतस्मिन्नेव काले तु नकुलोऽप्याजगाम ह।।
1-153-55a
1-153-55b
तमुवाच महाराज नकुलं जम्बुको वने।
स्वबाहुबलमाश्रित्य निर्जितास्तेऽन्यतो गताः।।
1-153-56a
1-153-56b
मम दत्वा नियुद्धं त्वं भुङ्क्ष्व मांसं यथेप्सितम्। 1-153-57a
नकुल उवाच। 1-153-57x
मृगराजो वृकश्चैव बुद्धिमानपि मूषिकः।। 1-153-57b
निर्जिता यत्त्वया वीरास्तस्माद्वीरतरो भवान्।
न त्वयाप्युत्सहे योद्धुमित्युक्त्वा सोऽप्युपागमत्।।
1-153-58a
1-153-58b
कणिक उवाच। 1-153-59x
एवं तेषु प्रयातेषु जम्बुको हृष्टमानसः।
खादति स्म तदा मांसमेकः सन्मन्त्रनिश्चयात्।
एवं समाचरन्नित्यं सुखमेधेत भूपतिः।।
1-153-59a
1-153-59b
1-153-59c
भयेन भेदयेद्भीरुं शूरमञ्जलिकर्मणा।
लुब्धमर्थप्रदानेन समं न्यूनं तथौजसा।।
1-153-60a
1-153-60b
एवं ते कथितं राजन् शृणु चाप्यपरं तथा।। 1-153-61a
पुत्रः सखा वा भ्राता वा पिता वा यदि वा गुरुः।
रिपुस्यानेषु वर्तन्तो हन्तव्या भूतिमिच्छता।।
1-153-62a
1-153-62b
शपथेनाप्यरिं हन्यादर्थदानेन वा पुनः।
विषेण मायया वापि नोपेक्षेते कथंचन।
उभौ चेत्संशयोपेतौ श्रद्धवांस्तत्र वर्धते।।
1-153-63a
1-153-63b
1-153-63c
गुरोरप्यवलिप्तस्य कार्याकार्यमजानतः।
उत्पथं प्रतिपन्नस्य न्याय्यं भवति शासनम्।।
1-153-64a
1-153-64b
क्रुद्धोऽप्यक्रुद्धरूपः स्यात्स्मितपूर्वाभिभाषिता।
`न चैनं क्रोधसंदीप्तं विद्यात्कश्चित्कथंचन।'
न चाप्यन्यमपध्वंसेत्कदाचित्कोपसंयुतः।।
1-153-65a
1-153-65b
1-153-65c
प्रहरिष्यन्प्रियं ब्रूयात्प्रहरन्नपि भारत।
प्रहृत्य च प्रियं ब्रूयाच्छोचन्निव रुदन्निव।।
1-153-66a
1-153-66b
आश्वासयेच्चापि परं सान्त्वधर्मार्थवृत्तिभिः।
अथ तं प्रहरेत्काले तथा विचलितं पथि।।
1-153-67a
1-153-67b
अपि घोरापराधस्य धर्ममाश्रित्य तिष्ठतः।
स हि प्रच्छाद्यते दोषः शैलो मेघैरिवासितैः।।
1-153-68a
1-153-68b
यः स्यादनुप्राप्तवधस्तस्यागारं प्रदीपयेत्।
अधनान्नास्तिकांश्चोरान्विषकर्मसु योजयेत्।।
1-153-69a
1-153-69b
प्रत्युत्थानासनाद्येन संप्रदानेन केनचित्।
अतिविश्रब्धघाती स्यात्तीक्ष्णंदष्ट्रो निमग्नकः।।
1-153-70a
1-153-70b
अशङ्कितेभ्यः शङ्केत शङ्कितेभ्यश्च सर्वशः।
अशङ्क्याद्भयमुत्पन्नमपि मूलं निकृन्तति।।
1-153-71a
1-153-71b
न विश्वसेदविश्वस्ते विश्वस्ते नातिविश्वसेत्।
विश्वासाद्भयमुत्पन्नं मूलान्यपि निकृन्तति।।
1-153-72a
1-153-72b
चारः सुविहितः कार्य आत्मनश्च परस्य वा।
पाषण्डांस्तापसादींश्च परराष्ट्रेषु योजयेत्।।
1-153-73a
1-153-73b
उद्यानेषु विहारेषु देवतायतनेषु च।
पानागारेषु रथ्यासु सर्वतीर्थेषु चाप्यथ।।
1-153-74a
1-153-74b
चत्वरेषु च कूपेषु पर्वतेषु वनेषु च।
समवायेषु सर्वेषु सरित्सु च विचारयेत्।।
1-153-75a
1-153-75b
वाचा भृशं विनीतः स्याद्धृदयेन तथा क्षुरः।
स्मितपूर्वाभिभाषी स्यात्सृष्टो रौद्रस्य कर्मणः।।
1-153-76a
1-153-76b
अञ्जलिः शपथः सान्त्वं शिरसा पादवन्दनम्।
आशाकरणमित्येवं कर्तव्यं भूतिमिच्छता।।
1-153-77a
1-153-77b
सुपुष्पितः स्यादफलः फलवान्स्याद्दुरारुहः।
आमः स्यात्पक्वसङ्काशो नच जीर्येत कर्हिचित्।।
1-153-78a
1-153-78b
त्रिवर्गे त्रिविधा पीडा ह्यनुबन्धास्तथैव च।
अनुबन्धाः शुभा ज्ञेयाः पीडास्तु परिवर्जयेत्।।
1-153-79a
1-153-79b
धर्मं विचरतः पीडा सापि द्वाभ्यां नियच्छति।
अर्थं चाप्यर्थलुब्धस्य कामं चातिप्रवर्तिनः।।
1-153-80a
1-153-80b
अगर्वितात्मा युक्तश्च सान्त्वयुक्तोऽनसूयिता।
अवेक्षितार्थः शुद्धात्मा मन्त्रयीत द्विजैः सहा।।
1-153-81a
1-153-81b
कर्मणा येन केनैव मृदुना दारुणेन च।
उद्धरेद्दीनमात्मानं समर्थो धर्ममाचरेत्।।
1-153-82a
1-153-82b
न संशयमनारुह्य नरो भद्राणि पश्यति।
संशयं पुनरारुह्य यदि जीवति पश्यति।।
1-153-83a
1-153-83b
यस्य बुद्धिः परिभवेत्तमतीतेन सान्त्वयेत्।
अनागतेन दुर्बुद्धिं प्रत्युत्पन्नेन पण्डितम्।।
1-153-84a
1-153-84b
योऽरिणा सह सन्धाय शयीत कृतकृत्यवत्।
स वृक्षाग्रे यथा सुप्तः पतितः प्रतिबुध्यते।।
1-153-85a
1-153-85b
मन्त्रसंवरणे यत्नः सदा कार्योऽनसूयता।
आकारमभिरक्षेत चारेणाप्यनुपालितः।।
1-153-86a
1-153-86b
`न रात्रौ मन्त्रयेद्विद्वान्न च कैश्चिदुपासितः।
प्रासादाग्रे शिलाग्रे वा विशाले विजनेपि वा।।
1-153-87a
1-153-87b
समन्तात्तत्र पश्यद्भिः सहाप्तैरेव मन्त्रयेत्।
नैव संवेशयेत्तत्र मन्त्रवेश्मनि शारिकाम्।।
1-153-88a
1-153-88b
शुकान्वा शारिका वापि बालमूर्खजडानपि।
प्रविष्टानपि निर्वास्य मन्त्रयेद्धार्मिकैर्द्विजैः।।
1-153-89a
1-153-89b
नीतिज्ञैर्न्यायशास्त्रज्ञैरितिहासे सुनिष्ठितैः।
रक्षां मन्त्रस्य निश्छिद्रां मन्त्रान्ते निश्चयेत्स्वयम्।।
1-153-90a
1-153-90b
वीरोपवर्णितात्तस्माद्धर्मार्थाभ्यामथात्मना।
एकेन वाथ विप्रेण ज्ञातबुद्धिर्विनिश्चयेत्।।
1-153-91a
1-153-91b
तृतीयेन न चान्येन व्रजेन्निश्चयमात्मवान्।
षट्कर्णश्छिद्यते मन्त्र इति नीतिषु पठ्यते।।
1-153-92a
1-153-92b
निःसृतो नाशयेन्मन्त्रो हस्तप्राप्तामपि श्रियम्।
स्वमतं च परेषां च विचार्य च पुनःपुनः।
गुणवद्वाक्यमादद्यान्नैव तृप्येद्विचक्षणः।।'
1-153-93a
1-153-93b
1-153-93c
नाच्छित्वा परमर्माणि नाकृत्वा कर्म दारुणम्।
नाहत्वा मत्स्यघातीव प्राप्नोति महतीं श्रियम्।।
1-153-94a
1-153-94b
कर्शितं व्याधितं क्लिन्नमपानीयमघासकम्।
परिविश्वस्तमन्दं च प्रहर्तव्यमरेर्बलम्।।
1-153-95a
1-153-95b
नार्थिकोऽर्थिनमभ्येति कृतार्थे नास्ति सङ्गतम्।
तस्मात्सर्वाणि साध्यानि सावशेषाणि कारयेत्।।
1-153-96a
1-153-96b
संग्रहे विग्रहे चैव यत्नः कार्योऽनसूयता।
उत्साहश्चापि यत्नेन कर्तव्यो भूतिमिच्छता।।
1-153-97a
1-153-97b
नास्य कृत्यानि बुध्येरन्मित्राणि रिपवस्तथा।
आरब्धान्येव पश्येरन्सुपर्यवसितान्यपि।।
1-153-98a
1-153-98b
भीतवत्संविधातव्यं यावद्भयमनागतम्।
आगतं तु भयं दृष्ट्वा प्रहर्तव्यमभीतवत्।।
1-153-99a
1-153-99b
दैवेनोपहतं शत्रुमनुगृह्णाति यो नरः।
स मृत्युमुपगृह्णाति गर्भमश्वतरी यथा।।
1-153-100a
1-153-100b
अनागतं हि बुध्येत यच्च कार्यं पुरः स्थितम्।
न तु बुद्धिक्षयात्किंचिदतिक्रामेत्प्रयोजनम्।।
1-153-101a
1-153-101b
उत्साहश्चापि यत्नेन कर्तव्यो भूतिमिच्छता।
विभज्य देशकालौ च दैवं धर्मादयस्त्रयः।
नैःश्रेयसौ तु तौ ज्ञेयौ देशकालाविति स्थितिः।।
1-153-102a
1-153-102b
1-153-102c
तालवत्कुरुते मूलं बालः शत्रुरुपेक्षितः।
गहनेऽग्निरिवोत्सृष्टः क्षिप्रं संजायते महान्।।
1-153-103a
1-153-103b
अग्निस्तोकमिवात्मानं सन्धुक्षयति यो नरः।
स वर्धमानो ग्रसते महान्तमपि संचयम्।।
1-153-104a
1-153-104b
`आदावेव ददानीति प्रियं ब्रूयान्निरर्थकम्।।' 1-153-105a
आशां कालवतीं कुर्यात्कालं विघ्नेन योजयेत्।
विघ्नं निमित्ततो ब्रूयान्निमित्तं वाऽपि हेतुतः।।
1-153-106a
1-153-106b
क्षुरो भूत्वा हरेत्प्राणान्निशितः कालसाधनः।
प्रतिच्छन्नो लोमहारी द्विषतां परिकर्तनः।।
1-153-107a
1-153-107b
पाण्डवेषु यथान्यायमन्येषु च कुरूद्वह।
वर्तमानो न मज्जेस्त्वं तथा कृत्यं समाचर।।
1-153-108a
1-153-108b
सर्वकल्याणसंपन्नो विशिष्ट इति निश्चयः।
तस्मात्त्वं पाण्डुपुत्रेभ्यो रक्षात्मानं नराधिप।।
1-153-109a
1-153-109b
भ्रातृव्या बलवन्तस्ते पाण्डुपुत्रा नराधिप।
पश्चात्तापो यथा न स्यात्तथा नीतिर्विधीयताम्।।
1-153-110a
1-153-110b
वैशंपायन उवाच। 1-153-111x
एवमुक्त्वा संप्रतस्थे कणिकः स्वगृहं ततः।
धृतराष्ट्रोऽपि कौरव्यः शोकार्तः समपद्यत।।
1-153-111a
1-153-111b
।। इति श्रीमन्महाभारते आदिपर्वणि
संभवपर्वणि त्रिपञ्चाशदधिकशततमोऽध्यायः।। 153 ।।

।। समाप्तं च संभवपर्व ।।

सम्पाद्यताम्

1-153-13 उभाभ्यां ब्राह्मणरक्षणदुष्टनिग्रहाभ्याम्। जितौ संपादितौ भवेतामिति शेषः।। 1-153-15 हीनाय दरिद्राय।। 1-153-20 उपसंहरति वधमिति। कथं वधः कर्तव्यं इत्याह सुविदीर्णमिति। सुविक्रान्तमपि शत्रुं। काले आपद्यापन्नमालभ्य सुविदीर्णं विनष्टं कुर्वीत। तथा सुयुद्धमपि शत्रुमापदि काले सुपलायितं कुर्वीति।। 1-153-22 आश्रयसंश्रयात् आश्रयबलात्।। 1-153-23 तृणमयं तृणवन्निष्प्रयोजनम्। क्षात्रं धर्मं त्यक्त्वा शत्रुगृहे भिक्षाभुगपि स्यादित्यर्थः। मृगशायिकां मृगहन्तुः शय्याम्। यथा व्याधो मृगान्विश्वासयितुं मृषा निद्राति विश्वस्तेषु च तेषु प्रहरत्येवं स हन्तुमेवाकारं गोपयतीत्यर्थः। उपायैः वशे स्थितं शत्रुमिति संबन्धः।। 1-153-25 त्रीन् ऐश्वर्यमन्त्रोत्साहान्। तथा पञ्च अमात्यराष्ट्रदुर्गाणि कोशो दण्डश्च पञ्चम इत्युक्तान्। दण्डोत्र सैन्यं। सप्त स्वाम्यमात्यसुहृत्कोशराष्ट्रदुर्बलानि येत्युक्तानि।। 1-153-30 शौचमग्न्याधानादि। अत्र दृष्टान्तः आनाम्येति आनामयित्वा।। 1-153-37 बभ्रुर्नकुलः। मृगयूथपं महान्तं हरिणम्।। 1-153-41 मूषिकेण आईषद्भक्षितैः।। 1-153-46 मृगराजस्य व्याघ्रस्य।। 1-153-51 गरं मूषिकदष्टत्वाद्विषभूतम्।। 1-153-55 अवलुम्पनं गात्रसंकोचनम्।। 1-153-63 संशयोपेतौ संशयविषयौ। श्रद्धावान् मदुक्तादरवान्। श्रद्दधानस्तु बध्यत इति ङ पाठः।। 1-153-65 अपध्वंसेत् कुत्सयेत्।। 1-153-69 अनुप्राप्तबधः शीघ्रं हन्तुमिष्टः अधना दरिद्राः नास्तिकाः परलोकश्रद्धारहिताः।। 1-153-70 निमग्नकः नम्रशिराः तीक्ष्णदंष्ट्रः व्याघ्र इव। तीक्ष्णदंष्ट्र इवोरत इति क.ङ.पाठः।। 1-153-73 सुविहितः सम्यक् परीक्षितः।। 1-153-76 सृष्टो रौद्राय कर्मण इति क.घ.पाठः।। 1-153-79 अनुबन्धः फलम्।। 1-153-80 धर्ममत्यन्तं विचरतः पुंसो द्वाभ्यामर्थकामाभ्यां धनव्ययब्रह्मचर्योपक्षिप्ताभ्यां पीडा चित्तवैकल्यं भवति। सापि पुंसः पीडा धर्मं नियच्छति निगृह्णाति। एवमर्थं चाप्यर्थलुब्धस्य कामं चातिप्रवर्तिन इति व्याख्येयं।। 1-153-83 उद्देश्यसन्देहेपि नीतिरवश्यमनुसरणीयेत्याह। न संशयमिति। असंशयमथारुह्येति क.घ.ट.पाठः।। 1-153-84 परिभवेत् शोकेन। तमतीतेन नलरामाद्याख्यानेन। दुर्बुद्धिं। लोभाद्युपहतबुद्धिम्। अनागतेन कालान्तरे तव श्रेयो भविष्यतीत्याशाप्रदर्शनेन। पण्डितं प्रत्युत्पन्नेन वर्तमानेन धनादिना सान्त्वयेत्।। 1-153-86 मन्त्रसंवरणं मन्त्रगूहनम्।। 1-153-95 अघासकं अनाहारम्।। 1-153-96 संगतं सख्यम्।। 1-153-98 आरब्धान्यपि सुपर्यवसितानि संपन्नान्येव पश्येरन्।। 1-153-99 संविधातव्यं प्रतिकर्तव्यम्।। 1-153-102 देशाद्यनुगुण उत्साहोऽपि कर्तव्यो नत्वलसो भवेत्। दैवं प्राक्तनं कर्म। ये धर्मादयस्त्रयस्तांश्च विभज्य तेषां मध्ये नैःश्रेयसौ श्रेयोहेतू इति स्थितिर्निश्चयः।। 1-153-103 बालः अल्पोपि। बलवत्कुरुते रूपं बाल्यादिति क.ङ.ट.पाठः।। 1-153-104 आत्मानं सधुक्षयति सहायादिना वर्धयति। संचयमिन्धनानां पक्षे शत्रूणाम्।। 1-153-106 हेतुतः हेत्वन्तरेण।। 1-153-111 तदा सपुत्रो राजा च शोकार्त इति ङ पुस्तकपाठः।। त्रिपञ्चाशदधिकशततमोऽध्यायः।। 153 ।।

आदिपर्व-152 पुटाग्रे अल्लिखितम्। आदिपर्व-154
"https://sa.wikisource.org/w/index.php?title=महाभारतम्-01-आदिपर्व-153&oldid=54417" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्