महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-142

← अनुशासनपर्व-141 महाभारतम्
त्रतयोदशपर्व
महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-142
वेदव्यासः
अनुशासनपर्व-143 →

वने विचरतां सप्तर्षीणां परिव्राड्रूपधारिणेन्द्रेण समागमः।। 1 ।। अरुन्धत्या तस्यातिपीनाङ्गत्वे कारणं पृष्टैस्तैस्तत्कथनः।। 2 ।। तथा कामपि पद्मिनीमवलोकितवद्भिस्तैर्बिसग्रहणाय तत्समीपगमनम्।। 3 ।। तत्र तद्रक्षिण्या वृषादर्भिनिर्मितकत्यया स्वस्वनामनिर्वचनेन सरःप्रवेशं चोदिसैस्तांप्रति तन्निर्वचनम्।। 4 ।। भिक्षुरूपिणेन्द्रेण सकृत्स्वनामनिर्वचनेऽपि पुन पृच्छन्त्याः कृत्याया दण्डेन मारणपूर्वकमृषीन्प्रति स्वस्वरूपप्रकटनम्।। 5 ।।

  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
  261. 261
  262. 262
  263. 263
  264. 264
  265. 265
  266. 266
  267. 267
  268. 268
  269. 269
  270. 270
  271. 271
  272. 272
  273. 273
  274. 274
भीष्म उवाच। 13-142-1x
अथात्रिप्रमुखा राजन्वने तस्मिन्महर्षयः।
व्यचरन्भक्षयन्तो वै मूलानि च फलानि च।।
13-142-1a
13-142-1b
अथापश्यन्सुपीनांसपाणिपादमुखोदरम्।
परिव्रजन्तं स्थूलाङ्गं परिव्राजं शुनस्सखम्।।
13-142-2a
13-142-2b
अरुन्धती तु तं दृष्ट्वा सर्वाङ्गोपचितं शुभम्।
भवितारो भवन्तो वै नैवमित्यब्रवीदृषीन्।।
13-142-3a
13-142-3b
वसिष्ठ उवाच। 13-142-4x
नैतस्येह यथाऽस्माकमग्निहोत्रमनिर्हुतम्।
सायं प्रातश्च होतव्यं तेन पीवाञ्शुनस्सखः।।
13-142-4a
13-142-4b
अत्रिरुवाच। 13-142-5x
नैतस्येह यथाऽस्माकं क्षुधया वीर्यमाहतम्।
कृच्छ्राधीतं प्रनष्टं च तेन पीवाञ्छुनस्सखः।।
13-142-5a
13-142-5b
विश्वामित्र उवाच। 13-142-6x
नैतस्येह यथाऽस्माकं शश्वच्छास्त्रकृतो ज्वरः।
अलसः क्षुत्परो मूर्खस्तेन पीवाञ्शुनस्सखः।।
13-142-6a
13-142-6b
जमदग्निरुवाच। 13-142-7x
नैतस्येह यथाऽस्माकं भक्तमिन्धनमेव च।
सञ्चित्यं वार्षिकं चित्ते तेन पीवाञ्शुनस्सखः।।
13-142-7a
13-142-7b
कश्यप उवाच। 13-142-8x
नैतस्येह यथाऽस्माकं चत्वारश्च सहोदराः।
देहिदेहीति भिक्षन्ति तेन पीवाञ्शुनस्सखः।।
13-142-8a
13-142-8b
भरद्वाज उवाच। 13-142-9x
नैतस्येह यथाऽस्माकं ब्रह्मबन्धोरचेतसः।
शोको भार्यापवादेन तेन पीवाञ्शुनस्सखः।।
13-142-9a
13-142-9b
गौतम उवाच। 13-142-10x
नैतस्येह यथाऽस्माकं त्रिकौशेयं च राङ्कवम्।
एकैकं वै त्रिवर्षीयं तेन पीवाञ्शुनस्सखः।।
13-142-10a
13-142-10b
भीष्म उवाच। 13-142-11x
अथ दृष्ट्वा परिव्राट् स तान्महर्षीञ्शुनस्सखः।
अभिवाद्य यथान्यायं पाणिस्पर्शमथाचरत्।।
13-142-11a
13-142-11b
परिचर्यां वने तां तु क्षुत्प्रतीकारकाङ्क्षिणः।
अन्योन्येन निवेद्याथ प्रातिष्ठन्त सहैव ते।।
13-142-12a
13-142-12b
एकनिश्चयकार्याश्च व्यचरन्त वनानि ते।
आददानाः समुद्धृत्य मूलानि च फलानि च।।
13-142-13a
13-142-13b
कदाचिद्विचरन्तस्ते वृक्षैरविरलैर्वृताम्।
शुचिपूर्णप्रसन्नोदां ददृशुः पद्मिनीं शुभाम्।।
13-142-14a
13-142-14b
बालादित्यवपुःप्रख्यैः पुष्करैरुपशोभिताम्।
वैडूर्यवर्णसदृशैः पद्मपत्रैरथावृताम्।।
13-142-15a
13-142-15b
नानाविधैश्च विहगैर्जलप्रवरसेविभिः।
एकद्वारामनादेयां सूपतीर्थामकर्दमाम्।।
13-142-16a
13-142-16b
वृषादर्भिप्रयुक्ता तु कृत्या विकृतदर्शना।
यातुधानीति विख्याता पद्मिनीं तामरक्षत।।
13-142-17a
13-142-17b
शुनस्सखसहायास्तु बिसार्थं ते महर्षयः।
पद्मिनीमभिजग्मुस्ते सर्वे कृत्याभिरक्षिताम्।।
13-142-18a
13-142-18b
ततस्ते यातुधानीं तां दृष्ट्वा विकृतदर्शनाम्।
स्थितां कमलिनीतीरे कृत्यामूचुर्महर्षयः।।
13-142-19a
13-142-19b
एका तिष्ठसि का च त्वं कस्यार्थे किं प्रयोजनम्।
पद्मिनीतीरमाश्रित्य ब्रूहि त्वं किं चिकीर्षसि।।
13-142-20a
13-142-20b
यातुधान्युवाच। 13-142-21x
याऽस्मि काऽस्म्यनुयोगो मे न कर्तव्यः कथञ्चन।
आरक्षिणीं मा पद्मिन्या वित्त सर्वे तपोधनाः।।
13-142-21a
13-142-21b
ऋषय ऊचुः। 13-142-22x
सर्व एव क्षुधार्ताः स्म न चान्यत्किंचिदस्ति नः।
भवत्याः सम्मते सर्वे गृह्णीयाम बिसान्युत।।
13-142-22a
13-142-22b
यातुधान्युवाच। 13-142-23x
समयेन बिसानीतो गृह्णीध्वं कामकारतः।
एकैको नाम मे प्रोक्त्वा ततो गृह्णीत माचिरम्।।
13-142-23a
13-142-23b
भीष्म उवाच। 13-142-24x
विज्ञाय यातुधानीं तां कृत्यमृषिवधैषिणीम्।
अत्रिः क्षुधा परीतात्मा ततो वचनमब्रवीत्।।
13-142-24a
13-142-24b
अत्त्रिरुवाच। 13-142-25x
अरात्त्रिरत्त्रिः सा रात्रिर्यां नाधीते त्रिरद्य वै।
अरात्रिरत्रिरित्येव नाम मे विद्धि शोभने।।
13-142-25a
13-142-25b
यातुधान्युवाच। 13-142-26x
यथोदाहृतमेतत्ते त्वया नाम महाद्युते।
दुर्धार्यमेतन्मनसा गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-26a
13-142-26b
वसिष्ठ उवाच। 13-142-27x
वसिष्ठोऽस्मि वरिष्ठोऽस्मि वसे वासगृहेष्वपि।
वरिष्ठत्वाच्च वासाच्च वसिष्ठ इति विद्दि माम्।।
13-142-27a
13-142-27b
यातुधान्युवाच। 13-142-28x
नाम नैरुक्तमेतत्ते दुःखव्याभाषिताक्षरम्।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-28a
13-142-28b
कश्यप उवाच। 13-142-29x
कुलंकुलं च कुवमः कुवमः कश्यपो द्विजः।
काश्यः काशनिकाशत्वादेतन्मे नाम धारय।।
13-142-29a
13-142-29b
यातुधान्युवाच। 13-142-30x
यथोदाहृतमेतत्ते मयि नाम महाद्युते।
दुर्धार्यमेतन्मनसा गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-30a
13-142-30b
भरद्वाज उवाच। 13-142-31x
भरेऽसुतान्भरे पोष्यान्भरे देवान्भरे द्विजान्।
भरे भार्यामहं व्याजाद्भरद्वाजोऽस्मि शोभने।।
13-142-31a
13-142-31b
यातुधान्युवाच। 13-142-32x
नाम नैरुक्तमेतत्ते दुःखव्याभाषिताक्षरम्।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-32a
13-142-32b
गौतम उवाच। 13-142-33x
गोदमो दमतोऽधूमोऽदमस्ते समदर्शनात्।
विद्धि मां गोतमं कृत्ये यातुधानि निबोध मां
13-142-33a
13-142-33b
यातुधान्युवाच। 13-142-34x
यथोदाहृतमेतत्ते मयि नाम महामुने।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-34a
13-142-34b
विश्वामित्र उवाच। 13-142-35x
विश्वेदेवाश्च मे मित्रं मित्रमस्मि गवां तथा।
विश्वामित्र इति ख्यातं यातुधानि निबोध मां
13-142-35a
13-142-35b
यातुधान्युवाच। 13-142-36x
नाम नैरुक्तमेतत्ते दुःखव्याभाषिताक्षरम्।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-36a
13-142-36b
जमदग्निरुवाच। 13-142-37x
जाजमद्यजजानेऽहं जिजाहीह जिजायिषि।
जमदग्निरिति ख्यातं ततो मां विद्धि शोभने।।
13-142-37a
13-142-37b
यातुधान्युवाच। 13-142-38x
यथोदाहृतमेतत्ते मयि नाम महामुने।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-38a
13-142-38b
अरुन्धत्युवाच। 13-142-38x
धरान्धरित्रीं वसुधां भर्तुस्तिष्ठाम्यनन्तरम्।
मनोऽनुरुन्धती भर्तुरिति मां विद्ध्यरुन्धतीम्।।
13-142-39a
13-142-39b
यातुधान्युवाच। 13-142-40x
नामनैरुक्तमेतत्ते दुःखव्याभाषिताक्षरम्।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-40a
13-142-40b
गण्डोवाच। 13-142-41x
वक्त्रैकदेशे गण्डेति धातुमेतं प्रचक्षते।
तेनोन्नतेन गण्डेति विद्धि माऽनलसम्भवे।।
13-142-41a
13-142-41b
यातुधान्युवाच। 13-142-42x
नामनैरुक्तमेतत्ते दुःखव्याभाषिताक्षरम्।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छावतर पद्मिनीम्।।
13-142-42a
13-142-42b
पशुसख उवाच। 13-142-43x
पशून्यञ्जामि दृष्ट्वाऽहं पशूनां च सदा सखा।
गौणं पशुसखेत्येवं विद्धि मामग्निसम्भवे।।
13-142-43a
13-142-43b
यातुधान्युवाच। 13-142-44x
नामनैरुक्तमेतत्ते दुःखव्याभाषिताक्षरम्।
नैतद्धारयितुं शक्यं गच्छाऽवतर पद्मिनीम्।।
13-142-44a
13-142-44b
शुनःसख उवाच। 13-142-45x
एभिरुक्तं यथा नाम नाहं वक्तुमिहोत्सहे।
शुनःसखसखायं मां यातुधान्युपधारय।।
13-142-45a
13-142-45b
यातुधान्युवाच। 13-142-46x
नाम न व्यक्तमुक्तं वै वाक्यं संदिग्धया गिरा।
तस्मात्सकृदिदानीं त्वं ब्रूहि यन्नाम ते द्विज।।
13-142-46a
13-142-46b
शुनःसख उवाच। 13-142-47x
सकृदुक्तं मया नाम न गृहीतं त्वया यदि।
तस्मात्त्रिदण्डाभिहता गच्छ भस्मेति माचिरम्।।
13-142-47a
13-142-47b
भीष्म उवाच। 13-142-48x
सा ब्रह्मदण्डकल्पेन तेन मूर्ध्नि हता तदा।
कृत्या पपात मेदिन्यां भस्म साच जगाम ह।।
13-142-48a
13-142-48b
शुनःसखश्च हत्वा तां यातुधानीं महाबलाम्।
भुवि त्रिदण्डं विष्टभ्य शाद्वले समुपाविशत्।।
13-142-49a
13-142-49b
ततस्ते मुनयः सर्वेः पुष्कराणि बिसानि च।
यथाकाममुपादाय समुत्तस्थुर्मुदाऽन्विताः।।
13-142-50a
13-142-50b
श्रमेण महता युक्तास्ते बिसानि कलापशः।
तीरे निक्षिप्य पद्मिन्यास्तर्पणं चक्रुरम्भसा।।
13-142-51a
13-142-51b
अथोत्थाय जलात्तस्मात्सर्वे ते समुपागमन्।
नापश्यंश्चापि ते तानि बिसानि पुरुषर्षभाः।।
13-142-52a
13-142-52b
ऋषय ऊचुः। 13-142-53x
केन क्षुधाभिभूतानामस्माकं पापकर्मणाम्।
नृशंसेनापनीतानि बिसान्याहारकाङ्क्षिणाम्।।
13-142-53a
13-142-53b
भीष्म उवाच। 13-142-54x
ते शङ्कमानास्त्वन्योन्यं पप्रच्छुर्द्विजसत्तमाः।
त ऊचुः शपथं सर्वे कुर्म इत्यरिकर्शन।।
13-142-54a
13-142-54b
त उक्त्वा बाढमित्येव सर्व एव तदा समम्।
क्षुधार्ताः सुपरिश्रान्ताः शपथायोपचक्रमुः।।
13-142-55a
13-142-55b
अत्रिरुवाच। 13-142-56x
स गां स्पृशतु पादेन सूर्यं च प्रतिमेहतु।
अध्यायेष्वधीयीत बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-56a
13-142-56b
वसिष्ठ उवाच। 13-142-57x
अनध्याये पठेल्लोके शुनः स परिकर्षतु।
परिव्राट् कामवृत्तिस्तु बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-57a
13-142-57b
शरणागतं हन्तु मित्रं स्वसुतां चोपजीवतु।
अर्थान्काङ्क्षतु कीनाशाद्बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-58a
13-142-58b
कश्यप उवाच। 13-142-59x
विष्णुं ब्रह्मण्यदेवेशं देवदेवं जगद्गुरुम्।
आधातारं विधातारं सन्धातारं जगद्गुरुम्।
विहाय स भजत्वन्यं बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-59a
13-142-59b
13-142-59c
सर्वत्र सर्वं लपतु न्यासलोपं करोतु च।
कूटसाक्षित्वमभ्येतु बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-60a
13-142-60b
वृथा मांसाशनश्चास्तु वृथा दानं करोतु च।
यातु स्त्रियं दिवा चैव बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-61a
13-142-61b
भरद्वाज उवाच। 13-142-62x
नृशंसस्त्यक्तधर्माऽस्तु स्त्रीषु ज्ञातिषु गोषु च।
ब्राह्मणं चापि जयतां बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-62a
13-142-62b
उपाध्यायमधः कृत्वा ऋचोऽध्येतु यजूंषि च।
जुहोतु च स कक्षाग्नौ बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-63a
13-142-63b
जमदग्निरुवाच। 13-142-64x
पुरीषमुत्सृजत्वप्सु हन्तु गां चैव द्रुह्यत्।
अनृतौ मैथुनं यातु बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-64a
13-142-64b
द्वेष्यो भार्योपजीवी स्याद्दुरबन्धुश्च वैरवान्।
अन्योन्यस्यातिथिश्चास्तु बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-65a
13-142-65b
गौतम उवाच। 13-142-66x
अधीत्य वेदांस्त्यजतु त्रीनग्नीनपविध्यतु।
विक्रीणातु तथा सोमं बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-66a
13-142-66b
उदपानोदके ग्रामे ब्राह्मणो वृषलीपतिः।
तस्य सालोक्यतां यातु बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-67a
13-142-67b
विश्वामित्र उवाच। 13-142-68x
जीवतो वै गुरून्भृत्यान्भरन्त्वस्य परे जनाः।
दरिद्रो बहुपुत्रः स्याद्बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-68a
13-142-68b
अशुचिर्ब्रह्मकूटोऽस्तु मिथ्या चैवाप्यहङ्कृतः।
कर्षको मत्सरी चास्तु बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-69a
13-142-69b
हर्षं करोतु भृतको राज्ञश्वास्तु पुरोहितः।
अयाज्यस्य भवेदृत्विक् बिसस्तैन्यं करोति यः
13-142-70a
13-142-70b
अरुन्धत्युवाच। 13-142-71x
नित्यं परिभवेच्छ्वश्रूं भर्तुर्भवतु दुर्मनाः।
एका स्वादु समश्नातु बिसस्तैन्यं करोति या।।
13-142-71a
13-142-71b
ज्ञातीनां गृहमध्यस्था सक्तूनत्तु दिनक्षये।
अभोग्या वीरसूरस्तु बिसस्तैन्यं करोति या।।
13-142-72a
13-142-72b
गण्डोवाच। 13-142-73x
अनृतं भाषतु सदा बन्धुभिश्च विरुध्यतु।
ददातु कन्यां शुल्केन बिसस्तैन्यं करोति या।।
13-142-73a
13-142-73b
साधयित्वा स्वयं प्राशेद्दास्ये जीर्यतु चैव ह।
विकर्मणा प्रमीयेत बिसस्तैन्यं करोति या।।
13-142-74a
13-142-74b
पशुसख उवाच। 13-142-75x
दास एव प्रजायेतामप्रसूतिरकिञ्चन।
दैवतेष्वनमस्कारो बिसस्तैन्यं करोति यः।।
13-142-75a
13-142-75b
शुनःसख उवाच। 13-142-76x
अध्वर्यवे दुहितरं वा ददातु
च्छन्दोगे वाऽऽचरितब्रह्मचर्ये।
आथर्वणं वेदमधीत्य विप्रः
स्नायीत वा यो हरते बिसानि।।
13-142-76a
13-142-76b
13-142-76c
13-142-76d
ऋषय ऊचुः। 13-142-77x
इष्टमेतद्द्विजातीनां योऽयं ते शपथः कृतः।
त्वया कृतं बिसस्तैन्यं सर्वेषां नः शुनःसख।।
13-142-77a
13-142-77b
शुनःसख उवाच। 13-142-78x
न्यस्तमद्यं न पश्यद्भिर्यदुक्तं कृतकर्मभिः।
सत्यमेतन्न मिथ्यैतद्बिसस्तैन्यं कृतं मया।।
13-142-78a
13-142-78b
मया ह्यन्तर्हितानीह बिसानीमानि पश्यत।
परीक्षार्थं भगवतां कृतमेवं मयाऽनघाः।।
13-142-79a
13-142-79b
रक्षणार्थं च सर्वेषां भवतामहमागतः।
यातुधानी ह्यतिक्रूरा कृत्यैषा वो वधैषिणी।।
13-142-80a
13-142-80b
वृषादर्भिप्रयुक्तैषा निहता मे तपोधनाः।
दुष्टा हिंस्यादियं पापा युष्मान्प्रत्यग्निसम्भवा।।
13-142-81a
13-142-81b
तस्मादस्म्यागतो विप्रा वासवं मां निबोधत।
अलोभादक्षया लोकाः प्राप्ता वः सार्वकामिकाः।
उत्तिष्ठध्वमितः क्षिप्रं तानवाप्नुत वै द्विजाः।।
13-142-82a
13-142-82b
13-142-82c
भीष्म उवाच। 13-142-83x
ततो महर्षयः प्रीतास्तथेत्युक्त्वा पुरन्दरम्।
सहैव त्रिदशेन्द्रेण सर्वे जग्मुस्त्रिविष्टपम्।।
13-142-83a
13-142-83b
एवमेते महात्मानो योगैर्बहुविधैरपि।
क्षुधा परमया युक्ताश्छन्द्यमाना महात्मभिः।
नैव लोभं तदा यक्रुस्ततः स्वर्गमवाप्नुवन्।।
13-142-84a
13-142-84b
13-142-84c
तस्मात्सर्वास्ववस्थासु नरो लोभं विवर्जयेत्।
एष धर्मः परो राजंस्तस्माल्लोभं विवर्जयेत्।।
13-142-85a
13-142-85b
इदं नरः सुचरितं समवायेषु कीर्तयन्।
अर्थभागी च भवति न च दुर्गाण्यवाप्नुते।।
13-142-86a
13-142-86b
प्रीयन्ते पितरश्चास्य ऋषयो देवतास्तथा।
यशोधर्मार्थभागी च भवति प्रेत्य मानवः।।
13-142-87a
13-142-87b
।। इति श्रीमन्महाभारते अनुशासनपर्वणि
दानधर्मपर्वणि द्विचत्वारिंशदधिकशततमोऽध्यायः।। 142 ।।

13-142-2 परिव्राजं शुना सहेति झ.पाठः।। 13-142-4 तेन पीवान्शुना सहेति झ.पाठः।। 13-142-9 भार्यापवादः कृत्तिकास्वभिशापात्।। 13-142-10 त्रिकौशेयं कुशा रज्जुस्तया निर्वृत्तं काशेयं पाटितसन्धानम्। त्रीणि कौशेयानि यस्मिन्। राङ्कवं रङ्कोर्मृगावेशेषस्य चर्म तदपि त्रिवर्षीयमतिजीर्णम्।। 13-142-12 परिचर्यां करिष्यामि कुर्वित्यन्योन्यमुक्त्वेत्यर्थः।। 13-142-13 एकरूप एव निश्चयः कार्यं च येषां ते।। 13-142-16 उपतीर्थमवतरणमार्गः।। 13-142-24 नामार्थद्वारा सामर्थ्यं ज्ञात्वा अस्माकं वधैषिणीयमिति विज्ञायेत्यर्थः।। 13-142-25 अरात्त्रिः अरयः कामादयः सन्त्यस्मिन्नित्यरं पापं अर्शआदिभ्योऽजित्यच्। तस्मात्त्रायत इत्यरात्त्रिः। अरशब्दादलुप्तपञ्चमीकात् परस्य त्रायतेरुपरि क्विप्प्रत्ययः। यस्मादरात्रिस्तस्मादत्रिः। अत्तीत्यद् मृत्युस्तस्मात्त्रायत इत्यत्रिः। मृत्युशब्दस्य पाप्मनि प्रयोगदर्शनात्।। 13-142-26 मयि नाम महामुने इति झ.पाठः।। 13-142-27 वायुश्च पृथिवी चेति श्रुतिप्रसिद्धा वाय्वादयो वसवस्ते यस्य स्वाधीना भवन्ति स वसुमान्प्राप्ताणिमाद्यैश्वर्यो महायोगी। अतिशयेन वसुमानिति वसिष्ठस्तादृशोऽहमस्ति। वसुमच्छब्दादिष्ठन्प्रत्यये परे मतुब्लोपे टिलोपे च वसिष्ठः। वासगृहेषु वासयोग्येषु गृहस्थाश्रमेषु सर्वेषामुपजीव्येषु वसे वसामि अतोऽहं वस्तॄणां मध्ये अतिश्रेष्ठ इति वसिष्ठोऽस्मि।। 13-142-29 कशा अश्वताडनरज्जुस्तामर्हन्ति ते कश्या अश्वाः। इन्द्रियाण्येवाश्वाः कश्यास्तदाश्रयत्वाच्छरीराण्यपि कश्यानि। कुलङ्कुलमिति वीप्सायां द्विर्वचनम्। सर्वशरीरेष्वहमेवैकः कश्यपो नाम द्विजोऽस्मि। कश्यानि शरीराणि पाति रक्षति पिबति भुङ्क्ते पाययति योषयति वा कश्यप इति योगात्। कुवमः कुवम इति। कुः पृथवीं तस्यां वमति वर्षतीति कुवम आदित्यः पूर्ववद्द्विवचनम्। सर्वोप्यादित्योऽहमेव। मत्पुत्रत्वात्सर्वेषामादित्यानामित्यर्थः। काश्यो दीप्तिमान्। तत्र हेतुः। काशनिकाशत्वात् बहुकालीनत्वेन काशपुष्पसदृशः सर्वतः पलितश्चिरन्तनस्तपसा दीप्तोऽस्मीस्तर्थः। कुलं कुलं च कुशलः कुपयः काश्यपो द्विजः। काश्यपः काशनीकाश एतन्मे नाम धारयेति क.ड.थ.पाठः।। 13-142-31 प्रजा वै वाजस्ता एष बिभर्तीति श्रुत्यनुसारेण स्वनामाह भरे इति। असुतान् अपुत्रानुदासीनानपि दीनानदीनान्पालयामि। भरे सुतान्भरे शिष्यानिति झ.पाठः।। 13-142-33 गोपदार्थं स्वर्गं भूमिं च दमयति वशीकरोतीति गोदमः। तत्र हेतुः दमत इति। दमेन इन्द्रियजयेन दमयतीति जितेन्द्रियत्वात् गां द्यां च दमितुं शक्तोस्मीत्यर्थः। अधूमः निर्धूमाग्नितुल्यः। अत एवादमः अन्येन दमितुमयोग्यः तत्र हेतुः। ते त्वयि। समदर्शनात्समस्य ब्रह्मणो दर्शनात् ब्रह्मज्ञानित्वादित्यर्थः। अत्र दकारस्थाने तकारः। गौतमो दमगोधूमो धूमो दुर्दर्शनश्च ते इति थ.ध.पाठः।। 13-142-35 मित्रे चर्षौ इति विश्वपदान्तस्य दीर्घः। गवां इन्द्रियाणाम्।। 13-142-37 जजामाद्यं जजामायं जजामाहं जजायुषीति क.थ.ध.पाठः। भूयोभूयोऽतिशयेन जमन्ति युगपदनेकेषु यज्ञादिष्वनेकवारं पुनःपुनर्भक्षयन्ति हवींषि ते जाजमन्तो देवाः। `जमु भक्षणे' यङ्लुकि शत्रन्तस्य रूपम्। इज्यन्ते देवता अस्मिन्निति यजोऽग्निः तेषां जान आविर्भावस्तस्मिन जिजायिषि जातोऽस्मि इहलोके अतो मां जिजाहि जानीहि। ततो योगात् मां जमदग्निरिति नामतो विद्धि। जाजमदित्यत्राद्यपदे प्रथमाक्षरलोपे द्वितीयस्याग्नित्वे जमदग्निरिति सिद्धम्। ततो जाजमन्तोऽग्निश्चास्मिन् सन्तीति जमदग्निमान्। ततो मतुब्लोपेन जमदग्निरिति पदम्। एतेनापि स्वस्याधर्षणीयत्वमुक्तम्।। 13-142-39 धरान्पर्वतान्। धरित्रीं भुवम्। वसून्देवान्धत्ते इति व्युत्पत्त्या वसुधां दिवं च तिष्ठामि अधितिष्ठामि। भर्तुर्वसिष्ठस्यानन्तरं अव्यवधानेन अनुरुन्धतीत्या नुकारलोपः। सारं धरित्रीवसुधां नेच्छे भर्तुरनन्तरम्। इति ध.पाठः। वसुधामिच्छे भर्तुरिति क.थ.पाठः।। 13-142-41 गडि वदनैकदेश इति धातोः गण्डेति नुमा सहितस्यानुकरणम्। मा माम्। वृषादर्भिणाऽग्नौ हुत्वाऽस्या उत्पादितत्वादनलसंभवत्वम्। गण्डं गतवती गण्डं गण्‍डा गण्डेति संज्ञिता। गण्डं गण्डेति गण्डेतीति ध.पाठः। चण्डं गतवत्प्रचण्डा चण्डाचण्डेति संज्ञिता। चण्डाचण्डेति चण्डेतीति थ.पाठः।। 13-142-43 पशून् जीवान् रञ्जामि रञ्जयामि। मां मम नामेत्यर्थः। सखे सखायौ सख्येय इति थ.पाठः। सहेऽपराधं सख्येय इति ङ.पाठः।। 13-142-45 श्वा धर्मः तत्सखायो मुनयः तेषां सखा शुनःसखसखः तम्। शुनां सदा सखायं मामिति ङ.थ. पाठः।। 13-142-47 भस्म भस्मताम्।। 13-142-51 कलापशः सङ्घशः।। 13-142-55 सर्व एव शुनस्सखमिति थ.ध.पाठः।। 13-142-57 शुनः सारमेयान्परिकर्षतु क्रीडार्थं मृगयार्थं वा। परिव्राट् कर्मवृत्तिस्त्विति थ.ध.पाठः।। 13-142-58 स्वसुतां शुल्कग्रहणेन। कीनाशात् कर्षकात्।। 13-142-60 सर्वत्र सर्वं पणतु न्यासलोभं करोतु चेति ट.थ.पाठः।। 13-142-61 वृथा यागादिनिमित्तं विना। वृथा नटनर्तकादौ।। 13-142-62 जयतां युद्धे वादे वा। मातरं चापि जहत्विति क.पाठः।। 13-142-63 कक्षाप्तौ तत्र हि हुतं भस्मीभावमप्राप्य होतुर्दोषकरमित्याशयः।। 13-142-67 निर्गुणान्बिभृयाद्भृत्यानिति क.ट.थ.पाठः।। 13-142-69 ऋद्ध्या चैवाप्यहंकृत इति झ.पाठः।। 13-142-70 वर्षाचरोस्तु भृतक इति झ.पाठः।। 13-142-72 ज्ञातीनां अनादरे षष्ठी। ज्ञातीननादृत्येत्यर्थः। अभोग्या योनिदूषिता।। 13-142-73 साधुभिश्च विरुध्यत्विति ट.थ.पाठः।। 13-142-74 साधयित्वा अन्नं पक्त्वा।। 13-142-78 अद्यं भक्ष्यम्।। 13-142-79 अन्तर्हितानि अन्तर्धानं प्रापितानि।। 13-142-85 राजन्ब्राह्मणस्य प्रकीर्तित इति क.थ.पाठः।।

अनुशासनपर्व-141 पुटाग्रे अल्लिखितम्। अनुशासनपर्व-143