महाभारतम्-12-शांतिपर्व-036

महाभारतम्
द्वादशपर्व
महाभारतम्-12-शांतिपर्व-036
वेदव्यासः

व्यासेन भीष्ममुखाराजधर्मादिश्रवणे आदिष्टस्य युधिष्ठिरस्य कृष्णाद्याज्ञया धृतराष्ट्रादिभिः सह कुरुनगरप्रवेशः।। 1।।

युधिष्ठिर उवाच।	12-36-1x
श्रोतुमिच्छामि भगवन्विस्तरेण महामुने। राजधर्मान्द्विजश्रेष्ठ चातुर्वर्ण्यस्य चाखिलान्।।	12-36-1a 12-36-1b
आपत्सु च यथा नीतिः प्रणेतव्या द्विजोत्तम। धर्म्यमालम्ब्य पन्थानं विजयेयं कथं महीम्।।	12-36-2a 12-36-2b
प्रायश्चित्तकथा ह्येषा भक्ष्याभक्ष्यसमन्विता। कौतूहलानुप्रवणा हर्षं जनयतीव मे।।	12-36-3a 12-36-3b
धर्मचर्या च राज्यं च नित्यमेव विरुध्यते। एवं मुह्यति मे चेतश्चिन्तयानस्य नित्यशः।।	12-36-4a 12-36-4b
वैशंपायन उवाच।	12-36-5x
तमुवाच महाराज व्यासो वेदविदां वरः। नारदं समभिप्रेक्ष्य सर्वं जानन्पुरातनम्।।	12-36-5a 12-36-5b
श्रोतुमिच्छसि चेद्धर्मं निखिलेन नराधिप। प्रेहि भीष्मं महाबाहो वृद्धं कुरुपितामहम्।।	12-36-6a 12-36-6b
स ते धर्मरहस्येषु संशयान्मनसि स्थितान्। छेत्ता भागीरथीपुत्रः सर्वज्ञः सर्वधर्मवित्।।	12-36-7a 12-36-7b
जनयामास यं देवी दिव्या त्रिपथगा नदी। साक्षाद्ददर्श यो देवान्सर्वानिन्द्रपुरोगमान्।।	12-36-8a 12-36-8b
बृहस्पतिपुरोगांस्तु देवर्षीनसकृत्प्रभुः। तोषयित्वोपचारेण राजनीतिमधीतवान्।।	12-36-9a 12-36-9b
उशना वेद यच्छास्त्रं देवासुरगुरुर्द्विजः। स च धर्मं सवैयाख्यं प्राप्तवान्कुरुसत्तमः।।	12-36-10a 12-36-10b
भार्गवाच्च्यवनाच्चापि वेदानङ्गोपबृंहितान्। प्रतिपेदे महाबुद्धिर्वसिष्ठाच्चरितव्रतः।।	12-36-11a 12-36-11b
पितामहसुतं ज्येष्ठं कुमारं दीप्ततेजसम्। अध्यात्मगतितत्त्वज्ञमुपाशिक्षत यः पुरा।।	12-36-12a 12-36-12b
मार्कण्डेयमुखात्कृत्स्नं यतिधर्ममवाप्तवान्। रामादस्त्राणि शक्राच्च प्राप्तवान्पुरुपर्षभः।।	12-36-13a 12-36-13b
मृत्युरात्मेच्छया यस्य जातस्य मनुजेष्वपि। तथाऽनपत्यस्य सतः पुण्यलोकादिविश्रुताः।।	12-36-14a 12-36-14b
यस्य ब्रह्मर्षयः पुण्या नित्यमासन्स भसादः। यस्य नाविदितं किंचिज्ज्ञानं ज्ञेयेषु दृश्यते।।	12-36-15a 12-36-15b
स ते वक्ष्यति धर्मज्ञः सूक्ष्मधर्मार्थतत्त्ववित्। तमभ्येहि पुरा प्राणान्स विमुञ्चति धर्मवित्।।	12-36-16a 12-36-16b
एवमुक्तस्तु कौन्तेयो दीर्घप्रज्ञो महामतिः। उवाच वदतां श्रेष्ठं व्यासं सत्यवतीसुतम्।।	12-36-17a 12-36-17b
युधिष्ठिर उवाच।	12-36-18x
वैशसं सुमहत्कृत्वा ज्ञातीनां रोमहर्षणम्। आगस्कृत्सर्वलोकस्य पृथिवीनाशकारकः।।	12-36-18a 12-36-18b
घातयित्वा तमेवाजौ छलेनाजिह्नयोधिनम्। उपसंप्रष्टुमर्हामि तमहं केन हेतुना।।	12-36-19a 12-36-19b
वैशंपायन उवाच।	12-36-20x
ततस्तं नृपतिश्रेष्ठं चातुर्वर्ण्यहितेप्सया। पुनरेव महाबाहुर्यदुश्रेष्ठोऽब्रवीद्वचः।।	12-36-20a 12-36-20b
वासुदेव उवाच।	12-36-21x
नेदानीमतिनिर्बन्धं शोके त्वं कर्तुमर्हसि। यदाह भगवान्व्यासस्तत्कुरुष्व नृपोत्तम।।	12-36-21a 12-36-21b
ब्राह्मणास्त्वां महाबाहो भ्रातरश्च महौजसः। पर्जन्यमिव घर्मान्ते नाथमाना उपासते।।	12-36-22a 12-36-22b
हतशिष्टाश्च राजानः कृत्स्नं चैव समागतम्। चातुर्वर्ण्यं महाराज राष्ट्रं ते कुरुजाङ्गलम्।।	12-36-23a 12-36-23b
प्रियार्थमपि चैतेषां ब्राह्मणानां महात्मनाम्। नियोगादस्य च गुरोर्व्यासस्यामिततेजसः।।	12-36-24a 12-36-24b
सुहृदामस्मदादीनां द्रौपद्यांश्च परंतप। कुरु प्रियममित्रघ्न लोकस्य च हितं कुरु।।	12-36-25a 12-36-25b
वैशंपायन उवाच।	12-36-26x
एवमुक्तः स कृष्णेन राजा राजीवलोचनः। हितार्थं सर्वलोकस्य समुत्तस्थौ महामनाः।।	12-36-26a 12-36-26b
सोऽनुनीतो नरव्याघ्र विष्टरश्रवसा स्वयम्। द्वैपायनेन च तथा देवस्थानेन जिष्णुना।।	12-36-27a 12-36-27b
एतैश्चान्यैश्च बहुभिरनुनीतो युधिष्ठिरः। व्यजहान्मानसं दुःखं संतापं च महायशाः।।	12-36-28a 12-36-28b
श्रुतवाक्यः श्रुतनिधिः श्रुतश्राव्यविशारदः। व्यवस्य मनसा शान्तिमगच्छत्पाण्डुनन्दनः।।	12-36-29a 12-36-29b
स तैः परिवृतो राजा नक्षत्रैरिव चन्द्रमाः। धृतराष्ट्रं पुरस्कृत्य स्वपुरं प्रविवेश ह।।	12-36-30a 12-36-30b
प्रविविक्षुः स धर्मज्ञः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। अर्चयामास देवांश्च ब्राह्मणांश्च सहस्रशः।।	12-36-31a 12-36-31b
ततो नवं रथं शुभ्रं कम्बलाजिनसंवृतम्। युक्तं षोडशभिस्त्वश्चैः पाण्‍डुरैः शुभलक्षणैः।।	12-36-32a 12-36-32b
मन्त्रैरभ्यर्चितं पण्यैः स्तूयमानश्च बन्दिभिः। आरुरोह यथा देवः सोमोऽम्रतमयं यथम्।।	12-36-33a 12-36-33b
जग्राह रश्मीन्कौन्तेयो भीमो भीमपराक्रमः। अर्जुनः पाण्डुरं छत्रं धारयामास भानुमत्।।	12-36-34a 12-36-34b
ध्रियमाणं च तच्छत्रं पाण्डुरं राजमूर्धनि। शुशुभे तारकाराजः सिताभ्र इव चाम्बरे।।	12-36-35a 12-36-35b
चामरव्यजने त्वस्य वीरौ जगृहतुस्तदा। चन्द्ररश्मिप्रये शुभ्रे माद्रीपुत्रावलंकृते।।	12-36-36a 12-36-36b
ते पञ्च रथमास्थाय भ्रातरः समलंकृताः। भूतानीव समस्तानि राजन्ददृशिरे तदा।।	12-36-37a 12-36-37b
आस्थाय तु रथं शुभ्रं युक्तमश्वैर्मनोजवैः। अन्वयात्पृष्ठतो राजन्युयुत्सुः पाण्डवाग्रजम्।।	12-36-38a 12-36-38b
रथं हेममयं शुभ्रं शैव्यसुग्रीवयाजितम्। सह सात्यकिना कृष्णः समास्थायान्वयात्कुरून्।।	12-36-39a 12-36-39b
नरयानेन तु ज्येष्ठः पिता पार्थस्य भारत। अग्रतो धर्मराजस्य गान्धारीसहितो ययौ।।	12-36-40a 12-36-40b
कुरुस्त्रियश्च ताः सर्वाः कुन्ती कृष्णा च माधवी। यानैरुच्चावचैर्जग्मुर्विदुरेण पुरस्कृताः।।	12-36-41a 12-36-41b
ततो रथाश्च बहुला नागाश्वसमलंकृताः। पादाताश्च हयाश्चैव पृष्ठतः समनुव्रजन्।।	12-36-42a 12-36-42b
ततो वैतालिकैः सूतैर्मागधैश्च सुभाषितैः। स्तूयमानो ययौ राजा नगरं नागसाह्वयम्।।	12-36-43a 12-36-43b
तत्प्रयाणं माहबाहोर्बभूवाप्रतिमं भुवि। आकुलाकुलमुत्क्रुष्टं हृष्टपुष्टजनाकुलम्।।	12-36-44a 12-36-44b
अभियाने तु पार्थस्य नरैर्नगरवासिभिः। नगरं राजमार्गाश्च यथावत्समलंकृताः।।	12-36-45a 12-36-45b
पाण्डुरेण च माल्येन पताकाभिश्च मेदिनी। संस्कृतो राजमार्गोऽभूद्धूपनैश्च प्रधूपितः।।	12-36-46a 12-36-46b
अथ चूर्णैश्च गन्धानां नानापुष्पप्रियङ्गुभिः। माल्यदामभिरासक्तै राजवेश्माभिसंवृतम्।।	12-36-47a 12-36-47b
कुम्भाश्च नगरद्वारि वारिपूर्णा नवा दृढाः। सिताः सुमनसो गौराः स्थापितास्तत्र तत्र ह।।	12-36-48a 12-36-48b
तथा स्वलंकृतं द्वारं नगरं पाण्डुनन्दनः। स्तूयमानः शुभैर्वाक्यैः प्रविवेश सुहृद्वृतः।।	12-36-49a 12-36-49b
।। इति श्रीमन्महाभारते शान्तिपर्वणि राजधर्मपर्वणि षट्‌त्रिंशोऽध्यायः।। 36।।

12-36-3 कौतूहलेन प्रसङ्गेनाऽनुप्रवणा अभिमुखा।। 12-36-6 प्रेहि प्रयाहि।। 12-36-10 यच्च देवगुरुर्द्रिज इति झ. पाठः। सवैयाख्यं व्याख्यासहितम्।। 12-36-16 विमुञ्चति विमोक्ष्यति ततः पुरा।। 12-36-18 वैशसं विनाशम्।। 12-36-22 नाथमानाः याचमानाः। उपासत इत्युत्तरत्रापि योज्यम्।। 12-36-27 विष्टरश्रवसा विष्णुना।। 12-36-28 संतापं शारीरं तापम्।। 12-36-29 वाक्यानि वेदावयवाः। निधिस्तदर्थविचारग्रन्थो मीमांसा। श्रुतं श्राव्यं नीतिशास्त्रादि। व्यवस्य कर्तव्यमर्थं निश्चित्य।। 12-36-33 अमृतमयं देवतामयम्।। 12-36-38 युयुत्सुर्धृतराष्ट्रपुत्रः।। 12-36-46 मेदिनी समलंकृतेत्यनुषज्यते। धूपनैः अगरुप्रभृतिभिर्धूपद्रव्यैः।।

शांतिपर्व-035

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

शांतिपर्व-037