महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-223

← अनुशासनपर्व-222 महाभारतम्
त्रतयोदशपर्व
महाभारतम्-13-अनुशासनपर्व-223
वेदव्यासः
अनुशासनपर्व-224 →

परमेश्वरेण पार्वतीप्रति प्राणिनां चण्डालत्वदरिद्रत्वादिप्रापकदुष्कर्मप्रतिपादनम्।। 1 ।।

  1. 001
  2. 002
  3. 003
  4. 004
  5. 005
  6. 006
  7. 007
  8. 008
  9. 009
  10. 010
  11. 011
  12. 012
  13. 013
  14. 014
  15. 015
  16. 016
  17. 017
  18. 018
  19. 019
  20. 020
  21. 021
  22. 022
  23. 023
  24. 024
  25. 025
  26. 026
  27. 027
  28. 028
  29. 029
  30. 030
  31. 031
  32. 032
  33. 033
  34. 034
  35. 035
  36. 036
  37. 037
  38. 038
  39. 039
  40. 040
  41. 041
  42. 042
  43. 043
  44. 044
  45. 045
  46. 046
  47. 047
  48. 048
  49. 049
  50. 050
  51. 051
  52. 052
  53. 053
  54. 054
  55. 055
  56. 056
  57. 057
  58. 058
  59. 059
  60. 060
  61. 061
  62. 062
  63. 063
  64. 064
  65. 065
  66. 066
  67. 067
  68. 068
  69. 069
  70. 070
  71. 071
  72. 072
  73. 073
  74. 074
  75. 075
  76. 076
  77. 077
  78. 078
  79. 079
  80. 080
  81. 081
  82. 082
  83. 083
  84. 084
  85. 085
  86. 086
  87. 087
  88. 088
  89. 089
  90. 090
  91. 091
  92. 092
  93. 093
  94. 094
  95. 095
  96. 096
  97. 097
  98. 098
  99. 099
  100. 100
  101. 101
  102. 102
  103. 103
  104. 104
  105. 105
  106. 106
  107. 107
  108. 108
  109. 109
  110. 110
  111. 111
  112. 112
  113. 113
  114. 114
  115. 115
  116. 116
  117. 117
  118. 118
  119. 119
  120. 120
  121. 121
  122. 122
  123. 123
  124. 124
  125. 125
  126. 126
  127. 127
  128. 128
  129. 129
  130. 130
  131. 131
  132. 132
  133. 133
  134. 134
  135. 135
  136. 136
  137. 137
  138. 138
  139. 139
  140. 140
  141. 141
  142. 142
  143. 143
  144. 144
  145. 145
  146. 146
  147. 147
  148. 148
  149. 149
  150. 150
  151. 151
  152. 152
  153. 153
  154. 154
  155. 155
  156. 156
  157. 157
  158. 158
  159. 159
  160. 160
  161. 161
  162. 162
  163. 163
  164. 164
  165. 165
  166. 166
  167. 167
  168. 168
  169. 169
  170. 170
  171. 171
  172. 172
  173. 173
  174. 174
  175. 175
  176. 176
  177. 177
  178. 178
  179. 179
  180. 180
  181. 181
  182. 182
  183. 183
  184. 184
  185. 185
  186. 186
  187. 187
  188. 188
  189. 189
  190. 190
  191. 191
  192. 192
  193. 193
  194. 194
  195. 195
  196. 196
  197. 197
  198. 198
  199. 199
  200. 200
  201. 201
  202. 202
  203. 203
  204. 204
  205. 205
  206. 206
  207. 207
  208. 208
  209. 209
  210. 210
  211. 211
  212. 212
  213. 213
  214. 214
  215. 215
  216. 216
  217. 217
  218. 218
  219. 219
  220. 220
  221. 221
  222. 222
  223. 223
  224. 224
  225. 225
  226. 226
  227. 227
  228. 228
  229. 229
  230. 230
  231. 231
  232. 232
  233. 233
  234. 234
  235. 235
  236. 236
  237. 237
  238. 238
  239. 239
  240. 240
  241. 241
  242. 242
  243. 243
  244. 244
  245. 245
  246. 246
  247. 247
  248. 248
  249. 249
  250. 250
  251. 251
  252. 252
  253. 253
  254. 254
  255. 255
  256. 256
  257. 257
  258. 258
  259. 259
  260. 260
  261. 261
  262. 262
  263. 263
  264. 264
  265. 265
  266. 266
  267. 267
  268. 268
  269. 269
  270. 270
  271. 271
  272. 272
  273. 273
  274. 274
उमोवाच। 13-223-1x
भगवन्मानुषेष्वेव मानुषाः समदर्शनाः।
चण्डाला इव दृश्यन्ते स्पर्शमात्रविदूषिताइः।।
13-223-1a
13-223-1b
नीचकर्मरता देव सर्वेषां मलहारकाः।
दुर्गताः क्लेशभूयिष्ठा विरूपा दुष्टचेतसः।
केन कर्मविपाकेन तन्मे शंसितुमर्हसि।।
13-223-2a
13-223-2b
13-223-2c
महेश्वर उवाच। 13-223-3x
तदहं ते प्रवक्ष्यामि तदेकाग्रमनाः शृणु।। 13-223-3a
ये पुरा मनुजा देवि अतिमानयुता भृशम्।
आत्मसम्भावनायुक्ताः स्तब्धा दर्पसमन्विताः।।
13-223-4a
13-223-4b
प्रणामं तु न कुर्वन्ति गुरूणामपि पामराः।
ये स्वधर्मार्पणं कार्यमतिमानान्न कुर्वते।।
13-223-5a
13-223-5b
परान्संनामयन्त्येव आज्ञयात्मनि ये बलात्।
ऋद्धियोगात्परान्नित्यमवमन्यन्ति मानवान्।
पानपाः सर्वभक्षाश्च परुषाः कटुका नराः।।
13-223-6a
13-223-6b
13-223-6c
एवंयुक्तसमाचाराक दण्डिता यमशासनैः।
कथंचित्प्राप्य मानुष्यं चण्डालाः सम्भवन्ति ते।।
13-223-7a
13-223-7b
नीचकर्मरताश्चैव सर्वेषां मलहारकाः।
परेषां वन्दनपरास्ते भवन्त्येव मानिनः।।
13-223-8a
13-223-8b
विरूपाः पापयोनिस्थाः स्पर्शनादिविवर्जिताः।
कुवृत्तिमुपजीवन्ति भुत्वा ते रजकादयः।
पुराऽतिमानदोषात्तु भुञ्जते स्वकृतं फलम्।।
13-223-9a
13-223-9b
13-223-9c
तानप्यवस्ताकृपणांश्चण्डालानपि बुद्धिमान्।
न च निन्देन्नापि कुप्येद्भुञ्जते स्वकृतं फलम्।
चण्डाला अपि तां जातिं शोचन्तः शुद्धिमाप्नुयुः।।
13-223-10a
13-223-10b
13-223-10c
उमोवाच। 13-223-11x
भगवन्मानुषाः केचिदाशापाशशतैर्वृताः।
परेषां द्वारि तिष्ठन्ति प्रतिषिद्धाः प्रवेशने।।
13-223-11a
13-223-11b
द्रष्टुं ज्ञापयितुं चैव न लभन्ते च यत्नतः।
केन कर्मविपाकेन तन्मे शंसितुमर्हसि।।
13-223-12a
13-223-12b
महेश्वर उवाच। 13-223-13x
ये पुरा मानुषा देवि ऐश्वर्यस्थानसंयुताः।
संवादं तु न कुर्वन्ति परैरैश्वर्यमोहिताः।।
13-223-13a
13-223-13b
द्वाराणि न ददत्येव लोभमोहादिभिर्वृताः।
अवस्थामोहसंयुक्ताः स्वार्थमात्रपरायणाः।।
13-223-14a
13-223-14b
सर्वभोगयुता वाऽपि सर्वेषां निष्फला भृशम्।
अपि शक्ता न कुर्युस्ते परानुग्रहकारणात्।।
13-223-15a
13-223-15b
निर्दयाश्चैव निर्द्वारा भोगैश्वर्यगतिं प्रति।
एवंयुक्तसमाचाराः पुनर्जन्मनि शोभने।।
13-223-16a
13-223-16b
यदि चेन्मानुषं जन्म लभेरंस्ते तथाविधाः।
दुर्गता दुरवस्थाश्च कर्मव्याक्षेपसंयुताः।।
13-223-17a
13-223-17b
अभिधावन्ति ते सर्वे तमर्थमभिवेदिनः।
राज्ञां वा राजमात्राणां द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः।।
13-223-18a
13-223-18b
कर्म विज्ञापितुं द्रष्टुं न लभन्ते कथञ्चन।
प्रवेष्टुमपि ते द्वारं बहिस्तिष्ठन्ति काङ्क्षया।।
13-223-19a
13-223-19b
उमोवाच। 13-223-20x
भगवन्मानुषाः केचिन्मनुष्येषु बहुष्वपि।
सहसा नष्टसर्वस्वा भ्रष्टकोशपरिग्रहाः।।
13-223-20a
13-223-20b
दृश्यन्ते मानुषाः केचिद्राजचोरोदकादिभिः।
केन कर्मविपाकेन तन्मे शंसितुमर्हसि।।
13-223-21a
13-223-21b
महेश्वर उवाच। 13-223-22x
ये पुरा मानुषा देवि आसुरं भावमाश्रिताः।
परेषां वृत्तिनाशं तु कुर्वते द्वेषलोभतः।।
13-223-22a
13-223-22b
उत्कोचनपराश्चैव पिशुनाश्च तथाविधाः।
परद्रव्यहरा घोराश्चौर्याद्वाऽन्येन कर्मणा।।
13-223-23a
13-223-23b
निर्दया निरनुक्रोशाः परेषां वृत्तिनाशकाः।
नास्तिकाऽनृतभूयिष्ठाः परद्रव्यापहारिणः।।
13-223-24a
13-223-24b
एवंयुक्तसमाचारा दण्डिता यमशासनैः।
निरयस्थाश्चिरं कालं तत्र दुःखसमन्विताः।।
13-223-25a
13-223-25b
यदि चेन्मानुषं जन्म लभेरंस्ते तथाविधाः।
तत्रस्थाः प्राप्नुवन्त्येव सहसा द्रव्यवाशनम्।।
13-223-26a
13-223-26b
कष्टं तत्प्राप्नुवन्त्येव कारणाकारणादपि।
नाशं विनाशं द्रव्याणामुपघातं च सर्वशः।।
13-223-27a
13-223-27b
उमोवाच। 13-223-28x
भगवन्मानुषाः केचिद्बान्धवैः सहसा पृथक्।
कारणादेव सहसा सर्वेषां प्राणनाशनम्।।
13-223-28a
13-223-28b
शस्त्रेण वाऽन्यथा वाऽपि प्राप्नुवन्ति वधं नराः।
केन कर्मविपाकेन तन्मे शंसितुमर्हसि।।
13-223-29a
13-223-29b
महेश्वर उवाच। 13-223-30x
ये पुरा मनुजा देवि घोरकर्मरतानृताः।
आसुराः प्रायशो मूर्खाः प्राणिहिंसाप्रिया भृशं।।
13-223-30a
13-223-30b
निर्दयाः प्राणिहिंसायां तथा प्राणिविघातकाः।
विश्वस्तघातकाश्चैव तथा सुप्तविघातकाः।
प्रायशोऽनृतभूयिष्ठा नास्तिका मांसभोजनाः।।
13-223-31a
13-223-31b
13-223-31c
एवंयुक्तसमाचाराः कालधर्मं गताः पुनः।
दण्डिता यमदण्डेन निरयस्थाश्चिरं प्रिये।।
13-223-32a
13-223-32b
तिर्यग्योनिं पुनः प्राप्य तत्र दुःखपरिक्षयात्।
यदि चेन्मानुपं जन्म लभेरंस्ते तथाविधाः।
तत्र ते प्राप्नुवन्त्येव वधबन्धान्यथा तथा।।
13-223-33a
13-223-33b
13-223-33c
आढ्या वा दुर्गता वाऽपि भुञ्जते स्वकृतं फलम्।
सुप्ता मत्ताश्च विश्वस्तास्तथा ते प्राप्नुवन्त्युत।।
13-223-34a
13-223-34b
प्राणवाधकृतं दुःखं बान्धवैः सहसा पृथक्।
पुत्रदारविनाशं वा शस्त्रेणान्येन वा वधम्।।
13-223-35a
13-223-35b
उमोवाच। 13-223-36x
भगवन्मानुषाः केचिद्राजनीतिविशार दैः।
दण्ड्यन्ते मानुषे लोके मानुषाः सर्वतोभयाः।
केन कर्मविपाकेन तन्मे शंसितुमर्हसि।।
13-223-36a
13-223-36b
13-223-36c
महेश्वर उवाच। 13-223-37x
ये पुरा मनुजा देवि मानुषांश्चेतराणि वा।
क्लिष्टघातेन निघ्नन्ति प्राणान्प्राणिषु निर्दयाः।
आसुर घोरकर्माणः क्रूरदण्डवधप्रियाः।।
13-223-37a
13-223-37b
13-223-37c
ये दण्डयन्त्यदण्ड्यांश्च राजानः कोपमोहिताः।
हिंसाहङ्कारपरुषा मांसादा नास्तिकाशुभाः।।
13-223-38a
13-223-38b
केचित्स्त्रीपुरुषघ्नाश्च गुरुघ्नाश्च तथा प्रिये।
एवंयुक्तसमाचारा प्राणिधर्मं गताः पुनः।।
13-223-39a
13-223-39b
दण्डिता यमदण्डेन निरयस्थाश्चिरं प्रिये।
पूर्वजन्मकृतं कर्म भुञ्जते तदिह प्रजाः।।
13-223-40a
13-223-40b
इहैव यत्कर्म कृतं तत्परत्र फलत्युत।
एषा व्यवस्थितिर्देवि मानुषेष्वेव दृश्यते।।
13-223-41a
13-223-41b
न चर्षीणां न देवानाममृतत्वात्तपोबलात्।
तैरेकेन शरीरेण भुज्यते कर्मणः फलम्।।
13-223-42a
13-223-42b
न तथा मानुषाणां स्यादन्तर्धाय भवेद्धि तत्।। 13-223-43a
उमोवाच। 13-223-44x
किमर्थं मानुषा लोके दण्ड्यन्ते पृथिवीश्वरैः।
कृतापराधमुद्दिश्य हन्ता हर्ताऽयमित्युत।।
13-223-44a
13-223-44b
पुत्रार्थी पुत्रकामेष्ट्या इहैव लभते सुतान्।
तैरेव हि शरीरेण भुञ्जन्ते कर्मणां फलम्।।
13-223-45a
13-223-45b
दृश्यन्ते मानुषे लोके तद्भवान्नानुमन्यते।
एतन्मे संशयस्थानं तन्मे त्वं छेत्तुमर्हसि।।
13-223-46a
13-223-46b
महेश्वर उवाच। 13-223-47x
स्थाने संशयितं देवि तत्त्वं शृणु समाहिता।
कर्म कर्मफलं चेति युगपद्भुवि नेष्यते।।
13-223-47a
13-223-47b
ये त्वयाऽभिहिता देवि हन्ता हर्ताऽयमित्यपि।
तेषां तत्पूर्वकं कर्म दण्ड्यते यत्र राजभिः।।
13-223-48a
13-223-48b
देवि कर्म कृतं चैषां हेतुर्भवति शासने।
अपराधापरेशेन राजा दण्डयति प्रजाः।।
13-223-49a
13-223-49b
इह लोके व्यवस्थार्थं राजभिर्दण्डनं स्मृतम्।
उद्वेजनार्थं शेषाणामपराधं तमुद्दिशन्।।
13-223-50a
13-223-50b
पुराकृतफलं दण्डो दण्ड्यमानस्य तद्ध्रुवम्।
प्रागेव च मया प्रोक्तं तत्र निःसंशया भव।।
13-223-51a
13-223-51b
उमोवाच। 13-223-52x
भगवन्भुवि मर्त्यानां दण्डितानां नरेश्वरैः।
दण्डेनैव तु तेनेह पापनाशो भवेन्न वा।
13-223-52a
13-223-52b
एतन्मया संशयितं तद्भवांश्छेत्तुमर्हति।। 13-223-53a
महेश्वर उवाच। 13-223-53x
स्थाने संशयितं देवि शृणु तत्वं समाहिता।। 13-223-53b
ये नृपैर्दण्डिता भूमावपराधापदेशतः।
यमलोके न दण्ड्यन्ते तत्र ते यमदण्डनैः।।
13-223-54a
13-223-54b
अदण्डिता वा ये मिथ्या मिथ्या वा दण्डिता भुवि।
तान्यमो दण्डयत्येव स हि वेद कृताकृतम्।
नातिक्रमेद्यमं कश्चित्कर्म कृत्वेह मानुषः।।
13-223-55a
13-223-55b
13-223-55c
राजा यमश्च कुर्वाते दण्डमात्रं तु शोभने।
उभाभ्यां यमराजभ्यां दण्डितोऽदण्डितोपि वा।
पश्चात्कर्मफलं भुङ्क्ते नरके मानुषेषु वा।।
13-223-56a
13-223-56b
13-223-56c
नास्ति कर्मफलच्छेत्ता कश्चिल्लोकत्रयेऽपि च।
इति ते कथितं सर्वं निर्विशङ्का भव प्रिये।।
13-223-57a
13-223-57b
उमोवाच। 13-223-58x
किमर्थं दुष्कृतं कृत्वा मानुषा भुवि नित्यशः।
पुनस्तत्कर्मनाशाय प्रायश्चित्तानि कुर्वते।।
13-223-58a
13-223-58b
सर्वपापहरं चेति हयमेधं वदन्ति च।
प्रायश्चित्तानि चान्यानि पापनाशाय कुर्वते।
तस्मान्मया संशयितं त्वं तच्छेत्तुमिहार्हसि।।
13-223-59a
13-223-59b
13-223-59c
महेश्वर उवाच। 13-223-60x
स्थाने संशयितं देवि शृणु तत्वं समाहिता।
संशयो हि महानेव पूर्वेषां च मनीषिणाम्।।
13-223-60a
13-223-60b
द्विधा तु क्रियते पापं सद्भिश्चासद्भिरेव च।
अभिसन्धाय वा नित्यमन्यथा वा यदृच्छया।।
13-223-61a
13-223-61b
केवलं चाभिसन्धाय संरम्भाच्च करोति यत्।
कर्मणस्तस्य नाशस्तु न कथंचन विद्यते।।
13-223-62a
13-223-62b
अभिसन्धिकृतस्यैव नैव नाशोस्ति कर्मणः।
अश्वमेधसहस्रैश्च प्रायश्चित्तशतैरपि।।
13-223-63a
13-223-63b
अन्यथा यत्कृतं पापं प्रमादाद्वा यदृच्छया।
प्रायश्चित्ताश्वमेधाब्यां श्रेयसा तत्प्रणश्यति।।
13-223-64a
13-223-64b
लोकसंव्यवहारार्थं प्रायश्चित्तादिरिष्यते।
विद्ध्येवं पापके कार्ये निर्विशङ्का भव प्रिये।।
13-223-65a
13-223-65b
इति ते कथितं देवि भूयः श्रोतुं किमिच्छसि।। 13-223-66a
उमोवाच। 13-223-67x
भगवन्देवदेवेश मानुषाश्चेतरा अपि।
म्रियन्ते मानुषा लोके कारणाकारणादपि।
केन कर्मविपाकेन तन्मे शंसितुमर्हसि।।
13-223-67a
13-223-67b
13-223-67c
महेश्वर उवाच। 13-223-68x
ये पुरा मनुजा देवि कारणाकारणादपि।
यथाऽसुभिर्वियुज्यन्ते प्राणिनः प्राणिनिर्दर्यः।।
13-223-68a
13-223-68b
तथैव ते प्राप्नुवन्ति यथैवात्मकृतं फलम्।
विषदास्तु विषेणैव शस्त्रैः शस्त्रेण घातकाः।।
13-223-69a
13-223-69b
एवमेव यथा लोके मानुषान्घ्नन्ति मानुषाः।
कारणेनैव तेनाथ तता स्वप्राणनाशनम्।
प्राप्नुवन्ति पुनर्देवि नास्ति तत्र विचारणा।।
13-223-70a
13-223-70b
13-223-70c
इति ते कथितं सर्वं कर्मपाकफलं प्रिये।
भूयस्तव समासेन कथयिष्यामि तच्छृणु।।
13-223-71a
13-223-71b
सत्यप्रमाणकरणान्नित्यमव्यभिचारि च।
यैः पुरा मनुजैर्देवि यस्मिन्काले यथा कृतम्।।
13-223-72a
13-223-72b
येनैव कारणेनापि कर्म यत्तु शुभाशुभम्।
तस्मन्काले तथा देवि कारणेनैव तेन तु।।
13-223-73a
13-223-73b
प्राप्नुवन्ति नराः प्रेत्य निःसन्देहं शुभाशुभम्।
इति सत्यं प्रजानीहि लोके तत्र विधिं प्रति।।
13-223-74a
13-223-74b
कर्मकर्ता नरो भोक्ता स नास्ति दिवि वा भुवि।
न शक्यं कर्म चाभोक्तुं सदेवासुरमानुषैः।।
13-223-75a
13-223-75b
कर्मणा ग्रथितो लोक आदिप्रभृति वर्तते।
एतदुद्देशतः प्रोक्तं कर्मपाकफलं प्रति।।
13-223-76a
13-223-76b
यदन्यच्च मया नोक्तं यस्मिंस्ते कर्मसङ्ग्रहे।
बुद्धितर्केण तत्सर्वं तथा वेदितुमर्हसि।
कथितं श्रोतुकामाया भूयः श्रोतुं किमिच्छसि।।
13-223-77a
13-223-77b
13-223-77c
।। इति श्रीमन्महाभारते अनुशासनपर्वणि दानधर्मपर्वणि
त्रयोविंशत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः।। 223 ।।
अनुशासनपर्व-222 पुटाग्रे अल्लिखितम्। अनुशासनपर्व-224