महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-012
| ← आरण्यकपर्व-011 | महाभारतम् तृतीयपर्व महाभारतम्-03-आरण्यकपर्व-012 वेदव्यासः |
आरण्यकपर्व-013 → |
श्रीकृष्णेन स्वीयैः सह वने पाण्डवसमीपगमनम् ।। 1 ।। अर्जुनेन कृष्णस्तवनम् ।। 2 ।। स्वदुखनिवेदनपूर्वकं रुदन्त्या द्रौपद्याः कृष्णेन समाश्वासनम् ।। 3 ।।
वैशम्पायन उवाच।।
भोजाः प्रव्रजिताञ्श्रुत्वा वृष्णयश्चान्धकैः सह ।
पाण्डवान्दुःखसन्तप्तान्समाजग्मुर्महावने ।।१।।
पाञ्चालस्य च दायादा धृष्टकेतुश्च चेदिपः ।
केकयाश्च महावीर्या भ्रातरो लोकविश्रुताः ।।२।।
वने तेऽभिययुः पार्थान्क्रोधामर्शसमन्विताः ।
गर्हयन्तो धार्तराष्ट्रान्किं कुर्म इति चाब्रुवन् ।।३।।
वासुदेवं पुरस्कृत्य सर्वे ते क्षत्रियर्षभाः ।
परिवार्योपविविशुर्धर्मराजं युधिष्ठिरम् ।।४।।
वासुदेव उवाच।।
दुर्योधनस्य कर्णस्य शकुनेश्च दुरात्मनः ।
दुःशासनचतुर्थानां भूमिः पास्यति शोणितम् ।।५।।
ततः सर्वेऽभिषिञ्चामो धर्मराजं युधिष्ठिरम् ।
निकृत्योपचरन्वध्य एष धर्मः सनातनः ।।६।।
वैशम्पायन उवाच।।
पार्थानामभिषङ्गेण तथा क्रुद्धं जनार्दनम् ।
अर्जुनः शमयामासा दिधक्षन्तमिव प्रजाः ।।७।।
सङ्क्रुद्धं केशवं दृष्ट्वा पूर्वदेहेषु फल्गुनः ।
कीर्तयामास कर्माणि सत्यकीर्तेर्महात्मनः ।।८।।
पुरुषस्याप्रमेयस्य सत्यस्यामिततेजसः ।
प्रजापतिपतेर्विष्णोर्लोकनाथस्य धीमतः ।।९।।
अर्जुन उवाच।।
दश वर्षसहस्राणि यत्रसायङ्गृहो मुनिः ।
व्यचरस्त्वं पुरा कृष्ण पर्वते गन्धमादने ।।१०।।
दश वर्षसहस्राणि दश वर्षशतानि च ।
पुष्करेष्ववसः कृष्ण त्वमपो भक्षयन्पुरा ।।११।।
ऊर्ध्वबाहुर्विशालायां बदर्यां मधुसूदन ।
अतिष्ठ एकपादेन वायुभक्षः शतं समाः ।।१२।।
अपकृष्टोत्तरासङ्गः कृशो धमनिसन्ततः ।
आसीः कृष्ण सरस्वत्यां सत्रे द्वादशवार्षिके ।।१३।।
प्रभासं चाप्यथासाद्य तीर्थं पुण्यजनोचितम् ।
तथा कृष्ण महातेजा दिव्यं वर्षसहस्रकम् ।।१४।।
आतिष्ठस्तप एकेन पादेन नियमे स्थितः ।।१४।।
क्षेत्रज्ञः सर्वभूतानामादिरन्तश्च केशव ।
निधानं तपसां कृष्ण यज्ञस्त्वं च सनातनः ।।१५।।
निहत्य नरकं भौममाहृत्य मणिकुण्डले ।
प्रथमोत्पादितं कृष्ण मेध्यमश्वमवासृजः ।।१६।।
कृत्वा तत्कर्म लोकानामृषभः सर्वलोकजित् ।
अवधीस्त्वं रणे सर्वान्समेतान्दैत्यदानवान् ।।१७।।
ततः सर्वेश्वरत्वं च सम्प्रदाय शचीपतेः ।
मानुषेषु महाबाहो प्रादुर्भूतोऽसि केशव ।।१८।।
स त्वं नारायणो भूत्वा हरिरासीः परन्तप ।
ब्रह्मा सोमश्च सूर्यश्च धर्मो धाता यमोऽनलः ।।१९।।
वायुर्वैश्रवणो रुद्रः कालः खं पृथिवी दिशः ।
अजश्चराचरगुरुः स्रष्टा त्वं पुरुषोत्तम ।।२०।।
तुरायणादिभिर्देव क्रतुभिर्भूरिदक्षिणैः ।
अयजो भूरितेजा वै कृष्ण चैत्ररथे वने ।।२१।।
शतं शतसहस्राणि सुवर्णस्य जनार्दन ।
एकैकस्मिंस्तदा यज्ञे परिपूर्णानि भागशः ।।२२।।
अदितेरपि पुत्रत्वमेत्य यादवनन्दन ।
त्वं विष्णुरिति विख्यात इन्द्रादवरजो भुवि ।।२३।।
शिशुर्भूत्वा दिवं खं च पृथिवीं च परन्तप ।
त्रिभिर्विक्रमणैः कृष्ण क्रान्तवानसि तेजसा ।।२४।।
सम्प्राप्य दिवमाकाशमादित्यसदने स्थितः ।
अत्यरोचश्च भूतात्मन्भास्करं स्वेन तेजसा ।।२५।।
सादिता मौरवाः पाशा निसुन्दनरकौ हतौ ।
कृतः क्षेमः पुनः पन्थाः पुरं प्राग्ज्योतिषं प्रति ।।२६।।
जारूथ्यामाहुतिः क्राथः शिशुपालो जनैः सह ।
भीमसेनश्च शैब्यश्च शतधन्वा च निर्जितः ।।२७।।
तथा पर्जन्यघोषेण रथेनादित्यवर्चसा ।
अवाक्षीर्महिषीं भोज्यां रणे निर्जित्य रुक्मिणम् ।।२८।।
इन्द्रद्युम्नो हतः कोपाद्यवनश्च कशेरुमान् ।
हतः सौभपतिः शाल्वस्त्वया सौभं च पातितम् ।।२९।।
इरावत्यां तथा भोजः कार्तवीर्यसमो युधि ।
गोपतिस्तालकेतुश्च त्वया विनिहतावुभौ ।।३०।।
तां च भोगवतीं पुण्यामृषिकान्तां जनार्दन ।
द्वारकामात्मसात्कृत्वा समुद्रं गमयिष्यसि ।।३१।।
न क्रोधो न च मात्सर्यं नानृतं मधुसूदन ।
त्वयि तिष्ठति दाशार्ह न नृशंस्यं कुतोऽनृजु ।।३२।।
आसीनं चित्तमध्ये त्वां दीप्यमानं स्वतेजसा ।
आगम्य ऋषयः सर्वेऽयाचन्ताभयमच्युत ।।३३।।
युगान्ते सर्वभूतानि सङ्क्षिप्य मधुसूदन ।
आत्मन्येवात्मसात्कृत्वा जगदास्से परन्तप ।।३४।।
नैवं पूर्वे नापरे वा करिष्यन्ति कृतानि ते ।
कर्माणि यानि देव त्वं बाल एव महाद्युते ।।३५।।
कृतवान्पुण्डरीकाक्ष बलदेवसहायवान् ।
वैराजभवने चापि ब्रह्मणा न्यवसः सह ।।३६।।
वैशम्पायन उवाच।।
एवमुक्त्वा तदात्मानमात्मा कृष्णस्य पाण्डवः ।
तूष्णीमासीत्ततः पार्थमित्युवाच जनार्दनः ।।३७।।
ममैव त्वं तवैवाहं ये मदीयास्तवैव ते ।
यस्त्वां द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्त्वामनु स मामनु ।।३८।।
नरस्त्वमसि दुर्धर्ष हरिर्नारायणो ह्यहम् ।
लोकाल्लोकमिमं प्राप्तौ नरनारायणावृषी ।।३९।।
अनन्यः पार्थ मत्तस्त्वमहं त्वत्तश्च भारत ।
नावयोरन्तरं शक्यं वेदितुं भरतर्षभ ।।४०।।
तस्मिन्वीरसमावाये संरब्धेष्वथ राजसु ।
धृष्टद्युम्नमुखैर्वीरैर्भ्रातृभिः परिवारिता ।।४१।।
पाञ्चाली पुण्डरीकाक्षमासीनं यादवैः सह ।
अभिगम्याब्रवीत्कृष्णा शरण्यं शरणैषिणी ।।४२।।
पूर्वे प्रजानिसर्गे त्वामाहुरेकं प्रजापतिम् ।
स्रष्टारं सर्वभूतानामसितो देवलोऽब्रवीत् ।।४३।।
विष्णुस्त्वमसि दुर्धर्ष त्वं यज्ञो मधुसूदन ।
यष्टा त्वमसि यष्टव्यो जामदग्न्यो यथाब्रवीत् ।।४४।।
ऋषयस्त्वां क्षमामाहुः सत्यं च पुरुषोत्तम ।
सत्याद्यज्ञोऽसि सम्भूतः कश्यपस्त्वां यथाब्रवीत् ।।४५।।
साध्यानामपि देवानां वसूनामीश्वरेश्वरः ।
लोकभावन लोकेश यथा त्वां नारदोऽब्रवीत् ।।४६।।
दिवं ते शिरसा व्याप्तं पद्भ्यां च पृथिवी विभो ।
जठरं ते इमे लोकाः पुरुषोऽसि सनातनः ।।४७।।
विद्यातपोऽभितप्तानां तपसा भावितात्मनाम् ।
आत्मदर्शनसिद्धानामृषीणामृषिसत्तम ।।४८।।
राजर्षीणां पुण्यकृतामाहवेष्वनिवर्तिनाम् ।
सर्वधर्मोपपन्नानां त्वं गतिः पुरुषोत्तम ।।४९।।
त्वं प्रभुस्त्वं विभुस्त्वं भूरात्मभूस्त्वं सनातनः ।
लोकपालाश्च लोकाश्च नक्षत्राणि दिशो दश ।।५०।।
नभश्चन्द्रश्च सूर्यश्च त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम् ।।५०।।
मर्त्यता चैव भूतानाममरत्वं दिवौकसाम् ।
त्वयि सर्वं महाबाहो लोककार्यं प्रतिष्ठितम् ।।५१।।
सा तेऽहं दुःखमाख्यास्ये प्रणयान्मधुसूदन ।
ईशस्त्वं सर्वभूतानां ये दिव्या ये च मानुषाः ।।५२।।
कथं नु भार्या पार्थानां तव कृष्ण सखी विभो ।
धृष्टद्युम्नस्य भगिनी सभां कृष्येत मादृशी ।।५३।।
स्त्रीधर्मिणी वेपमाना रुधिरेण समुक्षिता ।
एकवस्त्रा विकृष्टास्मि दुःखिता कुरुसंसदि ।।५४।।
राजमध्ये सभायां तु रजसाभिसमीरिताम् ।
दृष्ट्वा च मां धार्तराष्ट्राः प्राहसन्पापचेतसः ।।५५।।
दासीभावेन भोक्तुं मामीषुस्ते मधुसूदन ।
जीवत्सु पाण्डुपुत्रेषु पाञ्चालेष्वथ वृष्णिषु ।।५६।।
नन्वहं कृष्ण भीष्मस्य धृतराष्ट्रस्य चोभयोः ।
स्नुषा भवामि धर्मेण साहं दासीकृता बलात् ।।५७।।
गर्हये पाण्डवांस्त्वेव युधि श्रेष्ठान्महाबलान् ।
ये क्लिश्यमानां प्रेक्षन्ते धर्मपत्नीं यशस्विनीम् ।।५८।।
धिग्बलं भीमसेनस्य धिक्पार्थस्य धनुष्मताम् ।
यौ मां विप्रकृतां क्षुद्रैर्मर्षयेतां जनार्दन ।।५९।।
शाश्वतोऽयं धर्मपथः सद्भिराचरितः सदा ।
यद्भार्यां परिरक्षन्ति भर्तारोऽल्पबला अपि ।।६०।।
भार्यायां रक्ष्यमाणायां प्रजा भवति रक्षिता ।
प्रजायां रक्ष्यमाणायामात्मा भवति रक्षितः ।।६१।।
आत्मा हि जायते तस्यां तस्माज्जाया भवत्युत ।
भर्ता च भार्यया रक्ष्यः कथं जायान्ममोदरे ।।६२।।
नन्विमे शरणं प्राप्तान्न त्यजन्ति कदाचन ।
ते मां शरणमापन्नां नान्वपद्यन्त पाण्डवाः ।।६३।।
पञ्चेमे पञ्चभिर्जाताः कुमाराश्चामितौजसः ।
एतेषामप्यवेक्षार्थं त्रातव्यास्मि जनार्दन ।।६४।।
प्रतिविन्ध्यो युधिष्ठिरात्सुतसोमो वृकोदरात् ।
अर्जुनाच्छ्रुतकीर्तिस्तु शतानीकस्तु नाकुलिः ।।६५।।
कनिष्ठाच्छ्रुतकर्मा तु सर्वे सत्यपराक्रमाः ।
प्रद्युम्नो यादृशः कृष्ण तादृशास्ते महारथाः ।।६६।।
नन्विमे धनुषि श्रेष्ठा अजेया युधि शात्रवैः ।
किमर्थं धार्तराष्ट्राणां सहन्ते दुर्बलीयसाम् ।।६७।।
अधर्मेण हृतं राज्यं सर्वे दासाः कृतास्तथा ।
सभायां परिकृष्टाहमेकवस्त्रा रजस्वला ।।६८।।
नाधिज्यमपि यच्छक्यं कर्तुमन्येन गाण्डिवम् ।
अन्यत्रार्जुनभीमाभ्यां त्वया वा मधुसूदन ।।६९।।
धिग्भीमसेनस्य बलं धिक्पार्थस्य च गाण्डिवम् ।
यत्र दुर्योधनः कृष्ण मुहूर्तमपि जीवति ।।७०।।
य एतानाक्षिपद्राष्ट्रात्सह मात्राविहिंसकान् ।
अधीयानान्पुरा बालान्व्रतस्थान्मधुसूदन ।।७१।।
भोजने भीमसेनस्य पापः प्राक्षेपयद्विषम् ।
कालकूटं नवं तीक्ष्णं सम्भृतं लोमहर्षणम् ।।७२।।
तज्जीर्णमविकारेण सहान्नेन जनार्दन ।
सशेषत्वान्महाबाहो भीमस्य पुरुषोत्तम ।।७३।।
प्रमाणकोट्यां विश्वस्तं तथा सुप्तं वृकोदरम् ।
बद्ध्वैनं कृष्ण गङ्गायां प्रक्षिप्य पुनराव्रजत् ।।७४।।
यदा विबुद्धः कौन्तेयस्तदा सञ्छिद्य बन्धनम् ।
उदतिष्ठन्महाबाहुर्भीमसेनो महाबलः ।।७५।।
आशीविषैः कृष्णसर्पैः सुप्तं चैनमदंशयत् ।
सर्वेष्वेवाङ्गदेशेषु न ममार च शत्रुहा ।।७६।।
प्रतिबुद्धस्तु कौन्तेयः सर्वान्सर्पानपोथयत् ।
सारथिं चास्य दयितमपहस्तेन जघ्निवान् ।।७७।।
पुनः सुप्तानुपाधाक्षीद्बालकान्वारणावते ।
शयानानार्यया सार्धं को नु तत्कर्तुमर्हति ।।७८।।
यत्रार्या रुदती भीता पाण्डवानिदमब्रवीत् ।
महद्व्यसनमापन्ना शिखिना परिवारिता ।।७९।।
हा हतास्मि कुतो न्वद्य भवेच्छान्तिरिहानलात् ।
अनाथा विनशिष्यामि बालकैः पुत्रकैः सह ।।८०।।
तत्र भीमो महाबाहुर्वायुवेगपराक्रमः ।
आर्यामाश्वासयामास भ्रातॄंश्चापि वृकोदरः ।।८१।।
वैनतेयो यथा पक्षी गरुडः पततां वरः ।
तथैवाभिपतिष्यामि भयं वो नेह विद्यते ।।८२।।
आर्यामङ्केन वामेन राजानं दक्षिणेन च ।
अंसयोश्च यमौ कृत्वा पृष्ठे बीभत्सुमेव च ।।८३।।
सहसोत्पत्य वेगेन सर्वानादाय वीर्यवान् ।
भ्रातॄनार्यां च बलवान्मोक्षयामास पावकात् ।।८४।।
ते रात्रौ प्रस्थिताः सर्वे मात्रा सह यशस्विनः ।
अभ्यगच्छन्महारण्यं हिडिम्बवनमन्तिकात् ।।८५।।
श्रान्ताः प्रसुप्तास्तत्रेमे मात्रा सह सुदुःखिताः ।
सुप्तांश्चैनानभ्यगच्छद्धिडिम्बा नाम राक्षसी ।।८६।।
भीमस्य पादौ कृत्वा तु स्व उत्सङ्गे ततो बलात् ।
पर्यमर्दत संहृष्टा कल्याणी मृदुपाणिना ।।८७।।
तामबुध्यदमेयात्मा बलवान्सत्यविक्रमः ।
पर्यपृच्छच्च तां भीमः किमिहेच्छस्यनिन्दिते ।।८८।।
तयोः श्रुत्वा तु कथितमागच्छद्राक्षसाधमः ।
भीमरूपो महानादान्विसृजन्भीमदर्शनः ।।८९।।
केन सार्धं कथयसि आनयैनं ममान्तिकम् ।
हिडिम्बे भक्षयिष्यावो न चिरं कर्तुमर्हसि ।।९०।।
सा कृपासङ्गृहीतेन हृदयेन मनस्विनी ।
नैनमैच्छत्तदाख्यातुमनुक्रोशादनिन्दिता ।।९१।।
स नादान्विनदन्घोरान्राक्षसः पुरुषादकः ।
अभ्यद्रवत वेगेन भीमसेनं तदा किल ।।९२।।
तमभिद्रुत्य सङ्क्रुद्धो वेगेन महता बली ।
अगृह्णात्पाणिना पाणिं भीमसेनस्य राक्षसः ।।९३।।
इन्द्राशनिसमस्पर्शं वज्रसंहननं दृढम् ।
संहत्य भीमसेनाय व्याक्षिपत्सहसा करम् ।।९४।।
गृहीतं पाणिना पाणिं भीमसेनोऽथ रक्षसा ।
नामृष्यत महाबाहुस्तत्राक्रुध्यद्वृकोदरः ।।९५।।
तत्रासीत्तुमुलं युद्धं भीमसेनहिडिम्बयोः ।
सर्वास्त्रविदुषोर्घोरं वृत्रवासवयोरिव ।।९६।।
हत्वा हिडिम्बं भीमोऽथ प्रस्थितो भ्रातृभिः सह ।
हिडिम्बामग्रतः कृत्वा यस्यां जातो घटोत्कचः ।।९७।।
ततश्च प्राद्रवन्सर्वे सह मात्रा यशस्विनः ।
एकचक्रामभिमुखाः संवृता ब्राह्मणव्रजैः ।।९८।।
प्रस्थाने व्यास एषां च मन्त्री प्रियहितोऽभवत् ।
ततोऽगच्छन्नेकचक्रां पाण्डवाः संशितव्रताः ।।९९।।
तत्राप्यासादयामासुर्बकं नाम महाबलम् ।
पुरुषादं प्रतिभयं हिडिम्बेनैव संमितम् ।।१००।।
तं चापि विनिहत्योग्रं भीमः प्रहरतां वरः ।
सहितो भ्रातृभिः सर्वैर्द्रुपदस्य पुरं ययौ ।।१०१।।
लब्धाहमपि तत्रैव वसता सव्यसाचिना ।
यथा त्वया जिता कृष्ण रुक्मिणी भीष्मकात्मजा ।।१०२।।
एवं सुयुद्धे पार्थेन जिताहं मधुसूदन ।
स्वयंवरे महत्कर्म कृत्वा नसुकरं परैः ।।१०३।।
एवं क्लेशैः सुबहुभिः क्लिश्यमानाः सुदुःखिताः ।
निवसामार्यया हीनाः कृष्ण धौम्यपुरःसराः ।।१०४।।
त इमे सिंहविक्रान्ता वीर्येणाभ्यधिकाः परैः ।
विहीनैः परिक्लिश्यन्तीं समुपेक्षन्त मां कथम् ।।१०५।।
एतादृशानि दुःखानि सहन्ते दुर्बलीयसाम् ।
दीर्घकालं प्रदीप्तानि पापानां क्षुद्रकर्मणाम् ।।१०६।।
कुले महति जातास्मि दिव्येन विधिना किल ।
पाण्डवानां प्रिया भार्या स्नुषा पाण्डोर्महात्मनः ।।१०७।।
कचग्रहमनुप्राप्ता सास्मि कृष्ण वरा सती ।
पञ्चानामिन्द्रकल्पानां प्रेक्षतां मधुसूदन ।।१०८।।
इत्युक्त्वा प्रारुदत्कृष्णा मुखं प्रच्छाद्य पाणिना ।
पद्मकोशप्रकाशेन मृदुना मृदुभाषिणी ।।१०९।।
स्तनावपतितौ पीनौ सुजातौ शुभलक्षणौ ।
अभ्यवर्षत पाञ्चाली दुःखजैरश्रुबिन्दुभिः ।।११०।।
चक्षुषी परिमार्जन्ती निःश्वसन्ती पुनः पुनः ।
बाष्पपूर्णेन कण्ठेन क्रुद्धा वचनमब्रवीत् ।।१११।।
नैव मे पतयः सन्ति न पुत्रा मधुसूदन ।
न भ्रातरो न च पिता नैव त्वं न च बान्धवाः ।।११२।।
ये मां विप्रकृतां क्षुद्रैरुपेक्षध्वं विशोकवत् ।
न हि मे शाम्यते दुःखं कर्णो यत्प्राहसत्तदा ।।११३।।
अथैनामब्रवीत्कृष्णस्तस्मिन्वीरसमागमे ।
रोदिष्यन्ति स्त्रियो ह्येवं येषां क्रुद्धासि भामिनि ।।११४।।
बीभत्सुशरसञ्छन्नाञ्शोणितौघपरिप्लुतान् ।
निहताञ्जीवितं त्यक्त्वा शयानान्वसुधातले ।।११५।।
यत्समर्थं पाण्डवानां तत्करिष्यामि मा शुचः ।
सत्यं ते प्रतिजानामि राज्ञां राज्ञी भविष्यसि ।।११६।।
पतेद्द्यौर्हिमवाञ्शीर्येत्पृथिवी शकलीभवेत् ।
शुष्येत्तोयनिधिः कृष्णे न मे मोघं वचो भवेत् ।।११७।।
धृष्टद्युम्न उवाच।।
अहं द्रोणं हनिष्यामि शिखण्डी तु पितामहम् ।
दुर्योधनं भीमसेनः कर्णं हन्ता धनञ्जयः ।।११८।।
रामकृष्णौ व्यपाश्रित्य अजेयाः स्म शुचिस्मिते ।
अपि वृत्रहणा युद्धे किं पुनर्धृतराष्ट्रजैः ।।११९।।
वैशम्पायन उवाच।।
इत्युक्तेऽभिमुखा वीरा वासुदेवमुपस्थिता ।
तेषां मध्ये महाबाहुः केशवो वाक्यमब्रवीत् ।।१२०।। 3.12.136
| वैशंपायन उवाच। | 3-12-1x |
|
भोजाः प्रव्रजिताञ्श्रुत्वा वृष्णयश्चान्धकैः सह। पाण्डवान्दुःखसंतप्तान्समाजग्मुर्महावने ।। | 3-12-1a 3-12-1b |
|
पाञ्चालस्य च दायादो धृष्टकेतुश्च चेदिपः। केकयाश्च महावीर्या भ्रातरो लोकविश्रुताः ।। | 3-12-2a 3-12-2b |
|
वने द्रष्टुं ययुः पार्थान्क्रोधामर्षसमन्विताः। गर्हयन्तो धार्तराष्ट्रान्किं कुर्म इति चाब्रुवन् ।। | 3-12-3a 3-12-3b |
|
वासुदेवं पुरस्कृत्य सर्वे ते क्षत्रियर्षभाः। परिवार्योपविविशुर्धर्मराजं युधिष्ठिरम्। अभिवाद्य कुरुश्रेष्ठं विषण्णः केशवोऽब्रवीत् ।। | 3-12-4a 3-12-4b 3-12-4c |
| वासुदेव उवाच। | 3-12-5x |
|
दुर्योधनस्य कर्णस् शकुनेश्च दुरात्मनः। दुःशासनचतुर्थानां भूमिः पास्यति शोणितम् ।। | 3-12-5a 3-12-5b |
|
एतान्निहत्य समरे ये च तेषां पदानुगाः। तांश्च सर्वान्विनिर्जित्य सहितान्स नराधिपान् ।। | 3-12-6a 3-12-6b |
|
ततः सर्वेऽभिषिञ्चामो धर्मराजं युधिष्ठिरम्। निकृत्याऽभिचरन्वध्य एष धर्मः सनातनः ।। | 3-12-7a 3-12-7b |
| वैशंपायन उवाच। | 3-12-8x |
|
पार्तानामभिषङ्गेण तथा क्रुद्धं जनार्दनम्। अर्जुनः शमयामास दिधक्षन्तमिव प्रजाः ।। | 3-12-8a 3-12-8b |
|
संक्रुद्धं केशवं दृष्ट्वा पूर्वदेवेषु फल्गुनः। कीर्तयामास कर्माणि सत्यकीर्तेर्महात्मनः ।। | 3-12-9a 3-12-9b |
|
पुरुषस्याप्रमेयस्य सत्यस्यामिततेजसः। प्रजापतिपतेर्विष्णोर्लोकनाथस्य धीमतः ।। | 3-12-10a 3-12-10b |
| अर्जुन उवाच। | 3-12-11x |
|
दशवर्षसहस्राणि यत्रसायंगृहो मुनिः। व्यचरस्त्वं पुरा कृष्ण पर्वते गन्धमादने ।। | 3-12-11a 3-12-11b |
|
दशवर्षसहस्राणि दशवर्षशतानि च। पुष्करेष्ववसः कृष्णं त्वमपो भक्षयन्पुरा ।। | 3-12-12a 3-12-12b |
|
ऊर्ध्वबाहुर्विशालायां बदर्यां मधुसूदन। अतिष्ठ एकपादेन वायुभक्षः शतं समाः ।। | 3-12-13a 3-12-13b |
|
कृष्णाजिनोत्तरासङ्गः कृशो धमनिसंततः। आसीः कृष्ण सरस्वत्यां सत्रेद्वादशवार्षिके ।। | 3-12-14a 3-12-14b |
|
प्रभासमप्यथासाद्य तीर्थं पुण्यजनार्चितम्। तत्र कृष्ण महातेजा दिव्यं वर्षसहस्रकम् ।। | 3-12-15a 3-12-15b |
|
आतिष्ठस्त्वमथैकेन पादेन नियमस्थितः। लोकप्रवृत्तिहेतोस्त्वमिति व्यासो ममाब्रवीत् ।। | 3-12-16a 3-12-16b |
|
क्षेत्रज्ञः सर्वभूतानामादिरन्तश्च केशवं। निधानं तपसां कृष्ण यज्ञस्त्वं च सनातनः ।। | 3-12-17a 3-12-17b |
|
`योगकर्ता हृषीकेशः सांख्यकर्ता सनातनः। शीलस्त्वं सर्वयोगानां करणं नियमस्य च' ।। | 3-12-18a 3-12-18b |
|
निहत्य नरकं भौममाहृत्य मणिकुण्डले। प्रथमोत्पादितं कृष्ण मेध्यमश्वमवासृजः ।। | 3-12-19a 3-12-19b |
|
कृत्वातत्कर्म लोकानामृषभः सर्वलोकजित्। अवधीस्त्वं रणे सर्वान्समेतान्दैत्यदानवान् ।। | 3-12-20a 3-12-20b |
|
ततः सर्वेश्वरत्वं च संप्रदाय शचीपतेः। मानुषेषु महाबाहो प्रादुर्भूतोऽसि केशव ।। | 3-12-21a 3-12-21b |
|
स त्वं नारायणो भूत्वा हरिरासीः परंतप। ब्रह्मा सोमश्च सूर्यश्च धर्मो धाता यमोऽनलः ।। | 3-12-22a 3-12-22b |
|
वायुर्वैश्रवणो रुद्रः कालः खं पृथिवी दिशः। अजश्चराचरगुरुः स्रष्टा त्वं पुरुषोत्तम ।। | 3-12-23a 3-12-23b |
|
तुरायणादिभिर्देव क्रतुभिर्भूरदक्षिणैः। अयजो भूरितेजा वै कृष्ण चैत्ररथे वने ।। | 3-12-24a 3-12-24b |
|
शतं शतसहस्राणि सुवर्णस्य जनार्दन। एकैकस्मिंस्तदा यज्ञे परिपूर्णानि दत्तवान् ।। | 3-12-25a 3-12-25b |
|
अदितेरपि पुत्रत्वमेत्य यादवनन्दन। त्वं विष्णुरिति विख्यात इन्द्रादवरजो विभुः ।। | 3-12-26a 3-12-26b |
|
शिशुर्भूत्वा दिवं खं च पृथिवीं च परंतप। त्रिभिर्विक्रमणैः कृष्ण क्रान्तवानसि तेजसा । | 3-12-27a 3-12-27b |
|
संप्राप्य दिवमाकाशमादित्यस्यन्दने स्थितः। अत्यरोचश्च भूतात्मन्भास्करं स्वेन तेजसा ।। | 3-12-28a 3-12-28b |
|
प्रादुर्भावसहस्रेषु तेषुतेषु त्वया विभो। अधर्मरुचयः कृष्ण निहताः शतशोऽसुराः ।। | 3-12-29a 3-12-29b |
|
सादिता मौखाः पाशा निशुम्भनरकौ हतौ। कृतः क्षेमः पुनः पन्थाः पुरं प्राग्ज्योतिषं प्रति ।। | 3-12-30a 3-12-30b |
|
जारूथ्यामाहुतिः क्राथः शिशुपालो नृपैः सह। जरासन्धश्च शैब्यश्च शतधन्वा च निर्जितः ।। | 3-12-31a 3-12-31b |
|
तथा पर्जन्यघोषेण रथेनादित्यवर्चसा। अहार्षी रुक्मिणीं भैष्मीं रणे निर्जित्य रुक्मिणे ।। | 3-12-32a 3-12-32b |
|
इन्द्रद्युम्नो हतः कोपाद्यवनश्च कशेरुमान्। हतः सौभपतिः साल्वस्त्वया सौभं च पातितम् | 3-12-33a 3-12-33b |
|
एवमेते युधि हता भूयश्चान्याञ्शृमुष्व ह। इरावत्यां हतो भोजः कार्तवीर्यसमो युधि। गोपतिस्तालकेतुश्च त्वया विनिहतावुभौ ।। | 3-12-34a 3-12-34b 3-12-34c |
|
तां च भोगवतीं पुण्यामृषिकान्तां जनार्दन। द्वारकामात्मसात्कृत्वा समुद्रं गमयिष्यसि ।। | 3-12-35a 3-12-35b |
|
न क्रोधो न च मात्सर्यं नानृतं मधुसूदन। त्वयि तिष्ठति दाशार्ह न नृशंस्यं कुतोऽनृजु ।। | 3-12-36a 3-12-36b |
|
आसीनं चैत्यमध्ये त्वां दीप्यमानं स्वतेजसा। आगम्य ऋषयः सर्वेऽयाचन्ताभयमच्युत ।। | 3-12-37a 3-12-37b |
|
युगान्ते सर्वभूतानि संक्षिप्य मधुसूदन। आत्मनैवात्मसात्कृत्वा जगदासीः परंतप ।। | 3-12-38a 3-12-38b |
|
युगादौ तव वार्ष्णेय नाभिपद्मादजायत। ब्रह्मा चराचरगुरुर्यस्येदं सकलं जगत्। तं हन्तुमुद्यतौ घोरौ दानवौ मधुकैटभौ ।। | 3-12-39a 3-12-39b 3-12-39c |
|
तयोर्व्यतिक्रमं दृष्ट्वा क्रुद्धस्य भवतो हरेः। ललाटाज्जातवाञ्शंभुः शूलपाणिस्त्रिलोचनः ।। | 3-12-40a 3-12-40b |
|
इत्थं तावपि देवेशौ त्वच्छरीरसमुद्भवौ। त्वन्नियोगकरावेताविति मे नारदोऽब्रवीत् ।। | 3-12-41a 3-12-41b |
|
तथा नारायण पुरा क्रतुभिर्भूरिदक्षिणैः। इष्टवांस्त्वं महासत्रं कृष्ण चैत्ररथे वने ।। | 3-12-42a 3-12-42b |
|
नैवं परे नापरे वा करिष्यन्ति कृतानि वा। यानि कर्माणि देव त्वं बाल एव महाबलः ।। | 3-12-43a 3-12-43b |
|
कृतवान्पुण्डरीकाक्ष बलदेवसहायवान्। वैराजभवने चापि ब्रह्मणा न्यवसः सह ।। | 3-12-44a 3-12-44b |
| वैशंपायन उवाच। | 3-12-45x |
|
एवमुक्त्वा महात्मानमात्मा कृष्णस्य पाण्डवः। तूष्णीमासीत्ततः पार्थमित्युवाच जनार्दनः ।। | 3-12-45a 3-12-45b |
|
ममैव त्वं तवैवाहं ये मदीयास्तवैव ते। यस्त्वां द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्त्वामनु स मामनु ।। | 3-12-46a 3-12-46b |
|
नरस्त्वमसि दुर्धर्ष हरिर्नारायणो ह्यहम्। काले लोकमिमं प्राप्तौ नरनारायणावृषी ।। | 3-12-47a 3-12-47b |
|
अनन्यः पार्थ मत्तस्त्वं त्वत्तश्चाहं तथैव च। नावयोरन्तरं शक्यं वेदितुं भरतर्षभ ।। | 3-12-48a 3-12-48b |
| वैशंपायन उवाच। | 3-12-49x |
|
`इत्युक्त्वा पुण्डरीकाक्षः पाण्डवं सुप्रियं वचः। प्रीयमाणो हृषीकेशस्तूष्णीं तत्र बभूव सः ।।' | 3-12-49a 3-12-49b |
|
एवमुक्ते तु वचने केशेवेन महात्मना। तस्मिन्वीरसमावाये संरब्धेष्वथ राजसु ।। | 3-12-50a 3-12-50b |
|
धृष्टद्युम्नमुखैर्वीरैर्भ्रातृभिः परिवारिता। पाञ्चाली पुण्डरीकाक्षमासीनं यादवैः सह। अभिगम्याब्रवीत्कृष्णा शरण्यं शरणैषिणी ।। | 3-12-51a 3-12-51b 3-12-51c |
| द्रौपद्युवाच। | 3-12-52x |
|
`वासुदेव हृषीकेश वासवावरजाच्युत। देवदेवोसि देवानामिति द्वैपायनोऽब्रवीत्' ।। | 3-12-52a 3-12-52b |
|
पूर्वे प्रजाभिसर्गे त्वामाहुरेकं प्रजापतिम्। स्रष्टारं सर्वलोकानामसितो देवलोऽब्रवीत् ।। | 3-12-53a 3-12-53b |
|
विष्णुस्त्वमसि दुर्धर्ष त्वं यज्ञो मधुसूदन। यष्टात्वमसि त्वमसि यष्टव्यो जामदग्न्यो यथाऽब्रवीत् ।। | 3-12-54a 3-12-54b |
|
ऋषयस्त्वां क्षमामाहुः सत्यं च परुषोत्तम। सत्याद्यज्ञोसि संभूतः कश्यपस्त्वां यथाऽब्रवीत् ।। | 3-12-55a 3-12-55b |
|
साध्यानामपि देवानां शिवानामीश्वरेश्वर। लोकभावन लोकेश यथा त्वां नारदोऽब्रवीत् ।। | 3-12-56a 3-12-56b |
|
ब्रह्मशंकरशक्राद्यैर्देववृन्दैः पुनः पुनः। क्रीडसे त्वं नरव्याघ्र बालः क्रीडनकैरिव ।। | 3-12-57a 3-12-57b |
|
द्यौश्च ते शिरसा व्याप्ता पद्भ्यां च पृथिवीप्रभो। जठरे खमिमे लोकाः पुरुषोसि सनातनः ।। | 3-12-58a 3-12-58b |
|
विद्यातपोभितप्तानां तपसा भावितात्मनाम्। आत्मदर्शनतृप्तानामृषीणामसि सत्तमः ।। | 3-12-59a 3-12-59b |
|
राजर्षीणां पुण्यकृतामाहवेष्वनिवर्तिनाम्। सर्वधर्मोपपन्नानां त्वं गतिः पुरुषर्षभ। त्वं प्रभुस्त्वं विभुश्च त्वं भूतात्मा त्वं विचेष्टसे ।। | 3-12-60a 3-12-60b 3-12-60c |
|
लोकपालाश्च लोकाश्च नक्षत्राणि दिशे दश। नभश्चन्द्रश्च सूर्यश्च त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम् ।। | 3-12-61a 3-12-61b |
|
मंर्त्यता चैव भूतानाममरत्वं दिवौकसाम्। त्वयि सर्वं महाबाहो लोककार्यं प्रतिष्ठितम् ।। | 3-12-62a 3-12-62b |
|
सा तेऽहं दुःखमाख्यास्ये प्रणयान्मधुसूदन। ईशस्त्वं सर्वभूतानां ये दिव्या ये च मानुषाः ।। | 3-12-63a 3-12-63b |
|
कथं नु भार्या पार्थानां तव कृष्ण सखी विभो। धृष्टद्युम्नस्य भगिनी सभां कृष्येत मादृशी ।। | 3-12-64a 3-12-64b |
|
स्त्रीधर्मिणी वेपमाना शोणितेन समुक्षिता। एकवस्त्रा विकृष्टाऽस्मि दुःखिता कुरुसंसदि ।। | 3-12-65a 3-12-65b |
|
राज्ञां मध्ये सभायां तु रजसाऽतिपरिप्लुता। दृष्ट्वा च मां धार्तराष्ट्राः प्राहसन्पापचेतसः ।। | 3-12-66a 3-12-66b |
|
दासीभावेन मां भोक्तुमीष्सुते मधुसूदन। जीवत्सु पाण्डुपुत्रेषु पाञ्चालेषु च वृष्णिषु ।। | 3-12-67a 3-12-67b |
|
नन्वहं कृष्ण भीष्मस्य धृतराष्ट्रस्य चोभयोः। स्नुषा भवामि धर्मेण साऽहं दासीकृता बलात् ।। | 3-12-68a 3-12-68b |
|
गर्हयेपाण्डवांस्त्वेव युधि श्रेष्ठान्महाबलान्। यत्क्लिश्यमानां प्रेक्षन्ते धर्मपत्नीं यशस्विनीम् ।। | 3-12-69a 3-12-69b |
|
धिग्बलं भीमसेनस्य धिक्पार्थस् च गाण्डिवम्। यौ मां विप्रकृतां क्षुद्रैर्मर्षयेतां जनार्दन ।। | 3-12-70a 3-12-70b |
|
शाश्वतोऽयं धर्मपथः सद्भिराचरितः सदा। यद्भार्यां परिरक्षन्ति भर्तारोऽल्पबला अपि ।। | 3-12-71a 3-12-71b |
|
भार्यायां रक्ष्यमाणायां प्रजा भवति रक्षिता। प्रजायां रक्ष्यमाणायामात्मा भवति रक्षितः ।। | 3-12-72a 3-12-72b |
|
आत्मा हि जायेत तस्यां तस्मज्जाया भवत्युत। भर्ता च भार्यया रक्ष्यः कथं जायान्ममोदरे ।। | 3-12-73a 3-12-73b |
|
नन्विमे शरणं प्राप्तं न त्यजन्ति कदाचन। ते मां शरणमापन्नां नान्वपद्यन्त पाण्डवाः ।। | 3-12-74a 3-12-74b |
|
पञ्चभिः पतिभिर्जाताः कुमासरा मे महौजसः। एतेषामप्यवेक्षार्थं त्रातव्याऽस्मि जनार्दन ।। | 3-12-75a 3-12-75b |
|
प्रतिविन्ध्यो युधिष्ठिरात्सुतसोमो वृकोदरात्। अर्जुनाच्छ्रुतकीर्तिश्च शतानीकस्तु नाकुलिः ।। | 3-12-76a 3-12-76b |
|
कनिष्ठाच्छ्रुतकर्मा च सर्वे सत्यपराक्रमा। प्रद्युम्नो यादृशः कृष्ण तादृशास्ते महारथाः ।। | 3-12-77a 3-12-77b |
|
नन्विमे धनुषि श्रेष्ठा अजेया युधि शात्रवैः। किमर्थं धार्तराष्ट्राणां सहन्ते दुर्बलीयसाम् ।। | 3-12-78a 3-12-78b |
|
अधर्मेण हृतं राज्यं सर्वे दासाः कृतास्तथा। सभायां परिकृष्टाऽहमेकवस्त्रा रजस्वला ।। | 3-12-79a 3-12-79b |
|
नाधिज्यमपि यच्छक्यं कर्तुमन्येन गाण्डिवम्। अन्यत्रार्जुनभीमाभ्यां त्वया वा मधुसूदन ।। | 3-12-80a 3-12-80b |
|
धिग्बलं भीमसेनस्य धिक्पार्थस्य च पौरुषम्। यत्र दुर्योधनः कृष्ण मुहूर्तमपि जीवति ।। | 3-12-81a 3-12-81b |
|
य एतानाक्षिपद्राष्टात्सह मात्राऽविहिंसकान्। अधीयानान्पुरा बालान्व्रतस्थान्मधुसूदन ।। | 3-12-82a 3-12-82b |
|
भोजने भीमसेनस्य पापः प्राक्षिपयद्विषम्। कालकूटं नवं तीक्ष्णं संभृतं रोमहर्षणम् ।। | 3-12-83a 3-12-83b |
|
तज्जीर्णमविकारेण सहान्नेन जनार्दन। सशेषत्वान्महाबाहो भीमस्य पुरुषोत्तम ।। | 3-12-84a 3-12-84b |
|
प्रमाणकोट्यां विश्वस्तं तथा सुप्तं वृकोदरम्। बद्ध्वैनं कृष्ण गङ्गायां प्रक्षिप्य पुरमाव्रजत् ।। | 3-12-85a 3-12-85b |
|
यदा विबुद्धः कौन्तेयस्तदा संछिद्य बन्धनम्। उदतिष्ठन्महाबाहुर्भीमसेनो महाबलः ।। | 3-12-86a 3-12-86b |
|
आशीविषैः कृष्णसर्पैः सुप्तंचैनमदंशयत्। सर्वेष्वेवाङ्गदेशेषु न ममार च शत्रुहा ।। | 3-12-87a 3-12-87b |
|
प्रतिबुद्धस्तु कौन्तेयः सर्वान्सर्पानपोथयत्। सारथिं चास्य दयितमपहस्तेन जघ्निवान् ।। | 3-12-88a 3-12-88b |
|
पुनः सुप्तानुपाधाक्षीद्बालकान्वारणावते। शयानानार्यया सार्धं को नु तत्कर्तुमर्हति ।। | 3-12-89a 3-12-89b |
|
यत्रार्या रुदती भीता पाण्डवानिदमब्रवीत्। महद्व्यसनमापन्ना शिखिना परिवारिता ।। | 3-12-90a 3-12-90b |
|
हा हतास्मि कुंतोन्वद्य भवेच्छान्तिरिहानलात्। अनाथा विनशिष्यामि बालकैः पुत्रकैः सह ।। | 3-12-91a 3-12-91b |
|
तत्र भीमो महाबाहुर्वायुवेगपराक्रमः। आर्यामाश्वासयामास भ्रातॄंश्चापि वृकोदरः ।। | 3-12-92a 3-12-92b |
|
वैनतेयो यथा पक्षी गरुत्मान्पततांवरः। तथैवाभिपतिष्यामि भयंवो नेह विद्यते ।। | 3-12-93a 3-12-93b |
|
आर्यामङ्केन वामेन राजानं दक्षिणेन च। अंसयोश्च यमौ कृत्वा पृष्ठे बीभत्सुमेव च ।। | 3-12-94a 3-12-94b |
|
सहसोत्पत्य वेगेन सर्वानादाय वीर्यवान्। भ्रातॄनार्यां च बलवान्मोक्षयामास पावकात् ।। | 3-12-95a 3-12-95b |
|
ते रात्रौ प्रस्थितां सर्वे सह मात्रा यशस्विनः। अभ्यगच्छन्महारण्ये हिडिम्बवनमन्तिकात् ।। | 3-12-96a 3-12-96b |
|
श्रान्ताः प्रसुप्तास्तत्रेमे मात्रा सह सुदुःखिताः। सुप्तांश्चैनानभ्यगच्छद्धिडिम्बा नाम राक्षसी ।। | 3-12-97a 3-12-97b |
|
सा दृष्ट्वा पाण्डवांस्तत्र सुप्तान्मात्रा सह क्षितौ। हृच्छयेनाभिभूतात्मा भीमसेनमकामयत् ।। | 3-12-98a 3-12-98b |
|
भीमस्य पादौ कृत्वा तु स्वउत्सङ्गे ततोऽबला। पर्यमर्दत संहृष्टा कल्याणी मृदुपाणिना ।। | 3-12-99a 3-12-99b |
|
तामबुद्ध्यदमेयात्मा बलवान्सत्यविक्रमः। पर्यपृच्छत तां भीमः किमिहेच्छस्यनिन्दिते ।। | 3-12-100a 3-12-100b |
|
एवमुक्ता तु भीमेन राक्षसी कामरूपिणी। भीमसेनं महात्मानमाह चैवमनिन्दिता ।। | 3-12-101a 3-12-101b |
|
पलायध्वमितः क्षिप्रं मम भ्रातैष वीर्यवान्। आगमिष्यति वो हन्तुं तस्माद्गच्छत माचिरम् ।। | 3-12-102a 3-12-102b |
|
अथ भीमोऽभ्युवाचैनां साभिमानमिदं वचः। नोद्विजेयमहं तस्मान्निहनिष्येऽहमागतम् ।। | 3-12-103a 3-12-103b |
|
तयोः श्रुत्वा तु संजल्पमागच्छद्राक्षसाधमः। भीमरूपो महानादान्विसृजन्भीमदर्शनः ।। | 3-12-104a 3-12-104b |
| राक्षस उवाच। | 3-12-105x |
|
केन सार्धं कथयसि आनयैनं ममान्तिकम्। हिडिम्बे भक्षयिष्यामो न चिरं कर्तुमर्हसि ।। | 3-12-105a 3-12-105b |
|
सा कृपासंगृहीतेन हृदयेन मनस्विनी। नैनमैच्छत्तदाकर्तुमनुक्रोशादनिन्दिता ।। | 3-12-106a 3-12-106b |
|
स नादान्विनदन्घोरान्राक्षसः पुरुषादकः। अभ्यद्रवत वेगेन भीमसेनं तदा किल ।। | 3-12-107a 3-12-107b |
|
तमभिद्रुत्य संक्रुद्धो वेगेन महता बली। अगृह्णात्पाणिना पाणिं भीमसेनस्य राक्षसः ।। | 3-12-108a 3-12-108b |
|
इन्द्राशनिसमस्पर्शं वज्रसंहननं दृढम्। संहत्य भीमसेनाय व्याक्षिपत्सहसा करम् ।। | 3-12-109a 3-12-109b |
|
गृहीतं पाणिना पाणिं भीमसेनस्य रक्षसा। नामृष्यत महाबाहुस्तत्राक्रुद्ध्यद्वृकोदरः ।। | 3-12-110a 3-12-110b |
|
तदासीत्तुमुलं युद्धं भीमसेनहिडिम्बयोः। सर्वास्त्रविदुषोर्घोरं वृत्रवासवयोरिव ।। | 3-12-111a 3-12-111b |
|
विक्रीड्य सुचिरं भीमो राक्षसेन सहानघ। निजघान महावीर्यस्तं तदा निर्बलं बली ।। | 3-12-112a 3-12-112b |
|
हत्वा हिडिम्बं भीमोऽथ प्रस्थितो भ्रातृभिः सह। हिडिम्बामग्रतः कृत्वा यस्यां जातो घटोत्कटः ।। | 3-12-113a 3-12-113b |
|
ततः संप्राद्रवन्सर्वे सह मात्रा परंतपाः। एकचक्रामभिमुखाः संवृता ब्राह्मणव्रजैः ।। | 3-12-114a 3-12-114b |
|
प्रस्थाने व्यास एषां च मन्त्री प्रियहिते रतः। ततोऽगच्छन्नेकचक्रां पाणअडवाः संशितव्रताः ।। | 3-12-115a 3-12-115b |
|
तत्राप्यासादयामासुर्बकं नाम महाबलम्। पुरुषादं प्रतिभयं हिडिम्बेनैव संमितम् ।। | 3-12-116a 3-12-116b |
|
तं चापि विनिहत्योग्रं भीमः प्रहरतां वरः। सहितो भ्रातृभिः सर्वैर्द्रुपदस्य पुरं ययौ ।। | 3-12-117a 3-12-117b |
|
लब्धाऽहमपि तत्रैव वसता सव्यसाचिना। यथा त्वया जिता कृष्णरुक्मिणी भीष्मकात्मजा ।। | 3-12-118a 3-12-118b |
|
एवं सुयुद्धे पार्थेन जिताऽहं मधुसूदन। स्वयंवरे महत्कर्म कृत्वा न सुकरं परैः ।। | 3-12-119a 3-12-119b |
|
एवं क्लेशैः सुबहुभिः क्लिश्यमाना सुदुःखिता। निवसाम्यार्यया हीना कृष्ण धौम्यपुरःसुरा ।। | 3-12-120a 3-12-120b |
|
त इमे सिंहविक्रान्ता वीर्येणाभ्यधिकाः परैः। निहीनैः परिक्लिश्यन्ति समुपेक्षन्ति मां कथं। | 3-12-121a 3-12-121b |
|
एतादृशानि दुःखानि महन्ती दुर्बलीयसाम्। दीर्घकालं प्रदीप्ताऽस्मि पापानां पापकर्मणाम् ।। | 3-12-122a 3-12-122b |
|
कुले महतिजाताऽस्मि दिव्येन विधिना किल। पाण्डवानां प्रिया भार्या स्नुषा पाण्डोर्महात्मनः ।। | 3-12-123a 3-12-123b |
|
केशग्रहमनुप्राप्ता का नु जीवेत मादृशी। पञ्चानामिन्द्रकल्पानां प्रेक्षतां मधुसूदन ।। | 3-12-124a 3-12-124b |
|
इत्युक्त्वा प्रारुदत्कृष्णा मुखं प्रच्छाद्य पाणिना। पद्मकोशप्रकाशेन मृदुना मृदुभाषिणी ।। | 3-12-125a 3-12-125b |
|
स्तनावपतितौ पीनौ सुजातौ शुभलक्षणौ। अभ्यवर्षत पाञ्चाली दुःखजैरश्रुबिन्दुभिः ।। | 3-12-126a 3-12-126b |
|
चक्षुषी परिमार्जन्ती निःश्वसन्ती पुनःपुनः। बाष्पपूर्णेन कणअठेन क्रुद्धा वचनमब्रवीत् ।। | 3-12-127a 3-12-127b |
|
नैव मे पतयः सन्ति न पुत्रा न च बान्धवाः। न भ्रातरो न च पिता नैव त्वं मधुसूदन ।। | 3-12-128a 3-12-128b |
|
ये मां विप्रकृतां क्षुद्रैरुपेक्षध्वं विशोकवत्। न च मे शाम्यते दुःखं कर्णो यत्प्राहसत्तदा ।। | 3-12-129a 3-12-129b |
|
चतुर्भिः कारणैः कृष्ण त्वया रक्ष्याऽस्मि नित्यशः। संबन्धाद्गौरवात्सख्यात्प्रभुत्वेनैव केशव ।। | 3-12-130a 3-12-130b |
| वैशंपायन उवाच। | 3-12-131x |
|
अथ तामब्रवीत्कृष्णस्तस्मिन्वीरसमागमे। रोदिष्यन्ति स्त्रियो ह्येवं येषां क्रुद्धासि नामिनि ।। | 3-12-131a 3-12-131b |
|
बीभत्सुशरसंछन्नाञ्शोणितौघपरिप्लुतान्। निहतान्वल्लभान्वीक्ष्य शयानान्वसुधातले ।। | 3-12-132a 3-12-132b |
|
यत्समर्थं पाण्डवनां तत्करिष्यामि मा शुचः। सत्यं ते प्रतिजानामि राज्ञां राज्ञी भविष्यसि ।। | 3-12-133a 3-12-133b |
|
पतेद्द्यौर्हिमवाञ्शीर्येत्पृथिवी शकली भवेत्। शुष्येत्तोयनिधिः कृष्णे न मे मोघं वचो भवेत् ।। | 3-12-134a 3-12-134b |
|
तच्छ्रुत्वा द्रौपदी वाक्यं प्रतिवाक्यमथाच्युतात्। साचीकृतमवैक्षत्सा पाञ्चाली मध्यमं पतिम् ।। | 3-12-135a 3-12-135b |
|
आबभाषे महाराज द्रौपदीमर्जुनस्तदा। मा रोदीः शुभताम्राक्षि यदाह मधुसूदनः। तथा तद्भविता देवि नान्यथा वरवर्णिनि ।। | 3-12-136a 3-12-136b 3-12-136c |
| धृष्टद्युम्न उवाच। | 3-12-137x |
|
अहं द्रोणं हनिष्यामि शिखण्डी तु पितामहम्। दुर्योधनं भीमसेनः कर्णं हन्ता धनिजयः ।। | 3-12-137a 3-12-137b |
|
रामकृष्णौ व्यपाश्रित्य अजेयाः स्म रणए स्वसः। अपि वृत्रहणा युद्धे किं पुनर्धृतराष्ट्रजैः ।। | 3-12-138a 3-12-138b |
| वैशंपायन उवाच। | 3-12-139x |
|
इत्युक्तेऽभिमुखा वीरा वासुदेवमुपास्थितः। तेषां मध्ये महाबाहुः केशवो वाक्यमब्रवीत् ।। | 3-12-139a 3-12-139b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते अरण्यपर्वणि |
3-12-7 निकृत्या छलेन ।। 3-12-8 अभिषङ्गेण दुःखेन पराभवेन वा ।। 3-12-11 यत्र सायंकालस्तत्रैव गृहं यस्य स यत्रसायंगृहः ।। 3-12-14 उत्तरासङ्ग उत्तरीयवस्त्रम् ।। 3-12-17 क्षेत्रज्ञः अन्तरात्मेत्य्रथः ।। 3-12-19 भौमं भूमिपुत्रम्। मेध्यं यज्ञियम् ।। 3-12-20 तत्कर्म अश्वोत्सर्गाख्यम् ।। 3-12-28 संप्राप्य सम्यक्व्याप्य। आदित्यस्यन्दने सूर्यदेहे भास्करमण्डलाभिमानिनं जीवम् ।। 3-12-30 सादिताः छिन्नाः मौरवाः आन्त्रतन्तिमयाः। मुर वेष्टने अस्मादौणादिके उक्रप्रत्यये तद्धितः ।। 3-12-31 जारूथ्यां नगर्याम् ।। 3-12-32 सौभं खेचरं पुरम् ।। 3-12-36 नृशंस्यं निर्दयत्वम् ।। 3-12-37 चैत्यं आयतनं आध्यात्मिकं हृदयपुण्डरीकं। बाह्यं देवालयादि ।। 3-12-38 आत्मनैव निमित्तान्तरं विना ।। 3-12-50 समावाये समूहे। संरब्धेषु कुपितेषु ।। 3-12-65 स्त्रीधर्मिणी रजस्वला ।। 3-12-67 ईषुः ऐच्छन् ।। 3-12-68 स्नुषा वधूः ।। 3-12-69 धर्मपत्नीं यज्ञसंयोगिनीम् ।। 3-12-70 विप्रकृतां दुःखंप्रापिताम्। मर्षयेतां क्षमेताम् ।। 3-12-74 नान्वपद्यन्त नानुगृहीतवन्तः ।। 3-12-78 राष्ट्राणमपराधम्। दुर्बलीयसां दुर्बलतराणाम् ।। 3-12-80 अधिज्यमारोपितगुणम् ।। 3-12-84 सशेषत्वात्। आयुष इति शेषः ।। 3-12-85 प्रमाणकोट्यां प्रमाणाख्यो गङ्गातीरस्थो वटविशेषस्तत्प्रदेशे ।। 3-12-88 अपोथयत् प्रहृतवान्। अपहस्तेन हस्तपृष्ठेन ।। 3-12-89 उपाधाक्षीत् दाहार्थं उपहृतवान्। आर्या श्वश्रूः ।। 3-12-93 वैनतेयः विनतापुत्रः ।। 3-12-106 कृपासंगृहीतेन श्नेहवशेन ।। 3-12-109 संहृत्य मुष्टीकृत्य ।। 3-12-119 एवं क्लेशैः सुबहुभिः क्लिश्यमानाः सुदुःखिताः। निवसामार्यया हीनाः कृष्ण धौम्यपुरस्सरा इति क. ट. द. पाठः ।। 3-12-129 विशोकवद्विशोका इव ।। 3-12-130 संबन्धात् पितृष्वस्रीयभार्यात्वात्। गौरवादग्निकुण्डोद्भवत्वात्। सख्यात् भक्तिमत्त्वात्। प्रभुत्वेन सामर्थ्यवत्त्वेन त्वदीयेन ।। 3-12-138 स्वसः हे भगिनि ।।
| आरण्यकपर्व-011 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | आरण्यकपर्व-013 |